Γιώργος Αλογοσκούφης, Δυναµική Μακροοικονοµική, Αθήνα 2015 Κεφάλαιο 13 Το Ζήτηµα της Αξιοπιστίας της Αντιπληθωριστικής Πολιτικής Στο κεφάλαιο αυτό αναλύουµε τον προσδιορισµό του πληθωρισµού και της ανεργίας ισορροπίας, σε ένα βραχυχρόνιο υπόδειγµα µε προκαθοριζόµενους ονοµαστικούς µισθούς. Δείχνουµε πως η προσπάθεια µιας κυβέρνησης να χρησιµοποίησει τη νοµισµατική πολιτική προκειµένου να επιλέξει τον βέλτιστο κατά την απόψή της συνδυασµό πληθωρισµού και ανεργίας, µπορεί, µέσω της προσαρµογής των πληθωριστικών προσδοκιών, να οδηγήσει την οικονοµία σε µία ισορροπία υψηλού πληθωρισµού χωρίς καµία επίπτωση στο ποσοστό ανεργίας, το οποίο ισορροπεί στο φυσικό ποσοστό ανεργίας. Η ανάλυση αυτή βρίσκεται στη βάση των εξηγήσεων της γενικευµένης ανόδου του πληθωρισµού στις βιοµηχανικές χώρες στη δεκαετία του 1970, και τα συµπεράσµατά της συνέβαλαν στην επιτυχία της αντιπληθωριστικής πολιτικής στις βιοµηχανικές χώρες, από τη δεκαετία του 1980 και µετά. Υποθέτουµε, όπως στο υπόδειγµα των Gray (1976) και Fischer (1977) ότι οι ονοµαστικοί µισθοί προσδιορίζονται από περιοδικές διαπραγµατεύσεις µεταξύ εργοδοτών και εργαζοµένων, και δεν µπορούν να µεταβληθούν για µία περίοδο. Στο υπόδειγµα µας αυτό, λόγω στρεβλώσεων στην αγορά εργασίας, το ποσοστό ανεργίας ισορροπίας ( φυσικό ποσοστό ανεργίας κατά Friedman 1968) προσδιορίζεται σε επίπεδο υψηλότερο από το επίπεδο που είναι συµβατό µε την πλήρη απασχόληση. Η νοµισµατική πολιτική αποφασίζεται µετά τον προσδιορισµό των ονοµαστικών µισθών. Λόγω του ότι οι ονοµαστικοί µισθοί προκαθορίζονται µε βάση τις προσδοκίες των διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας, ο µη προσδοκώµενος πληθωρισµός προκαλεί µειώσεις των πραγµατικών µισθών, αύξηση της απασχόλησης και µείωση του ποσοστού ανεργίας. Η κυβέρνηση, µέσω των νοµισµατικών εργαλείων που έχει στη διάθεσή της, επιλέγει τον πληθωρισµό, ώστε να ελαχιστοποιήσει µία αντικειµενική συνάρτηση η οποία εξαρτάται τόσο από την ανεργία, όσο και από τον πληθωρισµό. Ο πληθωρισµός προσδιορίζεται στο επίπεδο εκείνο που εξισώνει την οριακή απώλεια από την περαιτέρω αύξησή του, µε το οριακό όφελος από την µείωση της ανεργίας. Με δεδοµένες τις πληθωριστικές προσδοκίες, οι αρχές έχουν κίνητρο να προκαλούν µη αναµενόµενο πληθωρισµό, προκειµένου να οδηγούν την ανεργία κάτω από το φυσικό της ποσοστό. Το ζήτηµα όµως είναι ότι οι διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας γνωρίζουν αυτό το κίνητρο. Οι προσδοκίες στην αγορά εργασίας θα λάβουν υπόψη το κίνητρο των αρχών για τη δηµιουργία µη προσδοκώµενου πληθωρισµού και θα προσαρµοσθούν αναλόγως, ώστε να µην υπάρχει πλέον κίνητρο προκλησης µη προσδοκώµενου πληθωρισµού. Ο προσδοκώµενος πληθωρισµός στην ισορροπία θα είναι ίσος µε τον πραγµατικό πληθωρισµό.
