ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΣΤO ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ. Αναστασία Στρατηγέα. Υπεύθυνη Μαθήματος

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΣΤO ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Πηγή: Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, 2008 Υπεύθυνη Μαθήματος Αναστασία Στρατηγέα 1

2 ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδεια χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς στο τέλος του εγγράφου 2

3 H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Άτομα/Φορείς που εμπλέκονται Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Στόχου Υπάρχουσα Κατάσταση Δυναμική (Προβολές) Υπάρχουσα Εμπειρία & Πρακτική Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Υποστόχος n Δόμηση Εναλλακτικών Λύσεων/Σεναρίων Εναλλακτική 1... Εναλλακτική m Αξιολόγηση Εναλλακτικών Λύσεων/Σεναρίων Κριτήρια Αξιολόγησης Επιλογή Λήψη Απόφασης Εφαρμογή Έργα Μέτρα πολιτικής 3

4 ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Το σενάριο μπορεί να ορισθεί ως «... ένα εργαλείο που περιγράφει εικόνες του μελλοντικού κόσμου, ακολουθεί ένα συγκεκριμένο δομικό πλαίσιο και δημιουργείται υπό ορισμένες προϋποθέσεις» 4

5 Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ πρέπει να περιλαμβάνει την περιγραφή τουλάχιστον δύο ή και περισσοτέρων σεναρίων που έχουν σχεδιαστεί για τη σύγκριση και εξέταση εναλλακτικών μελλοντικών καταστάσεων (ΕU, 1994) 5

6 ΤΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΔΕΝ αποτελούν ακριβείς προβλέψεις του μέλλοντος αλλά σχεδιάζονται και χρησιμοποιούνται για να: προκαλούν τη φαντασία και την παραγωγή νέων ιδεών παρουσιάζουν τις πιθανές επιπτώσεις από επιλογές πολιτικής, κοινωνικές εξελίξεις και ατομικές συμπεριφορές 6

7 ΓΙΑΤΙ ΣΕΝΑΡΙΑ??? Το μέλλον ΔΕΝ μπορεί να προβλεφθεί, αλλά η διερεύνησή του μπορεί να δώσει πολύτιμη πληροφορία για τη χάραξη πολιτικής σήμερα Το μέλλον μπορεί να είναι διαφορετικό από το παρελθόν και διαμορφώνεται από την ανθρώπινη συμπεριφορά και δράση Υπάρχουν πολλές δυνατές καταστάσεις του μέλλοντος - τα σενάρια βοηθούν στην αποτύπωση του χώρου δυνατών λύσεων Ringland,

8 ΓΙΑΤΙ ΣΕΝΑΡΙΑ??? ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: πολύπλοκη διαδικασία, προσανατολισμένη στο μέλλον Εξαρτάται από μεγάλο αριθμό παραγόντων αλληλοεξαρτώμενων Διατύπωση εναλλακτικών σεναρίων για την επίτευξη των στόχων περισσότερες από μία κατευθύνσεις για την επίλυση του προβλήματος ΕΥΕΛΙΞΙΑ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ διαδικασίας σχεδιασμού 8

9 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗ ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ πολιτικές επιλογές / δεσμεύσεις ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ περιορισμένοι πόροι Περιορισμοί του ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 9

10 ΠΟΤΕ??? Αβεβαιότητα Το πρόβλημα είναι πολύπλοκο μη προβλεψιμότητα X X X X X X Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα για σημαντικές αλλαγές - αβεβαιότητα X X Μη προβλεψιμότητα (πολυπλοκότητα) Οι επικρατούσες τάσεις είναι δυσμενείς και απαιτούνται σημαντικές αλλαγές Ο χρονικός ορίζοντας είναι σχετικά μεγάλος 10

11 ΠΟΙΟΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΣΕΝΑΡΙΑ??? Δημόσιοι & ιδιωτικοί φορείς Κυβερνητικοί φορείς σε διάφορα επίπεδα (τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, διεθνές) ΜΚΟ Επιχειρήσεις 11

12 ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Μακρο-επίπεδο ΧΑΡΑΞΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Χωρική ενότητα ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Μικρο-επίπεδο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Επιχείρηση από... έως ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ παγκόσμια κλίμακα ΧΩΡΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ τοπική κλίμακα 12

