Η συµβολή του φαρµακοποιού πρωτοβάθµιου φαρµακείου στην βελτιστοποίηση της φαρµακοθεραπείας

Η συµβολή του φαρµακοποιού πρωτοβάθµιου φαρµακείου στην βελτιστοποίηση της φαρµακοθεραπείας Μελέτη Περίπτωσης: Αλληλεπίδραση κλοπιδογρέλης οµεπραζόλης Μπιρλιράκης Βασίλειος Πτυχίο Φαρµακευτικής MSc - Φαρµακευτική Φροντίδα & Φαρµακοθεραπεία ΜΒΑ - Ειδίκευση στις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις

ΣΤΟΧΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Να κοινοποιήσει τα αποτελέσµατα µελέτης παρέµβασης που πραγµατοποιήθηκε σε πρωτοβάθµιο φαρµακείο

ΣΤΟΧΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Να αναδείξει την δυνατότητα του φαρµακοποιού πρωτοβάθµιου φαρµακείου να συµβάλλει στην βελτιστοποίηση της φαρµακοθεραπεία των ασθενών + Να διερευνήσει την δεκτικότητα των ιατρών στις παρεµβάσεις συστάσεις του φαρµακοποιού επί της φαρµακοθεραπείας του ασθενή

ΒΑΣΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ της ΜΕΛΕΤΗΣ Επιλέχθηκε αλληλεπίδραση και αυτή ήταν η αλληλεπίδραση κλοπιδογρέλης µε οµεπραζόλη και εσοµεπραζόλη. Ερευνήθηκε η βάση δεδοµένων του φαρµακείου ώστε να εντοπιστούν οι ασθενείς του φαρµακείου που λαµβάνουν ταυτόχρονα κλοπιδογρέλη και οµεπραζόλη ή εσοµεπραζόλη στα πλαίσια της φαρµακευτικής τους αγωγής. Ενηµερώθηκαν οι γιατροί για την πιθανότητα αλληλεπίδρασης και για την σύσταση του Ευρωπαϊκού Οργανισµού Φαρµάκων για αποφυγή του παραπάνω συνδυασµού. Μετρήθηκε το αποτέλεσµα της παρέµβασης δηλ. το ποσοστό των γιατρών που προχώρησαν σε αλλαγή της φαρµακοθεραπείας.

η αλληλεπίδραση

ΓΙΑΤΙ ΕΠΙΛΕΧΘΗΚΕ Η ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΚΛ. ΟΜ. ή ΕΣ. Είχε γίνει αντιληπτή η συνύπαρξη των υπό εξέταση ουσιών στην φαρµακοθεραπεία ασθενών του φαρµακείου κατά τη διάρκεια διάθεσης φαρµάκων µε ιατρική συνταγή. Είναι µια πολύ γνωστή αλληλεπίδραση κοινοποιηµένη εδώ και τουλάχιστον µια πενταετία. Συνοδεύεται από µια πολύ σαφή σύσταση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό Φαρµάκων.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΚΛ. ΟΜ. ή ΕΣ. Ο πλέον πιθανός µηχανισµός (χωρίς να αποκλείονται άλλοι µηχανισµοί) που εξηγεί την αλληλεπίδραση κλοπιδογρέλης µε οµεπραζόλη και εσοµεπραζόλη ΕΙΝΑΙ η αναστολή, από τους PPI (αναστολείς αντλίας πρωτονίων), του ισοενζύµου 2C19 του κυτοχρώµατος Ρ450 που µεταβολίζει την κλοπιδογρέλη στον δραστικό µεταβολίτη της.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ της ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΚΛ. ΟΜ. ή ΕΣ. Να µειωθούν τα επίπεδα του δραστικού µεταβολίτη της κλοπιδογρέλης ΚΑΤ ΕΠΕΚΤΑΣΗ Να µειωθεί η αντιαιµοπεταλιακή δράση της κλοπιδογρέλης ΚΑΤ ΕΠΕΚΤΑΣΗ Να ασθενήσει η πρόληψη αθηροθροµβωτικών συµβαµάτων σε ασθενείς που υπέστησαν πρόσφατα οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου ή πρόσφατο ισχαιµικό εγκεφαλικό επεισόδιο ή πάσχουν από περιφερική αρτηριακή νόσο, από οξύ στεφανιαίο σύνδροµο ή κολπική µαρµαρυγή

