ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΥΛΙΚΩΝ (MATERIAL REQUIREMENTS PLANNING, MRP) Εκπονήθηκε από τον: Βασίλη Σ. Μουστάκη, DSc. Βοηθό Καθηγητή Διευθυντή του Εργαστηρίου Συστημάτων Διαχείρισης (ManLab) Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Χανιά 73100 E-mail: moustaki@dpem.tuc.gr Σεπτέμβριος 1999
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 Περιγραφή... 4 1.1 Τι είναι το IMT του Σχεδιασμού Απαιτήσεων Υλικών (MRP)... 4 1.2 Στόχοι του MRP... 7 1.3 Μεθοδολογία εφαρμογής ενός σχεδίου MRP / εναλλακτικές τεχνικές... 8 1.4 Γενικό μοντέλο για την εφαρμογή του συστήματος MRP... 9 1.5 Οργανωτικά μέτρα για την αποτελεσματική εφαρμογή του MRP... 10 1.6 Κατηγορίες επιχειρήσεων / χρηστών MRP... 12 2 Εφαρμογή... 19 2.1 Όπου έχει εφαρμοσθεί η τεχνική... 19 2.2 Τύποι εταιρειών / οργανισμών που μπορούν να εφαρμόσουν το MRP... 20 2.3 Διάρκεια και κόστος εφαρμογής του MRP... 22 2.4 Συνθήκες εφαρμογής... 22 2.5 Οργανισμοί που Στηρίζουν την Εφαρμογή του MRP... 23 3 Διαδικασία Υλοποίησης του MRP... 25 3.1 Βήματα / Φάσεις ενός σχεδίου MRP... 25 3.2 Επιμέρους τεχνικές και εργαλεία που περιλαμβάνονται σε κάθε βήμα... 27 3.3 Σχετικό Λογισμικό... 28 4 Βιβλιογραφικές πηγές... 31 5 Παράρτημα... 33 5.1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A: Παράδειγμα Εφαρμογής MRP... 33 5.1.1 Πρόβλεψη ζήτησης... 34 5.1.2 Κύριο Πρόγραμμα Παραγωγής... 34 Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 2
5.1.3 Αρχείο Κατάστασης Τεμαχίων (Διάρθρωση Προϊόντος)... 35 5.1.4 Αρχείο Εγγραφών Αποθεμάτων (Καρτέλα Υλικού)... 35 5.1.5 Εκτέλεση του Προγράμματος MRP... 36 5.1.6 Έλεγχος Εφικτότητας... 40 Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 3
1 Περιγραφή Το Material Requirements Planning (Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών) αποτελεί μία τεχνική σχεδιασμού με χρονική συστηματοποίηση των προτεραιοτήτων, κατά την οποία υπολογίζονται οι απαιτήσεις σε υλικά και προγραμματίζεται η προμήθεια έτσι ώστε να καλύπτεται η ζήτηση για όλα τα προϊόντα και τα εξαρτήματα σε μία ή περισσότερες εργοστασιακές μονάδες. Η Πληροφορική Τεχνολογία διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στο σχεδιασμό και την εφαρμογή των διαδικασιών και των συστημάτων Σχεδιασμού Απαιτήσεων Υλικών (MRP) καθώς παρέχει πληροφορίες για τις ανάγκες του εργοστασίου (που συνδέονται με τη ζήτηση του πελάτη) καθώς και πληροφορίες για τα επίπεδα αποθεμάτων. Οι τεχνικές MRP επικεντρώνονται στη βελτιστοποίηση της απογραφής. Οι τεχνικές MRP χρησιμοποιούνται επίσης για την ανάπτυξη καταστάσεων τεμαχίων, με σκοπό τον υπολογισμό των καθαρών απαιτήσεων σε υλικά και το σχεδιασμό της μελλοντικής παραγωγής. Η παρούσα έκθεση εστιάζεται στο Σχεδιασμό Απαιτήσεων Υλικών (MRP). Παράλληλα, όπου κρίνεται απαραίτητο, εξετάζονται και συστήματα MRPII. Το MRPII σημαίνει Manufacturing Resource Planning, δηλαδή Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, και αποτελεί μία επέκταση του Σχεδιασμού Απαιτήσεων Υλικών (MRP). Το MRPII οδηγεί σε σχεδιασμό και προγραμματισμό βασισμένο σε χρήση υπολογιστή, για τη βελτίωση του ελέγχου του εργοστασίου και των υποστηρικτικών λειτουργιών του. Το MRPII απεικονίζει μία επέκταση του MRP προκειμένου να καταγραφούν όλες οι απαιτήσεις του εργοστασίου στις οποίες περιλαμβάνονται τα υλικά, οι ανθρώπινοι πόροι, ο προγραμματισμός, κ.λ.π. 1.1 Τι είναι το IMT του Σχεδιασμού Απαιτήσεων Υλικών (MRP) Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και η απελευθέρωση των αγορών εμπορίου Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 4
