Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 7 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (00), σελ. 9-98 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟ ΟΥ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗΣ ΣΕ ΕΝΑΝ ΠΙΝΑΚΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Κώστας Α. Ρήας Λεωνίδας. Στερίου Πανεπιστήµιο Πειραιώς Τµήµα Βιοµηχανικής ιοίκησης και Τεχνολοίας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η «Μέθοδος της Αναλυτικής Ιεράρχησης» (Alytcl Herrchy Process AHP) προτάθηκε από τον Thoms Sty του Whrto School of Busess. Με τη µέθοδο αυτή ορανώνονται δεδοµένα σε µια «ιεραρχική δοµή», έτσι ώστε να διευκολύνεται η ορθή λήψη αποφάσεων σε µια επιχείρηση ή ορανισµό. Η ιεραρχική δοµή αυτής της µεθόδου δείχνει τις σχέσεις του στόχου, των κριτηρίων, των υποκριτηρίων και των εναλλακτικών λύσεων. Η ορολοία «Πίνακας Ισορροπηµένης Αξιολόησης ΠΙΑ» είναι η απόδοση από τα αλικά του «Blced ScoreCrd BSC». Τα µετρήσιµα στοιχεία της µεθοδολοίας του BSC, που µεταφέρουν το όραµα και τις στρατηικές µιας επιχείρησης, ανήκουν σε τέσσερις διαστάσεις. Αυτές είναι: Η χρηµατοοικονοµική διάσταση, η πελατειακή διάσταση, η εσωτερική διάσταση ή διαδικασία και η διάσταση ανάπτυξης και µάθησης. Στην ερασία αυτή ίνεται µια εφαρµοή της σύνδεσης της µεθόδου ΑΗΡ µε την ΠΙΑ.. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχος της ερασίας είναι να διαµορφωθεί µαθηµατικά ο «Πίνακας Ισορροπηµένης Αξιολόησης ΠΙΑ (Blced Scorecrd), ώστε να εφαρµοστεί ως εραλείο αξιολόησης ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών επιχειρήσεων. Επίσης, να χρησιµοποιηθεί ως εραλείο µέτρησης της συνολικής αξιολόησης επίδοσης ελληνικών επιχειρήσεων. Όµως, ια την κατάρτιση του ΠΙΑ είναι 9
απαραίτητη η επιλοή µικρού αριθµού κριτηρίων, µε βάση των οποίων θα ίνει η αξιολόηση. Επιπλέον, απαιτούνται συντελεστές βαρύτητας ια κάθε ένα από τα κριτήρια που θα χρησιµοποιηθούν στον ΠΙΑ. Για την επιλοή των κριτηρίων, αλλά και ια τον υπολοισµό των συντελεστών βαρύτητας κάθε ενός ξεχωριστά χρησιµοποιήθηκε η πολυκριτηριακή «Μέθοδος της Αναλυτικής Ιεράρχισης» (Alytcl Herrchy Process - AHP).. Η ΜΕΘΟ ΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗΣ Η «Μέθοδος της Αναλυτικής Ιεράρχησης AHP» (Alytcl Herrchy Process) αναπτύχθηκε στο Whrto School of Busess από τον Thoms Sty (http:-mmd.e.cm.c.uk, 00) ως εραλείο λήψης αποφάσεων. Η µέθοδος αυτή είναι κατάλληλη σε πολύπλοκες διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Στις διαδικασίες αυτές εµπλέκονται συκρίσεις διαφόρων κριτηρίων που είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν. Ας υποθέσουµε ότι έχουν προσδιοριστεί οι αντικειµενικοί στόχοι Ο, όπου,,,, και οι σχετικές τους βαρύτητες. Το διάνυσµα µε τις σχετικές βαρύτητες κάθε αντικειµενικού στόχου ορίζεται ως εξής: [ ] T. Μπορούµε να εκφράσουµε τις σχετικές βαρύτητες κάθε ζεύους αντικειµενικών στόχων (σχέση βαρών ανά δύο αντικειµενικούς στόχους) µε τη µήτρα Α. A Κάθε στοιχείο της µήτρας Α µπορεί να οριστεί ως, το οποίο δείχνει τη σύκριση και τη σχετική σηµασία µεταξύ του αντικειµενικού στόχου Ο και του Ο. Έτσι, η µήτρα Α µπορεί να διατυπωθεί ως εξής: A Συνήθως, χρησιµοποιείται µία κλίµακα από το έως το 9 ια τις συκρίσεις (http:cspom.bosestte.edu, 00). Συκεκριµένα, α, αν η βαρύτητα των µεταξύ των δύο αντικειµενικών στόχων είναι ίση µεταξύ τους. 9
α, αν η βαρύτητα του αντικειµενικού στόχου Ο είναι λίο πιο µεάλη από εκείνη του O. α 5, αν η βαρύτητα του αντικειµενικού στόχου Ο είναι αρκετά πιο µεάλη από εκείνη του O. α 7, αν η βαρύτητα του αντικειµενικού στόχου Ο είναι πολύ πιο µεάλη από εκείνη του O. α 9, αν η βαρύτητα του αντικειµενικού στόχου Ο είναι απολύτως πιο µεάλη από εκείνη του O. Αντίστοιχα, προκύπτει και η σχετική κλίµακα, όταν συκρίνεται η βαρύτητα του O µε εκείνη του O. Συνεπώς, η µήτρα Α µπορεί να παρουσιαστεί και ως εξή: A Για τον υπολοισµό της βαρύτητας κάθε αντικειµενικού στόχου, εάν είναι νωστές οι µεταξύ τους σχέσεις, χρησιµοποιούµε τον παρακάτω τύπο: A * * Όπου:, o αριθµός των αντικειµενικών στόχων και µε,,, η βαρύτητα κάθε αντικειµενικού στόχου Ο τύπος () µπορεί να διατυπωθεί ως εξής: Α** () Όπου: Α η µήτρα µε τις σχετικές βαρύτητες µεταξύ των αντικειµενικών στόχων, το διάνυσµα µε τις βαρύτητες κάθε αντικειµενικού στόχου και ο αριθµός των αντικειµενικών στόχων. Κάθε στήλη της µήτρας Α αποτελεί έναν σταθερό πολλαπλασιαστή ια το διάνυσµα. Έτσι, το διάνυσµα µπορεί να υπολοιστεί µε την κανονικοποίηση κάθε στήλης της µήτρας Α. Για να κανονικοποιηθεί η µήτρα Α διαιρούµε κάθε στοιχείο της µε το άθροισµα της αντίστοιχης στήλης. Έτσι, προκύπτει η κανονικοποιηµένη µήτρα A. () 9
A Από τον τύπο () εξισώσεις, οι οποίες έχουν ρίζες (λύσεις). Αν εξαιρεθούν οι µηδενικές ρίζες, τότε ο τύπος () µπορεί να διατυπωθεί ως εξής: A*λ* () Όπου: λ οι µη µηδενικές ρίζες των εξισώσεων του συστήµατος () Σύµφωνα µε τη µεθοδολοία αυτή, ο µέσος όρος κάθε ραµµής αποτελεί τη βαρύτητα κάθε αντικειµενικού στόχου. Για παράδειµα, η βαρύτητα του αντικειµενικού στόχου O είναι ο µέσος όρος της πρώτης ραµµής της κανονικοποιηµένης µήτρας A. Έτσι, η βαρύτητα ια κάθε αντικειµενικό στόχο O είναι και υπολοίζεται ως εξής: Άρα, το διάνυσµα µε τις βαρύτητες κάθε αντικειµενικού στόχου διατυπώνεται ως εξής: Το σύνολο µε τις βαρύτητες των αντικειµενικών στόχων ισούται πάντα µε. ηλαδή, ισχύει πάντα. ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Η ορολοία «Ο Πίνακας Ισορροπηµένης Αξιολόησης ΠΙΑ» είναι η απόδοση από τα αλικά του «Blced Scorecrd BSC». Η µεθοδολοία έχει στόχο την όσο ίνεται πιο σφαιρική προσέιση της αξιολόησης είτε ενός υπαλλήλου, είτε ενός τµήµατος, είτε ολόκληρου του επιχειρηµατικού ορανισµού. Η ιδέα και η εφαρµοή της µεθοδολοίας του BSC 9
