Εγχειρίδιο Παρέμβασης Διατροφής

Εγχειρίδιο Παρέμβασης Διατροφής Πρωινό Ενδιάμεσα Γεύματα Καθιστική Συμπεριφορά ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΑΣΚΑΛΟΥΣ

Πρόλογος Τ ο πρόγραμμα «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία: Αποτύπωση, Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Παιδικής Παχυσαρκίας Δράσεις για την Άσκηση και την Υγιεινή Διατροφή», που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Υπουργείο Υγείας αφορά στην υλοποίηση δράσεων αγωγής και προαγωγής της υγείας του παιδικού πληθυσμού σε όλη την επικράτεια, μετά από μελέτη των παραγόντων του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος που σχετίζονται με το αυξημένο σωματικό βάρος των παιδιών. Το πρόγραμμα εκπονείται από Επιστημονική Ομάδα με επιστημονικά υπεύθυνο τον κ. Στέφανο Μιχαλάκο Παιδίατρο - Παιδοενδοκρινολόγο, Συντονιστή Διευθυντή με συνεργασία του Ενδοκρινολογικού Τμ. - Τμ. Αύξησης και Ανάπτυξης του Νοσοκομείου Παίδων Π. Α. Κυριακού (Στ. Μιχαλάκος, Ε. Βλαχοπαπαδοπούλου, Διευθύντρια, Φ. Καραχάλιου, Διευθύντρια), της Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α. (Α. Χατζάκης Καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής, Θ. Ψαλτοπούλου Επικ. Καθηγήτρια, Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής), των ΤΕΦΑΑ, Ε.Κ.Π.Α. (Δ. Κουτσούκη Καθηγήτρια, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Προσαρμοσμένης Κινητικής Δραστηριότητας /Αναπτυξιακών & Κινητικών Διαταραχών, Γ. Μπογδάνης, Λέκτορας), του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου (Ι. Μανιός Αν. Καθηγητής), της Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. (Γ. Κατζός, Ομότιμος Καθηγητής) και του Τ.Ε.Ι. Αθήνας (Β. Καραγιάννη, Επίκ. Καθηγήτρια, Τμήμα Δημόσιας Υγιεινής). Επίσης από το Νοσοκ. Παίδων Π. Α. Κυριακού συμμετέχει η Α. Παπαδοπούλου, Επισκέπτρια Υγείας. Επιστημονικός συνεργάτης για θέματα παιδαγωγικής Α. Καψάλη, Παιδαγωγός. Η επιστημονική ομάδα εκπόνησε το αναλυτικό πρωτόκολλο τόσο της πρώτης όσο και της δεύτερης φάσης του προγράμματος. Το εγχειρίδιο παρέμβασης σχετικά με το πρωινό, τα ενδιάμεσα γεύματα και τη καθισιτική συμπεριφορά επιμελήθηκαν ο κ. Μανιός και η κ. Βλαχοπαπαδοπούλου, τους οποίους ευχαριστώ για την άρτια και εμπεριστατωμένη εργασία. Το εγχειρίδιο αυτό αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για την υλοποίηση του πρωτοποριακού αυτού προγράμματος. Σημαντική βοήθεια προσέφεραν, οι συνεργάτες του προγράμματος Η. Χρηστάκη, Β. Κόνα, Μ. Ζιάκου, Μ. Παπακωνσταντίνου, Ε. Γρηγορίου, Γ. Δανιά και Ε. Στρογγυλού, τις οποίες ευχαριστώ για την πρωτοβουλία και τις εποικοδομητικές προτάσεις. Περαιτέρω ευχαριστώ τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς τους για την άψογη συνεργασία η οποία επέτρεψε την απρόσκοπτη ολοκλήρωση της Α Φάσης του προγράμματος. 5

Τέλος θα ήθελα να ζητήσω την συνεχή συνεργασία των εκπαιδευτικών με την επιστημονική ομάδα και τους συνεργάτες του προγράμματος, καθώς προϋπόθεση για την επιτυχή υλοποίηση και έκβαση αυτού, είναι η άρρηκτη συνεργασία μεταξύ της επιστημονικής ομάδας και των εκπαιδευτικών καθώς και η απρόσκοπτη επικοινωνία και συνεργασία με τους γονείς. Ο Επιστημονικά Υπεύθυνος Στέφανος Μιχαλάκος 6

Εισαγωγικό σημείωμα Η παιδική παχυσαρκία, την τελευταία εικοσαετία, έχει λάβει χαρακτήρα επιδημίας και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) την έχει κατατάξει ως το υπ αριθμόν ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας στις αναπτυγμένες χώρες. Επακόλουθο του αυξημένου επιπολασμού της παχυσαρκίας είναι η αύξηση της νοσηρότητας και θνησιμότητας σε ολόκληρο τον κόσμο από τα χρόνια νοσήματα όπως είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης και τα κακοήθη νεοπλάσματα τα οποία πλήττουν εκατομμύρια ενήλικες. Οι επιπλοκές της παιδικής παχυσαρκίας και ιδιαίτερα το μεταβολικό σύνδρομο, ο σακχαρώδης διαβήτης, τα μυοσκελετικά προβλήματα και οι ψυχολογικές επιπτώσεις είναι πιθανό να εμφανισθούν ήδη κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία. Κύρια αιτία της επιδημίας της παχυσαρκίας είναι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες που έχουν επέλθει τις τελευταίες δεκαετίες, ειδικά όσον αφορά στις διατροφικές συνήθειες, τη φυσική δραστηριότητα. Είναι αξιοσημείωτο ότι μόνο λίγοι παράγοντες κινδύνου είναι υπεύθυνοι για το μεγαλύτερο μέρος της νοσηρότητας και της θνησιμότητας. Οι παράγοντες αυτοί είναι η υπέρταση, τα υψηλά επίπεδα χοληστερίνης, η ανεπαρκής πρόσληψη φρούτων και λαχανικών, η παχυσαρκία, η ανεπαρκής φυσική δραστηριότητα και το κάπνισμα. Πέντε από αυτούς τους παράγοντες σχετίζονται με τη διατροφή και τη φυσική δραστηριότητα. Συμπεριφορές υγείας αποτελούν η διατροφή, η άσκηση καθώς και η πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση νοσημάτων. Η παιδική ηλικία είναι καθοριστική ως προς τη διαμόρφωση συνηθειών και τρόπου ζωής και θεμελιώνει την υγεία στην ενήλικο ζωή. Η συμπεριφορά των παιδιών επηρεάζεται από το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον τους (μέλη της οικογένειας, φίλοι, 7

εκπαιδευτικοί, σχολείο) καθώς και από άλλα κοινωνικά πρότυπα, όσο και από τις συμπεριφορές που προωθούνται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ). Αποτελεί μοναδική ευκαιρία, προκειμένου να μειωθεί η νοσηρότητα και η θνητότητα η εφαρμογή προγραμμάτων βελτίωσης της διατροφής και αύξησης της φυσικής δραστηριότητας Είναι, λοιπόν, απόλυτα θεμιτή η προσπάθεια παρέμβασης στην περίοδο της παιδικής ηλικίας για τη διαμόρφωση σωστών προτύπων και αντιλήψεων σχετικά με τη διατροφή και τη φυσική δραστηριότητα, όπως και αλλαγών στον τρόπο ζωής για μια ζωή γεμάτη υγεία. Υγεία σύμφωνα με τη ΠΟΥ είναι η πλήρης σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία του ανθρώπου και όχι μόνο η απουσία νόσου ή αναπηρίας. Το σχολείο, αφενός αποτελεί ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά περνούν μεγάλο ποσοστό του εβδομαδιαίου χρόνου τους, αφετέρου αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της οικογένειας και της κοινωνίας και κατ επέκταση ιδανικό περιβάλλον για εφαρμογή προγραμμάτων Αγωγής και Προαγωγής Υγείας. 8

Αγωγή Υγείας και Παρέμβαση στο Χώρο του Σχολείου Το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων όπως αναφέρει στον ιστότοπο του, στηρίζει τις σχολικές μονάδες στην ανάπτυξη και εφαρμογή σχεδίου δράσης Aγωγής Yγείας. Σκοπός των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας είναι η προάσπιση, η βελτίωση, και η προαγωγή της σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας των μαθητών, αφενός μεν με την ενδυνάμωση της προσωπικότητάς τους, αφετέρου δε με την αναβάθμιση του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντός τους. Η Αγωγή Υγείας αποτελεί την ενδεδειγμένη προληπτική προσέγγιση στο χώρο της εκπαίδευσης στην αντιμετώπιση προβλημάτων που αφορούν στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην αντικοινωνική συμπεριφορά, στην παραβατικότητα, στο κάπνισμα, στο αλκοόλ, στα ναρκωτικά, στα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, στην παχυσαρκία, στην οδική ασφάλεια καθώς και στον ρατσισμό. Στα πλαίσια της εφαρμογής των νέων αναλυτικών προγραμμάτων, η Αγωγή Υγείας εντάχθηκε ως ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο στο ωρολόγιο Πρόγραμμα των σχολείων Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης. Στο μάθημα της Αγωγής Υγείας οι μαθητές δεν έχουν απλά την ευκαιρία να ενημερωθούν για τις σωματικές συνέπειες ορισμένων συμπεριφορών, αλλά κυρίως να κρίνουν τους παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους, να εξασκηθούν σε δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασίας, διαχείρισης των συγκρούσεων και αντιμετώπισης της πίεσης των φίλων, να αντιμετωπίζουν τα κοινωνικά στερεότυπα, να διαχειρίζονται θέματα όπως ασφάλεια, αγωγή του καταναλωτή, δικαιώματα και υποχρεώσεις, χρήση και κατάχρηση ουσιών εξάρτησης, σεξουαλική αγωγή κ.ά. Ο εκπαιδευτικός ως πρόσωπο κλειδί στα προγράμματα προαγωγής υγείας Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία ο ρόλος του εκπαιδευτικού έχει αποκτήσει νέες διαστάσεις. Ο εκπαιδευτικός δεν μεταφέρει γνώση αλλά είναι ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στο αντικείμενο της γνώσης και προτείνει τρόπους. Ειδικά σε προγράμματα αγωγής υγείας ο εκπαιδευτικός δεν ορίζει με απόλυτο τρόπο τι πρέπει να κάνουν οι μαθητές αλλά δουλεύει με ερωτήσεις και απαντήσεις και χρησιμοποιεί τις εμπειρίες του μαθητή. Δεν κρίνει, ούτε συγκρίνει αλλά ευαισθητοποιεί, κινητοποιεί και ενδυναμώνει τους μαθητές. Προωθεί συνεργατικές διαδικασίες μέσα από τις οποίες οι μαθητές θα αναπτύξουν κριτική σκέψη, θα διαμορφώσουν στάσεις και αντιλήψεις και θα 9

χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις και τις ικανότητες τους ως εφόδια για να βοηθήσουν την πολλές φορές πολυπολιτισμική ομάδα τους. Αναλυτικά ο εκπαιδευτικός αναλαμβάνει μέσα στην τάξη: Τον συντονισμό των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στην τάξη. Την υποστήριξη των μαθητών στην έκφραση των ιδεών και των απόψεών τους. Την ευαισθητοποίηση των μαθητών σε θέματα υγείας και διατροφής. Για να το επιτύχει αυτό, θα ήταν καλό να: - τονίζει τη σημασία της ισορροπημένης διατροφής και τακτικής σωματικής άσκησης για την καλύτερη απόδοση των μαθητών τόσο στο παιχνίδι όσο και στα σχολικά μαθήματα. - εφαρμόζει αυτά που υποστηρίζει και να δίνει ο ίδιος το παράδειγμα για την υιοθέτηση ενός ισορροπημένου διαιτολογίου και την ενσωμάτωση της τακτικής σωματικής άσκησης στο πρόγραμμά του, δίνοντας το παράδειγμα στην τάξη και στο διάλειμμα. Τη διδασκαλία μέσω της βιωματικής εκπαίδευσης. Στα πλαίσια της βιωματικής εκπαίδευσης ο εκπαιδευτικός καλείται να εμπλέξει ενεργά όλα τα παιδιά (είτε ως τάξη είτε ως υποομάδες) στην εφαρμογή των επιθυμητών συμπεριφορών υγείας, έτσι ώστε όλα τα παιδιά να επαναλαμβάνουν τακτικά την επιθυμητή συμπεριφορά, ώστε να τους γίνει συνήθεια και να αυξηθεί η αυτοαποτελεσματικότητά τους. Συγκεκριμένα, ο εκπαιδευτικός χρησιμοποιώντας το παρόν υλικό καλείται να: προσφέρει πλαίσιο στήριξης και αποδοχής για το μαθητή δημιουργήσει κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας στην τάξη ενισχύσει τη συμμετοχή και την ομαδικότητα βοηθήσει το μαθητή να βελτιώσει την αυτοαντίληψη του και τις σχέσεις του με τους συμμαθητές και τα αγαπημένα του πρόσωπα εφαρμόσει διαδικασίες ενεργητικής και βιωματικής μάθησης βελτιώσει το αίσθημα αυτοαποτελεσματικότηας του μαθητή ενισχύσει την απόκτηση σχετικών δεξιοτήτων από το μαθητή βοηθήσει το μαθητή να υιοθετήσει υγιεινές διατροφικές συνήθειες βοηθήσει το μαθητή να αυξήσει τη σωματική δραστηριότητα βοηθήσει το μαθητή να μειώσει τις καθιστικές συνήθειες Πού εστιάζει το πρόγραμμα 10 Στα πλαίσια προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στα σχολεία πραγματοποιείται και η παρέμβαση «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία: Αποτύπωση, Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Παιδικής Παχυσαρκίας Δράσεις για την Άσκηση και την Υγιεινή Διατροφή», που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Είναι ένα πρόγραμμα που αφορά στην υλοποίηση δράσεων αγωγής και προαγωγής της υγείας του παιδικού πληθυσμού σε όλη την επικράτεια, μετά από έρευνα των προσδιοριστικών παραγόντων της δημόσιας υγείας. Κύριος στόχος είναι η αλλαγή γνώσεων, στάσεων και συμπεριφορών και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του παιδικού και νεανικού πληθυσμού της χώρας μας με απώτερο σκοπό τη μείωση του επιπολασμού της παχυσαρκίας. Αυτό θα επιτευχθεί μέσω της υλοποίησης μιας σειράς ενεργειών αποτύπωσης, πρόληψης, αγωγής υγείας και προαγωγής της δημόσιας υγείας του παιδικού και εφηβικού πληθυσμού. Στην πρώτη φάση του προγράμματος πραγματοποιήθηκε μια εκτενής ανάλυση των δεδομένων που προέκυψαν από τις μετρήσεις που έγιναν από πέντε εξειδικευμένα επιστημονικά κλιμάκια που το καθένα απαρτίζονταν από έξι ειδικούς επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων (παιδίατρους, διαιτολόγους, γυμναστές, επισκέπτες υγείας, νοσηλευτές). Μετρήθηκαν συνολικά 25.890 μαθητές, για τους οποίους έδωσαν έγγραφη συγκατάθεση οι γονείς, και καταγράφηκαν λεπτομερώς τα πιθανά αίτια της παχυσαρκίας. Με βάση τα στοιχεία που προέκυψαν, οι εξής συμπεριφορές υγείας, βρέθηκαν να συσχετίζονται με το αυξημένο σωματικό βάρος και κατά συνέπεια σε αυτές θα εστιάσει το παρόν πρόγραμμα: 1. Πρωινό 2. Ενδιάμεσα γεύματα 3. Καθιστική συμπεριφορά 4. Φυσική δραστηριότητα Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα της δεύτερης φάσης του προγράμματος (σχεδιασμός του προγράμματος αγωγής υγείας) είναι: Ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιολόγηση ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας, το οποίο θα υλοποιηθεί στο χώρο του Σχολείου και θα στοχεύσει στην αλλαγή των συμπεριφορών υγείας (διατροφή και άσκηση) που σχετίζονται με το αυξημένο σωματικό βάρος καθώς και των σχετικών γνώσεων, αντιλήψεων και στάσεων των παιδιών και των οικογενειών τους. Η συμβολή στην επίτευξη αλλαγών ως προς τις συνθήκες σίτισης (κυλικεία) και τον τρόπο υλοποίησης του μαθήματος Φυσικής Αγωγής στο χώρο του σχολείου. Η σύνδεση των δραστηριοτήτων Αγωγής Yγείας με τις κοινωνικές ανάγκες, ως ένα μέσο επίτευξης φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών και πρόληψης της παχυσαρκίας. Η συγγραφή εισηγητικής έκθεσης και σχετικών προτάσεων για το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού ως προς την αποτελεσματικότητα του προγράμματος και τον τρόπο βελτίωσης αυτών των δράσεων, ώστε να καταστεί δυνατή η βελτιστοποίηση της αποτελεσματικότητας τους και η επέκταση τους στο σύνολο των σχολείων σε όλη την επικράτεια. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Πρόγραμμα «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία: Αποτύπωση, Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Παιδικής Παχυσαρκίας Δράσεις για την Άσκηση και την Υγιεινή Διατροφή», μπορείτε να βρείτε στον ιστότοπο http://www.paidiaskisidiatrofi.gr/. 11