Το κίνητρο δηµιουργίας µη προσδοκώµενου πληθωρισµού ενσωµατώνεται στις προσδοκίες των διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας, και στην ισορροπία καταλήγουµε µε υψηλότερο πληθωρισµό, χωρίς να µπορούν τελικά οι αρχές να επηρεάσουν το ποσοστό ανεργίας. Η ανεργία καθηλώνεται στο φυσικό της επίπεδο, και ο πληθωρισµός σε ένα αντίστοιχα υψηλό επίπεδο. 1 Όσο µεγαλύτερη είναι η στρέβλωση στην αγορά εργασίας, δηλαδή όσο µεγαλύτερο είναι το φυσικό ποσοστό ανεργίας, τόσο υψηλότερος είναι και ο πληθωρισµός ισορροπίας. Αυτό συµβαίνει διότι το κίνητρο δηµιουργίας µη αναµενόµενου πληθωρισµού είναι ισχυρότερο όσο µεγαλύτερη είναι η ανεργία ισορροπίας. Από την άλλη, όσο µεγαλύτερη είναι η απέχθεια των νοµισµατικών αρχών προς την ανεργία σε σχέση µε τον πληθωρισµό, τόσο υψηλότερος θα είναι ο πληθωρισµός ισορροπίας. Εφόσον οι κυβερνητικές αρχές δεν µπορούν να επηρεάσουν το ποσοστό ανεργίας, το πρόβληµά τους είναι πως θα πείσουν τον ιδιωτικό τοµέα (στην προκειµένη περίπτωση τους διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας) ότι δεν θα προκαλούν µη προσδοκώµενο πληθωρισµό, αν οι προσδοκίες των τελευταίων για τον πληθωρισµό, και άρα οι αυξήσεις των ονοµαστικών µισθών, πέσουν σε χαµηλά επίπεδα. Αν καταφέρουν κάτι τέτοιο, τότε η οικονοµία µπορεί να µην λύσει το πρόβληµα της υψηλής ανεργίας, αλλά τουλάχιστον θα λύσει το πρόβληµα του πληθωρισµού. Δύο εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν στην αντιµετώπιση αυτού του προβλήµατος. Η µία είναι η απόκτηση αξιοπιστίας εκ µέρους των αρχών, ότι είναι προσηλωµένες στην αντιπληθωριστική πολιτική, και δεν υποκύπτουν στα κίνητρα για µη προσδοκώµενο πληθωρισµό. 2 Η δεύτερη λύση είναι η πλήρης εκχώρηση (delegation) των αποφάσεων για την νοµισµατική πολιτική σε άτοµα ή θεσµούς που ενδιαφέρονται µόνο για τον πληθωρισµό και όχι για την ανεργία. Αυτό εξαλείφει τη δυνατότητα χρήσης της νοµισµατικής πολιτικής για την αντιµετώπιση της ανεργίας, και επηρεάζει τις προσδοκίες των διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας προς την κατεύθυνση του χαµηλού πληθωρισµού. 3 Η επιλογή «συντηρητικών» κεντρικών τραπεζιτών, η ενσωµάτωση στο καταστατικό των κεντρικών τραπεζών της καταπολέµησης του πληθωρισµού ως του µόνου στόχου που επιτρέπεται να επιδιώκουν, ή η είσοδος σε καθεστώτα σταθερών ισοτιµιών µε νοµίσµατα χαµηλού πληθωρισµού, είναι λύσεις στο πρόβληµα αυτό της «δυναµικής ασυνέπειας» της βέλτιστης νοµισµατικής πολιτικής που επέλεξαν µια σειρά από βιοµηχανικές χώρες από τη δεκαετία του 1980 και µετά. Εκχωρόντας το προνόµιο του καθορισµού της νοµισµατικής πολιτικής, απέκτησαν 1 Το βασικό υπόδειγµα αυτής της µορφής οφείλεται στους Kydland and Prescott (1977). Οι Barro and Gordon (1983) ανέλυσαν αυτό το υπόδειγµα µε όρους της θεωρίας των παιγνίων, ως µία ισορροπία στην οποία οι νοµισµατικές αρχές δεν µπορούν να προ-δεσµευτούν σε µία πολιτική χαµηλού πληθωρισµού, µε αποτέλεσµα οι διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας να τους τιµωρούν µέσω υψηλών πληθωριστικών προσδοκιών. 2 Βλ. Backus and Driffill (1985) και Barro (1986) για υποδείγµατα στα οποία οι νοµισµατικές αρχές σηµατοδοτούν τη δέσµευσή τους για χαµηλό πληθωρισµό, µέσω µιας πολιτικής χαµηλού πληθωρισµού, παρά την προσωρινή αύξηση της ανεργίας, ώστε να αποκτήσουν αντιπληθωριστική αξιοπιστία. Βλ. Roggoff (1985) για ένα υπόδειγµα στο οποίο η εκχώρηση της νοµισµατικής πολιτικής σε ένα συντηρητικό 3 κεντρικό τραπεζίτη, ο οποίος επιφορτίζεται µόνο µε την αντιµετώπιση του πληθωρισµού, µπορεί να λύσει το πρόβληµα του υψηλού πληθωρισµού επηρεάζοντας τις πληθωριστικές προσδοκίες προς τα κάτω. N2
