ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΣΤΗ ΙΟΙΚΗΣΗ ΕΦΟ ΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙ ΑΣ ΓΙΑ ΕΥΠΑΘΗ ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΣΕ ΤΡΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΚΡΑΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΙΝΑ Κωνσταντίνος Γ. Ζωγράφος Καθηγητής και Χρήστος Σ. Τσανός Υποψήφιος διδάκτορας / Επιστηµονικός συνεργάτης Εργαστήριο Συστηµάτων Μεταφορών και ιοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας (TRANSLOG) Τµήµα ιοικητικής Επιστήµης και Τεχνολογίας Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών Ευελπίδων 47 Α και Λευκάδος 33, 113 62, Αθήνα τηλ.: 210 8203673-5, fax: 210 8203684 e-mail: translog@aueb.gr Περίληψη: Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η συγκριτική αξιολόγηση της υιοθέτησης και χρήσης των τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στη διοίκηση εφοδιαστικής αλυσίδας για ευπαθή αγροτικά προϊόντα µεταξύ τριών κρατών της Ευρώπης (Γερµανία, Ελλάδα, Μεγάλη Βρετανία) και της Κίνας και η ανάλυση των παραγόντων που οδηγούν στη διαφοροποίηση της χρήσης των τεχνολογιών. Το περιεχόµενο της εργασίας βασίζεται στην επισκόπηση της βιβλιογραφίας και πρακτικής και σε εµπειρική έρευνα για τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στις παραπάνω χώρες. 1 Εισαγωγή Η διοίκηση εφοδιαστικής αλυσίδας για ευπαθή αγροτικά προϊόντα αποκτά αυξανόµενη σηµασία καθώς οι καταναλωτές αναζητούν προϊόντα υψηλότερης ποιότητας σε ανταγωνιστικές τιµές. Η χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στη διοίκηση εφοδιαστικής αλυσίδας ( ΕΑ) θεωρείται ως ένας σηµαντικός παράγοντας για τη βελτίωση της απόδοσης της εφοδιαστικής αλυσίδας [Lancioni et al, 2000]. Τα αναµενόµενα πιθανά οφέλη στην απόδοση της εφοδιαστικής αλυσίδας από την εισαγωγή των τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών εξαρτώνται από τα φυσικά και εµπορικά χαρακτηριστικά των προϊόντων, το ευρύτερο οικονοµικό περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί η εφοδιαστική αλυσίδα, και τις καθιερωµένες επιχειρηµατικές πρακτικές και επιχειρηµατικά πρότυπα του τοµέα στον οποίο ανήκει η εφοδιαστική αλυσίδα. Κατά συνέπεια, σηµαντικές διαφορές µπορούν να παρουσιαστούν στην υιοθέτηση και χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών ανάµεσα σε εφοδιαστικές αλυσίδες που: α) ανήκουν σε διαφορετικούς τοµείς της οικονοµικής δραστηριότητας και β) ανήκουν στον ίδιο τοµέα αλλά λειτουργούν σε διαφορετικές χώρες. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η συγκριτική αξιολόγηση της υιοθέτησης και χρήσης των τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στη διοίκηση εφοδιαστικής αλυσίδας για ευπαθή αγροτικά προϊόντα µεταξύ τριών κρατών της Ευρώπης (Γερµανία, Ελλάδα, Μεγάλη Βρετανία) και 1
της Κίνας και η ανάλυση των παραγόντων που οδηγούν στη διαφοροποίηση της χρήσης των τεχνολογιών. 2 Εννοιολογικό πλαίσιο για τη διερεύνηση της χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στην ΕΑ ευπαθών αγροτικών προϊόντων Το εννοιολογικό πλαίσιο για τη διερεύνηση της χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών (Σχήµα 1) βασίζεται στην υπόθεση ότι τα χαρακτηριστικά της εφοδιαστικής αλυσίδας ευπαθών αγροτικών προϊόντων καθορίζονται από τους ακόλουθους παράγοντες: α) τα φυσικά και εµπορικά χαρακτηριστικά των αγροτικών προϊόντων, β) τα επιχειρηµατικά πρότυπα και πρακτικές στον αγροτικό τοµέα, και γ) το ευρύτερο περιβάλλον λειτουργίας του αγροτικού τοµέα. Οι παραπάνω παράγοντες οδηγούν σε σηµαντικές µεταβολές στα ακόλουθα χαρακτηριστικά της διοίκησης εφοδιαστικής αλυσίδας: α) οργάνωση της εφοδιαστικής αλυσίδας, β) φυσική διάρθρωση της εφοδιαστικής αλυσίδας και γ) ροές προϊόντων [Zografos and Giannouli, 2002; Zografos, 2003]. Οι µεταβολές στα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά δηµιουργούν απαιτήσεις για τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών σε καθεµία από τις τρεις κύριες διαδικασίες της εφοδιαστικής αλυσίδας (διαχείριση παραγγελιών, µεταφορά και διανοµή, διαχείριση αποθεµάτων και αποθήκευση). Με βάση τη διαθεσιµότητα και τις απαιτήσεις για τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών προσδιορίζεται η χρήση των τεχνολογιών στη ΕΑ ευπαθών αγροτικών προϊόντων. Η χρήση των τεχνολογιών υπόκειται σε περιοριστικούς παράγοντες που µεταξύ άλλων περιλαµβάνουν την οικονοµική ανταποδοτικότητα των τεχνολογιών, θέµατα ασφάλειας συναλλαγών κλπ. Σχήµα 1: Εννοιολογικό πλαίσιο για την εξέταση της χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στη ΕΑ για ευπαθή αγροτικά προϊόντα 2
3 Αποτελέσµατα συγκριτικής αξιολόγησης 3.1 Χαρακτηριστικά αγροτικού τοµέα και εφοδιαστικής αλυσίδας ευπαθών αγροτικών προϊόντων Τα φυσικά χαρακτηριστικά των αγροτικών προϊόντων που επηρεάζουν τα οργανωσιακά χαρακτηριστικά της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι: α) εποχικότητα στην αγροτική παραγωγή, β) γεωγραφική διασπορά της παραγωγής, γ) υψηλός βαθµός αλλοιωσιµότητας και ευπάθειας των προϊόντων, δ) αβεβαιότητα για το µέγεθος της παραγωγής. Τα εµπορικά χαρακτηριστικά των αγροτικών προϊόντων που επηρεάζουν τα οργανωσιακά χαρακτηριστικά της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι α) γεωγραφική διασπορά µεταξύ της παραγωγής και της κατανάλωσης των προϊόντων, β) συγκέντρωση µεγάλης διαπραγµατευτικής δύναµης σε ορισµένους συνεργάτες στην εφοδιαστική αλυσίδα, γ) ανεπάρκεια της εγχώριας παραγωγής να καλύψει την εγχώρια ζήτηση σε ορισµένα προϊόντα, και δ) ανάγκη για ιχνηλασιµότητα των προϊόντων. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του επιχειρηµατικού περιβάλοντος του αγροτικού τοµέα, τα οποία επηρεάζουν τα οργανωσιακά χαρακτηριστικά της εφοδιαστικής αλυσίδας στα ευρωπαϊκά κράτη που µελετήθηκαν και στην Κίνα, είναι ότι το επιχειρηµατικό πρότυπο του αγροτικού τοµέα χαρακτηρίζεται ως κάθετο σε όλα τα κράτη της έρευνας. Το «κάθετο» επιχειρηµατικό πρότυπο χαρακτηρίζεται από άµεσες και σειριακές σχέσεις µεταξύ των συνεργατών στην εφοδιαστική αλυσίδα και χαµηλό βαθµό συνεργασίας µεταξύ των συνεργατών στην εφοδιαστική αλυσίδα. Η ύπαρξη ενός κάθετου επιχειρηµατικού προτύπου υποδεικνύει χαµηλό βαθµό ολοκλήρωσης της εφοδιαστικής αλυσίδας. Εντούτοις, ο βαθµός κατά τον οποίο το επιχειρηµατικό πρότυπο χαρακτηρίζεται ως κάθετο διαφέρει µεταξύ των κρατών. Η Ελλάδα και η Κίνα παρουσιάζουν πιο κάθετο επιχειρηµατικό πρότυπο, καθώς είναι περιορισµένη η ολοκλήρωση µεταξύ των συνεργατών στην εφοδιαστική αλυσίδα, ακόµα και µεταξύ οµοίων (π.χ. έλλειψη µεγάλων αγροτικών συνεταιρισµών). Σε αντίθεση, η Μεγάλη Βρετανία και η Γερµανία παρουσιάζουν στοιχεία οριζόντιας ολοκλήρωσης µεταξύ των συνεργατών. Ταυτόχρονα, τα κράτη που παρουσιάζουν στοιχεία κάθετου επιχειρηµατικού προτύπου (Ελλάδα, Κίνα) ταυτόχρονα παρουσιάζουν µεγαλύτερο βαθµό έντασης εργασίας στον αγροτικό τοµέα, καθώς µεγαλύτερο ποσοστό του εργατικού δυναµικού απασχολείται σε αυτές τις χώρες παράγοντας κατά µονάδα µικρότερο ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Τα οργανωσιακά χαρακτηριστικά της εφοδιαστικής αλυσίδας που επηρεάζονται από τα φυσικά και εµπορικά χαρακτηριστικά των αγροτικών προϊόντων και το επιχειρηµατικό περιβάλλον του αγροτικού τοµέα είναι ο ρόλος των συνεργατών και η ροή των πληροφοριών στην εφοδιαστική αλυσίδα. Σε ό,τι αφορά τον ρόλο των συνεργατών στην εφοδιαστική αλυσίδα, κοινό εύρηµα της έρευνας για όλα τα κράτη είναι η κυρίαρχη θέση των µεγάλων λιανεµπόρων (π.