ΣΥΣΤΑΣΗ ΕΜΑ Ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός Φαρµάκων µε δηµόσια ανακοίνωση του τον Μάρτιο του 2010 σύστησε: Ως προληπτικό µέτρο την αποφυγή της ταυτόχρονης χρήσης της κλοπιδογρέλης και οµεπραζόλης ή εσοµεπραζόλης (όχι όµως των υπόλοιπων αναστολέων αντλίας πρωτονίων που µπορούν να συγχορηγηθούν). Την τροποποίηση των πληροφοριών των φαρµακευτικών προϊόντων που περιέχουν οµεπραζόλη έτσι ώστε να αποθαρρύνεται η ταυτόχρονη χρήση τους µε φαρµακευτικά προϊόντα που περιέχουν κλοπιδογρέλη παρά µόνο εάν θεωρείται απολύτως απαραίτητο.

ο εντοπισµός των ασθενών

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Αξιοποιήθηκε η βάση δεδοµένων του φαρµακείου. Αναζητήθηκαν ασθενείς που λαµβάνουν φαρµακευτικά προϊόντα µε κλοπιδογρέλη ή συνδυασµό κλοπιδογρέλης ακέτυλοσαλικυλικού οξέος. Αναζητήθηκαν ασθενείς που λάµβαναν ταυτόχρονα φαρµακευτικά προϊόντα µε κλοπιδογρέλη (+/- Ακέτυλοσαλικυλικό Οξύ) και οµεπραζόλη ή εσοµεπραζόλη. Αναζητήθηκαν ασθενείς που λάµβαναν ταυτόχρονα φαρµακευτικά προϊόντα µε κλοπιδογρέλη (+/- Ακέτυλοσαλικυλικό Οξύ) και άλλους αναστολείς αντλίας πρωτονίων (λανσοπραζόλη, παντοπραζόλη, ράµπεπραζόλη) ή ρανιτιδίνη.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ Από το πρώτο αυτό τµήµα της µελέτης διαπιστώθηκε πως το φαρµακείο διέθεσε (στο χρονικό διάστηµα από 1 Ιανουαρίου του 2016 έως 30 Σεπτεµβρίου του 2016), φαρµακευτικά προϊόντα µε κλοπιδογρέλη ή συνδυασµό κλοπιδογρέλης ακέτυλοσαλικυλικού οξέος, σε 55 διαφορετικούς ασθενείς. Εκ των 55 αυτών ασθενών: Οι 24 (ποσοστό 43,65%) δεν λάµβαναν κανένα φάρµακο για την µείωση του κινδύνου αιµορραγίας εξαιτίας της λήψης κλοπιδογρέλης. Οι 4 (ποσοστό 7,27%) λάµβαναν ρανιτιδίνη Οι 15 (ποσοστό 27,27%) λάµβαναν παντοπραζόλη Οι 4 (ποσοστό 7,27%) λάµβαναν λανσοπραζόλη Οι 0 (ποσοστό 0,00%) λάµβαναν ραµπεπραζόλη

ΕΥΡΗΜΑΤΑ & ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ Οι 8 (ποσοστό 14,54%) λάµβαναν οµεπραζόλη ή εσοµεπραζόλη (εξ αυτών οι 4 λάµβαναν οµεπραζόλη, οι 2 λάµβαναν εσοµεπραζόλη και 2 λάµβαναν άλλοτε τη µια και άλλοτε την άλλη δραστική ουσία). Προς επιβεβαίωση του ότι οι 8 ασθενείς που εντοπίστηκαν συνέχιζαν να λαµβάνουν ταυτόχρονα φαρµακευτικά προϊόντα που περιέχουν κλοπιδογρέλη και οµεπραζόλη ή εσοµεπραζόλη, υπήρξε τηλεφωνική επικοινωνία µε καθέναν από αυτούς ξεχωριστά. Κατέστη εφικτή η επικοινωνία µε 7 εκ των 8 ασθενών (ένας εκ των 8 ασθενών µετακόµισε εκτός Βόλου και δεν κατέστη δυνατή η επικοινωνία µαζί του). Εκ των 7 ασθενών µε τους οποίους έγινε επικοινωνία, το σύνολο τους συνέχιζε να λαµβάνει ταυτόχρονα φαρµακευτικά προϊόντα που περιέχουν κλοπιδογρέλη και οµεπραζόλη ή εσοµεπραζόλη.