αντιπληθωριστική αξιοπιστία, και έτσι µπόρεσαν να αντιµετωπίσουν το πρόβληµα του πληθωρισµου. 13.1 Απασχόληση, Ανεργία και Αυξήσεις Ονοµαστικών Μισθών Το υπόδειγµα στο οποίο βασίζουµε την ανάλυσή µας είναι το υπόδειγµα της καµπύλης Phillips µε προκαθορισµό των ονοµαστικών µισθών για µία περίοδο, το οποίο παρουσιάσαµε στο κεφάλαιο 12. Η παραγωγή γίνεται από ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, για τις οποίες το κεφάλαιο είναι δεδοµένο. Ο µόνος συντελεστής παραγωγής που µπορεί να µεταβάλλεται βραχυχρόνια είναι η απασχόληση. Η απασχόληση προσδιορίζεται από τη ζήτηση εργασίας από τις επιχειρήσεις και εξαρτάται αρνητικά από τη διαφορά του πραγµατικού µισθού από το οριακό προϊόν της εργασίας. Οι ονοµαστικοί µισθοί προσδιορίζονται από διαπραγµατεύσεις στις αρχές κάθε περιόδου, και παραµένουν σταθεροί για µία περίοδο. Επιδίωξη των διαπραγµατευτών είναι να ελαχιστοποιήσουν τις προσδοκώµενες αποκλίσεις της απασχόλησης από ένα επίπεδο απασχόλησης το οποίο είναι όµως χαµηλότερο από την πλήρη απασχόληση. Αυτό οφείλεται σε στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας, οι οποίες οδηγούν σε ένα θετικό φυσικό ποσοστό ανεργίας u0. Λόγω του προκαθορισµού των ονοµαστικών µισθών στην αρχή κάθε περιόδου, η απασχόληση γίνεται θετική συνάρτηση του µη προσδοκώµενου πληθωρισµού. Ο µη προσδοκώµενος πληθωρισµός µειώνει τους πραγµατικούς µισθούς δεδοµένου ότι οι ονοµαστικοί µισθοί είναι προκαθορισµένοι, µε βάση τις προσδοκίες για τον πληθωρισµό στην αρχή της περιόδου t. Αν ο πληθωρισµός είναι µεγαλύτερος από τις προσδοκίες αυτές, προκαλείται µείωση των πραγµατικών µισθών, η οποία οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης εργασίας και της απασχόλησης και µείωση του ποσοστού ανεργίας κάτω από το φυσικό της επίπεδο. Στο υπόδειγµα αυτό, το ποσοστό ανεργίας προσδιορίζεται από, N u t == u 0 1 (13.1) α (π E t t 1π t ) H (13.1) είναι η εκδοχή της καµπύλης Phillips σε αυτό το υπόδειγµα. Λόγω του ότι οι ονοµαστικοί µισθοί έχουν προκαθορισθεί, ο µη προσδοκώµενος πληθωρισµός προκαλεί µειώσεις των πραγµατικών µισθών, αύξηση της απασχόλησης και µείωση του ποσοστού ανεργίας. 13.2 Πληθωρισµός, Ανεργία και Νοµισµατική Πολιτική Αφού προσδιοριστούν οι ονοµαστικοί µισθοί, οι νοµισµατικές αρχές (κυβέρνηση) µπορούν να επιλέξουν τη νοµισµατική πολιτική, και να προσδιορίσουν τον πληθωρισµό, χρησιµοποιώντας την πολιτική των επιτοκίων ή και της προσφοράς χρήµατος. Οι αρµόδιες κυβερνητικές αρχές επιλέγουν τον πληθωρισµό, ώστε να ελαχιστοποιήσουν µία αντικειµενική συνάρτηση η οποία εξαρτάται τόσο από την ανεργία, όσο και από τον πληθωρισµό. N Λ G t = 1 (13.2) 2 (π t )2 + θ 2 (u t )2 N3
Η (13.2) υποδηλώνει ότι η κυβέρνηση απεχθάνεται τόσο την ανεργία, όσο και τον πληθωρισµό. Η παράµετρος θ µετρά τη σχετική απέχθεια της κυβέρνησης για την ανεργία σε σχέση µε τον πληθωρισµό. Όσο µεγαλύτερο βάρος έχει ο στόχος της ανεργίας, τόσο µεγαλύτερο είναι το θ. Η ελαχιστοποίηση της (13.2) λαµβάνει χώρα υπό τον περιορισµό της (13.1). Από τις συνθήκες πρώτης τάξης, = θ ( (13.3) α u t ) = θ α u 1 0 α π E ( t t 1π t ) Η (13.3) συνεπάγεται ότι η κυβέρνηση προσδιορίζει τον πληθωρισµό στο επίπεδο εκείνο που εξισώνει το οριακό κόστος του, µε το οριακό όφελος από την µείωση της ανεργίας. Με δεδοµένες τις πληθωριστικές προσδοκίες, η κυβέρνηση έχει κίνητρο να προκαλεί µη αναµενόµενο πληθωρισµό, προκειµένου να µειώνει την ανεργία. Από τη (13.3), ο πληθωρισµός που επιλέγει η κυβέρνηση προσδιορίζεται ως, = θα (13.4) θ + α u + θ 2 0 θ + α E t 1π 2 t Ο πληθωρισµός είναι θετική συνάρτηση της ανεργίας ισορροπίας, διότι όσο µεγαλύτερη είναι η ανεργία ισορροπίας τόσο µεγαλύτερο είναι και το κίνητρο της κυβέρνησης να δηµιουργήσει µη αναµενόµενο πληθωρισµό ώστε να την µειώσει. Επίσης, είναι θετική συνάρτηση των προσδοκιών του διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας, διότι όσο υψηλότερες είναι οι πληθωριστικές προσδοκίες, τόσο υψηλότερος θα πρέπει να είναι ο πληθωρισµός προκειµένου να µειωθεί η ανεργία. Επιπλέον, ο πληθωρισµός είναι θετική συνάρτηση του θ, της σχετικής απέχθειας της κυβέρνησης προς την ανεργία σε σχέση µε τον πληθωρισµό. Όσο µεγαλύτερο βάρος δίνει η κυβέρνηση στην αντιµετώπιση της ανεργίας σε σχέση µε τον πληθωρισµό, τόσο υψηλότερος θα είναι ο πληθωρισµός για δεδοµένο φυσικό ποσοστό ανεργίας και δεδοµένες πληθωριστικές προσδοκίες. 