χ. µεγάλες αλυσίδες καταστηµάτων τροφίµων) στην εφοδιαστική αλυσίδα. Στην Ελλάδα και την Κίνα η διαπραγµατευτική δύναµη των µεγάλων λιανεµπόρων ακολουθεί αυξητική τάση προς το επίπεδο στο οποίο βρίσκονται ήδη η Μεγάλη Βρετανία και η Γερµανία. Επίσης, κοινό τόπο σε όλα τα κράτη αποτελεί η ύπαρξη µεσαζόντων (intermediaries) που έχουν την ευθύνη της συλλογής (consolidation) των προϊόντων από τους παραγωγούς και της προώθησής τους στους χονδρεµπόρους ή τους λιανεµπόρους. Οι εν λόγω παράγοντες λειτουργούν και ως φορείς πληροφορίας σχετικής µε τη ζήτηση για αγροτικά προϊόντα, προς την αντίθετη κατεύθυνση της εφοδιαστικής αλυσίδας. 3
Σε ό,τι αφορά τις ροές πληροφοριών, δύο κατηγορίες αναγνωρίζονται στην εφοδιαστική αλυσίδα: α) πληροφορία για την ζήτηση των προϊόντων και β) πληροφορία για την ιχνηλασιµότητα των προϊόντων. Η ροή της πληροφορίας για τη ζήτηση των προϊόντων ωθείται από την κυρίαρχη θέση των λιανεµπόρων στην εφοδιαστική αλυσίδα και την απαίτηση να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των καταναλωτών για πιο γρήγορη διαθεσιµότητα των προϊόντων [Fearne and Hughes, 1999]. Η απαίτηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ιχνηλασιµότητα των αγροτικών προϊόντων [Κανονισµός Ευρωπαϊκής Επιτροπής 178/2002 «για τον καθορισµό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νοµοθεσίας για τα τρόφιµα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίµων και τον καθορισµό διαδικασιών σε θέµατα ασφαλείας των τροφίµων»] δηµιουργεί την ανάγκη για µια επιπρόσθετη ροή πληροφοριών στην εφοδιαστική αλυσίδα ευπαθών προϊόντων. Η ροή προϊόντων και πληροφοριών στην εφοδιαστική αλυσίδα των ευπαθών αγροτικών προϊόντων παρουσιάζεται στο Σχήµα 2. Σχήµα 2: Ροές προϊόντων και πληροφοριών στην εφοδιαστική αλυσίδα για ευπαθή αγροτικά προϊόντα 3.2 Απαιτήσεις για τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στην ΕΑ ευπαθών αγροτικών προϊόντων Τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά του αγροτικού τοµέα ευνοούν την ανάπτυξη ορισµένων οργανωσιακών χαρακτηριστικών της εφοδιαστικής αλυσίδας, που διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: α) χαρακτηριστικά σχετικά µε την οργάνωση της εφοδιαστικής αλυσίδας, όπως η αναδυόµενη τάση προς την εφαρµογή οριζοντίων επιχειρηµατικών προτύπων, µέσω της αυξηµένης συνεργασίας µεταξύ των συνεργατών στην εφοδιαστική αλυσίδα, και η χρονική συµπίεση των δραστηριοτήτων της εφοδιαστικής αλυσίδας, εξαιτίας της ευπάθειας των αγροτικών προϊόντων, β) χαρακτηριστικά σχετικά µε τη φυσική διάρθρωση της εφοδιαστικής αλυσίδας, όπως η µείωση αριθµού των προµηθευτών που χρησιµοποιούν οι λιανέµποροι, µέσω της επιλεκτικής συνεργασίας µε συγκεκριµένους χονδρέµπορους, και η διεύρυνση του γεωγραφικού πεδίου προµήθειας και διανοµής των αγροτικών προϊόντων, και γ) χαρακτηριστικά σχετικά µε τις ροές προϊόντων, όπως η ύπαρξη χώρων διαµετακόµισης αγροτικών προϊόντων (break-bulk / transhipment), οι διαδικασίες αντίστροφης εφοδιαστικής αλυσίδας (reverse logistics) στην ανακύκλωση και επαναχρησιµοποίηση προϊόντων συσκευασίας και οι άµεσες παραδόσεις στους καταναλωτές. 4