13 ΕΝΑ ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΡΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΜΕΡΗ ΠΑΚΕΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Σειρά γεγονότων πολιτικών που συνδέουν την παρούσα με την ή τις μελλοντικές καταστάσεις Περιγραφή αριθμού μελλοντικών καταστάσεων Περιγραφή παρούσας κατάστασης Nijkamp και Blaas,

14 ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ «η δόμηση σεναρίων είναι μία διαδικασία δημιουργίας, καταγραφής, ανάλυσης, σύνθεσης, αποθήκευσης, αναζήτησης και παρουσίασης ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ χρήσιμης τόσο για το μέλλον και την κατάκτησή του, όσο και για την αναπτυξιακή διαδικασία αυτή καθεαυτή» Sviden,

15 ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Αναφέρεται στη διατύπωση εναλλακτικών σεναρίων κατά το δυνατό γενικών και πιθανών Τα εναλλακτικά σενάρια μπορούν να οριστούν σαν ΔΟΜΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ για την επίτευξη του στόχου 15

16 ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ... η δομή τους πρέπει να Καλύπτει επαρκώς μία ποικιλία προοπτικών, που δεν είναι απαραίτητο να συγκλίνουν μεταξύ τους Δίνει τη δυνατότητα ενόρασης πιθανών ή επιθυμητών καταστάσεων, πέρα από τα κατεστημένα σχέδια και συστήματα Καλύπτει όλες τις σημαντικές, κρίσιμες και καθοριστικές διαστάσεις του θέματος 16

17 ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Η δομή τους πρέπει να δίνει τη δυνατότητα: εκτίμησης διαφορετικών δομών για τις διάφορες εικόνες του μέλλοντος διατύπωσης εναλλακτικών μονοπατιών για τις διαφορετικές μελλοντικές καταστάσεις Παρούσα κατάσταση Περιβάλλον Περιοχή Μονοπάτι 1 Περιβάλλον Περιοχή 17

18 ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Το στάδιο της δόμησης εναλλακτικών σεναρίων μπορεί να οδηγεί στην αναθεώρηση κάποιων παραμέτρων και στην επαναδιατύπωση του προβλήματος και των στόχων που έχουν τεθεί Η διαδικασία του σχεδιασμού είναι μία ΚΥΚΛΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ 18

19 H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Άτομα/Φορείς που εμπλέκονται Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Στόχου Υπάρχουσα Κατάσταση Δυναμική (Προβολές) Υπάρχουσα Εμπειρία & Πρακτική Δόμηση Εναλλακτικών Λύσεων / Σεναρίων Εναλλακτική 1... Εναλλακτική m Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Υποστόχος n Αξιολόγηση Εναλλακτικών Λύσεων/Σεναρίων Κριτήρια Αξιολόγησης Επιλογή Εφαρμογή Μέτρα πολιτικής Έργα 19

20 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Εντοπίζουν και κάνουν εμφανείς ορισμένους κινδύνους που ενυπάρχουν στις μελλοντικές λύσεις Προβάλλουν περιορισμούς και καταστούν πιο εμφανή τα περιθώρια επιλογής του αποφασίζοντα Βοηθούν στην επιλογή στρατηγικών λύσεων, ικανών να παράγουν αποτελέσματα ακόμα και κάτω από ιδιάζουσες συνθήκες 20

21 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Εκτιμούν την αποτελεσματικότητα στρατηγικών έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση κινδύνων του περιβάλλοντος Εκτιμούν το ρίσκο ή την επικινδυνότητα αβέβαιων μελλοντικών καταστάσεων Δίνουν έμφαση στην ευελιξία κατά τη λήψη μιας απόφασης Αποτελούν τη βάση για τη χάραξη πολιτικής και την πρόληψη μελλοντικών καταστάσεων 21

22 ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ Τα σενάρια περιγράφουν... Διαφορετικές εξελίξεις του εξωτερικού περιβάλλοντος Διαφορετικές εξελίξεις του εσωτερικού περιβάλλοντος (περιοχή) σε κάθε διαφορετικό εξωτερικό περιβάλλον Περιβάλλον Παρούσα κατάσταση Περιβάλλον Περιοχή Περιοχή Περιβάλλον Περιοχή Περιβάλλον Περιοχή Εικόνα 1 Εικόνα 2 Εικόνα 3 Μελλοντικές Εικόνες 22