13.2.1 Ο Πληθωρισµός Ισορροπίας Ωστόσο, όταν υπάρχει µη αναµενόµενος πληθωρισµός, θα υπάρχει και προσαρµογή των προσδοκιών των διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας. Ο πληθωρισµός ισορροπίας προσδιορίζεται στο επίπεδο εκείνο στο οποίο οι προσδοκίες για τον πληθωρισµό ισούνται µε τον πραγµατικό πληθωρισµό. Από τη (13.15) αυτό συµβαίνει όταν ισχύει, = E t 1 π t = θ (13.5) α u = π 0 0 Το επίπεδο αυτό πληθωρισµού προκύπτει όταν ο αναµενόµενος πληθωρισµός είναι ίσος µε τον πραγµατικό. Στο επίπεδο αυτό του πληθωρισµού ισορροπίας, το ποσοστό ανεργίας ισούται µε το φυσικό του ποσοστό. N4
Η προσπάθεια της κυβέρνησης να εκµεταλλευτεί τη βραχυχρόνια καµπύλη Phillips (13.1) οδηγεί την οικονοµία σε µία ισορροπία στην οποία η µεν ανεργία σταθεροποιείται στο φυσικό της ποσοστό, ο δε πληθωρισµός είναι θετικός και εξαρτάται θετικά από το φυσικό ποσοστό ανεργίας, τη σχετική απέχθεια της κυβέρνησης προς την ανεργία σε σχέση µε τον πληθωρισµό, και την ελαστικότητα της ζήτησης εργασίας ως προς τους πραγµατικούς µισθούς. Το κίνητρο δηµιουργίας µη αναµενόµενου πληθωρισµού ενσωµατώνεται στις προσδοκίες των διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας, και στην ισορροπία καταλήγουµε µε υψηλότερο πληθωρισµό, χωρίς να µπορούν τελικά οι νοµισµατικές αρχές να επηρεάσουν το ποσοστό ανεργίας. Η ανεργία καθηλώνεται στο φυσικό της επίπεδο, και ο πληθωρισµός σε ένα αντίστοιχα υψηλό επίπεδο. Στην ισορροπία αυτή, το κατά περίοδο κόστος της κυβέρνησης από την ανεργία και τον πληθωρισµό δίνεται από, N Λ G 0 = θ θ + α 2 (13.6) 2 α 2 u 2 0 Η ανεργία βρίσκεται στο φυσικό της ποσοστό, και συνεπάγεται το ανάλογο κόστος για την κυβέρνηση. Ο πληθωρισµός βρίσκεται στο επίπεδο που προσδιορίζεται από τη (13.5), και συνεπάγεται επιπλέον κόστος για την κυβέρνηση, χωρίς κανένα όφελος από µείωση της ανεργίας. Το πρόβληµα της κυβέρνησης είναι κατά βάση ένα πρόβληµα αξιοπιστίας. Ανακύπτει διότι όσο οι πληθωριστικές προσδοκίες είναι χαµηλές, τότε η κυβέρνηση έχει κίνητρο να καταφύγει σε αύξηση του πληθωρισµού προκειµένου να µειώσει την ανεργία. Αν υποσχεθεί χαµηλό πληθωρισµό και την πιστέψουν οι διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας, τότε έχει βραχυχρόνιο κίνητρο να αυξήσει τον πληθωρισµό προκειµένου να µειώσει την ανεργία, παραβιάζοντας την υπόσχεσή της. Αν υποκύψει σε αυτό το βραχυχρόνιο κίνητρο, οι πληθωριστικές προσδοκίες ανεβαίνουν έως το επίπεδο στο επίπεδο θα εξαλειφθεί το κίνητρο της αυτό. Το µόνο επίπεδο πληθωρισµού στο οποίο η συµπεριφορά της κυβέρνησης είναι διαχρονικά συνεπής, µε την έννοια ότι δεν δηµιουργείται βραχυχρόνιο κίνητρο δηµιουργίας µη προσδοκώµενου πληθωρισµού, είναι αυτό του πληθωρισµού ισορροπίας. Για αυτό και η ισορροπία αυτή συνήθως αποκαλείται ως η διαχρονικά συνεπής (time consistent) ισορροπία. 13.2.1 Πληθωρισµός και Ανεργία µε Σταδιακή Προσαρµογή των Προσδοκιών Αξίζει να σηµειώσουµε ότι η οικονοµία θα καταλήξει στον πληθωρισµό ισορροπίας ανεξάρτητα από τον αν οι προσδοκίες των διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας προσαρµόζονται σταδιακά ή ορθολογικά. Ας υποθέσουµε αρχικά ότι οι διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας δεν γνωρίζουν τις προτιµήσεις της κυβέρνησης, και ότι σχηµατίζουν την προσδοκίες τους για το µελλοντικό πληθωρισµό µόνο µε βάση τον τρέχοντα πληθωρισµό. Κατά συνέπεια θα ισχύει ότι, 4 N E t 1 π t = π t 1 (13.7) 4 Αυτή είναι µία µορφή της υπόθεσης των προσαρµοζόµενων προσδοκιών που αναλύσαµε στο Κεφάλαιο 11, µε λ=0. N5