Εφαρμογή της Παρέμβασης Το παρόν υλικό επιδιώκει να δώσει μία κατεύθυνση στον εκπαιδευτικό για το πώς θα υλοποιηθεί το πρόγραμμα στο χώρο του σχολείου. Για κάθε μία από τις συμπεριφορές-στόχους του προγράμματος, η παρέμβαση εστιάζεται σε τρία επίπεδα, τα οποία περιγράφονται αναλυτικά στην αντίστοιχη υποενότητα για κάθε μία συμπεριφορά: Επίπεδα παρέμβασης 1ο επίπεδο: Αναδιαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος και υλοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς: Αποσκοπεί στην αύξηση της διαθεσιμότητας και της πρόσβασης των παιδιών σε υγιεινές επιλογές για το πρωινό και για τα ενδιάμεσα γεύματα, σε εξοπλισμό/χώρους για τη φυσική δραστηριότητα και για την καθιστική συμπεριφορά. Παράλληλα, αποσκοπεί στην καθημερινή υπενθύμιση στα παιδιά για την πραγματοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς. Προτείνεται η ενεργή συμμετοχή με την υλοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς και από τους δασκάλους, ώστε να λειτουργήσουν ως πρότυπα μίμησης της συμπεριφοράς για τα παιδιά. 2ο επίπεδο: Δραστηριότητες για την τάξη: Αποσκοπεί στη χρήση δραστηριοτήτων για την τάξη, με σκοπό την αύξηση των γνώσεων και την ενίσχυση των δεξιοτήτων και της αυτό-αποτελεσματικότητας των παιδιών. Στόχος είναι η ενεργός συμμετοχή ολόκληρης της τάξης και όχι η νίκη. Προτείνεται η εφαρμογή των δραστηριοτήτων για την τάξη τουλάχιστον μία (1) ώρα ανά εβδομάδα (π.χ. δύο δραστηριότητες διάρκειας μισής ώρας σε ξεχωριστές ημέρες ή την ίδια μέρα), στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης. Στην αρχή κάθε δραστηριότητας υπάρχουν πολλές χρήσιμες πληροφορίες για κάθε θέμα που θα επεξεργαστείτε. Είναι χρήσιμο να το μελετήσετε, προκειμένου να είστε έτοιμοι για πιθανές ερωτήσεις που θα σας υποβάλουν οι μαθητές σας. Οι δραστηριότητες και οι μέθοδοι που παρουσιάζονται έχουν το χαρακτήρα παραδειγμάτων και είναι καλό να εμφανίζουν ποικιλία. Έχετε πάντοτε στο μυαλό σας ότι η Αγωγή Υγείας αναφέρεται και στις τρεις υποστάσεις του ανθρώπου (πνευματική, σωματική, ψυχική) και ότι καμία από αυτές δεν είναι υποδεέστερη της άλλης. Ωστόσο, κάθε φορά θα δίνετε έμφαση σε συγκεκριμένες δραστηριότητες που θα επιλέγετε. Είναι καλό στις υψηλές θέσεις της προτίμησής σας να βρίσκονται τα παιδαγωγικά παιχνίδια και οι δραστηριότητες με παιγνιώδη ή διαδραστική μορφή που αφορούν τη διατροφή και τη σωματική άσκηση, δεδομένου ότι συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση τόσο των διατροφικών, κινητικών και ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού. 12 3ο επίπεδο: Επικοινωνία με τους γονείς και παρέμβαση στο σπίτι: Ο ρόλος των γονέων στην υποστήριξη των επιθυμητών συμπεριφορών του προγράμματος (πρωινό, ενδιάμεσα γεύματα, καθιστική συμπεριφορά, φυσική δραστηριότητα) είναι καίριας σημασίας, όχι

μόνο διότι είναι εκείνοι οι οποίοι παρέχουν τις δυνατότητες, αλλά και επειδή δρουν ως πρότυπα για τα παιδιά τους, τα οποία αντιγράφουν τις συμπεριφορές τους. Για αυτούς τους λόγους, στα πλαίσια του παρόντος προγράμματος θα επιδιωχθεί η τακτική επικοινωνία με τους γονείς, με στόχο την κινητοποίηση και την ενεργό συμμετοχή τους στην εκτέλεση του προγράμματος. Συγκεκριμένα, θα δίδονται ενημερωτικά φυλλάδια σε προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα στους γονείς από τους εκπαιδευτικούς. Τα ενημερωτικά φυλλάδια θα έχουν σαν στόχο τη μεταφορά των σημαντικών μηνυμάτων του προγράμματος στους γονείς αλλά και την υλοποίηση δραστηριοτήτων μαζί με τα παιδιά στο σπίτι, παράλληλα με τις δραστηριότητες που γίνονται στο σχολείο. Πώς θα εφαρμοστεί η παρέμβαση Ξεκινώντας μπορείτε να κάνετε το συμβόλαιο της ομάδας, όπως περιγράφεται στο Παράρτημα 1 του παρόντος εγχειριδίου. Στο τέλος του εισαγωγικού μέρους του εγχειριδίου, περιγράφεται αναλυτικά το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης του προγράμματος. Α) Πριν από κάθε δραστηριότητα Ενημέρωση των μαθητών από τον εκπαιδευτικό για τις δραστηριότητες με τις οποίες θ ασχοληθούν. Καλό θα ήταν ο εκπαιδευτικός να έχει μελετήσει το παρόν υλικό εκ των προτέρων ώστε να μπορέσει να συντονίσει αποτελεσματικά τις δραστηριότητες που περιλαμβάνονται σ αυτό. Παράλληλα καλό είναι να έχει φροντίσει να προμηθευτεί το απαραίτητο εποπτικό υλικό ή να ενημερώσει τους μαθητές, αν χρειάζεται να φέρουν εκείνοι κάτι μαζί τους. Β) Συμβουλές για την εφαρμογή του εκπαιδευτικού υλικού Το εκπαιδευτικό υλικό στηρίζεται κυρίως σε ομαδικές δραστηριότητες, κατά τις οποίες θα πρέπει να συμμετέχει όλη η τάξη είτε ως μία ομάδα είτε ως υποομάδες μαθητών που συνεχώς θα χωρίζονται, έτσι ώστε να μάθουν όλοι οι μαθητές να συνεργάζονται μεταξύ τους. Οι δραστηριότητες στην τάξη εναλλάσσονται και προτείνεται η υλοποίησή τους να γίνεται με όποια σειρά επιθυμεί ο εκπαιδευτικός. Μπορούν να μετασχηματιστούν, να παραληφθούν ή να εμπλουτιστούν με άλλες, ανάλογα με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της ομάδας των μαθητών, καθώς και τη διαθέσιμη υλικοτεχνική υποδομή. Για την ενημέρωση και την ενεργή συμμετοχή των γονέων κάποιες από τις δραστηριότητες θα μπορούν να γίνονται στο σπίτι με τη συμμετοχή και των γονέων ή όλης της οικογένειας. Για την υλοποίηση τόσο των δραστηριοτήτων στην τάξη και των δραστηριοτήτων στο σπίτι, ο εκπαιδευτικός είναι καλό να χρησιμοποιήσει τεχνικές ενεργητικής μάθησης. Γ) Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης παρέμβασης Για την υλοποίηση του παρόντος προγράμματος προτείνουμε το ακόλουθο χρονοδιάγραμμα: 13

Ημερομηνία: Ημερομηνία: Πρωινό Ενδιάμεσα Γεύματα Συμπεριφορά Προετοιμασία 1 2 3 4 5 6 7 8 Πρωινό Εισαγωγικό ενημερωτικό φυλλάδιο 1ο επίπεδο: Αναδιαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος και υλοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς 2ο επίπεδο: Δραστηριότητες για την τάξη Ενημερωτικό Φυλλάδιο 1 ο 2 ο Αφίσα Ενδιάμεσα Γεύματα 1ο επίπεδο: Αναδιαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος και υλοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς 2ο επίπεδο: Δραστηριότητες για την τάξη Ενημερωτικό Φυλλάδιο 1 ο 2 ο Αφίσα Καθιστική Συμπεριφορά 1ο επίπεδο: Αναδιαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος και υλοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς 2ο επίπεδο: Δραστηριότητες για την τάξη Ενημερωτικό Φυλλάδιο Αφίσα 14

Ημερομηνία: Ημερομηνία: Ημερομηνία: Ημερομηνία: Καθιστική Συμπεριφορά Επανάληψη Πρωινό Επανάληψη Ενδιάμεσα Γεύματα Επανάληψη Καθιστική Συμπεριφορά 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 1 ο 2 ο 15

Βιβλιογραφία Adolescent BMI is independently associated with the development of coronary heart disease. Evid. Based Med, 2012. 17(1 ):p.35-36 Components of the Diet Associated with Child Adiposity: A Cross-Sectional Study. J. Am. Coll. Nutr, 2011; 30(6):p.536-546 Changes in Body Mass During Elementary and Middle School in a National Cohort of Kindergarteners, Pediatrics 2011; 128(6):p.e1411-e1417 Prevention of Overweight/Obesity as a Strategy to Optimize Cardiovascular Health. Circulation 2011, 124(7):p.840-850 The CHEER Study to Reduce BMI in Elementary School Students: A School-Based, Parent-Directed Study in Framingham, Massachusetts, The Journal of School Nursing 2009. 25(5):p.361-372 Physical Education in Schools Helps Reduce Future Cardiovascular Risk, Circulation 2009. 120(22):p.2168-2169 Early life risk factors for obesity in childhood: cohort study BMJ, 2005. 11; 330(7504): 1357. http://www.moec.gov.cy/agogi_ygeias/ http://www.paidiaskisidiatrofi.gr/ http://www.who.int/dietphysicalactivity/childhood/en/ http://newsinhealth.nih.gov/issue/oct2011/feature1 http://www.cdc.gov/healthyyouth/obesity/facts.htm http://www.aacap.org/aacap/families_and_youth/facts_for_families/facts_ for_families_pages/obesity_in_children_and_teens_79.aspx http://www.heart.org/heartorg/gettinghealthy/weightmanagement/obesity/ Childhood-Obesity_UCM_304347_Article.jsp 16