23 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΕΠΙΣΗΜΑΙΝΟΥΝ Συνεισφέρουν στην καλύτερη κατανόηση αβέβαιων καταστάσεων, επισημαίνοντας κάποια υποβόσκοντα ίσως στοιχεία ή παράγοντες ΒΟΗΘΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗΣ Επικοινωνούν κρίσιμα προβλήματα της κοινωνίας - Κεντρίζουν και διευρύνουν τη σκέψη, έτσι ώστε να διερευνά εναλλακτικές μελλοντικές καταστάσεις Taylor,

24 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΚΙΝΗΤΡΑ Κινητοποιούν άτομα και διαδικασίες αλλαγής ΕΞΕΡΕΥΝΟΥΝ ΚΑΙ ΕΠΕΞΗΓΟΥΝ Υποστηρίζουν τον αποφασίζοντα για την υλοποίηση λύσεων σε συγκεκριμένα προβλήματα με δεδομένες πολιτικές και στρατηγικές προτεραιότητες - προτείνουν στρατηγικές λύσεις ΠΡΟΒΑΛΟΥΝ τις επιπτώσεις των αποφάσεων Taylor,

25 Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Διασφαλίζουν διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων Παρέχουν τη δυνατότητα εμβάθυνσης σε νέα δυνατά μονοπάτια και πολιτικές Παρέχουν ένα πλαίσιο αναφοράς για την αξιολόγηση, μέσα από την ανάλυση των επιπτώσεων των μελλοντικών εικόνων 25

26 Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Μπορούν να επικοινωνήσουν μηνύματα συμβάλλουν στην ενημέρωση / ευαισθητοποίηση του κοινού Συμβάλλουν στη δέσμευση των συμμετεχόντων σε μία διαδικασία αλλαγής Αποτελούν κινητήρια δύναμη για την ανταλλαγή απόψεων / αλληλεπίδραση και τη δημιουργική σκέψη 26

27 ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ Στρατηγική οπτική Εστίαση στο μέλλον ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΕ Στρατηγική οπτική Σενάρια Εστίαση στο μέλλον Διαχείριση πολυπλοκότητας / αβεβαιότητας σε ένα ταχύτατα μεταβαλλόμενο εξωτερικό περιβάλλον 27

28 ΚΟΙΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ Στον εντοπισμό κινδύνων Στη χάραξη στρατηγικής Στον εκ νέου σχεδιασμό αποτελεσματικότερων στρατηγικών 28

29 ΠΟΤΕ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Χρησιμοποιείται ανάλογα με: τη φύση του προβλήματος, που εκφράζεται από τον προς επίτευξη στόχο ο οποίος με τη σειρά του καθορίζει και τον τύπο του σεναρίου που θα χρησιμοποιηθεί 29

30 ΤΥΠΟΙ ΣΕΝΑΡΙΩΝ 30

31 ΤΥΠΟΙ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Περιγραφικά Σενάρια Κανονιστικά Σενάρια Σενάρια Προβολής (Projective scenarios) Σενάρια Προοπτικής (Prospective scenarios) Σενάρια της Κοινής Γνώμης Σενάρια Εμπειρογνωμόνων Σενάρια Κατεύθυνσης Σενάρια Αναφοράς Σενάρια βασισμένα στην Επιστημονική Γνώση 31

32 ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΒΑΣΙΖΟΝΤΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΣΕ: Γνώση και μελέτες του παρελθόντος Τρέχουσες πολιτικές και κατευθύνσεις Προσδοκίες για το πως αυτές οι πολιτικές και κατευθύνσεις θα εξελιχθούν μελλοντικά ΔΕΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΔΕΝ ΚΑΝΟΥΝ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ 32

33 ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ (NORMATIVE) Τα σενάρια αυτά εμπεριέχουν ερωτήματα σχετικά με το πόσο επιθυμητή είναι μια επιλογή ή εξέλιξη ΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΚΕΝΤΡΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 33