N Αντικαθιστώντας τη (13.7) στην συνθήκη πρώτης τάξης (13.3), και λύνοντας ως προς τον τρέχοντα πληθωρισµό, ο πληθωρισµός προσδιορίζεται από, = θα (13.8) θ + α u + θ 2 0 θ + α π 2 t 1 Δεδοµένου ότι η ρίζα της εξίσωσης διαφορών (13.19) είναι µικρότερη από τη µονάδα, ο πληθωρισµός θα συγκλίνει σταδιακά στο επίπεδο ισορροπίας, π 0 = θ α u 0 Σε αυτό το επίπεδο ισορροπίας, το ποσοστό ανεργίας θα ισούται µε το φυσικό του ποσοστό. Έτσι, η προσπάθεια της κυβέρνησης να εκµεταλλευτεί τη βραχυχρόνια καµπύλη Phillips (13.1) οδηγεί σταδιακά την οικονοµία σε µία ισορροπία στην οποία η µεν ανεργία σταθεροποιείται στο φυσικό της ποσοστό, ο δε πληθωρισµός είναι θετικός και εξαρτάται θετικά από το φυσικό ποσοστό ανεργίας, τη σχετική απέχθεια της κυβέρνησης προς την ανεργία σε σχέση µε τον πληθωρισµό, και την ελαστικότητα της ζήτησης εργασίας ως προς τους πραγµατικούς µισθούς. 13.2.2 Ορθολογικές Προσδοκίες και Αξιοπιστία της Νοµισµατικής Πολιτικής Αν οι διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας έχουν ορθολογικές προσδοκίες και αντιλαµβάνονται τα κίνητρα της κυβέρνησης, οι πληθωριστικές προσδοκίες στην αγορά εργασίας θα προσαρµοσθούν άµεσα στο επίπεδο πληθωρισµού ισορροπίας (13.5) και, µε δεδοµένες αυτές τις προσδοκίες, η κυβέρνηση δεν θα µπορεί παρά να επιλέξει τον πληθωρισµό ισορροπίας, χωρίς να µπορεί να επηρεάσει την πορεία της ανεργίας ούτε καν βραχυχρόνια. Ο προσδοκώµενος πληθωρισµός στην ισορροπία θα είναι ίσος µε τον πραγµατικό πληθωρισµό όπως προσδιορίζεται από την (13.5). Η ισορροπία αυτή είναι η διαχρονικά συνεπής ισορροπία, διότι στην ισορροπία αυτή δεν υπάρχει κίνητρο ούτε για την κυβέρνηση, αλλά ούτε για τους διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας να αλλάξουν την συµπεριφορά τους. Εφόσον η κυβέρνηση δεν µπορούν να επηρεάσει το ποσοστό ανεργίας µέσω της νοµισµατικής πολιτικής, το πρόβληµά της είναι πως θα πείσει τον ιδιωτικό τοµέα (στην προκειµένη περίπτωση τους διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας) ότι δεν θα δηµιουργεί µη προσδοκώµενο πληθωρισµό, αν οι πληθωριστικές προσδοκίες, και άρα οι αυξήσεις των ονοµαστικών µισθών, µειωθούν. Αν καταφέρει κάτι τέτοιο, τότε η κυβέρνηση θα µπορέσει να αντιµετωπίσει τουλάχιστον το πρόβληµα του πληθωρισµού. Όπως ήδη αναφέραµε, το πρόβληµα της κυβέρνησης είναι κατά βάση ένα πρόβληµα αξιοπιστίας. Ανακύπτει διότι µε χαµηλές πληθωριστικές προσδοκίες η κυβέρνηση έχει κίνητρο να καταφύγει σε αύξηση του πληθωρισµού προκειµένου να µειώσει την ανεργία. Οι επιδιώξεις της στην περίπτωση αυτή είναι διαχρονικά ασυνεπείς (time inconsistent). Το πρόβληµα της διαχρονικής ασυνέπειας της βέλτιστης νοµισµατικής πολιτικής προκύπτει από τη σύγκρουση µεταξύ των βραχυχρόνιων και των µακροχρόνιων επιδιώξεων της κυβέρνησης. Αν η κυβέρνηση υποσχεθεί ότι θα επιδιώξει χαµηλό πληθωρισµό, προκειµένου να επηρεάσει προς τα κάτω τον προσδοκώµενο πληθωρισµό, και οι διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας την N6
πιστέψουν, τότε έχει βραχυχρόνιο κίνητρο να αυξήσει τον πληθωρισµό προκειµένου να µειώσει την ανεργία, παραβιάζοντας την υπόσχεσή της. Αν η κυβέρνηση υποκύψει σε αυτό το βραχυχρόνιο κίνητρο, οι πληθωριστικές προσδοκίες ανεβαίνουν έως το επίπεδο στο οποίο θα εξαλειφθεί το κίνητρο της αυτό. Το επίπεδο αυτό είναι η διαχρονικά συνεπής ισορροπία. Δύο εναλλακτικές κατηγορίες λύσεων υπάρχουν για την αντιµετώπιση αυτού του προβλήµατος. Η µία είναι η πλήρης εκχώρηση (delegation) των αποφάσεων για την νοµισµατική πολιτική σε άτοµα ή θεσµούς όπως µία ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα, που ενδιαφέρονται µόνο για τον πληθωρισµό και όχι για την ανεργία, και έτσι δεν έχουν κίνητρο δηµιουργίας µη προσδοκώµενου πληθωρισµού. Αυτό απαιτεί την εκ των προτέρων δέσµευση της κυβέρνησης να µην παρεµβαίνει στις αποφάσεις της κεντρικής τράπεζας σεβόµενη την ανεξαρτησία της. Η δεύτερη εναλλακτική είναι η δηµιουργία αντιπληθωριστικής φήµης (reputation) από την ίδια την κυβέρνηση, η οποία δεν θα υποκύπτει στα βραχυχρόνια κίνητρα για δηµιουργία µη προσδοκώµενου πληθωρισµού. Και οι δύο εναλλακτικές µπορούν να οδηγήσουν σε ισορροπία µε µηδενικό πληθωρισµό, αλλά η ανεργία θα ισορροπεί στο φυσικό της ποσοστό. 