έχουν διαμορφώσει νέες συνθήκες στην αγορά, οι οποίες χαρακτηρίζονται από αστάθεια και έντονο ανταγωνισμό στο επιχειρηματικό περιβάλλον. Το φαινόμενο που παρατηρείται είναι συνεχής αύξηση του ανταγωνισμού, σε σχέση με τις τιμές, την ποιότητα και την επιλογή, τις παρεχόμενες υπηρεσίες και τη συνέπεια παράδοσης. Η άρση των εμποδίων, η διεθνής συνεργασία, οι καινοτομίες της τεχνολογίας προκαλούν εντατικοποίηση του ανταγωνισμού. Όσον αφορά τον τομέα της παραγωγής, μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στη μείωση του κόστους με παράλληλη βελτίωση της ποιότητας. Επιπλέον, άλλοι παράγοντες όπως η έγκαιρη παράδοση του προϊόντος αποτελούν τεχνικές πρωταρχικής σημασίας (αυτό αποδίδεται καλύτερα με την έννοια "Just in Time" - παράδοση ακριβώς στην ώρα της-, ή JIT χάριν συντομίας). Μία ερώτηση κλειδί για τη διαδικασία MRP είναι πόσες φορές ετησίως μία εταιρεία αναπληρώνει τα αποθέματά της. Υπάρχουν λογαριασμοί με ποσοστά ετήσιων κύκλων εργασιών αποθεμάτων υψηλότερα από 100, που καταγράφονται κυρίως σε Ιαπωνικές εταιρίες. Πολύ εύκολα διαπιστώνουμε ότι ένα υψηλό ποσοστό αποθέματος, κατά πάσα πιθανότητα, είναι προς όφελος της μείωσης του κόστους παραγωγής εφόσον μικρότερο ποσοστό κεφαλαίου δεσμεύεται σε μη χρησιμοποιηθέν απόθεμα. Τα συστήματα MRP χρησιμοποιούν τέσσερις πηγές πληροφόρησης για να καθορίσουν ποιο υλικό πρέπει να παραγγελθεί και πότε (βλέπε επίσης Σχεδιάγραμμα 1-1 και Σχεδιάγραμμα 1-2): η παραγωγή κάθε προϊόντος, το κύριο πρόγραμμα παραγωγής, στο οποίο αναγράφεται πότε έχει προγραμματιστεί την κατάσταση τεμαχίων όπου αναγράφονται ακριβώς τα εξαρτήματα ή τα υλικά που απαιτούνται για την παραγωγή κάθε προϊόντος; τους χρόνους του κύκλου παραγωγής και τις ανάγκες υλικών σε κάθε στάδιο του κύκλου παραγωγής, και, Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 5
τα χρονικά περιθώρια παράδοσης από τον προμηθευτή Το κύριο πρόγραμμα και η κατάσταση τεμαχίων υποδεικνύουν ποια υλικά πρέπει να παραγγελθούν, το κύριο πρόγραμμα, οι χρόνοι του κύκλου παραγωγής και τα χρονικά περιθώρια παράδοσης από τον προμηθευτή καθορίζουν από κοινού πότε πρέπει να γίνουν οι παραγγελίες. Το Κύριο Πρόγραμμα Παραγωγής περιλαμβάνει τις ποσότητες των προϊόντων που πρόκειται να παραχθούν σε δεδομένη χρονική περίοδο. Οι ποσότητες παρουσιάζονται συγκεντρωτικά καθώς και σε λεπτομερή ανάλυση. Τα αθροίσματα μπορεί να αναφέρονται στη μηνιαία παραγωγή, ενώ η λεπτομερής ανάλυση μπορεί να παρουσιάζει την εβδομαδιαία ή την ημερήσια παραγωγή. Το κύριο πρόγραμμα παραγωγής διαμορφώνεται ως πίνακας, στον οποίο οι σειρές αντιπροσωπεύουν τα προϊόντα και οι στήλες αντιπροσωπεύουν τους χρονικούς συντελεστές. Οι εγγραφές του πίνακα απεικονίζουν τις μονάδες του κάθε προϊόντος που πρόκειται να παραχθούν σε δεδομένη χρονική περίοδο. Η Κατάσταση Τεμαχίων δίνει πληροφορίες για τη δομή του προϊόντος, δηλαδή τα εξαρτήματα και τις μονάδες πρώτων υλών που απαιτούνται για την κατασκευή μίας μονάδας του εκάστοτε προϊόντος. Ένα παράδειγμα μίας τέτοιας κατάστασης τεμαχίων για την παραγωγή ενός φωτιστικού γραφείου δίνεται στο Σχεδιάγραμμα 1-3. Το MRP πρωτοξεκίνησε στη δεκαετία του 1970, με βάση κυρίως την εργασία του Orlicky. Αργότερα εξελίχθηκε ή αποτέλεσε τμήμα των ολοκληρωμένων συστημάτων Manufacturing Resource Planning (ή MRPII) (Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου). Το MRPII είναι ένα σύστημα σχεδιασμού και προγραμματισμού βασισμένο σε χρήση υπολογιστή για τη βελτίωση του ελέγχου του εργοστασίου και των υποστηρικτικών λειτουργιών του. Στο σημερινό επιχειρηματικό περιβάλλον, το MRPII συχνά μετονομάζεται σε ERP (ή Enterprise Resource Planning, (Σχεδιασμός Επιχειρηματικών Πόρων). Το MRPII Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 6