34 Συντηρητικότητα περιορισμός της φαντασίας ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΟΛΗΣ (PROJECTIVE SCENARIOS) Τα σενάρια αυτά βασίζονται στη ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ (forecasting) όπου η εικόνα του μέλλοντος που παρουσιάζεται στηρίζεται στην προβολή της υπάρχουσας κατάστασης επιπτώσεις από αυτή Αφετηρία η παρούσα κατάσταση 34

35 Απελευθερώνουν τη φαντασία του μελετητή ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ (PROSPECTIVE SCENARIOS) Δομούνται με την προσέγγιση του BACKASTING ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Περιγράφουν την επιθυμητή μελλοντική εικόνα Εξετάζουν το κατά πόσο είναι εφικτή η υλοποίηση της μελλοντικής εικόνας Αναλύουν και επεξηγούν τα απαραίτητα βήματα - μέτρα πολιτικής για την επίτευξη της μελλοντικής εικόνας 35 Ανοικτά σε νέες ιδέες, εξελίξεις

36 ΣΕΝΑΡΙΑ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ... λαμβάνουν ως βασικό δεδομένο τις υπάρχουσες απόψεις και γνώμες της πλειοψηφίας του πληθυσμού και προσπαθούν, βάσει αυτών, να κατασκευάσουν εικόνες για το μέλλον ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑ οδηγούν σε ΛΟΓΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ που δεν εμπεριέχουν ΦΑΝΤΑΣΙΑ και ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ 36

37 ΣΕΝΑΡΙΑ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ... χρησιμοποιούν ως ΒΑΣΙΚΟ ΔΕΔΟΜΕΝΟ τις γνώμες και απόψεις των ειδικών συγκεκριμένου πεδίου που θεωρούν ότι μπορούν να εκτιμήσουν ρεαλιστικές αλλά και ευρηματικές εικόνες για το μέλλον χωρίς να επηρεάζονται και να περιορίζονται από ΠΑΡΟΥΣΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ 37

38 ΣΕΝΑΡΙΑ ΤΑΣΕΩΝ περιγράφουν συνήθως ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΑΥΤΗ Βασίζονται στις τρέχουσες κατευθύνσεις / πολιτικές 38

39 ΣΕΝΑΡΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΒΑΛΟΥΝ ακραίες εικόνες του μέλλοντος και να υποθέτουν ακραίες επίσης εξελίξεις και πολιτικές αλλαγές ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ λειτουργούν ως ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ για σύγκριση με λιγότερο ακραία σενάρια 39

40 Βάση: επιστημονικές έρευνες, ερωτηματολόγια ΣΕΝΑΡΙΑ ΒΑΣΙΣΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΝΩΣΗ... κατασκευάζονται από ΕΡΕΥΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΚΡΙΒΕΙΑ και ΠΙΣΤΟΤΗΤΑ από αυτά που έχουν κατασκευαστεί απλά από γνώμες κάποιων τεχνοκρατών 40

41 ΠΟΣΑ ΣΕΝΑΡΙΑ??? 41

42 Δυσκολία διαχείρισης από τα κέντρα λήψης αποφάσεων δυσκολία επικοινωνίας τους στο κοινό ΠΟΣΑ ΣΕΝΑΡΙΑ??? η δόμηση ενός μεγάλου αριθμού εναλλακτικών σεναρίων δεν είναι ούτε απαραίτητη ούτε επιθυμητή!!! ΕΠΙΘΥΜΗΤΗ Μία μικρότερη ομάδα επιλογών που ενσωματώνει τις κύριες προκλήσεις και ευκαιρίες 42

43 ΠΟΣΑ ΣΕΝΑΡΙΑ??? Α1 Β1 Άξονες αβεβαιότητας Α2 Β2 ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΕΝΑΡΙΑ Διευκολύνουν την αποκλίνουσα σκέψη (divergent thinking) - χρήσιμη για τη δημιουργία σεναρίων Απορρέουν από την εστίαση της σκέψης σε δύο διαστάσεις άξονες αβεβαιότητας (two-dimensional thinking) Ringland,