13.2.3 Η Εκχώρηση της Νοµισµατικής Πολιτικής σε Μία Ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα Η επιλογή ανεξάρτητων «συντηρητικών» κεντρικών τραπεζιτών, ή η ενσωµάτωση στο καταστατικό των κεντρικών τραπεζών της καταπολέµησης του πληθωρισµού ως του µόνου στόχου που επιτρέπεται να επιδιώκουν, είναι µία από τις λύσεις στο πρόβληµα αυτό της «δυναµικής ασυνέπειας» της βέλτιστης νοµισµατικής πολιτικής (βλ. Rogoff 1985). Για παράδειγµα, αν οι διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας πεισθούν ότι η νοµισµατική πολιτική βρίσκεται στα χέρια κάποιου ο οποίος δίνει όλο του το βάρος στην αντιµετώπιση του πληθωρισµού και καθόλου βάρος στην αντιµετώπιση της ανεργίας (θ=0), τότε από την (13.5) ο πληθωρισµός ισορροπίας θα πέσει στο µηδέν. Ακόµη και αν δεν είναι έτσι, αν ο κεντρικός τραπεζίτης µπορεί να συµπεριφέρεται ως κάποιος που ενδιαφέρεται µόνο για τον πληθωρισµό, τότε σταδιακά θα πείσει τον ιδιωτικό τοµέα να περιορίσει τις πληθωριστικές του προσδοκίες. Υποθέτουµε ότι η κυβέρνηση εκχωρεί την αρµοδιότητα για τη νοµισµατική πολιτική σε µία κεντρική τράπεζα το καταστατικό της οποίας ορίζει ότι θα επιλέγει τον πληθωρισµό έτσι ώστε να ελαχιστοποιεί µία αντικειµενική συνάρτηση η οποία εξαρτάται από τον πληθωρισµό και τις αποκλίσεις της ανεργίας από το φυσικό της ποσοστό. Η συνάρτηση απωλειών της κεντρικής τράπεζας έχει τη µορφή, N Λ CB t = 1 (13.9) 2 (π t )2 + θ 2 (u u t 0 )2 Η συνάρτηση αυτή διαφέρει από την αντικειµενική συνάρτηση της κυβέρνησης (13.2), η οποία εξαρτάται από το ύψος του ποσοστού ανεργίας και όχι από την απόκλισή του από το φυσικό ποσοστό. N7
Από τις συνθήκες πρώτης τάξης για την ελαχιστοποίηση της (13.9) υπό τον περιορισµό της καµπύλης Phillips (13.1), έχουµε ότι, = θ ( (13.10) α u u t 0 ) = θ 1 α α π E ( t t 1π t ) Η µόνη ισορροπία µε ορθολογικές προσδοκίες είναι η ισορροπία, = 0 (13.11) Κατά συνέπεια, λόγω του ότι οι διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας γνωρίζουν ότι οι αποφάσεις για τη νοµισµατική πολιτική βρίσκονται στη δικαιοδοσία µιας κεντρικής τράπεζας η οποία δεν έχει το κίνητρο (ή την ελευθερία) να χρησιµοποιεί τη νοµισµατική πολιτική για να µειώσει την ανεργία κάτω από το φυσικό της ποσοστό, εκτιµούν ότι η επιλογή του πληθωρισµού θα είναι ίση µε το µηδέν αν οι πληθωριστικές προσδοκίες είναι και αυτές ίσες µε το µηδέν. Αν για οποιοδήποτε λόγο οι πληθωριστικές προσδοκίες είναι θετικές, ο πληθωρισµός που θα επιλέξει η κεντρική τράπεζα θα είναι χαµηλότερος από αυτόν που αντιστοιχεί σε αυτές τις θετικές πληθωριστικές προσδοκίες, και το ποσοστό ανεργίας θα αυξηθεί πάνω από το φυσικό του ποσοστό. Επιλύοντας την (13.10) για το ποσοστό πληθωρισµού, µε την υπόθεση ότι οι πληθωριστικές προσδοκίες είναι θετικές, έχουµε ότι, θ = (13.12) θ + α E t 1π 2 t Ακόµη και αν οι προσδοκίες προσαρµόζονται σταδιακά, για παράδειγµα αν η προσδοκία του τρέχοντος πληθωρισµού ισούται µε τον πληθωρισµό της περασµένης περιόδου, από τη (13.12) ο ρυθµός πληθωρισµού θα συγκλίνει στο µηδέν και όχι στο επίπεδο που προσδιορίζει η (13.5). Η εξίσωση προσαρµογής του πληθωρισµού στην περίπτωση αυτή θα είναι, θ = (13.13) θ + α π 2 t 1 από την οποία προκύπτει ότι ο πληθωρισµός συγκλίνει σταδιακά στο µηδέν. Κατά συνέπεια, η εκχώρηση της νοµισµατικής πολιτικής σε