Τα χαρακτηριστικά της εφοδιαστικής αλυσίδας ευπαθών αγροτικών προϊόντων αποτελούν τη βάση για την αναγνώριση των απαιτήσεων για τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Οι απαιτήσεις αυτές, δεδοµένης της διαθεσιµότητας των τεχνολογιών, καθορίζουν τη χρήση των τεχνολογιών στην εφοδιαστική αλυσίδα. Η επισκόπηση της βιβλιογραφίας για τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στη δραστηριότητα της διαχείρισης παραγγελιών ανέδειξε ότι οι απαιτήσεις που πρέπει να ικανοποιηθούν µε τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών καταρχήν σχετίζονται µε τη βελτίωση της απόδοσης της δραστηριότητας της διαχείρισης παραγγελιών, η οποία αποτελεί κοινό παρονοµαστή όλων των εφαρµογών τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στην διαχείριση παραγγελιών [Bendoly and Jacobs, 2004; Welker and Vries, 2005; Kritchanchai and MacCarthy; 1999]. Επιπρόσθετα, αναγνωρίζεται η απαίτηση για ενσωµάτωση της δραστηριότητας της διαχείρισης παραγγελιών στην ολοκλήρωση της εφοδιαστικής αλυσίδας, καθώς η επέκταση του εύρους της δραστηριότητας διαχείρισης παραγγελιών µέσω της χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών προκειµένου να ενσωµατώσουν τις αποκεντρωµένες διαδικασίες λήψης παραγγελιών σχετίζεται άµεσα µε τις ενέργειες προς την κατεύθυνση της ολοκλήρωσης της εφοδιαστικής αλυσίδας [Welker and Vries, 2005]. Σε ό,τι αφορά τη δραστηριότητα της µεταφοράς και διανοµής, οι απαιτήσεις που πρέπει να ικανοποιηθούν µε τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών σχετίζονται καταρχήν µε την ιχνηλασιµότητα των αγροτικών προιόντων, καθώς σύµφωνα µε τη σχετική οδηγία [Οδηγία 178/2002 / 28/01/2002] της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η αναγνώριση της προέλευσης των τροφίµων και των συστατικών τους έχει πρωτεύουσα σηµασία για την προστασία των καταναλωτών. Επιπρόσθετα, αναγνωρίζεται η απαίτηση για ενσωµάτωση της δραστηριότητας της µεταφοράς και διανοµής στην ολοκλήρωση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η ανάπτυξη συστηµάτων στήριξης αποφάσεων για τη διαχείριση της δραστηριότητας µεταφοράς, όπως για παράδειγµα η δροµολόγηση των οχηµάτων [Basnet et al, 1996; Zografos and Salouras, 2001; Ruiz et al, 2004], και η αναγνώριση οχηµάτων και φορτίων [Loebbecke and Powell, 1998] έχει ως στόχο την υποστήριξη των ενεργειών ολοκλήρωσης της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η εφαρµοσιµότητα τέτοιων συστηµάτων στη ΕΑ για ευπαθή αγροτικά προϊόντα είναι ιδιαίτερης σηµασίας µε δεδοµένους τους σηµαντικούς περιορισµούς που τίθενται από την ευπάθεια των εν λόγω προϊόντων. Τέλος, αναγνωρίζεται η απαίτηση για αύξηση της αποδοτικότητας της αγοράς υπηρεσιών εµπορευµατικών µεταφορών, καθώς η παραδοσιακή οργάνωση της αγοράς υπηρεσιών εµπορευµατικών µεταφορών χαρακτηρίζεται από µειονεκτήµατα όπως χαµηλή διαθεσιµότητα και ανταλλαγή πληροφοριών για διαθέσιµες υπηρεσίες εµπορευµατικών µεταφορών, υψηλό διοικητικό κόστος, και περιορισµένη πρόσβαση στους µεταφορείς. Οι ηλεκτρονικές αγορές υπηρεσιών εµπορευµατικών µεταφορών λαµβάνουν αρκετές µορφές (π.χ. clearing houses, auction houses, freight exchanges) [Song and Regan, 2001; Nandiraju and Regan, 2003; Goldsby and Eckert, 2003, Zografos and Salouras, 2005], και αποκτούν ιδιαίτερη σηµασία στην ΕΑ για αγροτικά προϊόντα, ακριβώς εξαιτίας της ευπάθειας των εν λόγω προϊόντων. Σχετικά µε την δραστηριότητα της διαχείρισης αποθεµάτων και αποθήκευσης, η απαίτηση που αναγνωρίστηκε σχετίζεται µε τη βελτιστοποίηση των επιπέδων αποθεµάτων µε δεδοµένη την εκπεφρασµένη ζήτηση. Η ερευνητική δραστηριότητα στην λειτουργία της διαχείρισης αποθεµάτων στρέφεται στην ανάπτυξη µαθηµατικών προτύπων για την ελαχιστοποίηση του κόστους αποθεµάτων, µε τη χρήση συστηµάτων στήριξης αποφάσεων [van der Vorst et al, 2000; Marklund and Andersson, 2000]. Η διαχείριση των αποθεµάτων για ευπαθή προϊόντα έχει ιδιαίτερη σηµασία για τους µεγάλους λιανεµπόρους (π.χ. αλυσίδες καταστηµάτων τροφίµων), εξαιτίας του περιορισµένου χώρου στα ράφια των καταστηµάτων για την τοποθέτηση των αποθεµάτων ευπαθών αγροτικών προϊόντων και 5