αποτελεί μία ομάδα προγραμμάτων λογισμικού που έχουν σχεδιαστεί να συνδυάζουν ανόμοιες λειτουργίες της επιχείρησης, προκειμένου να καταστήσουν αποτελεσματικότερες τις μεθόδους δράσης σε τομείς όπως η συναρμολόγηση ή η παράδοση των προϊόντων ή των υπηρεσιών. Με τον τρόπο αυτό το MRP έχει εξελιχθεί σε συστατικό μέρος του συστήματος MRPII. Από τεχνικής απόψεως, το MRPII επεκτείνει το MRP και το συνδέει με τους πόρους πληροφοριών της επιχείρησης όπως το πληροφοριακό σύστημα διαχείρισης ανθρώπινων πόρων, χρηματοοικονομικής διαχείρισης, λογιστηρίου, πωλήσεων, κ.λ.π. Αυτού του είδους η "επέκταση" είναι χαρακτηριστική σύμφωνα με τις σύγχρονες τάσεις στη διοίκηση και τη διαμόρφωση μιας επιχείρησης και καθίσταται εφικτή με τη βοήθεια των επιτευγμάτων της προόδου στην τεχνολογία της πληροφορικής. Από την άλλη πλευρά, η ανάγκη ολοκλήρωσης έχει διαπιστωθεί ευρέως στη θεωρία και στην πράξη του τομέα διοίκησης επιχειρήσεων. Μετά την πρωτοποριακή δουλειά του Άντονι, στη δεκαετία του εξήντα, οι διεργασίες λήψης αποφάσεων διοικητικού χαρακτήρα θεωρείται ότι κυμαίνονται από το στρατηγικό σχεδιασμό, έως το διοικητικό έλεγχο και το λειτουργικό έλεγχο της επιχείρησης. Τα συστήματα MRP βρίσκονται μεταξύ των διεργασιών διοικητικού και λειτουργικού ελέγχου της επιχείρησης. Ωστόσο, καθώς γίνεται η σύνδεση των λεπτομερών δεδομένων παραγωγής με τους συνολικούς πόρους πληροφοριών οργάνωσης, διαπιστώνεται ότι η εφαρμογή συστημάτων MRP και MRPII διαδραματίζουν έναν βασικό ρόλο για την ενίσχυση των πλεονεκτημάτων της επιχείρησης. 1.2 Στόχοι του MRP Ο βασικός άξονας του MRP είναι να εξασφαλιστούν τα σωστά υλικά, στο σωστό μέρος, στο σωστό χρόνο. Συγκεκριμένοι στόχοι οργάνωσης που σχετίζονται συχνά με το σχεδιασμό και την Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 7
εφαρμογή του MRP μπορούν να ενταχθούν σε τρία βασικά επίπεδα, δηλαδή: αποθέματα, προτεραιότητες και δυναμικότητα: Επίπεδο: Αποθέματα: Προτεραιότητες: Δυναμικότητα: Βασικά στοιχεία στόχου - Παραγγελία του σωστού εξαρτήματος - Παραγγελία της σωστής ποσότητας - Παραγγελία στο σωστό χρόνο - Παραγγελία με τη σωστή προθεσμία - Τήρηση της ισχύουσας προθεσμίας - Σχεδιασμός για πλήρες φορτίο - Σχεδιασμός για ακριβές φορτίο - Σχεδιασμός για επαρκή χρόνο για εξέταση μελλοντικού φορτίου Οι στόχοι του MRP θα πρέπει να καθορίζονται λαμβάνοντας υπόψη τις εισροές και τις εκροές που σχετίζονται με αυτό. Οι εισροές σκιαγραφούνται στο κύριο πρόγραμμα παραγωγής, στην κατάσταση τεμαχίων, κ.λπ. (βλέπε Σχεδιαγράμματα 1-1 και 1-3). Συνεπώς, μία σαφής διατύπωση των στόχων του MRP θα πρέπει να συνδυάζεται με μία αντίστοιχα σαφή περιγραφή των στόχων των εισροών αλλά και των εκροών του MRP. 1.3 Μεθοδολογία εφαρμογής ενός σχεδίου MRP / εναλλακτικές τεχνικές Το MRP συνιστά μία καινοτομία στο εργοστασιακό περιβάλλον. Συνεπώς, η αποτελεσματική εφαρμογή του απαιτεί συγκεκριμένη διαχειριστική δράση. Τα βήματα αυτής της δράσης πρέπει να καθορίζονται με ακρίβεια καθώς και να λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα, προκειμένου να εξασφαλιστεί η οργανωτική ανταπόκριση στην εκάστοτε εφαρμοζόμενη τεχνική. Δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν υπάρχουν έτοιμες συνταγές για την εφαρμογή του MRP. Κάθε μονάδα οργάνωσης αποτελεί ένα μοναδικό περιβάλλον, πράγμα που σημαίνει Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 8
ότι θα πρέπει να ληφθεί ξεχωριστή δράση σε κάθε περίπτωση, που καθορίζεται ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκάστοτε περιβάλλοντος. Προσεγγίζουμε το MRP ως μία καινοτομία στο χώρο της οργάνωσης και παράλληλα αναγνωρίζουμε το αναγκαίο μέτρο που η διοίκηση θα πρέπει να υιοθετήσει για την εφαρμογή του. Τα βασικότερα κίνητρα που βρίσκονται πίσω από την εφαρμογή του MRP είναι τα εξής: 1. Αναγνώριση της επιχειρηματικής ευκαιρίας για την έγκαιρη απόκτηση ενός MRP. 2. Αναγνώριση της τεχνικής ευκαιρίας για την έγκαιρη απόκτηση των τεχνολογιών που υποστηρίζουν την εφαρμογή του MRP. 3. Αναγνώριση της ανάγκης επίλυσης των προβλημάτων παραγωγής ή απογραφής αποθεμάτων με τη χρήση του MRP. Οι προαναφερθέντες παράγοντες που λειτουργούν ως κίνητρα μας βοηθούν να αναγνωρίσουμε εύκολα τα θέματα που σχετίζονται το αντικείμενο και τον τρόπο του σχεδιασμού και της εφαρμογής του MRP. Στα θέματα που αφορούν το αντικείμενο, περιγράφεται ένα πρότυπο μοντέλο διαδικασίας, που απαρτίζεται από βήματα και ενδεικτικά επίπεδα προσπάθειας για την εφαρμογή κάθε βήματος. Τα θέματα που αφορούν τον τρόπο, παρουσιάζουν την παρέμβαση της διοίκησης στην όλη διαδικασία. 1.4 Γενικό μοντέλο για την εφαρμογή του συστήματος MRP Θέτουμε ένα χρονικό πλαίσιο 12 μηνών για την εφαρμογή του MRP. (Αυτό το χρονικό διάστημα μπορεί να είναι βραχύτερο, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι επιμέρους δραστηριότητες μπορεί να ολοκληρωθούν νωρίτερα). Ωστόσο, το χρονικό περιθώριο Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 9