µία κεντρική τράπεζα η οποία δεν ενδιαφέρεται να µειώσει την ανεργία κάτω από το φυσικό της ποσοστό, επιλύει το πρόβληµα του υψηλού πληθωρισµού. Ο πληθωρισµός ισορροπίας (CB για Central Bank) θα πέσει στο µηδέν, και η απώλεια της κυβέρνησης θα ισούται µε, N Λ G CB = θ (13.14) 2 u 2 0 < Λ G = θ θ + α 2 2 α 2 u 2 0 Η εκχώρηση της αρµοδιότητας για την επιλογή του πληθωρισµού σε µία κεντρική τράπεζα η οποία δεν επιδιώκει παρά τη µείωση του πληθωρισµού, και όχι τη µείωση της ανεργίας κάτω από το φυσικό της ποσοστό, επιτρέπει στην κυβέρνηση να επιτύχει τη µείωση του πληθωρισµού και να οδηγήσει την οικονοµία σε µία ισορροπία µε χαµηλό πληθωρισµό. N8
13.2.4 Η Απόκτηση Αντιπληθωριστικής Αξιοπιστίας Μία εναλλακτική λύση είναι η εκ των προτέρων δέσµευση της κυβέρνησης σε µία πολιτική µηδενικού πληθωρισµού, και, µε τον τρόπο αυτό, η απόκτηση αντιπληθωριστικής αξιοπιστίας. Η λύση αυτή αναλύθηκε πρώτη φορά για το ζήτηµα του πληθωρισµού από τους Backus and Driffill (1985) και Barro (1986). Προκειµένου να αναλύσουµε αυτό το µηχανισµό απόκτησης αξιοπιστίας µπορούµε να αναλύσουµε την κατάσταση ως ένα επαναλαµβανόµενο παίγνιο µε άπειρο χρονικό ορίζοντα µεταξύ της κυβέρνησης και των διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας. Στο παίγνιο αυτό υπάρχουν τουλάχιστον δύο ενδεχόµενες ισορροπίες. Μία ισορροπία µε την κυβέρνηση να ακολουθεί τη στρατηγική του µηδενικού πληθωρισµού, η οποία της προσδίδει αντιπληθωριστική αξιοπιστία (η ισορροπία µε αξιοπιστία), και µία µε την κυβέρνηση να ακολουθεί τη στρατηγική του πληθωρισµού της διαχρονικά συνεπούς ισορροπίας, όπως προσδιορίζεται από την (13.5). Αυτή είναι η διαχρονικά συνεπής ισορροπία στην οποία η κυβέρνηση δεν έχει αντιπληθωριστική αξιοπιστία. Στην ισορροπία µε αντιπληθωριστική αξιοπιστία (C για Credibility), ο πληθωρισµός και οι πληθωριστικές προσδοκίες ισούνται µε το µηδέν, και η ανεργία βρίσκεται στο φυσικό της ποσοστό. Η παρούσα αξία των απωλειών της κυβέρνησης από τον πληθωρισµό και την ανεργία δίνεται από, N δ s G Λ (13.15) s=0 C,t+s = 1 θ 1 δ 2 u 2 0 όπου δ<1 είναι ο συντελεστής προεξόφλησης της κυβέρνησης. Η παρούσα αξία των απωλειών της κυβέρνησης είναι χαµηλή και προέρχεται µόνο από το γεγονός ότι η ανεργία βρίσκεται στο φυσικό της ποσοστό, διότι ο πληθωρισµός στην ισορροπία αυτή είναι συνεχώς στο µηδέν. Στην ισορροπία χωρίς αντιπληθωριστική αξιοπιστία (D για Discretion), ο πληθωρισµός και οι πληθωριστικές προσδοκίες είναι στο επίπεδο που προσδιορίζεται από τη (13.5), και η ανεργία βρίσκεται στο φυσικό της ποσοστό. Η παρούσα αξία των απωλειών της κυβέρνησης από τον πληθωρισµό και την ανεργία δίνεται από, N δ s G Λ (13.16) s=0 D,t+s = 1 θ θ + α 2 1 δ 2 α 2 u 2 0 Το επιπλέον κόστος για την κυβέρνηση στην περίπτωση της έλλειψης αντιπληθωριστικής αξιοπιστίας δίνεται από τη διαφορά της (13.15) από τη (13.16), ως, 1 1 θ 2 N (13.17) 1 δ 2 α 2 u 2 0 > 0 Για πoιο λόγο η κυβέρνηση να συµπεριφέρεται όπως προβλέπει η ισορροπία µε αντιπληθωριστική αξιοπιστία και να µην αυξήσει βραχυχρόνια τον πληθωρισµό στο σηµείο στο οποίο ελαχιστοποιεί τη βραχυχρόνια συνάρτηση απωλειών από τον πληθωρισµό και την ανεργία. N9
Το βραχυχρόνιο όφελος από µία τέτοια απόκλιση από την πολιτική της αντιπληθωριστικής αξιοπιστίας θα είναι ίσο µε, 1 θ 2 N (13.18) 2 θ + α 2 u 2 0 > 0 Το κόστος για την κυβέρνηση από µία τέτοια απόκλιση, αν ο ιδιωτικός τοµέας σε αντίδραση υιοθετήσει τη ζοφερή στρατηγική (grim strategy) του να αυξήσει στο µέλλον τις πληθωριστικές του προσδοκίες στο επίπεδο του πληθωρισµού της διαχρονικά συνεπούς ισορροπίας, θα ισούται µε τη (13.17). Για ένα επαρκώς υψηλό συντελεστή προεξόφλησης, το κόστος θα υπερβαίνει το όφελος, εξ ου και η κυβέρνηση θα προτιµά να µην αποκλίνει από τη στρατηγική του µηδενικού πληθωρισµού. Με άλλα λόγια, αν µε το να αποκλίνει από τη στρατηγική του µηδενικού πληθωρισµού η κυβέρνηση οδηγηθεί στην διαχρονικά συνεπή ισορροπία για πάντα (ή για ένα επαρκώς µεγάλο χρονικό διάστηµα), τότε η κυβέρνηση θα προτιµά να ακολουθεί συνεχώς την πολιτική του µηδενικού πληθωρισµού. Αυτό θα της προσδώσει αντιπληθωριστική αξιοπιστία, και η οικονοµία θα ισορροπεί στο φυσικό ποσοστό ανεργίας µε µηδενικό πληθωρισµό. 