της µεγάλης ευπάθειας των προϊόντων, που απαιτούν συνεχή ανανέωση στα ράφια των καταστηµάτων. 3.3 Χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στην ΕΑ ευπαθών αγροτικών προϊόντων Η διερεύνηση της χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στις δραστηριότητες της εφοδιαστικής αλυσίδας ευπαθών αγροτικών προϊόντων εξήγαγε τα ακόλουθα συµπεράσµατα για καθένα από τα τέσσερα κράτη της έρευνας. Σε ό,τι αφορά στην Κίνα, η χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών και ιδιαίτερα των διαδικτυακών τεχνολογιών από τους παραγωγούς είναι µικρή, παρά το γεγονός ότι οι εντόπιοι παραγωγοί φαίνονται να επιδεικνύουν εµπιστοσύνη στη χρήση διαδικτυακών τεχνολογιών. Παράγοντες που διευκολύνουν τη χρήση τεχνολογίας στην ΕΑ ευπαθών αγροτικών προϊόντων στην Κίνα σχετίζονται µε την ύπαρξη των απαραίτητων κεφαλαίων στις επιχειρήσεις και την ισχυρή πολιτική υποστήριξη για τη χρήση νέων τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Η χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στις δραστηριότητες της εφοδιαστικής αλυσίδας για ευπαθή αγροτικά προϊόντα ποικίλει σηµαντικά ανάλογα µε την δραστηριότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Τεχνολογίες όπως EDI, GIS και χρησιµοποιούνται στις διαδικασίες της µεταφοράς και διανοµής, ενώ το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο χρησιµοποιείται παράλληλα µε την παραδοσιακή µέθοδο παραγγελιοληψίας στη διαχείριση των παραγγελιών. Συστήµατα Intranet και αυτόµατης καταγραφής αποθεµάτων χρησιµοποιούνται µόνο από τους µεγάλους λιανέµπορους. Στην Ελλάδα, η χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών από τους παραγωγούς είναι µικρή και βρίσκεται σε πρώιµο στάδιο [Manthou et al, 2005]. Οι Έλληνες παραγωγοί αναφέρουν ως κύριους λόγους για την περιορισµένη χρήση διαδικτυακών τεχνολογιών την επικοινωνία και ανταλλαγή πληροφοριών, την προώθηση των προϊόντων τους και την ενηµέρωση για νέα που αφορούν τον αγροτικό τοµέα. Η προτεραιότητα των διαδικτυακών τεχνολογιών σε δραστηριότητες όπως µεταφορά και διανοµή, ηλεκτρονικές αγορές και πωλήσεις, και λήψη συµβουλευτικών υπηρεσιών είναι χαµηλή. Το περιβάλλον της λήψης αποφάσεων δεν ευνοεί τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών από τους παραγωγούς, καθώς η εφοδιαστική αλυσίδα εξακολουθεί να λειτουργεί µε διασπασµένο χαρακτήρα, στοιχείο το οποίο εντείνεται από τον µεγάλο αριθµό και το µικρό µέγεθος των επιχειρήσεων παραγωγής αγροτικών προιόντων. Ταυτόχρονα, το σηµαντικό κόστος απόκτησης του εξοπλισµού και της πρόσβασης στο ιαδίκτυο και η ασφάλεια των συναλλαγών αποτελούν σηµαντικούς περιοριστικούς παράγοντες. Εντούτοις, οι παράγοντες που διευκολύνουν τη χρήση τεχνολογίας στην ΕΑ ευπαθών αγροτικών προϊόντων στην Ελλάδα σχετίζονται µε: α) την παροχή οικονοµικής ενίσχυσης από τις κρατικές αρχές (π.χ. Πρόγραµµα «ικτυωθείτε» του Υπουργείου Ανάπτυξης) και β) την εκπαίδευση των επιχειρήσεων στη χρήση νέων τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Η κατάσταση στην Μεγάλη Βρετανία διαφέρει σε σχέση µε την Ελλάδα και την Κίνα. Οι τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών έχουν πολύ σηµαντική θέση στην εφοδιαστική αλυσίδα ευπαθών αγροτικών προϊόντων, καθώς ένας πολύ µεγάλος αριθµός εφαρµογών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών είναι διαθέσιµος στους συνεργάτες στην εφοδιαστική αλυσίδα. Οι µεγάλοι λιανέµποροι (π.χ., Tesco, Sainsbury s) βρίσκονται σε κυρίαρχη θέση σε ό,τι αφορά την εφαρµογή τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Οι τεχνολογίες RFID και τα ολοκληρωµένα συστήµατα σχεδιασµού επιχειρησιακών λειτουργιών (ERP) αποτελούν τις κύριες εφαρµογές τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών και εξυπηρετούν τις αυξηµένες ανάγκες για 6