η ενηµέρωση των ιατρών

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για καθέναν από τους 7 ασθενείς που εντοπίστηκαν και βεβαιώθηκε πως λάµβαναν ταυτόχρονα φαρµακευτικά προϊόντα µε κλοπιδογρέλη και οµεπραζόλη ή εσοµεπραζόλη, συντάχθηκε επιστολή όπου ζητούσε από τον γιατρό να λάβει υπ όψιν του (εάν δεν το είχε ήδη κάνει) την υπό εξέταση αλληλεπίδραση. Η επιστολή συνοδεύονταν από τρισέλιδο ενηµερωτικό έντυπο µέσω του οποίου δίνονταν αναλυτικές πληροφορίες σχετικά µε την υπό εξέταση αλληλεπίδραση. Η επιστολή και το ενηµερωτικό έντυπο εσωκλείστηκαν σε φάκελο ο οποίος παραδόθηκε στον ασθενή προκειµένου αυτοπροσώπως να την παραδώσει στον γιατρό του. Στον ασθενή ειπώθηκε πως η επιστολή περιέχει πληροφορίες για τον γιατρό του που αφορούν την φαρµακοθεραπεία του. Σε µια εκ των περιπτώσεων, εκτός της επιστολής πραγµατοποιήθηκε και τηλεφωνική επικοινωνία µε τον γιατρό. Κριτήριο για την επιλογή αυτή ήταν η ήδη υπάρχουσα γνωριµία µεταξύ φαρµακοποιού ιατρού στα πλαίσια της άσκησης του επαγγέλµατος.

ΠΡΟΤΥΠΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ Αγαπητέ γιατρέ, Ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός Φαρµάκων και ο Εθνικός Οργανισµός Φαρµάκων µε ενηµερωτικό τους σηµείωµα από τον Μάρτιο του 2010, αποθαρρύνουν την ταυτόχρονη χορήγηση κλοπιδογρέλης και οµεπραζόλης ή εσοµεπραζόλης (καθώς µειώνεται αισθητά η αποτελεσµατικότητα της κλοπιδογρέλης) εκτός και εάν θεωρείται απολύτως απαραίτητο. Στο ίδιο σηµείωµα διευκρινίζεται πως η οδηγία δεν αφορά τους υπόλοιπους αναστολείς αντλίας πρωτονίων (λανσοπραζόλη, παντοπραζόλη, ραβεπραζόλη) ή την ρανιτιδίνη. Τις πρώτες ηµέρες του µήνα Οκτωβρίου του 2016 πραγµατοποίησα έλεγχο στο µητρώο ασθενών του φαρµακείου αναζητώντας στην φαρµακοθεραπεία τους τυχόν συνύπαρξη φαρµακευτικών προϊόντων που περιέχουν κλοπιδογρέλη και οµεπραζόλη ή εσοµεπραζόλη. Κατά τον έλεγχο αυτό προέκυψε πως στην φαρµακοθεραπεία του ασθενούς σας ΧΧΧΧΧΧΧΧΧΧ συνυπάρχουν οι δραστικές ουσίες οµεπραζόλη και κλοπιδογρέλη (ASSOPROL - CLOPLATE). Βάσει των ανωτέρω σας στέλνω την επιστολή αυτή προκειµένου να διασφαλιστεί πως έχετε λάβει υπόψη τα παραπάνω δεδοµένα κατά τη διαµόρφωση της φαρµακοθεραπείας του εν λόγω ασθενή. Υ.Γ. Σας επισυνάπτουµε ενηµερωτικό έντυπο σχετικό µε την υπό εξέταση αλληλεπίδραση. Με εκτίµηση Μπιρλιράκης Βασίλειος Φαρµακοποιός Πτυχίο Φαρµακευτικής (Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης) MSc - Φαρµακευτική Φροντίδα & Φαρµακοθεραπεία (Πανεπιστήµιο Σαν Χόρχε - Ισπανία) Στοιχεία Επικοινωνίας: 24210 40913 / 6948076477 / vbirlirakis @yahoo.gr Διεύθυνση Φαρµακείου: Ιωλκού 289 Α-Β-Δ, Τ.Κ. 38333, Βόλος

ΣΤΟΧΟΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ Στόχος της επιστολής που είχε ως παραλήπτη τον γιατρό ήταν να τον ενηµερώσει υπενθυµίσει, πως ο εν λόγω ασθενής συνδυάζει στην φαρµακοθεραπεία του τις δύο ανωτέρω δραστικές ουσίες και πως υπάρχει σχετική µε τον συνδυασµό αυτό οδηγία του Ευρωπαϊκού Οργανισµού Φαρµάκων.

ΣΤΟΧΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ Στόχος του τρισέλιδου ενηµερωτικού εντύπου που είχε ως παραλήπτη τον γιατρό ήταν να τεκµηριώσει τα γραφόµενα στην επιστολή στην βάση των πιο πρόσφατων τεκµηρίων και συστάσεων.

η συλλογή των στοιχείων

ΧΡΟΝΙΚΟ ΕΥΡΟΣ Από τη στιγµή που παραδόθηκε η επιστολή στους ασθενείς, προβλέφθηκε µέγιστο χρονικό διάστηµα 60 ηµερών εντός του οποίου αναµένονταν η επιστροφή του ασθενή στο φαρµακείο για την εκτέλεση νέων συνταγών για τις χρόνιες παθήσεις του. Η οµάδα εργαζοµένων του φαρµακείου είχε ενηµερωθεί πως οι συγκεκριµένοι ασθενείς θα εξυπηρετούνταν αποκλειστικά από τον φαρµακοποιό.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Κατά την εκ νέου προσέλευση του ασθενή στο φαρµακείο: Α) Ο ασθενής ερωτούνταν: - Εάν παρέδωσε την σχετική επιστολή στον γιατρό - Εάν ο γιατρός σχολίασε την σχετική παρέµβαση του φαρµακοποιού - Εάν ναι, ποιό ήταν το περιεχόµενο του σχολιασµού Β) Ελέγχονταν οι νέες συνταγές, προκειµένου να διαπιστωθεί: - Εάν ο γιατρός προχώρησε σε αλλαγές στην φαρµακοθεραπεία του ασθενή και συγκεκριµένα εάν προχώρησε σε αλλαγή στα φάρµακα που αφορούσαν την πρόληψη αθηροθροµβωτικών συµβαµάτων και την πρόληψη του γαστρικού / δωδεκακτ. έλκους. - Εάν ναι, ποιες είναι οι νέες συνταγογραφηθείσες δραστικές

το αποτέλεσµα της παρέµβασης

ΓΕΝΙΚΑ Εκ των 7 ασθενών, οι 6 παρέδωσαν την επιστολή αυτή σε 5 διαφορετικούς ιατρούς (2 παθολόγοι + 3 γενικοί γιατροί). Ένας ασθενής απεβίωσε στο ενδιάµεσο χρονικό διάστηµα. Στο σύνολο των 6 περιπτώσεων οι γιατροί έκαναν αποδεκτή την παρέµβαση του φαρµακοποιού και προχώρησαν σε αλλαγή της φαρµακοθεραπείας.

ΕΙΔΙΚΑ Τρείς (3) εκ των έξι (6) ασθενών λάµβαναν οµεπραζόλη και υπό το νέο σχήµα λαµβάνουν παντοπραζόλη. Ένας (1) εκ των έξι (6) ασθενών λάµβανε οµεπραζόλη και υπό το νέο σχήµα λαµβάνει λανσοπραζόλη. Ένας (1) εκ των έξι (6) ασθενών λάµβανε ενίοτε οµεπραζόλη και ενίοτε εσοµεπραζόλη και υπό το νέο σχήµα λαµβάνει λανσοπραζόλη. Ένας (1) εκ των έξι (6) ασθενών λάµβανε εσοµεπραζόλη και υπό το νέο σχήµα λαµβάνει παντοπραζόλη. Δεν έγινε καµία αλλαγή (όπως και αναµένονταν) στα φάρµακα που αφορούσαν την πρόληψη αθηροθροµβωτικών συµβαµάτων (κλοπιδογρέλη ή συνδυασµό κλοπιδογρέλης / ακέτυλοσαλικυλικού οξέος).