των 12 μηνών είναι υγιές και προκύπτει από την εμπειρία στην εφαρμογή συστημάτων MRP (ή και MRPII). Στο Σχεδιάγραμμα 1-4, δίνεται ένα λεπτομερές διάγραμμα για τη διάρκεια κάθε σταδίου της εφαρμογής του MRP. Το κόστος καθορίζεται σε ποσοστά % της συνολικής προσπάθειας και αντιστοιχεί σε ανθρώπινο δυναμικό (δηλαδή, σε άνθρωπο-μήνες). Το κόστος που σχετίζεται με την απόκτηση εξοπλισμού (μηχανικά μέρη ή λογισμικό) δεν περιλαμβάνεται. Ωστόσο η απόκτηση εξοπλισμού συνήθως αντιστοιχεί σε ποσοστό μικρότερο του 33% του συνολικού κόστους. Επιπλέον, το κόστος που σχετίζεται με την λειτουργία MRP δεν περιλαμβάνεται (σχετικά με αυτό το τελευταίο, το κόστος συνήθως απορροφάται από τα γενικά έξοδα της εταιρείας). 1.5 Οργανωτικά μέτρα για την αποτελεσματική εφαρμογή του MRP Η εμπειρία μας έχει δείξει ότι οι δυσλειτουργίες στα συστήματα MRP προκύπτουν από δύο παράγοντες: 1. την απουσία στρατηγικών επιλογών που απαιτούνται για τη διαμόρφωση του συστήματος MRP και των διαδικασιών του, και, 2. την εφαρμογή που εκτρέπεται του επιχειρηματικού ελέγχου. Το κλειδί για την επιτυχία του MRP είναι η οργανωτική συμμετοχή. Η επιτυχία των εφαρμογών, τις περισσότερες φορές, συνδέεται με την συμμετοχή του Διευθύνοντος Συμβούλου στη διαδικασία. Η εμπλοκή του Διευθύνοντος Συμβούλου δημιουργεί τις απαιτούμενες συνθήκες για συντονισμένη οργανωτική δράση. Ένας ακόμη κανόνας είναι ότι πρέπει να αποφεύγεται η δημιουργία ενός συστήματος που βασίζεται στη λογική των πολλών χαρακτηριστικών. Οι πληροφορίες που παρέχει το σύστημα MRP πρέπει να εναρμονίζονται με το επίπεδο λεπτομέρειας που απαιτείται στην παραγωγή. Ένα σύστημα μπορεί να είναι εντυπωσιακό και παρόλα αυτά να ενσωματώνει άχρηστα στοιχεία λειτουργικότητας. Για παράδειγμα, όταν ένα Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 10
σύστημα παραγωγής που χρησιμοποιεί τα ιαπωνικά οπτικά σήματα Kanban (κάρτες) χρειάζεται περισσότερες πρώτες ύλες από έναν προμηθευτή, οι εργάτες παραγωγής τραβούν μία καρτέλα και την αποστέλλουν στον προμηθευτή. Συνεπώς θα ήταν εσφαλμένη τακτική να ορθώσουμε ένα προστατευτικό τοίχωμα και να απομονώσουμε την ισχύουσα πρακτική από την εφαρμογή του συστήματος MRP. Ακριβώς για αυτόν το λόγο, η αποτίμηση της τρέχουσας κατάστασης (βλέπε μοντέλο διαδικασίας) θα πρέπει να διεξάγεται στο επίπεδο που ορίζεται στο διάγραμμα (βλέπε Σχεδιάγραμμα 1-4) για να διαπιστωθούν και να καταγραφούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οργάνωσης και να επιχειρηθεί η προσαρμογή του MRP γύρω από αυτά. Η συνεχής παρακολούθηση των δραστηριοτήτων του σχεδιασμού και της εφαρμογής αποτελεί προϋπόθεση σε όλα τα επιτυχή παραδείγματα συστημάτων MRP. Ένα θέμα, το οποίο δεν πρέπει εξίσου να παραβλέψουμε, είναι ο τρόπος επικοινωνίας με άλλα πληροφοριακά συστήματα του οργανισμού. Το MRP συνιστά όντως αναπόσπαστο μέρος της υποδομής διαχείρισης των πληροφοριών του οργανισμού και, από αυτήν την άποψη, συμβάλλει στην επίτευξη των ευρύτερων στόχων που αφορούν την ποιότητα, την ικανοποίηση της πελατείας, την έγκαιρη παράδοση, κ.λ.