ιχνηλασιµότητα των προιόντων, την αύξηση της αποδοτικότητας των λειτουργιών των λιανεµπόρων και του προσφερόµενου επιπέδου εξυπηρέτησης στους πελάτες. Τέλος, η χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στη Γερµανία βρίσκεται επίσης σε υψηλό επίπεδο. Στην Γερµανία περισσότεροι από 2 στις 3 παραγωγούς έχουν πρόσβαση στο ιαδίκτυο. Οι Γερµανοί παραγωγοί αναφέρουν ότι οι κύριοι λόγοι για τους οποίους χρησιµοποιούν διαδικτυακές τεχνολογίες είναι η ευκολία εύρεσης συνεργατών, η δυνατότητα της παράκαµψης των µεσαζόντων και η χρονική αυτονοµία των δραστηριοτήτων τους. Οι µεγάλοι λιανέµποροι βρίσκονται σε κυρίαρχη θέση σε ό,τι αφορά την εφαρµογή τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Οι τεχνολογίες RFID για την αναγνώριση και τον εντοπισµό προϊόντων και οχηµάτων χρησιµοποιούνται σε µεγάλο βαθµό, στη βάση της ανάγκης για αυξηµένη ιχνηλασιµότητα των αγροτικών προϊόντων. Η εξέταση της χρήσης των τεχνολογιών τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής στη ΕΑ ευπαθών αγροτικών προϊόντων στα τέσσερα κράτη οδηγεί στο συµπέρασµα ότι η σηµαντική διαφοροποίηση στη χρήση των τεχνολογιών τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής µεταξύ Ελλάδας-Κίνας και Γερµανίας-Μεγάλης Βρετανίας βασίζεται στη διαφορετική αντίληψη για τη χρήση του ιαδικτύου και των σχετικών τεχνολογιών ως µέσου αναδιαµόρφωσης του επιχειρηµατικού προτύπου του αγροτικού τοµέα. Σε αυτή τη βάση, οι λόγοι που προβάλλονται από τους παραγωγούς των υπό εξέταση κρατών για τη χρήση των διαδικτυακών τεχνολογιών σχετίζονται µε την αντίληψή τους για την δυνατότητα των διαδικτυακών τεχνολογιών να αναδιαµορφώσει τον τρόπο λειτουργίας τους. Αντίθετα, η χρήση των τεχνολογιών τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής από τους χονδρέµπορους και λιανέµπορους είναι εκτεταµένη και εντοπίζεται κατά βάση στη χρήση τεχνολογιών για την αναγνώριση και τον εντοπισµό (tracking and tracing) προϊόντων και οχηµάτων και στη χρήση ολοκληρωµένων συστηµάτων σχεδιασµού επιχειρησιακών λειτουργιών (ERP). Η σηµασία της χρήσης τεχνολογιών αναγνώρισης και εντοπισµoύ προκύπτει από την απαίτηση για αυξηµένη ιχνηλασιµότητα των αγροτικών προϊόντων. Σε αντίθεση, η χρήση των τεχνολογιών δεν κινείται προς την κατεύθυνση της ολοκλήρωσης της εφοδιαστικής αλυσίδας, παρά το γεγονός ότι η ενσωµάτωση των κύριων λειτουργιών σε ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διοίκησης της εφοδιαστικής αλυσίδας αναγνωρίστηκε στην επισκόπηση της βιβλιογραφίας ως ανάγκη που µπορεί να καλυφθεί από τη χρήση τεχνολογιών τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής. Η επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας κατέδειξε ότι οι τεχνολογίες που είναι διαθέσιµες στην εφοδιαστική αλυσίδα χρησιµοποιούνται µε στόχο την αύξηση του βαθµού ολοκλήρωσης της εφοδιαστικής αλυσίδας. Τέτοιες τεχνολογίες περιλαµβάνουν συστήµατα εντοπισµού των οχηµάτων και αναγνώρισης της κατάστασης του φορτίου (tracking and tracing), ολοκληρωµένα συστήµατα συνεργατικού σχεδιασµού, δυνατότητας προγνώσεων και ανανέωσης (Collaborative Planning, Forecasting and Replenishment CPFR), συστήµατα στήριξης αποφάσεων για ολοκληρωµένη διαχείριση αποθηκών και αποθεµάτων (integrated inventory and warehouse management DSS), συστήµατα στήριξης αποφάσεων για δροµολόγηση οχηµάτων (DSS for vehicle routing and scheduling) και ηλεκτρονικές αγορές υπηρεσιών εµπορευµατικών µεταφορών (electronic freight transport marketplaces). 4 Συµπερασµατικές παρατηρήσεις Η παρούσα εργασία ανέπτυξε ένα εννοιολογικό πλαίσιο για τη συγκριτική αξιολόγηση της χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στη ΕΑ για ευπαθή αγροτικά προϊόντα µεταξύ 7