13.3 Συµπεράσµατα Στο κεφάλαιο αυτό αναλύσαµε τον προσδιορισµό του πληθωρισµού και της ανεργίας ισορροπίας, σε ένα βραχυχρόνιο υπόδειγµα µε προκαθορίζοµενους ονοµαστικούς µισθούς. Λόγω του ότι οι ονοµαστικοί µισθοί προκαθορίζονται µε βάση τις προσδοκίες των διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας, ο µη προσδοκώµενος πληθωρισµός προκαλεί µειώσεις των πραγµατικών µισθών, αύξηση της απασχόλησης και µείωση του ποσοστού ανεργίας. Η κυβέρνηση, µέσω των νοµισµατικών εργαλείων που έχει στη διάθεσή της, επιλέγει τον πληθωρισµό, ώστε να ελαχιστοποιήσει µία αντικειµενική συνάρτηση η οποία εξαρτάται τόσο από την ανεργία, όσο και από τον πληθωρισµό. Με δεδοµένες τις πληθωριστικές προσδοκίες, η κυβέρνηση έχει κίνητρο να προκαλεί µη αναµενόµενο πληθωρισµό, προκειµένου να οδηγεί την ανεργία κάτω από το φυσικό της ποσοστό. Ωστόσο, το κίνητρο δηµιουργίας µη προσδοκώµενου πληθωρισµού ενσωµατώνεται στις προσδοκίες των διαπραγµατευτών στην αγορά εργασίας, και στην ισορροπία καταλήγουµε µε υψηλότερο πληθωρισµό, χωρίς να µπορεί τελικά η κυβέρνηση να επηρεάσει το ποσοστό ανεργίας. Η ανεργία καθηλώνεται στο φυσικό της επίπεδο, και ο πληθωρισµός σε ένα αντίστοιχα υψηλό επίπεδο. Εφόσον η κυβέρνηση δεν µπορεί να επηρεάσει συστηµατικά το ποσοστό ανεργίας, το πρόβληµά της είναι πως θα πείσει τον ιδιωτικό τοµέα (στην προκειµένη περίπτωση τους διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας) ότι δεν θα προκαλεί µη προσδοκώµενο πληθωρισµό, αν οι προσδοκίες για τον πληθωρισµό, και άρα οι αυξήσεις των ονοµαστικών µισθών, πέσουν σε χαµηλά επίπεδα. Αν καταφέρει κάτι τέτοιο, τότε η οικονοµία µπορεί να µην λύσει το πρόβληµα της υψηλής ανεργίας, αλλά τουλάχιστον θα έχει λύσει το πρόβληµα του πληθωρισµού. Δύο είναι οι κυριότερες εναλλακτικές λύσεις στο πρόβληµα αυτό. Η πρώτη είναι η εκχώρηση της αρµοδιότητας για τη νοµισµατική πολιτική σε άτοµα ή θεσµούς που είναι επιφορτισµένα N10
αποκλειστικά µε την αντιµετώπιση του πληθωρισµού, χωρίς να ενδιαφέρονται για την ανεργία. Η δεύτερη λύση είναι η απόκτηση αντιπληθωριστικής αξιοπιστίας, ώστε να πεισθούν οι διαπραγµατευτές στην αγορά εργασίας ότι η κυβέρνηση δεν υποκύπτει στο κίνητρο δηµιουργίας µη αναµενόµενου πληθωρισµού. Και µε τους δύο αυτούς τρόπους µπορούν να επηρεαστούν οι πληθωριστικές προσδοκίες και να αντιµετωπιστεί το πρόβληµα του υψηλού πληθωρισµού. N11
Παραποµπές Backus D. and Driffill J. (1985), Inflation and Reputation, American Economic Review, 75, pp. 530-538. Barro R.J. (1986), Reputation in a Model of Monetary Policy with Incomplete Information, Journal of Monetary Economics, 17, pp. 3-20. Barro R.J. and D. Gordon (1983), A Positive Theory of Monetary Policy in a Natural Rate Setting, Journal of Political Economy, 91, pp. 589-610. Fischer S. (1977), Long Term Contracts, Rational Expectations and the Optimal Money Supply Rule, Journal of Political Economy, 85, pp. 191-205. Friedman M. (1968), The Role of Monetary Policy, American Economic Review, 58, pp. 1-17. Gray J. (1976), Wage Indexation: A Macroeconomic Approach, Journal of Monetary Economics, 2, pp. 221-235. Kydland F.E. and Prescott E.C. (1977), Rules Rather than Discretion: The Inconsistency of Optimal Plans, Journal of Political Economy, 85, pp. 473-492. Rogoff K. (1985), The Optimal Degree of Commitment to an Intermediate Monetary Target, Quarterly Journal of Economics, 100, pp. 1169-1189. N12