π. Από την άλλη πλευρά, η παρακολούθηση απαιτεί συστήματα μέτρησης. Τα συστήματα μέτρησης δεν χρειάζεται να είναι διεθνή. Άντ αυτού θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις σχεδιασμού παραγωγής σε σχέση με τις εκροές από τους προμηθευτές αλλά και της παραγωγής. Στο Σχεδιάγραμμα 1-5, συνδέουμε τα χαρακτηριστικά των προϊόντων με τις ιδιότητες των υλικών. Όσον αφορά τα προϊόντα, γίνεται διάκριση μεταξύ τριών τύπων, εξετάζοντας το προφίλ της ζήτησης και το κόστος εγκατάστασης της παραγωγής. Όσον αφορά τα υλικά, γίνεται διάκριση μεταξύ τεσσάρων τύπων υλικών, εξετάζοντας το είδος χρήσης στην παραγωγή (σταθερή ή μεταβαλλόμενη χρήση), το βαθμό συνεργασίας με τον προμηθευτή, τη ζήτηση και το κόστος. Οι καταχωρήσεις στον πίνακα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον καθορισμό κριτηρίων μέτρησης της απόδοσης αφού ληφθούν υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της παραγωγής. Ας Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 11
επισημάνουμε στο σημείο αυτό ότι ένα σύστημα MRP μπορεί να αξιολογηθεί χρησιμοποιώντας διαφορετικά συστήματα μέτρησης ανάλογα με το παραγόμενο προϊόν για το οποίο προορίζεται. Μία διαφορετική προοπτική για τα συστήματα μέτρησης παρουσιάζεται όταν το MRP εντάσσεται στο πλαίσιο του σχεδιασμού οργανωτικών πόρων βλέπε Σχεδιάγραμμα 1-6. 1.6 Κατηγορίες επιχειρήσεων / χρηστών MRP Τα συστήματα MRP διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες, που συνήθως επονομάζονται ABCD, με κριτήρια τη χρήση και την οργανωτική εφαρμογή. Η Κατηγορία A αφορά την πλήρη εφαρμογή του MRP. Το σύστημα MRP έχει ενταχθεί στο χρηματοοικονομικό σύστημα της εταιρείας και περιλαμβάνει το σχεδιασμό της δυναμικότητας, τις εντολές παραγωγής, του προγραμματισμού πωλήσεων καθώς και τα σημεία σύνδεσης με τον σχεδιασμός των ανθρώπινων πόρων. Διενεργείται συνεχής παρακολούθηση των αρχείων απόδοσης και αποθεμάτων και τα προγράμματα κύριας παραγωγής είναι ακριβή. Η Κατηγορία B αφορά μία λιγότερο πλήρη εφαρμογή του MRP. Το σύστημα MRP περιορίζεται στην περιοχή του εργοστασίου. Ωστόσο, περικλείει και τον κύριο προγραμματισμό της παραγωγής. Η Κατηγορία C αφορά την κλασσική προσέγγιση του MRP όπου το σύστημα MRP περιορίζεται στη διαχείριση των καταλόγων απογραφής αποθεμάτων. Η Κατηγορία D αφορά μία εφαρμογή του MRP για την επεξεργασία δεδομένων. Το σύστημα χρησιμοποιείται περισσότερο για την αρχειοθέτηση δεδομένων παρά ως εργαλείο λήψης αποφάσεων. Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 12
Διάγραμμα 1.1 MRP σε συνάρτηση με τις διαδικασίες διοίκησης παραγωγής ΚΥΡΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΧΡΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΉ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΥΛΙΚΩΝ ΧΡΟΝΟΙ ΚΥΚΛΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΥΛΙΚΩΝ ΑΝΑ ΚΥΚΛΟ Στο απεικονιζόμενο διάγραμμα παρουσιάζονται τα παραδοσιακά στοιχεία απαρτίζουν τα συστήματα MRP. Μία εταιρεία που χρησιμοποιεί το παραπάνω διάγραμμα μπορεί να ταξινομηθεί ως χρήστης Κατηγορίας C του συστήματος MRP (βλέπε τμήμα 1.3: Μεθοδολογία της εφαρμογής ενός προγράμματος MRP). Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 13
Διάγραμμα 1.2 Συνολική Άποψη των Εισροών σε ένα Πρότυπο Πρόγραμμα Απαιτήσεων Υλικού και οι Εκθέσεις που Προκύπτουν από το Πρόγραμμα Αλλαγές στη σχεδίαση Σταθερές παραγγελίες από γνωστούς πελάτες Συνολικός Σχεδιασμός Παραγωγής Κύριο Πρόγραμμα Παραγωγής Προβλέψεις ζήτησης από τυχαίους πελάτες Κινήσεις αποθεμάτων Κατάσταση Υλικών Σχεδιασμός Υλικών (πρόγραμμα υπολογιστή MRP) Αρχεία Αποθεμάτων Πρωτεύουσες αναφορές Επιβεβαιωμένα προγράμματα ελέγχου αποθεμάτων και παραγωγής Δευτερεύουσες αναφορές Αναφορές εξαιρέσεων Αναφορές σχεδιασμού Αναφορές ελέγχου απόδοσης Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 14
Σχεδιάγραμμα 1.3 -. Μία ενδεικτική (μερική) κατάσταση τεμαχίων (οι αριθμοί στις παρενθέσεις αποτελούν τον απαιτούμενο αριθμό εξαρτημάτων). Το διάγραμμα παρουσιάζει μία μερική άποψη μίας κατάστασης τεμαχίων (BOM, Bill of Materials) για την παραγωγή ενός φωτιστικού γραφείου. ΦΩΤΙΣΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟΥ Ασφάλεια (1) Κάλυμμα (1) Σύνολο Περιβλήματος (1) Μονωτής (4) Ήλος (4) Ποδαράκια Πλαστικά (4) Καλώδιο Ισχύος (1) Διακόπτης (1) Σύνολο Βραχίονα (1) Ήλος (2) Υποδοχή Λάμπα Βραχίονας Ανακλαστήρας Βάση (1) (1) (2) (1) (1)