Α Θεματική Ενότητα Πρωινό

18

Γενικές πληροφορίες για το πρωινό Πρωινό είναι οτιδήποτε καταναλώνει το παιδί πριν ξεκινήσει τη μέρα του ή πριν μπει στην τάξη και μπορεί να καταναλωθεί στο σπίτι, στο δρόμο για το σχολείο ή στο σχολείο πριν ξεκινήσει το μάθημα (Εικόνα 1). Το πρωινό είναι ένα σημαντικό γεύμα για το σωστό ξεκίνημα της ημέρας του παιδιού και έχει πολλαπλά οφέλη τόσο για τις επιδόσεις του στο σχολείο όσο και για την υγεία του. Ένα σημαντικό όφελος του πρωινού είναι η ενίσχυση της συγκέντρωσης, της μνήμης και της μαθησιακής απόδοσης του παιδιού. Η συστηματική κατανάλωση ενός ισορροπημένου πρωινού αφενός παρέχει άμεσα γλυκόζη που είναι απαραίτητη «τροφή» για τον εγκέφαλο του παιδιού και αφετέρου εξασφαλίζει τη διατροφική πρόσληψη πολύτιμων για την καλύτερη πνευματική λειτουργία θρεπτικών συστατικών. Παράλληλα, η κατανάλωση πρωινού είναι σημαντική για την αποφυγή της πείνας και της υπογλυκαιμίας που σχετίζονται με προβλήματα τόσο έλλειψης συγκέντρωσης στην τάξη όσο και μαθησιακής απόδοσης. Ο ρόλος του πρωινού γεύματος είναι βασικός στη διατήρηση υγιούς βάρους. Άρα δεδομένου των διαστάσεων που έχει λάβει η εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας στις μέρες μας, είναι πολύ σημαντική η υιοθέτηση της συνήθειας αυτής από τα παιδιά. Η κατανάλωση ενός ισορροπημένου πρωινού αυξάνει το αίσθημα κορεσμού και οδηγεί στην αποφυγή της υπερκατανάλωσης τροφής κατά τη διάρκεια της ημέρας. Παράλληλα όμως συμβάλλει και στην υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών από το παιδί, οι οποίες διατηρούνται και στη ενήλικο ζωή και μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων (π.χ. σακχαρώδης διαβήτης, καρδιαγγειακά). Εικόνα 1: Κατανομή των γευμάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας 19

Τι περιλαμβάνει ένα υγιεινό πρωινό Ένα σωστό και θρεπτικό πρωινό περιλαμβάνει μια μερίδα από κάθε μία από τις παρακάτω ομάδες τροφίμων: Γάλα ή γαλακτοκομικά προϊόντα κατά προτίμηση χαμηλών λιπαρών (π.χ. γιαούρτι, τυρί, τυρί κρέμα) Ψωμί ή δημητριακά (κατά προτίμηση ολικής άλεσης, μη επεξεργασμένα) Φρούτα (φρέσκα φρούτα ή φυσικός χυμός φρούτων πλούσιος σε φυτικές ίνες-χωρίς ζάχαρη) ή λαχανικά Όσο μεγαλύτερη η ποικιλία και όσο πιο διαφορετικά είναι τα τρόφιμα που προσφέρονται, τόσο το καλύτερο. Ιδέες για ένα υγειινό πρωϊνό δίνονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 1: Ιδέες για ένα υγιεινό πρωινό Στο σπίτι Ένα ποτήρι γάλα χαμηλών λιπαρών (1,5%) με δημητριακά ολικής άλεσης και ένα φρούτο Στο δρόμο για το σχολείο ή πριν το μάθημα Μια ατομική συσκευασία γάλακτος χαμηλών λιπαρών με ένα κουλούρι ολικής αλέσεως και ένα φρούτο Μια φέτα ψωμί ολικής αλέσεως με μια φέτα τυρί χαμηλών λιπαρών και ένα φρούτο Δυο φρυγανιές ολικής αλέσεως με ένα κομμάτι τυρί χαμηλών λιπαρών και ένα φρούτο Ένα κεσεδάκι γιαούρτι χαμηλών λιπαρών (2%) με δημητριακά ολικής αλέσεως και ένα φρούτο Ένα τοστ ολικής αλέσεως με μία φέτα τυρί χαμηλών λιπαρών και λαχανικά και ένα φρούτο Ένα ποτήρι γάλα χαμηλών λιπαρών με δύο φρυγανιές με λίγο μέλι και ένα φρούτο Μία ατομική συσκευασία γάλακτος χαμηλών λιπαρών με δύο φρυγανιές με λίγο μέλι και ένα φρούτο 20

Εφαρμογή Α Θεματικής Ενότητας «Πρωινό» 1ο επίπεδο: Αναδιαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος και υλοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς Αυτό το επίπεδο προτείνεται να υλοποιείται καθ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε στο χρονοδιάγραμμα που παρατίθεται στο εισαγωγικό μέρος του εγχειριδίου. Αναδιαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος Με σκοπό να επηρεαστεί θετικά η συμπεριφορά των παιδιών χρειάζεται και η ανάλογη προσαρμογή του περιβάλλοντος. Στο 1ο επίπεδο παρέχονται οδηγίες για το πώς να αλλάξετε ή να διαμορφώσετε το περιβάλλον των παιδιών ώστε να λειτουργεί υποστηρικτικά και να βοηθάει στην καθιέρωση της κατανάλωσης πρωινού γεύματος. Εικόνα 2: Σουπλά 1) Σχολική αίθουσα: Με τη χρήση των σουπλά που σας έ χουν δοθεί (Εικόνα 2), σας προ τείνεται μεγάλη ποι κιλία τροφίμων που τα παιδιά θα μπορούν να καταναλώσουν στο πρωινό τους κάθε μέρα. 21

2) Γονείς: Υπενθυμίστε τακτικά στους γονείς και στα παιδιά να φέρουν από το σπίτι ή φροντίστε ώστε να υπάρχουν διαθέσιμα στο χώρο του σχολείου, τα τρόφιμα που πρόκειται να καταναλωθούν ως πρωινό στο σχολείο από όσα παιδιά δεν κατανάλωσαν πρωινό γεύμα στο σπίτι. Θυμηθείτε ότι υπάρχει πάντα η πιθανότητα τα παιδιά να μην έχουν καταναλώσει όλα τα τρόφιμα που απαιτούνται για ένα υγιεινό πρωινό (π.χ. μπορεί να έχουν φάει μόνο ψωμί και τυρί αλλά όχι και λαχανικά ή φρούτο μαζί με το τοστ), οπότε και τα παιδιά αυτά θα πρέπει να καταναλώσουν τα τρόφιμα που δεν κατανάλωσαν στο πρωινό στο σπίτι. 3) Σύλλογος γονέων και κηδεμόνων: Θα μπορούσε να γίνει πρόταση στο σύλλογο γονέων και κηδεμόνων να προμηθεύεται σε εβδομαδιαία βάση τα απαραίτητα φρούτα, έτσι ώστε να αντιστοιχεί τουλάχιστον ένα την ημέρα για κάθε παιδί. Κατά αυτόν τον τρόπο, ακόμα και αν κάποιο παιδί δεν έχει καταναλώσει το φρούτο του στο σπίτι, θα έχει τη δυνατότητα να το καταναλώσει στο σχολείο. 4) Εξοπλισμός σχολείου: Χρησιμοποιήστε κάθε εξοπλισμό που παρέχεται στο χώρο του σχολείου, σχετικά με την προετοιμασία και συντήρηση των τροφίμων που θα καταναλώσουν τα παιδιά στο πρωινό. Εάν υπάρχει δυνατότητα αξιοποιήστε τις βρύσες του σχολείου για να πλύνετε μαζί με τα παιδιά τα φρούτα και τα λαχανικά που θα καταναλώσουν τα παιδιά, αλλά και εσείς, στο πρωινό. Χρησιμοποιήστε πλαστικά μαχαιροπήρουνα για να καθαρίσετε μαζί με τα παιδιά τα φρούτα και τα λαχανικά που θα καταναλώσουν. Ανάλογα με το διαθέσιμο χρόνο και εξοπλισμό, μπορείτε να ζεστάνετε τρόφιμα στο φούρνο ή στο φούρνο μικροκυμάτων. Αποθηκεύστε τα τρόφιμα που φέρνουν από το σπίτι στο ψυγείο, σε ντουλάπια ή σε άλλο αποθηκευτικό χώρο, ώστε τα παιδιά να μη χρειάζεται να αγοράζουν καθημερινά νέα τρόφιμα. Αν είναι εφικτό, συντονίστε το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων, ώστε να αγοράσει οποιαδήποτε επιπρόσθετη συσκευή χρειάζεται για αυτό το σκοπό. 22 5) Κυλικείο: Αν πάλι τίποτα από τα παραπάνω δεν είναι εφικτό, συνεννοηθείτε με τον ιδιοκτήτη του κυλικείου ώστε να φέρνει καθημερινά υγιεινές επιλογές για το πρωινό.

Υλοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς Ο δάσκαλος αφιερώνει δεκαπέντε λεπτά πριν ξεκινήσει το μάθημα έτσι ώστε τα παιδιά που δεν κατανάλωσαν πρωινό στο σπίτι να προετοιμάσουν και να καταναλώσουν το πρωινό που έφεραν από το σπίτι ή που πήραν από το κυλικείο. Μπορείτε να συμφωνήσετε με τους γονείς να δίνουν στα παιδιά τους υγιεινά τρόφιμα για το πρωινό ή με τους ιδιοκτήτες του κυλικείου να έχουν διαθέσιμες υγιεινές επιλογές για το πρωινό, βάσει των οδηγιών στον πίνακα 1. Ιδέα Πολλά παιδιά ενδεχομένως να έφαγαν πρωινό στο σπίτι, αλλά να μην κατανάλωσαν όλα τα τρόφιμα που απαιτούνται για ένα υγιεινό πρωινό. Φροντίστε ώστε τα παιδιά αυτά να καταναλώνουν τα υπολειπόμενα τρόφιμα στο σχολείο, είτε φέρνοντάς τα από το σπίτι είτε έχοντας κάποια τρόφιμα (π.χ. φρούτα) στο σχολείο. Μην ξεχνάτε να χρησιμοποι είτε τεχνικές επιβράβευσης στην τάξη, ώστε η συζήτηση να γίνεται σε ομαδικό επίπεδο. 23

