Διοίκηση Επιχειρήσεων Ενότητα 1: Βασικές Έννοιες και Θεωρίες της Διοικητικής Επιστήμης Πουλιόπουλος Λεωνίδας Τμήμα Διεθνούς Εμπορίου
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τις βασικές εισαγωγικές έννοιες και θεωρίες της διοικητικής επιστήμης. 4
Περιεχόμενα ενότητας Βασικές Έννοιες και Θεωρίες της Διοικητικής Επιστήμης. Μάνατζμεντ. Επιστημονική Διοίκηση. Περιβάλλον επιχείρησης. Αρχές του Μάνατζμεντ κατά τον Fayol. 5
Βασικές Έννοιες και Θεωρίες της Διοικητικής Επιστήμης (1) Μάνατζμεντ σημαίνει: 1. να γίνονται ορισμένα πράγματα μέσω άλλων ατόμων ή 2. η εργασία με άλλους ή μέσω άλλων για την επίτευξη των στόχων της επιχείρησης αλλά και των μελών της. Χαρακτηριστικά των ορισμών Δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στον άνθρωπο μέσα στην επιχείρηση. Εστιάζουν την προσοχή στα αποτελέσματα που πρέπει να επιτευχθούν, δηλαδή στους στόχους και όχι μόνο στα πράγματα ή τις δραστηριότητες. προσθέτουν την αντίληψη ότι η επίτευξη των προσωπικών στόχων των μελών θα πρέπει να ενσωματώνεται στους στόχους της επιχείρησης. 6
Βασικές Έννοιες και Θεωρίες της Διοικητικής Επιστήμης (2) Άλλοι ορισμοί: 1. Μάνατζμεντ είναι κοινωνική και τεχνική διαδικασία που χρησιμοποιεί πόρους, επηρεάζει την ανθρώπινη δράση και διευκολύνει τις μεταβολές με σκοπό την επίτευξη των οργανωτικών στόχων. 2. Μάνατζμεντ είναι η διαδικασία επίτευξης οργανωσιακών σκοπών με την εκτέλεση των λειτουργιών του σχεδιασμού, της οργάνωσης της διεύθυνσης και του ελέγχου. 3. Ίσως ο περισσότερος διαδεδομένος ορισμός στη διεθνή βιβλιογραφία είναι εκείνος της διάσημης φιλοσόφου του μάνατζμεντ, Mary Parker Follet, που θεωρεί ότι διοίκηση είναι η τέχνη να κατορθώνεις να γίνονται διάφορα πράγματα διαμέσου των άλλων ανθρώπων. 7
Περιβάλλον επιχείρησης (1) ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛOΝ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Το ειδικό περιβάλλον Μεταβλητές του άμεσου περιβάλλοντος Α) Οι πελάτες (τελικοί αγοραστές). Β) Οι ανταγωνιστές. Γ) Οι προμηθευτές. Δ) Οι έμποροι. 8
Περιβάλλον επιχείρησης (2) Μεταβλητές του έμμεσου περιβάλλοντος Α) Η οικονομική κοινότητα (κυρίως τράπεζες). Β) Τα μαζικά μέσα επικοινωνίας. Γ) Κρατικοί οργανισμοί και υπηρεσίας. Δ) Οι εργατικές ενώσεις και συνδικάτα. Ε) Οι ειδικές ενδιαφερόμενες ομάδες ή ομάδες πίεσης (οικολόγοι, ενώσεις καταναλωτών, κλπ.). Ζ) Το γενικό κοινό. 9
Περιβάλλον επιχείρησης (3) Το γενικό περιβάλλον Κυριότερες μεταβλητές του γενικού περιβάλλοντος Α) Η οικονομία. Β) Το επίπεδο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Γ) Το πολιτικό νομοθετικό πλαίσιο. Δ) Το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον (κουλτούρα). Ε) Το φυσικό περιβάλλον (κλιματολογικές συνθήκες, γεωγραφική δομή). 10
Κλασική σχολή (1) Γραφειοκρατία Η γραφειοκρατία αναφέρεται στο σύστημα οργάνωσης και διοίκησης που περιέγραψε ο Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber (M.W.) το 1890, αν και αυτό το σύστημα προϋπήρχε, στα κύρια χαρακτηριστικά του, στο στρατό στην εκκλησία στις τοπικές κυβερνήσεις κλπ. O Μ.W. θεωρούσε ότι ένας γραφειοκρατικός οργανισμός, για να είναι αποτελεσματικός θα πρέπει να διέπεται από τις εξής βασικές αρχές. Καταμερισμός εργασίας και εξειδίκευση των εργαζομένων. Ύπαρξη ιεραρχίας στην εξουσία, δηλαδή οι θέσεις ανωτέρων βαθμίδων πρέπει να έχουν περισσότερη εξουσία από τις θέσεις στις κατώτερες. 11
Κλασική σχολή (2) Ύπαρξη γραπτών κανονισμών. Επιλογή των μελών του οργανισμού με διαδικασίες. Εφαρμογή των κανόνων απρόσωπα. Τα στελέχη του οργανισμού να είναι επαγγελματίες, που επιδιώκουν να προωθήσουν τη σταδιοδρομία τους. 12