ΣΧΟΛΙΑ Όσον αφορά τον σχολιασµό της παρέµβασης του φαρµακοποιού από τους εµπλεκόµενους γιατρούς: Εκ των πέντε (5) εµπλεκόµενων γιατρών οι τέσσερεις (4) εξ αυτών πραγµατοποίησαν εγκωµιαστικά σχόλια για την παρέµβαση του φαρµακοποιού και δύο εκ των τεσσάρων ζήτησαν από τον ασθενή να µεταφέρει τα σχόλια αυτά στον φαρµακοποιό. Εκ των πέντε (5) εµπλεκόµενων γιατρών ένας (1) εξ αυτών δεν πραγµατοποίησε κανένα σχόλιο, ούτε θετικό ούτε αρνητικό.

συµπεράσµατα & υποθέσεις

ΓΕΝΙΚΑ Με αφετηρία το γεγονός πως η αλληλεπίδραση κλοπιδογρέλης οµεπραζόλης / εσοµεπραζόλης, είναι µια πολύ γνωστή αλληλεπίδραση (κοινοποιηµένη εδώ και τουλάχιστον µια πενταετία, που συνοδεύεται από µια πολύ σαφή σύσταση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό Φαρµάκων), κρίνεται πως το ποσοστό ασθενών που βρέθηκε να λαµβάνουν ένα εκ των παραπάνω συνδυασµών είναι υψηλό. Εάν το ποσοστό εµφανίζεται υψηλό σε µία τόσο γνωστή αλληλεπίδραση, µπορεί να γίνει η υπόθεση πως αντίστοιχα ή και µεγαλύτερα ποσοστά εµφανίζονται σε λιγότερο «γνωστές» αλληλεπιδράσεις φαρµάκων. Φυσικά σε ένα τέτοιο σενάριο είναι ευνόητο πως θα επηρεάζονται αρνητικά από κλινικής άποψης οι φαρµακοθεραπείες των ασθενών (αποτελεσµατικότητα ασφάλεια) και θα επιβαρύνεται χρηµατοοικονοµικά το σύστηµα υγείας και κατ επέκταση η Πολιτεία.

ΕΙΔΙΚΑ Η εµφανιζόµενη αυτή αδυναµία στην θεραπευτική αλυσίδα (Διάγνωσης της νόσου Συνταγογράφησης των φαρµάκων Διάθεσης των φαρµάκων Παρακολούθησης της πορείας της νόσου & Παρακολούθησης της φαρµακοθεραπείας), οφείλεται µεταξύ άλλων:

ΕΙΔΙΚΑ 1/6 Στην ύπαρξη διαφόρων συνταγογραφικών «πηγών» για τον ίδιο ασθενή χωρίς ύπαρξη ενός ενιαίου συντονιστικού κέντρου. Διαφορετικοί γιατροί, διαφορετικών ειδικοτήτων συνταγογραφούν για το ίδιο άτοµο χωρίς, σε πολλές περιπτώσεις, να υπάρχει η απαιτούµενη µεταξύ τους συνεργασία. Τον ρόλο του συντονισµού - παρακολούθησης της φαρµακοθεραπείας θα µπορούσε να αναλάβει εν δυνάµει ο φαρµακοποιός.

ΕΙΔΙΚΑ 2/6 Στην απουσία κουλτούρας συνεργασίας µεταξύ των διαφορετικών υγειονοµικών ειδικοτήτων και σταθερών διαύλων µέσα από τους οποίους αυτή η συνεργασία θα επιτυγχάνεται.