44 ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΕΝΑΡΙΑ Παράδειγμα: Ανάπτυξη τουριστικής δραστηριότητας Συγκεντρωτικό πρότυπο Υψηλός Βαθμός Ολοκλήρωσης Τομέων Σενάριο 1 Σενάριο 2 Σενάριο 3 Σενάριο 4 Χαμηλός Βαθμός Ολοκλήρωσης Τομέων Αποκεντρωτικό πρότυπο 44

45 ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΕΝΑΡΙΑ Παράδειγμα: Αγροτική ανάπτυξη περιοχής Εντατική Γεωργία Υψηλή διείσδυση τεχνολογίας Σενάριο 1 Σενάριο 2 Σενάριο 3 Σενάριο 4 Χαμηλή διείσδυση τεχνολογίας Οργανική Γεωργία 45

46 ΠΟΣΑ ΣΕΝΑΡΙΑ??? ΤΡΙΑ ΣΕΝΑΡΙΑ Συνήθως περιλαμβάνουν ένα business as usual σενάριο (σενάριο πρόβλεψης - forecasting), ένα worst case σενάριο και ένα ιδεατό σενάριο Μπορούν να δομούνται στη βάση μιας διαβάθμισης της μορφής π.χ. υψηλό/μέτριο/χαμηλό ως προς ένα χαρακτηριστικό / αβεβαιότητα ΔΕΝ προσφέρεται για εφαρμογή όταν τα σενάρια είναι ποιοτικά διαφορετικά 46

47 ΤΡΙΑ ΣΕΝΑΡΙΑ Παράδειγμα: Ανάπτυξη ΑΠΕ A1: Υψηλή διείσδυση ΑΠΕ Παρούσα Κατάσταση A2: Μέτρια διείσδυση ΑΠΕ A3: Χαμηλή διείσδυση ΑΠΕ 47

48 ΠΟΣΑ ΣΕΝΑΡΙΑ??? Ringland, 2002 ΔΥΟ ΣΕΝΑΡΙΑ υψηλό - χαμηλό καλό - κακό αισιόδοξο - απαισιόδοξο πρόβλεψης - οραματικό σενάριο κ.λπ. A1 A2 Χρήση για επικοινωνιακούς σκοπούς 48

49 ΔΥΟ ΣΕΝΑΡΙΑ Παράδειγμα: Ανάπτυξη Γεωργίας υψηλό - χαμηλό Παρούσα Κατάσταση A1: υψηλή διείσδυση οργανικής καλλιέργειας A2: χαμηλή διείσδυση οργανικής καλλιέργειας 49

50 ΔΥΟ ΣΕΝΑΡΙΑ Παράδειγμα: Ανάπτυξη ΑΠΕ αισιόδοξο - απαισιόδοξο υψηλό - χαμηλό Παρούσα Κατάσταση A1: υψηλή διείσδυση ΑΠΕ A2: χαμηλή διείσδυση ΑΠΕ 50

51 ΔΥΟ ΣΕΝΑΡΙΑ Παράδειγμα: Ανακύκλωση αισιόδοξο - απαισιόδοξο Παρούσα Κατάσταση A1: υψηλή ανταπόκριση κοινού A2: χαμηλή ανταπόκριση κοινού 51

52 ΠΟΣΑ ΣΕΝΑΡΙΑ??? Wack, Ιδεατός αριθμός: ένα συν δύο Ένα σενάριο που δημιουργείται στη βάση παρόντων και παρελθόντων τάσεων (trends extrapolation forecasting) Δύο ακόμη σενάρια που εστιάζουν στις κρίσιμες αβεβαιότητες για το υπό μελέτη πρόβλημα Von Reibnitz, Δύο σενάρια Επικέντρωση σε δύο σενάρια, συνεκτικά και επαρκώς διαφορετικά μεταξύ τους 52

53 ΠΟΣΑ ΣΕΝΑΡΙΑ??? Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΞΕΚΑΘΑΡΗ Εξαρτάται από: Το υπό εξέταση πρόβλημα Το στόχο της ανάλυσης σεναρίων Τη μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθείται 53

54 ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΧΩΡΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ 54

55 ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ Διάσταση ΧΡΟΝΟΥ - προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό: Τον τύπο της πληροφορίας που χρησιμοποιείται στην ανάλυση (ποσοτική ή ποιοτική) Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία της πληροφορίας αυτής Το επίπεδο της αβεβαιότητας που εμπεριέχεται στην προσέγγιση Τον τύπο του μέλλοντος που σχεδιάζεται (πιθανό ή επιθυμητό μέλλον) 55