τριών Ευρωπαϊκών κρατών (Γερµανία, Ελλάδα, Μεγάλη Βρετανία) και της Κίνας. Τα κύρια συµπεράσµατα που προκύπτουν από τη συγκριτική αξιολόγηση είναι: - Η έκταση της χρήσης των τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών από τους µεµονωµένους παραγωγούς διαφέρει ανάµεσα στα κράτη που εξετάστηκαν. Οι παραγωγοί αγροτικών προϊόντων στη Γερµανία και τη Μεγάλη Βρετανία χρησιµοποιούν συστηµατικά προσωπικούς υπολογιστές και εξειδικευµένο λογισµικό, σε αντίθεση µε την Ελλάδα και την Κίνα, όπου η χρήση προσωπικών υπολογισών και εξειδικευµένου λογισµιού είναι µικρή και σε πρώιµο στάδιο. - Η διαφορετική αντίληψη για τη χρήση του ιαδικτύου και των σχετικών τεχνολογιών ως µέσου αναδιαµόρφωσης του επιχειρηµατικού προτύπου του αγροτικού τοµέα δηµιουργεί διαφορές στους λόγους για τους οποίους οι παραγωγοί στη Γερµανία και τη Μεγάλη Βρετανία χρησιµοποιούν αυτές τις τεχνολογίες σε σχέση µε τους παραγωγούς στην Κίνα και την Ελλάδα. - Η χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στις δραστηριότητες της εφοδιαστικής αλυσίδας για ευπαθή αγροτικά προϊόντα στην Κίνα και την Ελλάδα ποικίλει σηµαντικά ανάλογα µε την δραστηριότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Αντίθετα, στη Μεγάλη Βρετανία και την Γερµανία οι τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών έχουν πολύ σηµαντική θέση στην εφοδιαστική αλυσίδα ευπαθών αγροτικών προϊόντων. - Οι προτρεπτικοί παράγοντες που αναγνωρίζονται στην Ελλάδα σχετίζονται µε την παροχή οικονοµικής ενίσχυσης από τις κρατικές αρχές και την εκπαίδευση των επιχειρήσεων στη χρήση νέων τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Οι προτρεπτικοί παράγοντες που αναγνωρίζονται στην Κίνα σχετίζονται µε την ύπαρξη των απαραίτητων κεφαλαίων στις επιχειρήσεις και την ισχυρή πολιτική υποστήριξη για τη χρήση νέων τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. - Οι περιοριστικοί παράγοντες για τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στην ΕΑ για ευπαθή αγροτικά προϊόντα στην Ελλάδα και την Κίνα σχετίζονται µε το σηµαντικό κόστος απόκτησης του εξοπλισµού και την ασφάλεια των συναλλαγών σε διαδικτυακό περιβάλλον. - Συµπερασµατικά, τρεις κατηγορίες προβληµάτων πρέπει να αντιµετωπιστούν για την ανάπτυξη της χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών στη ΕΑ για ευπαθή αγροτικά προϊόντα: α) προβλήµατα που σχετίζονται µε την ασφάλεια και την ποιότητα της διακινούµενης πληροφορίας, β) προβλήµατα που σχετίζονται µε την οικονοµική ανταποδοτικότητα των εφαρµογών τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, ειδικά για τις µικρού και µεσαίου µεγέθους επιχειρήσεις και γ) προβλήµατα που σχετίζονται µε την εξοικείωση των παραγωγών µε τις τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Ευχαριστίες Η παρούσα εργασία υποστηρίχτηκε από το ερευνητικό έργο VEGNET ( Enhancing Vegetable Supply Chain Management with Internet Technologies ), που χρηµατοδοτείται από το πρόγραµµα ITC Asia της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 8