Σχεδιάγραμμα 1.4- Μοντέλο διαδικασίας εφαρμογής του MRP Δραστηριότητα Μήνες 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Αξιολόγηση παρούσας κατάστασης Προγραμματισμός παραγωγής της Σύντομη περιγραφή δραστηριό-τητας (τα ποσοστά % στην πα-ρένθεση αντιστοιχούν σε μέρος της συνολικής προσπάθειας του ανθρώπινου δυναμικού) Περιλαμβάνονται όλες οι δραστηριότητες που αφορούν την περιγραφή και διαμόρφωση της επιχειρηματικής πρακτικής σε σχέση με τη διαχείριση των αποθεμάτων, την παραγγελία υλικών και το σχεδιασμό της παραγωγής. (20 %) Τυποποίηση των διαδικασιών προγραμματισμού της παραγωγής. (15 %) Σχεδιασμός BOM (Κατάσταση τεμαχίων) Σχεδιασμός συστήματος διαδικασιών MRP/MRPII. Σχεδιασμός διεπαφών συστήματος MRP/MRPII Δοκιμή αξιολόγηση και και Σχεδιασμός και εφαρμογή των Καταστάσεων Τεμαχίων στο σύστημα πληροφοριών της εταιρείας *. (15%) Περιλαμβάνεται ο σχεδιασμός του συστήματος MRPII (συχνά ο σχεδιασμός βασίζεται στην προσαρμογή ενός λογισμικού που διατίθεται στο εμπόριο στις ιδιαίτερες ανάγκες της εται-ρείας). (30%) Το MRP πρέπει να συνδέεται με άλλους πόρους οργανωτικών πληροφοριών (δηλαδή, σύστημα ERP). (10%) Αξιολόγηση ενός συστήματος πριν την εγκατάστασή του στο χώρο εργασίας. Συνήθως η δραστηριότητα αυτή ανατροφοδοτεί με υλικό το Σχεδιασμό. (10%) *Εάν η εταιρεία δεν επιτυγχάνει την εφαρμογή του συστήματος πληροφορικής, τότε το πρότυπο μοντέλο εφαρμογής θα πρέπει να τροποποιηθεί. Πολύ συχνά, σε περιπτώσεις όπου η εταιρεία ξεκινά από το μηδέν, το MRP προκύπτει ως μέρος μίας πλατφόρμας ενσωματωμένου πληροφοριακού συστήματος (όπως το SAP) και η εφαρμογή συνδέεται με την εκτενή αναδιοργάνωση των επιχειρηματικών διαδικασιών. Η εφαρμογή του MRPII είναι ευρύτερη και ενδέχεται να ενσωματώνει στοιχεία που δεν περιορίζονται στον σχεδιασμό και τον προγραμματισμό της παραγωγής. Ωστόσο, οι εργασίες που προαναφέρονται είναι παρούσες στην εφαρμογή του MRPII. Η προσπάθεια μπορεί να αυξηθεί αλλά τα ποσοστά δεν αλλάζουν. Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 16
Σχεδιάγραμμα 1.5 Εργαλείο για τον καθορισμό των συστημάτων μέτρησης απόδοσης του MRP. Χαρακτηριστικά προϊόντος Κατασκευή προς Κατασκευή προς Συναρμολόγηση προς Ιδιότητες Υλικού αποθήκευση παραγγελία παραγγελία (προϊόντα υψηλής (προϊόντα χαμηλής (προϊόντα χαμηλής ζήτησης) ζήτησης με υψηλό ζήτησης με χαμηλό κόστος εγκατάστασης) κόστος εγκατάστασης) Έγκαιρη Παράδοση υψηλή ζήτηση υψηλή τιμή σταθερή κατανάλωση στενή συνεργασία με τον προμηθευτή βραχυπρόθεσμη παράδοση Σημείο επαναπαραγγελίας υψηλή ζήτηση μέση τιμή μεταβαλλόμενη κατανάλωση στενή συνεργασία με τον προμηθευτή βραχυπρόθεσμη παράδοση MRP υψηλή ζήτηση μέση τιμή μεταβαλλόμενη κατανάλωση μακροπρόθεσμη παράδοση EOQ* χαμηλή τιμή σταθερή κατανάλωση *Παραγγελία Οικονομικής Ποσότητας Το σύστημα MRP θα πρέπει να έχει χαρακτηριστικά Έγκαιρης απόδοσης. Χρησιμοποιήστε μέτρα που αφορούν το κόστος και τον χρόνο. Ο πίνακας που παρουσιάζεται εδώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να οριστούν τα συστήματα μέτρησης της απόδοσης για την αξιολόγηση συστημάτων MRP/MRPII. Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 17
Σχεδιάγραμμα 1.6 Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου (MRPII) ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΩΛΗΣΕΩΝ Στόχοι Ζήτηση ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Πόροι ΠΟΡΟΙ OK? ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΥΛΙΚΟΥ ΚΥΡΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Προϊόντα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΥΛΙΚΩΝ Υλικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑΣ Δυναμικότητα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ OK? ΑΓΟΡΕΣ Εξαρτήματα ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Ώρες ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ Αναφορά για ανάληψη ευθύνης Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 18