2ο επίπεδο: Δραστηριότητες για την τάξη Αυτό το επίπεδο προτείνεται να υλοποιείται στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης. Για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε στο χρονοδιάγραμμα που παρατίθεται στο εισαγωγικό μέρος του εγχειριδίου. Στο 2ο επίπεδο επιδιώκεται η αύξηση των γνώσεων και η ενίσχυση της αυτοαποτελεσματικότητας των παιδιών μέσα από τεχνικές ενεργητικής μάθησης και δραστηριότητες βιωματικής εκπαίδευσης ώστε τα παιδιά να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους πρέπει να έχουμε πιο υγιεινές επιλογές στο πρωινό, με τρόπο πιο ευχάριστο και προσιτό σε αυτά. Δραστηριότητα 1 Τίτλος: «Τα τρόφιμα που προτιμάς χωρισμένα σε ομάδες» Ομάδα: Η δραστηριότητα υλοποιείται από κάθε μαθητή ξεχωριστά. Ενδεικτικός χρόνος: 15 λεπτά. Υλικά: Μολύβι, μαρκαδόρος, χάρακας, ψαλίδι, κόλλα, περιοδικά, εφημερίδες, συσκευασίες από τρόφιμα. Περιγραφή δραστηριότητας: Ο δάσκαλος ζητά από τους μαθητές υπό μορφή παιχνιδιού να ζωγραφίσουν τα τρόφιμα που προτιμούν περισσότερο και να τα χωρίσουν στις κατηγορίες τροφίμων που ανήκουν (Παράρτημα 2). Κάποιοι μαθητές επιλέγονται τυχαία για να δείξουν αυτό που έφτιαξαν και να αναφέρουν γιατί τους αρέσουν τα συγκεκριμένα τρόφιμα και τον λόγο για τον οποίο τα τρόφιμα αυτά μπήκαν στην συγκεκριμένη ομάδα τροφίμων. Στη συνέχεια ανταλλάσσουν απόψεις μεταξύ τους στην τάξη. 24 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Ομάδα δημητριακών: Ψωμί ολικής αλέσεως, δημητριακά με μέλι και ξηρούς καρπούς. 2. Ομάδα φρούτων: Μπανάνα, φράουλα, χυμός πορτοκάλι.

Δραστηριότητα 2 Τίτλος: «Φτιάξε την πυραμίδα των καλών και λιγότερο καλών επιλογών» Ομάδα: Η δραστηριότητα υλοποιείται από κάθε μαθητή ξεχωριστά. Ενδεικτικός χρόνος: 30 λεπτά. Υλικά: Χαρτί, ψαλίδι, κόλλα, περιοδικά, συσκευασίες/ περιτυλίγματα τροφίμων. Περιγραφή δραστηριότητας: Ο δάσκαλος ζητά από τους μαθητές να βρουν εικόνες τροφίμων από περιοδικά, εφημερίδες ή συσκευασίες και να φτιάξουν μια νέα πυραμίδα με τις ομάδες τροφίμων, κατατάσσοντας όμως τώρα στην αριστερή πλευρά κάθε επιπέδου τα τρόφιμα εκείνα που θα πρέπει να επιλέγονται (πολύ καλές επιλογές), ενώ καθώς προχωράνε προς τη δεξιά πλευρά να τοποθετούν τα τρόφιμα που θα πρέπει να καταναλώνονται λιγότερο συχνά (λιγότερο καλές επιλογές). Τους ζητά να χρωματίσουν την περιοχή με τα τρόφιμα που ανήκουν στις πολύ καλές επιλογές με πράσινο χρώμα και την περιοχή με τα τρόφιμα που ανήκουν στις λιγότερο καλές επιλογές με κόκκινο χρώμα (Παράρτημα 2). Κάθε μαθητής παρουσιάζει αυτό που έφτιαξε στην τάξη και αναφέρει τα τρόφιμα που τοποθέτησε σε κάθε ομάδα τροφίμων καθώς και ποια έχει θεωρήσει ως λιγότερο καλές και ποια ως πολύ καλές επιλογές. Αφού γίνει παρουσίαση από όλους τους μαθητές, ο δάσκαλος ρωτά τα παιδιά αν κάποια από τα τρόφιμα που κάποιοι από τους συμμαθητές τους θεωρούν ως λιγότερο καλή ή πολύ καλή επιλογή, εκείνοι θα τα κατηγοριοποιούσαν διαφορετικά. Αν ναι, για ποιο λόγο; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Το πορτοκάλι είναι πολύ καλή επιλογή από την ομάδα του φρούτου γιατί α) προσφέρει ενέργεια, β) έχει βιταμίνες. 2. Το γλυκό του κουταλιού είναι λιγότερο καλή επιλογή από την ομάδα του φρούτου, γιατί α) έχει πολλή ζάχαρη, β) δεν έχει τόσες βιταμίνες όσες τα φρέσκα φρούτα. Δραστηριότητα 3 Τίτλος: «Βρες τα τρόφιμα που χρειάζεσαι για το πρωινό σου» Ομάδα: Η δραστηριότητα υλοποιείται από κάθε μαθητή ξεχωριστά. Ενδεικτικός χρόνος: 30 λεπτά. Υλικά: Μολύβι, μαρκαδόροι, χάρακας, χαρτόνια, κόλλα, ψαλίδι, φωτογραφίες από τρόφιμα (σε περιοδικά ή εφημερίδες). Περιγραφή δραστηριότητας: Ο δάσκαλος ζητά από τους μαθητές να δουν ποια τρόφιμα χρειάζονται για το πρω- 25

ινό τους. Τα τρόφιμα αυτά υπάρχουν στην κουζίνα του σπιτιού τους; Τα ζωγραφίζουν ή τα κολλούν στους χώρους που είναι αποθηκευμένα (ψυγείο, ντουλάπι ή πάγκος). Αν κάποια τρόφιμα δεν υπάρχουν σπίτι τους, τότε ετοιμάζουν μια λίστα για ψώνια και βοηθούν τους γονείς τους να τα αγοράσουν. Η δραστηριότητα αυτή έχει ως στόχο να καταγράψουν οι μαθητές ποια τρόφιμα από αυτά που χρειάζονται για το πρωινό τους υπάρχουν διαθέσιμα στο σπίτι τους και να σκεφθούν σε ποιο μέρος είναι αποθηκευμένα ώστε να μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν. Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Φτιάξε μια λίστα με τα τρόφιμα που επιλέγεις συνήθως να τρως εσύ από την κουζίνα και περίγραψε γιατί τα επιλέγεις. 2. Ποια από αυτά θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με άλλες καλύτερες επιλογές και ποιες θα ήταν αυτές; 3. Αυτές οι καλύτερες επιλογές υπάρχουν στο σπίτι; 4. Φτιάξε μια λίστα με τα τρόφιμα που θα έπρεπε να υπάρχουν στο σπίτι αλλά δεν υπάρχουν και συζήτησε με τα μέλη της οικογένειάς σου πώς θα μπορούσαν αυτά τα τρόφιμα να είναι διαθέσιμα στο σπίτι. Δραστηριότητα 4 Τίτλος: «Πάρτι πρωινού» Ομάδα: Η δραστηριότητα υλοποιείται ξεχωριστά και ταυτόχρονα από κάθε μαθητή. Ενδεικτικός χρόνος: 45 λεπτά. Υλικά: Τρόφιμα για πρωινό που φέρνουν τα παιδιά από το σπίτι ή που υπάρχουν διαθέσιμα στο χώρο του σχολείου. Περιγραφή δραστηριότητας: Ο δάσκαλος προετοιμάζει μερικές από τις παρακάτω συνταγές με τη βοήθεια των παιδιών. Στη συνέχεια όλα τα παιδιά και ο δάσκαλος καταναλώνουν το πρωινό που ετοίμασαν. 26 Α) Επιδόρπιο φρούτων Υλικά για 10 παιδιά: 2 μήλα, 4 ροδάκινα, 2 μπανάνες, 2 αχλάδια, λίγο χυμό λεμονιού, 150 γρ χυμό πορτοκαλιού, 2 κουταλιές τις σούπας ψιλοκομμένα ανάλατα αμύγδαλα, μαχαίρι, ξύλο κοπής, μπολ, μικρά μπολάκια (ή άλλα φρούτα εποχής) Εκτέλεση: Πλύνετε προσεκτικά τα φρούτα, κόψτε τα σε μικρά κομ-

ματάκια και στύψτε πάνω τους λίγο χυμό λεμονιού, έτσι ώστε να αποφευχθεί η αμαύρωση των φρούτων. Κόψτε τα σταφύλια στη μέση και προσθέστε τα στο μπολ. Ρίξτε τέλος τον χυμό πορτοκαλιού και τα αμύγδαλα για να τελειοποιήσετε το γευστικό αποτέλεσμα. Β) Νόστιμες φατσούλες Υλικά: ψωμί (ολικής άλεσης), λαχανικά κομμένα σε μικρά και λεπτά κομμάτια (πιπεριές, καρότα, αγγούρια, τοματίνια, μαρούλι, καλαμπόκια), προϊόντα επάλειψης, ξύλα κοπής, μαχαίρια, μεγάλο πιάτο για τα έτοιμα σάντουιτς. Επιπλέον ενέργειες: Πάρτε μια φέτα ψωμί και απλώστε πάνω ένα προϊόν επάλειψης. Τώρα χρησιμοποιείστε διάφορα λαχανικά για μάτια, μύτη και στόμα απλά, βάλτε τα πάνω στο ψωμί. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μαρούλι για να βάλετε και μαλλιά στο πρόσωπο που φτιάξατε. Οι νόστιμες φατσούλες, είναι καταπληκτικές για ιδιαίτερες περιπτώσεις όπως πάρτι γενεθλίων κ.λπ. Δραστηριότητα 5 Τίτλος: «Δημιουργία λαχανόκηπου» Ομάδα: Η δραστηριότητα υλοποιείται ομαδικά από όλους τους μαθητές. Ενδεικτικός χρόνος: Για το φύτεμα απαιτείται μία διδακτική ώρα και έπειτα καθημερινή πεντάλεπτη περιποίηση, την οποία μπορούν να αναλάβουν όλοι οι μαθητές εναλλάξ, ή μόνο ο δάσκαλος. Υλικά: Ανάλογα τις υποδομές του σχολείου: κηπευτικά υλικά (χώμα, φυτά, τσάπα, φτυάρι, γάντια, ποτιστήρια κ.ά.). Περιγραφή δραστηριότητας: Ο δάσκαλος οργανώνει τα παιδιά σε ομάδες και τους απονέμει ρόλους, ώστε κάθε ομάδα να φυτέψει το δικό της παρτέρι. Στόχος είναι να καταναλωθούν τα λαχανικά του κήπου τους, στις ώρες του σχολείου. Προτάσεις: Θα μπορούσαν να φυτέψουν για παράδειγμα ντομάτες και καθημερινά να υπάρχει ένα διάλειμμα κίνησης πέντε λεπτών για το πότισμα. Επίσης, θα μπορούσαν τις γλάστρες που έχουν φτιάξει να τις πάρουν σπίτι τους στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Αν δεν είναι εφικτό να έχει κάθε παιδί τη δική του γλάστρα, θα μπορούσαν να έχουν μία ζαρντινιέρα ανά δύο ή τρία άτομα. Η συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί να συνδυαστεί με τη δραστηριότητα 4 του 2ου επιπέδου της καθιστικής συμπεριφοράς. 27