Βιβλιογραφικές αναφορές Basnet C., L. Foulds and M. Igbaria (1996), FleetManager: a microcomputer-based decision support system for vehicle routing, Decision Support Systems, vol. 16, pp. 195-207. Bendoly E., and F.R. Jacobs (2004), ERP process and operations task alignment: Performance insights at the order processing level, International Journal of Operations and Production Management, vol. 24, no. 1, pp. 99-117. European Commission (2002), Regulation 178/2002 on laying down the general principles and requirements of food law, establishing the European Food Safety Authority and laying down procedures in matters of food safety, Brussels, Belgium. Fearne, D. and E. Hughes (1999), Success factors in the fresh produce supply chain: Insights from the UK, Supply Chain Management, vol. 4, pp. 120-128. Goldsby, T.J. and J.A. Eckert (2003), Electronic transportation marketplaces: A transaction cost perspective, Industrial Marketing Management, vol. 32, pp. 187-198. Kritchanchai D. and B. MacCarthy (1999), Responsiveness of the order fulfilment process, International Journal of Production and Operations Management, vol. 19, no. 8, pp 812-833. Lancioni, R.A., M.F. Smith and T.A. Oliva (2000), The role of the Internet in supply chain management, Industrial Marketing Management, vol. 29, pp. 45-56. Loebbecke, C. and P. Powell (1998), Competitive advantage from IT in logistics: The integrated transport tracking system, International Journal of Information Management, vol. 18. no. 1, pp. 17-27. Manthou, V., A. Matopoulos and M. Vlachopoulou (2005), Internet-based applications in the agri-food supply chain: a survey on the Greek canning sector, Journal of Food Engineering, vol. 70, pp. 447-454. Marklund, D and J. Andersson (2000), Decentralized inventory control in a two-level distribution system, European Journal of Operational Research, vol. 127, pp.483-506. Nandiraju S. and A.C. Regan (2005), Freight transportation electronic marketplaces: A survey of the industry and exploration of important research issues, Proceedings of the 84 th Annual Meeting of the Transportation Research Board, Washington, D.C., 2005. Ruiz, R., C. Maroto and J. Alcaraz (2004), A decision support system for a real vehicle routing problem, European Journal of Operational Research, vol. 153, pp. 593-606. Song, J. and A.C. Regan (2001), Transition or transformation? Emerging freight transportation intermediaries, Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, 1763, pp. 1-5. Van der Vorst, J.G., A.J. Beulens and P. van Beek (2000), Modelling and simulating multiechelon food systems, European Journal of Operational Research, vol. 122, pp. 354-366. Welker, G.A. and J. de Vries (2005), Formalising the ordering process to achieve responsiveness, Journal of Manufacturing and Technology Management, vol. 16, no. 4, pp. 396-410. 9
Zografos, K.G. (2003), A conceptual model for assessing freight transport network utilization patterns, Proceedings of the 20 th German Logistics Conference, Berlin, Germany, October 22-24, 2003. Zografos K.G., and Y. Salouras (2001), Designing a DSS for optimising logistics operations in e-commerce environment, Proceedings of the Third Aegean International Conference on Design and Analysis of Manufacturing Systems, Tinos Island, Greece, May 19-22, 2001, pp. 37-47. Zografos, K.G. and I.M. Giannouli (2002), Emerging trends in logistics and their impact on the freight transport system: A European perspective, Transportation Research Record, No. 1790, pp. 36-44. Zografos, K.G. and Y. Salouras (2005), Development of electronic marketplaces for greight transportation in less developed regions of Europe: The case of Greece, Proceedings of the 84th Transportation Research Board Annual Meeting, Washington D.C., USA, January 9-13, 2005. 10