56 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: αστική ρύπανση από τις μεταφορές + Στρατηγική οπτική ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΠΡΟΒΛΕΨΗ Μελλοντικές ανάγκες ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Παρόντα προβλήματα ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ επιθυμητού μέλλοντος Προσέγγιση προληπτικής δράσης Σχεδιασμός σεναρίων Εντοπισμός και αντιμετώπιση της αιτίας των προβλημάτων Το μέλλον σαν ένα σύνολο ευκαιριών - ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Οξυμμένα προβλήματα Lindgren and Bandhold, 2003 Αντιμετώπιση οξυμμένων προβλημάτων Αντιμετώπιση συμπτωμάτων Διαχείριση σε καθημερινή βάση Χρονικός ορίζοντας - Μικρός Μεγάλος + 56

57 ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ο χρονικός ορίζοντας ΕΧΕΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ όπως και το ζήτημα που μελετάται ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ τόσο βραχύς ώστε να επιτρέπει τη δόμηση σεναρίων και τόσο μακρύς ώστε να επιτρέπει να συμβούν σημαντικές αλλαγές 57

58 ΧΩΡΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Καθορίζει το ΒΑΘΜΟ ΕΜΒΑΘΥΝΣΗΣ των εναλλακτικών λύσεων Όσο μεγαλύτερη η χωρική κλίμακα αναφοράς (περιοχή μελέτης) τόσο γενικότερο είναι το περιεχόμενο των εναλλακτικών σεναρίων ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: σενάρια για την κλιματική αλλαγή (παγκόσμια κλίμακα) έναντι σεναρίων μελλοντικής ανάπτυξης μιάς αστικής περιοχής (τοπική κλίμακα) 58

59 ΧΩΡΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Σ Ε Ν Α Ρ Ι Α ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Σενάρια ως γενικές κατευθύνσεις σε σχέση με τη χωρική οργάνωση π.χ. οικιστικό δίκτυο, χωροθέτηση βιομηχανίας κ.λπ. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Οικονομικός και φυσικός σχεδιασμός μεγαλύτερη χωρική εξειδίκευση ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Ακόμη μεγαλύτερος βαθμός εμβάθυνσης κατανομή γης για συγκεκριμένες χρήσεις 59

60 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ 60

61 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Σενάρια Πρόβλεψης - Forecasting Κανονιστικά σενάρια - Backcasting ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΟΥ ΥΙΟΘΕΤΟΥΝ 61

62 ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ (FORECASTING) Βασίζονται στη μέθοδο της πρόβλεψης (forecasting) όπου η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ στηρίζεται στην υπάρχουσα κατάσταση και τις διαμορφωμένες τάσεις 62

63 ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ BACKCACTING Το κυριότερο χαρακτηριστικό της προσέγγισης backcasting είναι Η ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΑ ΕΠΙΘΥΜΗΤΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ και τα ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ που οδηγούν στην επίτευξή τους 63

64 ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ BACKCASTING το ενδιαφέρον εστιάζεται ΟΧΙ στο ποιές καταστάσεις / σενάρια είναι πιθανό να συμβούν στο μέλλον ΑΛΛΑ στον ΤΡΟΠΟ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΕΠΙΘΥΜΗΤΩΝ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ / ΣΕΝΑΡΙΩΝ 64

65 ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Lindgren και Bandhold, 2003 Παρούσα κατάσταση συστήματος Επιθυμητό μέλλον Δυνατές μελλοντικές καταστάσεις Πιθανό μέλλον Εύλογο μέλλον Δυνατό μέλλον (possible): το σύνολο των μελλοντικών καταστάσεων Πιθανό μέλλον (probable): σενάριο τάσεων (forecasting) Επιθυμητό μέλλον (desired): όραμα (challenging scenarios - backcasting) Εύλογο μέλλον (plausible): υποσύνολο των δυνατών μελλοντικών καταστάσεων 65