Δραστηριότητα 6 Τίτλος: «Γευσιγνωσία» Ομάδα: Η δραστηριότητα υλοποιείται από ομάδες των δύο ατόμων. Ενδεικτικός χρόνος: 20-30 λεπτά. Υλικά: Διαφορετικοί τύποι ψωμιού (λευκό, πολύσπορο, ζυμωτό, φρυγανισμένο, παξιμάδι κ.λπ.), ποικιλία φρούτων και λαχανικών εποχής, ένα ύφασμα για κάθε ζευγάρι. Περιγραφή δραστηριότητας: Το ένα παιδί κλείνει τα μάτια του άλλου με το ύφασμα και του δίνει να δοκιμάσει ένα μικρό κομμάτι τροφίμου. Μετά του δίνει ένα δεύτερο κομμάτι από διαφορετικό τύπο του ίδιου τροφίμου. Το παιδί που έχει τα μάτια του κλειστά, θα πρέπει να μασάει πολύ αργά έτσι ώστε να αναγνωρίσει το τρόφιμο και να εντοπίσει τις διαφορές. Μπορεί να μαντέψει τον τύπο του ψωμιού ή το είδος του φρούτου ή του λαχανικού που τρώει; Τα παιδιά κλείνουν τα μάτια τους εναλλάξ έτσι ώστε να έχουν όλα την ευκαιρία να δοκιμάσουν τρόφιμο. Δραστηριότητα 7 Τίτλος: Εκδρομές Ομάδα: Η δραστηριότητα υλοποιείται όλα τα παιδιά. Ενδεικτικός χρόνος: 1 ώρα - 1 ημέρα. Υλικά: Μέσο μεταφοράς σε περίπτωση μεγάλων αποστάσεων. Περιγραφή δραστηριότητας: 28 Όλα τα παιδιά κυρίως αυτά που ζουν στην πόλη (τα οποία δεν έχουν την δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με τις πρώτες ύλες) καλό είναι να τους δοθεί δυνατότητα να μάθουν την προέλευση των τροφίμων π.χ. πώς φτιάχνεται το ψωμί, πώς καλλιεργείται το φρούτο, το λαχανικό, τα σιτηρά, πως μαζεύεται το μέλι κ.τλ. και πότε είναι η εποχή που τα μαζεύουμε. Με τις εκδρομές έχουν τη δυνατότητα να λύσουν όλες αυτές τις απορίες και να μάθουν τη σημασία της καλής πρώτης ύλης και το σωστό τρόπο παρασκευής των διάφορων τροφίμων που καταναλώνουν κάθε μέρα. Αυτή η δραστηριότητα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και στα ενδιάμεσα γεύματα.

1. Αρτοποιείο Πολλά παιδιά δεν γνωρίζουν τη διαδικασία παρασκευής και τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του ψωμιού και των υπόλοιπων αρτοσκευασμάτων (π.χ. κέικ, κουλουράκια κ.λπ.). Η επίσκεψη σε ένα αρτοποιείο θα βοηθούσε τα παιδιά να μάθουν πως παράγονται τα διάφορα είδη ψωμιού (πολύσπορο, ολικής κ.λπ.) και τα υπόλοιπα προϊόντα. Επίσης θα μπορούσαν να πάρουν φρέσκο ψωμί στο σπίτι και να το συγκρίνουν με το συσκευασμένο. 2. Εργοστάσιο γαλακτοκομικών Η επίσκεψη σε ένα εργοστάσιο γαλακτοκομικών θα είχε πολύ ενδιαφέρον για τα παιδιά. Με αυτό τον τρόπο θα μάθαιναν πως γίνεται η επεξεργασία του γάλακτος και η παρασκευή των υποπροϊόντων του. Στη συνέχεια θα ήταν πολύ διασκεδαστικό να έφτιαχναν μόνα τους στο σχολείο γιαούρτι που είναι σχετικά απλή διαδικασία. 3. Χωράφι, θερμοκήπιο ή μανάβικο Η επίσκεψη σε ένα χωράφι, θερμοκήπιο ή μανάβικο (ανάλογα με τις δυνατότητες που υπάρχουν) θα ήταν μια καλή ευκαιρία για τα παιδιά να δουν και να μάθουν πως καλλιεργούνται τα διάφορα φρούτα (π.χ. πορτοκάλια, ροδάκινα) και λαχανικά (π.χ. μαρούλια, μελιτζάνες, κολοκύθια). Επίσης θα μπορούσαν να μαζέψουν κάποια από αυτά. Μπορούν να γίνονται επισκέψεις σε χωράφια με δέντρα στην ευρύτερη περιοχή ή ακόμα και σε ένα μανάβικο ώστε αν γνωρίσουν περισσότερα φρούτα και λαχανικά. Οι δάσκαλοι μπορούν να φροντίσουν για την ασφάλεια των παιδιών θέτοντας όρους για τη συλλογή και την κατανάλωση των τροφίμων. Έτσι τα παιδιά δεν θα καταναλώσουν ακάθαρτα τρόφιμα ή τρόφιμα που περιέχουν φυτοφάρμακα απευθείας από το έδαφος και θα αποφευχθεί ο κίνδυνος τραυματισμού κατά τη συλλογή των καρπών. 29

3ο επίπεδο: Επικοινωνία με τους γονείς και παρέμβαση στο σπίτι Ενθαρρύνετε τους γονείς να έχουν διαθέσιμα στο σπίτι όλα τα τρόφιμα που απαιτούνται για ένα υγιεινό πρωινό και υπενθυμίστε τους το πόσο σημαντικό είναι να αφιερώνουν χρόνο για την προετοιμασία του πρωινού αλλά και αυτοί οι ίδιοι να καταναλώνουν πρωινό μαζί με τα παιδιά τους, ώστε να τα υποστηρίξουν ως προς την υιοθέτηση της επιθυμητής συμπεριφοράς. Για να ενισχύσετε τη δράση αυτή, δώστε τα ενημερωτικά φυλλάδια που έχετε παραλάβει σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που προτείνεται στο εισαγωγικό μέρος του εγχειριδίου και αφιερώστε λίγο χρόνο για να τους ενημερώσετε για τη σημασία του πρωινού. 30

Βιβλιογραφία Giovannini, M., et al., Breakfast: a good habit, not a repetitive custom. J Int Med Res, 2008. 36(4): p. 613-24. Giovannini, M., C. Agostoni, and R. Shamir, Symposium overview: Do we all eat breakfast and is it important? Crit Rev Food Sci Nutr, 2010. 50(2): p. 97-9. Hoyland, A., L. Dye, and C.L. Lawton, A systematic review of the effect of breakfast on the cognitive performance of children and adolescents. Nutr Res Rev, 2009. 22(2): p. 220-43. Rampersaud, G.C., et al., Breakfast habits, nutritional status, body weight, and academic performance in children and adolescents. J Am Diet Assoc, 2005. 105(5): p. 743-60; quiz 761-2. Szajewska, H. and M. Ruszczynski, Systematic review demonstrating that breakfast consumption influences body weight outcomes in children and adolescents in Europe. Crit Rev Food Sci Nutr, 2010. 50(2): p. 113-9. Timlin, M.T. and M.A. Pereira, Breakfast frequency and quality in the etiology of adult obesity and chronic diseases. Nutr Rev, 2007. 65(6 Pt 1): p. 268-81. 31