2 Εφαρμογή 2.1 Όπου έχει εφαρμοσθεί η τεχνική Το MRP ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Η τεχνική εφαρμόστηκε αρχικά στη βιομηχανία αυτοκινήτων και αεροπλάνων. Όσο η τεχνική γινόταν ευρύτερα γνωστή, πολλές μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις υιοθέτησαν τη μέθοδο MRP, προκειμένου να αυξήσουν την παραγωγικότητά τους και να μειώσουν το κόστος παραγωγής. Η SATO υπήρξε μία από τις πολλές εταιρείες που συνειδητοποίησε την αναγκαιότητα του συστήματος MRP. Η SATO είναι μία δυναμική επιχείρηση που ασχολείται με το σχεδιασμό και την παραγωγή εξοπλισμού επίπλωσης χώρων εργασίας. Εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης της αγοράς, κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, και του ανταγωνισμού η SATO, όπως και πολλές άλλες εταιρείες, ήρθε αντιμέτωπη με τις ακόλουθες προκλήσεις: καλή ποιότητα προϊόντων ανταγωνιστικές τιμές μείωση του χρόνου παράδοσης μεγάλη ποικιλία προϊόντων Η SATO αναγνώρισε ότι ο ένας από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες για την Στην αντιμετώπιση παράγραφο αυτών που ακολουθεί, των προκλήσεων παρατίθεται μία ήταν αναλυτική η αποτελεσματική έκθεση σχετικά διαχείριση με το είδος της των εταιρειών που χρησιμοποιούν τα συστήματα MRP. παραγωγής. Η εφαρμογή του συστήματος MRP είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας και τη μείωση του κόστους παραγωγής. Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 19
2.2 Τύποι εταιρειών / οργανισμών που μπορούν να εφαρμόσουν το MRP Το MRP χρησιμοποιείται σε μία ευρεία κλίμακα βιομηχανιών που διαθέτουν παραγωγή κατά παρτίδες (υπό την έννοια ότι ένας αριθμός προϊόντων κατασκευάζονται σε παρτίδες, στις οποίες χρησιμοποιείται ο ίδιος εξοπλισμός παραγωγής). Ο κατάλογος στο Σχεδιάγραμμα 2-1 συμπεριλαμβάνει βιομηχανίες επεξεργασίας, όμως, οι διαδικασίες που αναφέρονται περιορίζονται στις εκτελέσεις εργασίας που μεταβάλλουν το παραγόμενο προϊόν και δεν περιλαμβάνουν συνεχή επεξεργασία, όπως για παράδειγμα του πετρελαίου ή του χάλυβα. Το MRP είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο σε εταιρείες που ασχολούνται με εργασίες συναρμολόγησης ενώ παρέχει ελάχιστα οφέλη σε εταιρείες του κατασκευαστικού τομέα. Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 20
Σχεδιάγραμμα 2.1- Βιομηχανικές Εφαρμογές και Αναμενόμενα Οφέλη από το MRP Τύπος Βιομηχανίας Παραδείγματα Αναμενόμενα Οφέλη Συναρμολόγηση-προςαποθήκευση Κατασκευή-προς-αποθήκευση Συναρμολόγηση-προςπαραγγελία Κατασκευή-προς-παραγγελία Συνδυάζει πολλαπλά μέρη εξαρτημάτων σε ένα τελικό προϊόν, το οποίο εισάγεται στη συνέχεια στα αποθεματικά προς ανταπόκριση στη ζήτηση του πελάτη. Παραδείγματα: ρολόγια, εργαλεία, συσκευές. Τα Είδη κατασκευάζονται από μηχανές παρά συναρμολογούνται από διάφορα μέρη. Πρόκειται για πρότυπα αντικείμενα αποθήκης που παράγονται εν αναμονή πελατειακής ζήτησης. Παραδείγματα: δακτύλιοι εμβόλων, ηλεκτρικοί διακόπτες. Πραγματοποιείται μία τελική συναρμολόγηση βάσει συγκεκριμένων επιλογών, τα οποία επιλέγει ο πελάτης. Παραδείγματα: οχήματα-ρυμουλκά, γεννήτριες, κινητήρες. Είδη που κατασκευάζονται από μηχανές κατά παραγγελία του πελάτη. Γενικά, πρόκειται για βιομηχανικές παραγγελίες. Παραδείγματα: ρουλεμάν, ντίζες, προσδέσεις. Υψηλά Χαμηλά Υψηλά Χαμηλά Παραγωγή-προς-παραγγελία Είδη που παράγονται ή συναρμολογούνται αποκλειστικά από εργαλειομηχανές του πελάτη. Παραδείγματα: γεννήτριες τουρμπίνων, εργαλειομηχανές βαρέων χρήσεων. Κατεργασία Βιομηχανίες, όπως χυτήρια, ελαστικά και πλαστικά, βιομηχανίες ειδικού χαρτιού, χημικών, χρωστικών, φαρμάκων, τροφίμων, μεταποιητών, κ.ά. Υψηλά Μεσαία Το MRP δεν βρίσκει σωστή εφαρμογή σε εταιρείες που παράγουν χαμηλό αριθμό μονάδων ετησίως. Ειδικότερα, για εταιρείες που παράγουν σύνθετα ακριβά προϊόντα, που απαιτούν προηγμένη έρευνα και σχεδίαση, η εμπειρία έχει δείξει ότι τα προδιαγραφόμενα χρονικά περιθώρια αποδεικνύονται πολύ ελαστικά και ασταθή, ενώ η ρύθμιση των παραμέτρων του προϊόντος ιδιαίτερα πολύπλοκη στην επεξεργασία της από το MRP. Οι εταιρείες αυτές χρειάζονται εφαρμογές ελέγχου που παρέχονται από δικτυακές τεχνικές κατάρτισης χρονοδιαγραμμάτων. Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 21