66 ΔΙΑΦΟΡΑ FORECASTING - BACKCASTING Τι θα ήθελε κανείς να συμβεί? backcasting Επιθυμητό μέλλον Τι θα μπορούσε να συμβεί? Τι αναμένεται να συμβεί? forecasting Δυνατό μέλλον Πιθανό μέλλον Τι ελπίζει κανείς να συμβεί? Τι φοβάται κανείς ότι θα συμβεί? Προτιμώμενο μέλλον Επικίνδυνο μέλλον 66

67 ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ 1. Επικέντρωση σε Ποσοτικοποιημένες μεταβλητές Ποιοτική προσέγγιση 2. Μεγαλύτερη έμφαση σε.. Λεπτομέρειες Ανοικτές κατευθύνσεις 3. Τα αποτελέσματα Καθορίζονται από την υπάρχουσα κατάσταση 4. Κατεύθυνση Από το παρόν προς το μέλλον 5. Προσέγγιση Ντετερμινιστική προσέγγιση Βασίζονται στις επιθυμητές εικόνες του μέλλοντος Από το μέλλον προς το παρόν Ευρηματική σκέψη και ανάλυση 6. Χρονικός ορίζοντας Μικρός Ανοιχτός 7. Στηρίζεται σε Στατιστικά και οικονομετρικά μοντέλα BACKCASTING ΣΕΝΑΡΙΑ Εύλογη και αληθοφανής αιτιολόγηση 67

68 ΔΙΑΦΟΡΕΣ 8. Από το απλό προς το σύνθετο 9. Από το ποσοτικό στο ποιοτικό Από το σύνθετο στο απλό Από το ποιοτικό στο ποσοτικό 10 Πορεία σκέψης Απλουστευμένη Σύνθετη 11. Προληπτική δράση (proactive) ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ Μεταγενέστερη του προβλήματος Διορατικότητα Κατασκευάζονται πριν από το πρόβλημα για να το ανατρέψουν 12. Υποθέσεις Πολλαπλές Διάφανες, απλές 13. Εναλλακτικές προοπτικές Περιορισμένες Ανοικτός αριθμός 14. Λογική προσέγγιση προκαθορισμένη από το μοντέλο BACKCASTING ΣΕΝΑΡΙΑ Ελαστικότητα σε σημεία αβεβαιότητας 68

69 ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΚΑΙ BACKCASTING ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ (FORECASTING) ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ (BACKCASTING) Τι θα συμβεί αν??? Τάσεις? Παρόν Παρελθόν Μονοπάτι Επιθυμητό Μέλλον? Παρόν Παρελθόν Πως θα μπορούσε??? 69

70 ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΚΑΙ BACKCASTING ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Σενάρια Πρόβλεψης ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΠΟΡΕΙΑ ΣΚΕΨΗΣ:... από το παρόν στο μέλλον ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Backcasting Σενάρια ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΠΟΡΕΙΑ ΣΚΕΨΗΣ:... από το μέλλον στο παρόν 70

71 ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ (FORECASTING) Μελλοντικές Εικόνες Περιβάλλον Περιοχή Εικόνα 1 Παρούσα κατάσταση Περιβάλλον Περιοχή Περιβάλλον Περιοχή Εικόνα 2 Περιβάλλον Περιοχή Εικόνα 3 71

72 ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ (BACKCASTING) ΕΠΙΘΥΜΗΤΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ/ΕΣ Διαδρομές από την παρούσα στη μελλοντική κατάσταση Περιβάλλον Περιοχή Περιβάλλον Περιοχή Μονοπάτια ως πακέτα πολιτικών Από την παρούσα σε μία επιθυμητή μελλοντική κατάσταση μπορούμε να οδηγηθούμε από διαφορετικά μονοπάτια 72

73 Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ BACKCASTING Επικέντρωση σε ποιοτικά θέματα Έμφαση σε ευέλικτες προσεγγίσεις Βασίζεται στις επιθυμητές εικόνες του μέλλοντος Πορεία από το μέλλον προς το παρόν Ανάπτυξη ευρηματικής σκέψης Ανοιχτός χρονικός ορίζοντας 73