Β Θεματική Ενότητα Ενδιάμεσα Γεύματα

34

Γενικές πληροφορίες για τα ενδιάμεσα γεύματα Η ενέργεια που χρειαζόμαστε κάθε μέρα πρέπει να καταναλώνεται μέσα από μικρά και συχνά γεύματα, τόσο από τους ενήλικες όσο και από τα παιδιά. Οι μέχρι τώρα συστάσεις αποδεικνύουν ότι τρία κύρια γεύματα (πρωινό μεσημεριανό βραδινό) και δύο ενδιάμεσα (δεκατιανό απογευματινό) (Εικόνα 1), είναι αρκετά για να εφοδιάζουν τα παιδιά κάθε στιγμή με την απαραίτητη ενέργεια και τα διατροφικά συστατικά που έχουν ανάγκη. Είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να συνηθίσουν σε αυτό τον αριθμό γευμάτων, αφού με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται η καλύτερη ανάπτυξή τους, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που παραλείπουν γεύματα επιλέγουν περισσότερο πλούσια σε θερμίδες και «φτωχά» σε θρεπτικά συστατικά τρόφιμα με αποτέλεσμα τα αυξημένα ποσοστά παχυσαρκίας σε σχέση με τα παιδιά που καταναλώνουν πέντε γεύματα (κύρια και ενδιάμεσα) μέσα στη μέρα τους. Τα ενδιάμεσα γεύματα έχουν ως σκοπό να μειώσουν τη διάρκεια της νηστείας ανάμεσα στα κύρια γεύματα και είναι σημαντικό να καταναλώνονται, ειδικά αν τα κύρια γεύματα απέχουν πολλές ώρες μεταξύ τους. Με αυτό τον τρόπο η γλυκόζη του αίματος διατηρείται σε κανονικά επίπεδα και είναι λιγότερο πιθανό τα παιδιά να καταφύγουν σε υπερφαγικά επεισόδια, όπως είναι η κατανάλωση μεγαλύτερων ποσοτήτων φαγητού στο επόμενο γεύμα, ή σε λιγότερο υγιεινές επιλογές τροφίμων όπως τρόφιμα πλούσια σε λιπαρά και ζάχαρη. Επίσης, μειώνεται το αίσθημα κόπωσης που πολλοί μαθητές μπορεί να νιώσουν προς τα μέσα της ημέρας τους στο σχολείο, αυξάνεται η συγκέντρωση και η απόδοσή τους στο μάθημα αλλά και η δραστηριοποίησή τους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε τι διαφέρει ένα κύριο από ένα ενδιάμεσο γεύμα Τα ενδιάμεσα γεύματα διαφέρουν από τα κύρια τόσο στην ποσότητα και το μέγεθός τους όσο και στα είδη των τροφίμων που συνήθως διαλέγουμε να καταναλώσουμε. Είναι σαφές πάντως πως ένα ενδιάμεσο γεύμα είναι κατά βάση μικρότερο και περιέχει μικρότερη ποικιλία τροφίμων από ένα κύριο γεύμα. 35

Τι περιλαμβάνει ένα υγιεινό ενδιάμεσο γεύμα Ένα υγιεινό ενδιάμεσο γεύμα μπορεί να αποτελείται από τρόφιμα διαφορετικών ομάδων, όπως: Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλά σε λιπαρά (π.χ. γιαούρτι, τυρί, τυρί κρέμα) Δημητριακά και προϊόντα δημητριακών ολικής άλεσης (π.χ. ψωμί, δημητριακά πρωινού χωρίς ζάχαρη, μούσλι, κριτσίνια, μπάρες δημητριακών) Λαχανικά (π.χ. καρότο και αγγούρι σε «μπαστουνάκια») Φρούτα (π.χ. φρέσκα, αποξηραμένα, κομπόστα χωρίς ζάχαρη, 100% φυσικός χυμός) Τα τρόφιμα από τις παραπάνω ομάδες μπορούν να καταναλώνονται είτε μόνα τους (π.χ. μία μπανάνα, ένα γιαούρτι), είτε συνδυαστικά (π.χ. τοστ με τυρί, γιαούρτι με φρούτο, και λαχανικά κ.λπ.). Ένα μεγαλύτερο ενδιάμεσο γεύμα (όπως ένας συνδυασμός τροφίμων), μπορεί να καταναλώνεται όταν: Το πρωινό από το μεσημεριανό ή το μεσημεριανό από το βραδινό απέχουν πολλές ώρες. Όταν το προηγούμενο γεύμα ήταν μικρό ή σχετικά ανεπαρκές. Νερό και άλλα ροφήματα στα ενδιάμεσα γεύματα 36 Κάποιες φορές ως ενδιάμεσο των γευμάτων μπορεί να καταναλωθεί και κάποιο ρόφημα, είτε μόνο του είτε σε συνδυασμό με κάποιο τρόφιμο. Οι επιλογές ροφημάτων στο εμπόριο είναι πολλές όπως χυμοί, αναψυκτικά, γάλα και νερό. Παρόλα αυτά δεν είναι όλες οι επιλογές υγιεινές. Πολλές μελέτες έχουν δείξει αυξημένη κατανάλωση τυποποιημένων χυμών και αναψυκτικών που περιέχουν ζάχαρη, ανάμεσα σε παιδιά και εφήβους. Τα συγκεκριμένα ροφήματα ενώ συμβάλουν σε ένα ποσοστό στην ενυδάτωση του οργανισμού, συνάμα επιφορτίζουν τον παιδικό οργανισμό με υψηλές ποσότητες ζάχαρης. Οι θερμίδες που προέρχονται από τις παραπάνω πηγές έχουν χαρακτηριστεί και ως «Κενές Θερμίδες» από το γεγονός ότι δεν προσφέρουν άλλα απαραίτητα συστατικά (π.χ. πρωτεΐνη, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία κα), εκτός από ενέργεια η οποία προέρχεται μόνο από ζάχαρη. Η αυξημένη κατανάλωση αναψυκτικών έχει συσχετιστεί σημαντικά με την παιδική παχυσαρκία, την τερηδόνα, και την υπερκινητικότητα σε παιδιά σχολικής ηλικίας. Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται σε ποσοστό 70% από νερό. Επομένως, ότι η κατανάλωση άφθονων υγρών και από τα παιδιά είναι πολύ σημαντική για την υγεία του οργανισμού τους. Μελέτες δείχνουν ότι όταν διψάμε, ο οργανισμός μας έχει ήδη υποστεί ένα ποσοστό ήπιας αφυδάτωσης. Η συχνή πρόσληψη υγρών λοιπόν μπορεί να προφυλάξει τα παιδιά από τα δυσάρεστα συμπτώματα της αφυδάτωσης όπως:

Ατονία και αδυναμία συγκέντρωσης Ωχρότητα Πονοκέφαλος Εκνευρισμός Ξηροστομία και κακή αναπνοή Αυξημένη θερμοκρασία σώματος Τα περισσότερα τρόφιμα περιέχουν νερό, οπότε η πρόσληψη υγρών γίνεται και από τη στερεά τροφή. Παρόλα αυτά, τα πόσιμα υγρά παίζουν σημαντικό ρόλο στα επίπεδα υδάτωσης του παιδιού. Το νερό είναι το πιο βασικό από αυτά και θα πρέπει να καταναλώνεται σε καθημερινή βάση και συχνότερα από κάθε άλλη πηγή υγρών. Άλλες καλές πηγές είναι το ημι-αποβουτυρωμένο γάλα (1-2 μερίδες την ημέρα) αλλά και οι 100% φυσικοί χυμοί φρούτων (περίπου 250ml την ημέρα είναι η συνιστώμενη ποσότητα). Είναι λοιπόν σημαντικό τα παιδιά να κατανοήσουν, γιατί τα αναψυκτικά θα πρέπει να αποφεύγονται αλλά και το πόσο σημαντικό είναι να διατηρούν καλά επίπεδα υδάτωσης όλο το χρόνο, με ιδιαίτερη έμφαση τους καλοκαιρινούς μήνες. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να φέρνουν μαζί με το ενδιάμεσο γεύμα τους και το μπουκάλι ή το παγούρι με το νερό τους ώστε να το έχουν διαθέσιμο όποτε διψάσουν και φυσικά να το ξαναγεμίζουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα! Φαγητό απ έξω και ενδιάμεσα γεύματα υψηλά σε λίπος ή/και ζάχαρη Από την καθημερινότητά σας στο σχολείο θα έχετε παρατηρήσει ότι πολλές φορές κάποια παιδιά δεν φέρνουν κάποιο ενδιάμεσο γεύμα από το σπίτι (χειροποίητο) αλλά ψωνίζουν κάτι από το κυλικείο ή φέρνουν κάτι ήδη αγορασμένο απ έξω. Αν και δεν θεωρούνται όλες οι επιλογές τροφίμων που έχουν ετοιμαστεί σε άλλο μέρος εκτός σπιτιού ως ανθυγιεινές, είναι ωστόσο πολύ πιο δύσκολο να γνωρίζουμε απόλυτα την προέλευση και τον τρόπο παρασκευής τους. Τα περισσότερα από αυτά τα τρόφιμα που απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους είναι συνήθως πολύ υψηλά σε λίπος ή ζάχαρη ή και τα δύο. Επίσης, τείνουν να είναι «φτωχά» σε θρεπτική αξία, όπως χαμηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνες και φυτικές ίνες και τις περισσότερες φορές οι μερίδες τους είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές αναλογούν σε ένα παιδί. Παρόλα αυτά, δεν είναι λίγες οι 37

φορές που ενώ κάποιο τρόφιμο είναι σπιτικό, περιέχει αρκετή ζάχαρη ή λιπαρά, όπως σπιτικές πίτσες με λιπαρά τυριά, σοκολατένια κέικ ή γλυκά. Συνεπώς, χρειάζεται να τονίσετε στα παιδιά ότι θα πρέπει να επιλέγουν χειροποίητα ή σπιτικά τρόφιμα που έγκεινται σε κάποια από τις παραπάνω ομάδες τροφίμων που αναφέρατε στην πρώτη ενότητα και σε ποσότητες ικανές για να χορτάσουν και να τους δώσουν την ενέργεια που χρειάζονται, χωρίς υπερβολές (Πίνακας 2). Πίνακας 2: Παραδείγματα Ενδιάμεσων Γευμάτων Μικρό ενδιάμεσο γεύμα Μεγάλο ενδιάμεσο γεύμα Ένα φρούτο εποχής Ένα κουλούρι Θεσσαλονίκης Ένα ποτήρι γάλα ή ένα γιαούρτι Λαχανικά (π.χ. καροτάκια, αγγουράκια) Γάλα ή γιαούρτι και φρούτο χτυπημένο στο μίξερ Γάλα ή γιαούρτι με 1 φρυγανιά ή 2 κ. σ. δημητριακά και 1 φρούτο 1 τοστ με τυρί και λαχανικά 1 ποτήρι φυσικός χυμός και 1 φέτα ψωμί ή 2 φρυγανιές με 1 κομμάτι τυρί 38