ΕΙΔΙΚΑ 3/6 Στην περιορισµένη πανεπιστηµιακή εκπαίδευση των φαρµακοποιών στο πεδίο της φαρµακοθεραπείας. Τα Ελληνικά και τα περισσότερα Ευρωπαϊκά τµήµατα φαρµακευτικής (π.χ. Ιταλίας) εστιάζουν στο πεδίο της φαρµακοχηµείας, λιγότερο στο πεδίο της φαρµακολογίας και σχεδόν καθόλου στο πεδίο της φαρµακοθεραπείας (σε αντίθεση µε τις φαρµακευτικές της Μεγάλης Βρετανίας και κυρίως των ΗΠΑ). Αυτό βρίσκεται σε αναντιστοιχία µε τις σύγχρονες ανάγκες του ασθενή και των συστηµάτων υγείας και µε το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αποφοίτων κατευθύνεται εν τέλει σε πρωτοβάθµια φαρµακεία δηλαδή σε δοµές υγείας σε άµεση επαφή µε το κοινό και µε ανάγκη επιτέλεσης κλινικού έργου.

ΕΙΔΙΚΑ 4/6 Στην απουσία συγκεκριµένου στόχου και συγκεκριµένης µεθοδολογίας µέσα από την οποία γίνεται η διάθεση των φαρµάκων από τους φαρµακοποιούς. Οι απόφοιτοι των φαρµακευτικών τµηµάτων δεν διδάσκονται, µε κλινικούς όρους, ποιο είναι το περιεχόµενο της διάθεσης των φαρµάκων, που στοχεύει και µέσα από ποια µεθοδολογία επιτυγχάνονται οι στόχοι αυτοί.

ΕΙΔΙΚΑ 5/6 Σ τ η ν α π ο υ σ ί α χ ρ ό ν ο υ π ο υ π α ρ α τ η ρ ε ί τ α ι σ τ η ν καθηµερινότητα του φαρµακοποιού. οφείλεται στον συνεχώς αυξανόµενο διαχειριστικό όγκο του φαρµακείου που υποσκάπτει την όποια δυνατότητα επιθυµία να πραγµατοποιήσει κλινικό έργο. επιτείνεται από το γεγονός πως στην µεγάλη πλειοψηφία των φαρµακείων εργάζεται µόνον ένας φαρµακοποιός µε έναν ή και καθόλου βοηθούς / τεχνικούς φαρµακείου.

ΕΙΔΙΚΑ 6/6 Στην απουσία ενσωµατωµένων στα προγράµµατα διαχείρισης φαρµακείων, κλινικών εργαλείων που θα διευκολύνουν και θα επιταχύνουν το κλινικό έργο του φαρµακοποιού.

ΕΙΔΙΚΑ 6/6 Στην απουσία ενσωµατωµένων στα προγράµµατα διαχείρισης φαρµακείων, κλινικών εργαλείων που θα διευκολύνουν και θα επιταχύνουν το κλινικό έργο του φαρµακοποιού.

ΓΙΑΤΡΟΙ Οι γιατροί φαίνεται να είναι όχι απλά δεκτικοί αλλά θετικοί σε παρεµβάσεις του φαρµακοποιού: όταν αυτές είναι καλά στοιχειοθετηµένες τεκµηριωµένες και γίνονται µέσα από διαύλους επικοινωνίας που σέβονται την επαγγελµατική αυτονοµία και αξιοπρέπεια. Αυτό φυσικά έρχεται σε αντίθεση µε την ευρέως διαδεδοµένη άποψη που επικρατεί εντός της φαρµακευτικής κοινότητας της χώρας µας πως τέτοιου είδους παρεµβάσεις µετατρέπουν τον φαρµακοποιό σε persona non grata.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Τα ανωτέρω συµπεράσµατα δεν προκύπτουν µόνον µέσα από την συγκεκριµένη παρέµβαση αλλά µέσα από την δεκαετή σχεδόν εµπειρία του υποφαινόµενου, ως φαρµακοποιού σε πρωτοβάθµιο φαρµακείο. Τα αποτελέσµατα της εν λόγω µελέτης - παρέµβασης ενισχύουν τα συµπεράσµατα αυτά.