74 Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ BACKCASTING Εύλογη και αληθοφανής αιτιολόγηση Από το σύνθετο στο απλό Από το ποιοτικό στο ποσοτικό Μη γραμμική πορεία σκέψης Προλαμβάνει το πρόβλημα (proactive προσέγγιση) Υιοθετεί απλές υποθέσεις Ανοικτός αριθμός εναλλακτικών σεναρίων Ευέλικτη διαχείριση αβεβαιότητας 74

75 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚO ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ BACKACTING Η μέθοδος είναι επεξηγηματικά κανονιστική και η πορεία της έχει ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΙΣΩ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ δηλαδή από την επιθυμητή μελλοντική κατάσταση προς το παρόν η πορεία αυτή έχει ως στόχο να καθορίσει πρώτα τη φυσική εφικτότητα του συγκεκριμένου μέλλοντος και τα μέτρα πολιτικής που απαιτούνται για την επίτευξη της κατάστασης αυτής Robinson,

76 ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΤΜΗΜΑΤΑ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ BACKCASTING Η περιγραφή της παρούσας κατάστασης Η περιγραφή ενός αριθμού μελλοντικών καταστάσεων Η περιγραφή μιας σειράς γεγονότων ( μονοπατιών ) που συνδέουν την παρούσα με την ή τις μελλοντικές καταστάσεις μονοπάτια ως πακέτα πολιτικής Παρούσα κατάσταση ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Μονοπάτια (πακέτα πολιτικής) Μελλοντική επιθυμητή εικόνα 76

77 ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ BACKASTING Όταν το προς επίλυση πρόβλημα είναι πολυσύνθετο και επηρεάζει σε πολλά επίπεδα την κοινωνία Όταν υπάρχει ανάγκη σημαντικής αλλαγής Όταν η παρούσα κατάσταση ή οι παρούσες τάσεις αποτελούν οι ίδιες μέρος του προβλήματος Steen,

78 ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ BACKASTING Οταν το πρόβλημα επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από εξωτερικούς παράγοντες Όταν ο χρονικός ορίζοντας του σχεδιασμού είναι αρκετά μεγάλος Steen,

79 Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΟΥ BACKCASTING ΣΤΟΧΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ Σημεία Ελέγχου Πακέτα Πολιτικής ΠΑΡΟΝ Εξωτερικό Περιβάλλον Στρατηγικές μεταβλητές 79

80 ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑ ΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ BACKASTING Τα σενάρια μπορεί να μη γίνουν άμεσα αποδεκτά από τα κέντρα λήψης αποφάσεων ή την κοινωνία κυρίως όταν διαφέρουν σημαντικά από κατεστημένες απόψεις και τρέχοντα σχέδια Το πρόβλημα αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί μέσα από τη διεύρυνση της συμμετοχής ευρύτερων ομάδων στη διαδικασία του σχεδιασμού των σεναρίων backcasting 80

81 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Lindgren, M. and H. Bandhold (2003), Scenario Planning: The Link between Future and Strategy, New York, Palgrave Macmillan. Robinson, J.B. (1990), Futures Under Glass: A Recipe for People Who Hate to Predict, Futures, Vol. 22, No. 8, pp Ringland, G. (2002), Scenarios in Public Policy, John Willey and Sons, West Sussex. Von Reibnitz, U.H. (1999), Scenarios + Vision, Managing and Planning in Turbulent Times, How Scenario Tequniques Help you Plotting a Successful Path into the Future, SBM Conference "IT Challenges in the Next Millennium", Cannes, Steen, P. (1994), Scenario Methods; Backcasting versus Forecasting, Paper presented at the 2nd Network Seminar on Sustainable Mobility Scenarios (24-25 May), Aalborg. 81

82 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Sviden, O. (1989). Expert Generated Scenarios for Long Range Infrastructure Plan ning of Transportation and Energy Systems. Linkφping Studies in Management and Economics, Dissertations No. 19, Linkφping. Taylor, B. (1990). Strategic Planning Which Style Do You Need? In Hahn, D. & B. Taylor (Eds.), Strategiesche Unternehmungsplanung - Strategiesche Unter nehmungsfόhrung, Physical Verlag, Hamburg, pp Wack, P. (1985), Scenarios: Uncharted Waters Ahead, Harvard Business Review, Vol. 63(5), pp

83 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ΕΜΠ» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του υλικού Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησια-κού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους 83