Επιστημονική διοίκηση (1) Επιστημονική διοίκηση Πολλά ονόματα συνδέθηκαν με το σύστημα αυτό της διοίκησης, γνωστότερος απ όλους όμως, που θεωρείται και ο πατέρας της επιστημονικής διοίκησης, είναι ο Frederick TAYLOR, ο οποίος ανέπτυξε διάφορες αρχές για τη σωστή διοίκηση μιας επιχείρησης. Θεμελιώδεις θεωρούνται οι ακόλουθες: Θα πρέπει να δημιουργείται μία επιστήμη για κάθε εργασία. Οι διάφορες εργασίες θα πρέπει να σχεδιάζονται. Να γίνεται επιλογή και εκπαίδευση των εργατών. Οι εργάτες είναι απαραίτητο να υποκινούνται. Να υφίσταται ένας σωστός καταμερισμός της εργασίας και των ευθυνών μεταξύ των διοικητικών στελεχών και των εργατών. 13
Επιστημονική διοίκηση (2) Η επιστημονική διοίκηση, ενώ έγινε δεκτή ευνοϊκά από τις επιχειρήσεις, αντιμετωπίσθηκε με μεγάλη αντίδραση από τους εργαζόμενους, διότι δημιουργούσε μια απρόσωπη σχέση με τη δουλειά, ενώ παράλληλα εντατικοποιούσε την εργασία με τα διάφορα συστήματα παροχής κινήτρων. Η επιστημονική διοίκηση και η γραφειοκρατία θεωρούνται απρόσωπα μοντέλα διοίκησης, που χρησιμοποιούν τα οικονομικά κίνητρα ως βάση για την υποκίνηση των εργαζομένων. Πάντως πολλές από τις αρχές αυτές που εφαρμόζονται ακόμη και σήμερα έχουν τη βάση τους στη γραφειοκρατία και στην επιστημονική διοίκηση. 14
Αρχές του Μάνατζμεντ κατά τον Fayol H. (1) 1. Ο καταμερισμός της εργασίας. 2. Η εξουσία και η ευθύνη που πρέπει να έχουν τα στελέχη. 3. Η πειθαρχία στον εργασιακό χώρο. 4. Η ενότητα της εντολής (εντολές από έναν μόνο προϊστάμενο). 5. Η ενότητα κατεύθυνσης (Όλη η επιχείρηση κοινό στόχο σε όλες τις δραστηριότητες). 6. Η υποταγή του ατομικού συμφέροντος στο γενικό. 7. Δίκαιες αμοιβές στους εργαζόμενους. 15
Αρχές του Μάνατζμεντ κατά τον Fayol H. (2) 8. Η συγκεντρωτική λήψη αποφάσεων. 9. Η ύπαρξη κατάλληλης ιεραρχίας. 10. Η τάξη που πρέπει να υπάρχει. 11. Η ισότητα και δικαιοσύνη στο χώρο εργασίας. 12. Η σταθερότητα στο προσωπικό. 13. Η δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλιών από τους εργαζόμενους. 14. Ομαδικό πνεύμα εργασίας. 16
Αρχές του Μάνατζμεντ κατά τον Fayol H. (3) Ο Henry Fayol, που δραστηριοποιήθηκε την ίδια περίπου εποχή με τον Taylor στην Ευρώπη όμως, θεωρείται πρωτοπόρος της διοικητικής θεωρίας με τις διοικητικές αρχές που πρότεινε. Ενώ όμως ο Taylor ασχολήθηκε με το μάνατζμεντ στο χώρο της παραγωγής, ο Fayol έδωσε έμφαση στις δραστηριότητες όλων των στελεχών αντλώντας και από την προσωπική του εμπειρία. Έγινε γνωστός από το έργο του Βιομηχανική και Γενική Διοίκηση που εκδόθηκε το 1916. Ταξινόμησε σε έξι κατηγορίες τις λειτουργίες των μεταποιητικών επιχειρήσεων. 17
Βιβλιογραφία (1) Armstrong, G. & Kotler P. (2009). Εισαγωγή στο Μάρκετινγκ. Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα. Drucker, P. (1973). Management: Tasks, Responsibilities, Practices. New York, NY. Haas Edersheim, E. (2009). Peter Drucker ο Γκουρού του Μάνατζμεντ. Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα. Handbuch, C. C., Habisch, A., Schmidpeter, R. & Neureiter, M. (2008). Handbuch Corporate Citizenship. Springer Verlag, Berlin. Kotler, P. & Lee, N. (2009). Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Εκδόσεις Economia, Αθήνα. Θανόπουλος, Γ. (2003). Επιχειρηματική ηθική και δεοντολογία. Εκδόσεις Interbooks, Πειραιάς. 18
Βιβλιογραφία (2) Πουλιόπουλος, Λ. (2013). Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ως παράγων υπεραξίας τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για την κοινωνία και το περιβάλλον. Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών. Τζωρτζάκης, Κ. & Τζωρτζάκη, Α. (2007). Οργάνωση και Διοίκηση, Το μάνατζμεντ της νέας εποχής. Εκδόσεις Rosili, Αθήνα. Τσούκας, Χ. (2004). Αν ο Αριστοτέλης ήταν διευθύνων σύμβουλος. Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα. Τσούκας, Χ., Θεοχαράκης, Β. & Μυλωνόπουλος, Ν. (2008). Σύγχρονες Τάσεις στο Μάνατζμεντ. Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα. 19