2.3 Διάρκεια και κόστος εφαρμογής του MRP Η διάρκεια κάθε βήματος επεξηγείτε στην παράγραφο 1.4 με σχετικές αναφορές στο Σχεδιάγραμμα 1-4. Οι παράγοντες κόστους που επηρεάζουν την ανάπτυξη και την εφαρμογή του συστήματος MRP περιλαμβάνουν: Παράγοντας 1: ο αριθμός των τελικών προϊόντων που παράγονται: Παράγοντας 2: η πολυπλοκότητα της διαδικασίας παραγωγής των τελικών προϊόντων. Παράγοντας 3: η συχνότητα των παραγγελιών για τα τελικά προϊόντα και τα εξαρτήματα. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες κόστους επηρεάζουν την ανάπτυξη και την εφαρμογή του συστήματος MRP, διότι αυξάνουν την πολυπλοκότητα της διαδικασίας παραγωγής. Το MRP πρέπει να προσαρμοστεί στις ανάγκες της διαδικασίας παραγωγής. Εάν υπάρχουν πολλές μεταβλητές που επηρεάζουν την παραγωγή, ο απαιτούμενος χρόνος και το κόστος της εφαρμογής αυξάνουν. Βάσει της εμπειρίας, η εφαρμογή ενός συστήματος MRP συνήθως κοστίζει 13000-130000 EURO. 2.4 Συνθήκες εφαρμογής Ορισμένες προϋποθέσεις πρέπει να πληρούνται, προκειμένου να δώσουμε μία ευκαιρία επιτυχίας σε μία προσπάθεια εφαρμογής ενός συστήματος MRP: Θα πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει διαθέσιμο ένα σύστημα παραγωγής σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Παρότι μπορούμε να λάβουμε χειρόγραφα το σχέδιο απαιτήσεων υλικών, θα ήταν ανέφικτη η ενημέρωσή του λόγω της ιδιαίτερα δυναμικής φύσης του εργοστασιακού περιβάλλοντος. Ένα εφικτό κύριο πρόγραμμα παραγωγής πρέπει να σχεδιαστεί, ειδάλλως οι Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 22
συσσωρευμένες προγραμματισμένες παραγγελίες εξαρτημάτων μπορεί να παρακωλυθούν λόγω των περιορισμών σε πόρους και να καταστούν ανέφικτες. Οι καταστάσεις υλικού πρέπει να είναι ακριβείς. Ιδιαίτερη σημασία έχει η άμεση ενημέρωσή τους, ώστε να αντανακλούν οποιεσδήποτε λειτουργικές αλλαγές εφαρμόζονται στο προϊόν. Εάν ένα εξάρτημα παραλείπεται από την κατάσταση τεμαχίων, ποτέ δεν πρόκειται να εκδοθεί παραγγελία από το σύστημα για αυτό. Τα αρχεία απογραφής αποθεμάτων πρέπει να αποτελούν ακριβή καταγραφή της πραγματικότητας. Στην αντίθετη περίπτωση, η διαδικασία δικτύωσης και η δημιουργία προγραμματισμένων παραγγελιών χάνουν τη σημασία τους. Τα χρονικά περιθώρια για όλα τα αντικείμενα της απογραφής αποθεμάτων θα πρέπει να διαπιστώνονται και να καταχωρούνται στο σύστημα MRP. Η πειθαρχία στο χώρο λειτουργίας του καταστήματος είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση διεκπεραίωσης των παραγγελιών σύμφωνα με τις προκαθορισμένες προτεραιότητες. Στην αντίθετη περίπτωση, τα χρονικά περιθώρια που έχουν καταχωρηθεί στο MRP δεν θα υλοποιηθούν. 2.5 Οργανισμοί που Στηρίζουν την Εφαρμογή του MRP Η σημασία και η αναγκαιότητα εφαρμογής του Προγραμματισμού Απαιτήσεων Υλικού στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις καθώς και στις μεγάλες εταιρείες, είναι μεγάλη. Υπάρχουν οργανισμοί και εταιρείες συμβούλων που προωθούν την εφαρμογή του MRP. Οργανισμοί που στηρίζουν την εφαρμογή του MRP: APICS (American Production and Inventory Control Society, Αμερικανική Εταιρεία Ελέγχου Παραγωγής και Απογραφής Αποθεμάτων) - The Educational Society for Resource Management. URL: http://www.apics.org/ SOLE (The International Society of Logistics, Διεθνής Εταιρεία Logistics). URL: Σχεδιασμός Απαιτήσεων Υλικών/Σχεδιασμός Πόρων Εργοστασίου, εκπονήθηκε από τον Β. Μουστάκη σελίδα 23