ΠΗΓΕΣ European Medicines Agency, European public assessment report (EPAR) for Plavix. [link] European Medicines Agency, European public assessment report (EPAR) for Discovery. [link] Gilard M et al. Influence of Omeprazole on the Antiplatelet Action of Clopidogrel Associated to Aspirin. J Throm Haemost 2006; 4: 2508-2509. Gilard M et al. Influence of omeprazole on the antiplatelet action of clopidogrel associated with aspirin: the randomized, double-blind OCLA (Omeprazole CLopidogrel Aspirin) study. J Coll Cardiol 2008; 51:256-260. Sibbing D et al. Impact of proton pump inhibitors on the antiplatelet effects of clopidogrel. Thromb Haemost 2009; 101:714-719. Juurlink MD, et al. A population-based study of the drug interaction between proton pump inhibitors and clopidogrel. CMAJ 2009; 180: 713-718. Ho PM, et al. Risk of Adverse Outcomes Associated With Concomitant Use of Clopidogrel and Proton Pump Inhibitors Following Acute Coronary Syndrome. JAMA 2009; 30: 937-944. Aubert RE et al. Proton Pump Inhibitors Effect on Clopidogrel Effectiveness: The Clopidogrel Medco Outcomes Study. Circulation 2008;118:S_815 (abstract 3998). ΕΜΕΑ, Public statement on possible interaction between clopidogrel and proton pump inhibitors, May 2009. [link] O'Donoghue ML, Braunwald E, Antman EM et al. Pharmacodynamic effect and clinical efficacy of clopidogrel and prasugrel with or without a proton-pump inhibitor: analysis of two randomised trials. Lancet. 2009;374:989-97. Small DS, Farid NA, Payne CD, Weerakkody GJ, LiYG, Brandt JT et al. Effects of the proton pump inhibitor lansoprazole on the farmacocinetic s and pharmacodynamics of prasugrel and clopidogrel. J CLin Pharmacol, 2008; 48:475-84. Siller.Matula JM, Spiel AO, Lang IM, Kreiner G, Christ G, Jilam B. Effect of pantoprazol and esomeprazole on platelet inhibition by clopidogrel. Am Heart J 2009;157:148-5. Sibbing D et al. Impact of proton pump inhibitors on the antiplatelet effects of clopidogrel. Thromb Haemost 2009;101:714-719. Stanek EJ, Aubert RE, Flockhart DA.et al. A national study of the effect of individual proton pump inhibitors on cardiovascular outcomes in patients treated with clopidogrel following coronary stenting: the Clopidogrel Medco Outcomes Study. Paper presented al SCAI 32nd Annual Scientific Sessions. Las Vegas NV, 2009. Yasuda, et al. Upper Gastrointestinal Bleeding in Patients Receiving Dual Antiplatelet Therapy after Coronary Stenting. Intern Medicine 2009; 48: 1725-1730. Clopidogrel and the Optimization of Gastrointestinal Events (COGENT-1). Presented at Transcatheter Cardiovascular Therapeutics conference Sept 21 26, 2009; San Francisco, CA, USA. DunnSP, Macaulay TE, Brennan DM et al. Baseline proton pump inhibitor use is associated with increased cardiovascular events with and without the use of clopidogrel in the CREDO trial. Circulation 2008;118:815A. Wallentin L, Becker RC, Budaj AB, Cannon CP, Emanuelsson H, Held C, et al for the PLATO investigators. Ticagrelor versus clopidogrel in patients with acute coronary syndromes. NEJM 2009;361:1045-1057. ΕΜΕΑ, Interaction between clopidogrel and proton-pump inhibitors CHMP updates warning for clopidogrel-containing medicines, March 2010 [link] EMC, Summarie of Product Characteristics of Losec [link] Εθνικός Οργανισµός Φαρµάκων, Αλληλεπίδραση της Κλοπιδογρέλης µε τους αναστολείς της αντλίας πρωτονίων, 2010. [link]

ΜΠΙΡΛΙΡΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Πτυχίο Φαρµακευτικής MSc - Φαρµακευτική Φροντίδα & Φαρµακοθεραπεία ΜΒΑ - Ειδίκευση στις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Email: vbirlirakis@yahoo.gr Κιν. 694 8 076 477 Τηλ. Φαρµακείου: 24210 40913 Skype Name: vbirlirakis Facebook: vbirlirakis www.vbirlirakis.gr www.vision4pharmacy.gr www.synergatismos.gr