Εφαρμογή Β Θεματικής Ενότητας «Ενδιάμεσα Γεύματα» 1ο επίπεδο: Αναδιαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος και υλοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς Αυτό το επίπεδο προτείνεται να υλοποιείται καθ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε στο χρονοδιάγραμμα που παρατίθεται στο εισαγωγικό μέρος του εγχειριδίου. Αναδιαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος Με σκοπό να επηρεαστεί θετικά η συμπεριφορά των παιδιών χρειάζεται και η ανάλογη προσαρμογή του περιβάλλοντος. Σε αυτό το επίπεδο παρέχονται οδηγίες για το πώς να αλλάξετε ή να διαμορφώσετε το περιβάλλον των παιδιών ώστε να λειτουργεί υποστηρικτικά και να βοηθάει στην καθιέρωση της κατανάλωσης ενδιάμεσου γεύματος. 1) Σχολική αίθουσα: Μοιράστε στα παιδιά φωτοτυπίες με διάφορους συνδυασμούς τροφίμων ή και με μεμονωμένα τρόφιμα που μπορούν να καταναλώνουν ως ενδιάμεσα γεύματα, τα οποία θα τα χρωματίζουν, θα τα κόβουν και θα τα κολλάνε σε χαρτόνια ώστε να κάνουν ένα κολλάζ στον τοίχο της τάξης. 2) Σύλλογος γονέων και κηδεμόνων: Θα μπορούσε να γίνει πρόταση στο σύλλογο γονέων και κηδεμόνων να προμηθεύεται σε εβδομαδιαία βάση κάποια φρούτα εποχής, έτσι ώστε να αντιστοιχεί τουλάχιστον ένα την ημέρα για κάθε παιδί και να μοιράζονται στη αρχή της σχολικής μέρας. Κατά αυτόν τον τρόπο, ακόμα και αν κάποιο παιδί δεν έχει φέρει κάποιο ενδιάμεσο γεύμα μια μέρα, να έχει μια υγιεινή επιλογή. 3) Κυλικείο: Θα ήταν καλό να υπάρχει συνεννόηση με τον ιδιοκτήτη του κυλικείου ώστε να φέρνει καθημερινά υγιεινές επιλογές για το ενδιάμεσο γεύμα των παιδιών. 39

Υλοποίηση της επιθυμητής συμπεριφοράς Για κάθε μία από τις τέσσερις εβδομάδες υλοποίησης της συμπεριφοράς του Ενδιάμεσου Γεύματος προβλέπονται ξεχωριστές δραστηριότητες οι οποίες θα έχουν βιωματικό χαρακτήρα για τους μαθητές και θα πραγματοποιούνται σε μία διδακτική ώρα. Πριν την έναρξη της κάθε δραστηριότητας προηγείται μια εισαγωγική συζήτηση με όλη την τάξη, στην οποία συμμετέχουν όλοι οι μαθητές ώστε να αυξηθεί η κινητοποίησή τους πριν την εφαρμογή της αντίστοιχης δραστηριότητας. Προτάσεις επιβράβευσης της επιθυμητής συμπεριφοράς Μετά την πρώτη δραστηριότητα του 2ου επιπέδου αυτής της συμπεριφοράς, τα παιδιά θα καταναλώνουν καθημερινά το ενδιάμεσο γεύμα τους στο σχολείο, το οποίο μπορούν να φέρνουν από το σπίτι ή να το αγοράζουν από το κυλικείο. Ο στόχος όλων των παιδιών είναι να φέρνουν ένα υγιεινό ενδιάμεσο γεύμα και ένα μπουκάλι νερό κάθε μέρα για την υπόλοιπη χρονιά. Για αυτό το λόγο ζητήστε από τα παιδιά να σημειώνουν καθημερινά αν κατανάλωσαν κάποιο ενδιάμεσο γεύμα και τι τρόφιμα αυτό περιείχε. Η αξιολόγηση των ημερολογίων θα γίνετε κάθε εβδομάδα πριν την έναρξη της ωριαίας δραστηριότητας. Για τη μεγαλύτερη κινητοποίηση των παιδιών μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μεθόδους επιβράβευσης όπως η απόδοση αυτοκόλλητων ή σφραγίδων για την προσπάθειά τους προς την επίτευξη ενός υγιεινού ενδιάμεσου γεύματος. Χωρίστε λοιπόν τα παιδιά σε ομάδες και η ομάδα με τους περισσότερους πόντους κερδίζει στο τέλος κάθε εβδομάδας! Δημιουργήστε ένα χαρτόνι με τα ονόματα και τις ομάδες των παιδιών και τοιχοκολλήστε το ώστε όλοι να βλέπουν τα αποτελέσματα! Όλα τα παιδιά θα πρέπει να λαμβάνουν κάτι για την προσπάθειά τους. Χρησιμοποιήστε διαφορετικά αυτοκόλλητα/ σφραγίδες για τα παιδιά που ανταποκρίθηκαν καλά στη ζητούμενη συμπεριφορά και διαφορετικά για τα υπόλοιπα παιδιά. Μην ξεχνάτε να χρησιμοποιείτε τεχνικές επιβράβευσης στην τάξη, ώστε η συζήτηση να γίνεται σε ομαδικό επίπεδο.. 40

2ο επίπεδο: Δραστηριότητες για την τάξη Αυτό το επίπεδο προτείνεται να υλοποιείται στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης. Για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε στο χρονοδιάγραμμα που παρατίθεται στο εισαγωγικό μέρος του εγχειριδίου. Στο 2ο επίπεδο επιδιώκεται η αύξηση των γνώσεων και η ενίσχυση της αυτοαποτελεσματικότητας των παιδιών μέσα από τεχνικές ενεργητικής μάθησης και δραστηριότητες βιωματικής εκπαίδευσης, ώστε τα παιδιά να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους πρέπει να έχουμε πιο υγιεινές επιλογές σε ενδιάμεσα γεύματα, με τρόπο πιο ευχάριστο και προσιτό σε αυτά. Παρακάτω, παρατίθεται μια ενδεικνυόμενη σειρά δραστηριοτήτων αυξανόμενης δυσκολίας που μπορούν απασχοληθούν τα παιδιά, με στόχο τουλάχιστον μια δραστηριότητα ανά εβδομάδα. Γενικές συμβουλές Κάθε δραστηριότητα έχει τη μορφή συζήτησης με τα παιδιά. Αυτή η συζήτηση έχει ως στόχο αρχικά να αυξήσει τη γνώση των μαθητών πάνω στο αντικείμενο ενασχόλησης της δραστηριότητας και να συνεχίσει με την υλοποίηση της δραστηριότητας, κατά την οποία ο δάσκαλος θα πρέπει αφενός να αυξήσει την κινητοποίηση και αφετέρου να τραβήξει το ενδιαφέρον των μαθητών πάνω στο θέμα. Η κάθε συζήτηση-δραστηριότητα λήγει με Στοχοθεσία η οποία θα αφορά τόσο στην ελεγχόμενη συμπεριφορά στο σχολείο (Ενδιάμεσο Γεύμα), όσο και στη γενικότερη αλλαγή συμπεριφοράς εντός και εκτός σχολείου. Κάθε εβδομάδα, πριν την έναρξη της καινούριας δραστηριότητας ρωτήστε τα παιδιά σχετικά με την πρόοδό τους προς την επίτευξη του στόχου που συμφωνήσατε από κοινού την περασμένη εβδομάδα. Κάνετε τις παρακάτω ερωτήσεις στα παιδιά με τη σειρά που σας δίνονται. Με αυτό τον τρόπο θα αρχίσετε μια συζήτηση με τα παιδιά, στην οποία ο ρόλος σας είναι καθοδηγητικός και όχι τόσο δάσκαλος. Προσπαθήστε να καθοδηγήσετε τη συζήτηση προς την υιοθέτηση της υγιούς συμπεριφοράς με λογικά επιχειρήματα, που θα εκμαιεύσετε από τις απαντήσεις των παιδιών, και από τις συμπληρώσεις που θα κάνετε εσείς κατά τη διάρκεια. Σε καμία περίπτωση μην επιβάλλετε την προβλεπόμενη συμπεριφορά στα παιδιά, αλλά προσπαθήστε να τους την υποβάλλετε με έμμεσο τρόπο (ανοιχτές ερωτήσεις, ελεύθερες απαντήσεις). Αφήστε τα παιδιά να απαντούν ελεύθερα και αυθόρμητα στις ερωτήσεις (χωρίς απαραίτητα να χρειάζεται να σηκώνουν χέρι) και ενθαρρύνετε και τα παιδιά που δεν μιλούν πολύ, να πουν τη δική τους γνώμη. Ο στόχος σας είναι οι μαθητές να εντυπωσιαστούν ή/και να ενθουσιαστούν με την υιοθέτηση της καινούριας υγιούς συμπεριφοράς. Παρόλα αυτά κάποια παιδιά 41