οφείλεται στον Dr Dvd P. Norto και Dr Robert Kpl. Τα συστήµατα µέτρησης της απόδοσης που χρησιµοποιούνται σε διάφορες επιχειρήσεις βασίζονταν µέχρι τότε σε συκεκριµένους χρηµατοοικονοµικούς δείκτες. Τα µετρήσιµα στοιχεία της µεθοδολοίας του BSC που µεταφέρουν το όραµα και τις στρατηικές ενός ορανισµού ανήκουν σε τέσσερις διαστάσεις ή πτυχές. Αυτές είναι (Kpl d Norto 99, Hse d Moe 000, Ναυτεµπορική 00): o Η χρηµατοοικονοµική διάσταση (Fcl Perspectve) o Η πελατειακή διάσταση (Customer Perspectve) o Η εσωτερική διάσταση ή διαδικασία (Process Perspectve) o Η διάσταση ανάπτυξης και µάθησης (Ler d Groth Perspectve) Και οι τέσσερις διαστάσεις του ΠΙΑ συνδέονται µεταξύ τους και έχουν ως «επίκεντρο» τους αντικειµενικούς στόχους της επιχείρησης: Αποστολή- καθήκον (msso), όραµα (vso) και στρατηική (strtey). Οι τέσσερις διαστάσεις του ΠΙΑ δεν είναι ανεξάρτητες µεταξύ τους. Αντίθετα, αλληλεπιδρούν µεταξύ τους µε σχέσεις αιτίου αποτελέσµατος και τελικά οδηούν στην χρηµατοοικονοµική διάσταση της επίδοσης της επιχείρησης. Ο ακριβής προσδιορισµός των σχέσεων εξάρτησης µεταξύ των τεσσάρων διαστάσεων του ΠΙΑ απαιτεί την εισαωή της έννοιας του «στρατηικού χάρτη» (Strtey mp) της επιχείρησης. O στρατηικός χάρτης είναι µια σχηµατική διάταξη που απεικονίζει τις βασικές δραστηριότητες της επιχείρησης, ταξινοµηµένες στις τέσσερις βασικές διαστάσεις του BSC και τους τρόπους, µε τους οποίους συνδυάζονται µεταξύ τους, ώστε να συνεισφέρουν στο τελικό οικονοµικό αποτέλεσµα της επιχείρησης. Ο ΠΙΑ δηµιουρείται µε την επιλοή των κατάλληλων «δεικτών κλειδιών µέτρησης» (Key Performce Idctors KPI) πολλαπλασιασµένων µε συντελεστές βαρύτητας, οι οποίοι δείχνουν την συµβολή του κάθε δείκτη στη συνολική επίδοση της επιχείρησης (Καρρά και Παπαδόπουλος 00). Για να εφαρµοστεί ο ΠΙΑ θα πρέπει να ίνουν µετρήσεις των τεσσάρων διαστάσεών του. Οι µετρήσεις αυτές ίνονται µε τη βοήθεια των δεικτών-κλειδιά επίδοσης (Key Performce Idctors), οι οποίοι προσδιορίζονται µε βοήθεια του στρατηικού χάρτη και επιλέονται µε διάφορους µεθόδους. 95
. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟ ΟΥ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗΣ ΣΕ ΕΝΑΝ ΠΙΝΑΚΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Σύµφωνα µε τη µεθοδολοία της AHP, ο υπολοισµός των καθολικών βαρών των τεσσάρων διαστάσεων του ΠΙΑ ίνεται ως εξής: Το διάνυσµα µε τους συντελεστές βαρύτητας (σχετικά βάρη) κάθε διάστασης του BSC είναι: [ ] T Και ισχύει Όπου,,, οι αντίστοιχες σχετικές βαρύτητες των τεσσάρων διαστάσεων του ΠΙΑ (Χρηµατοοικονοµική ιάσταση, Πελατειακή ιάσταση, Εσωτερική ιάσταση και ιάσταση Μάθησης και Ανάπτυξης, αντίστοιχα). Ο υπολοισµός της βαρύτητας κάθε διάστασης στο σύνολο του ΠΙΑ ίνεται ως εξής: Έστω α η σχετική βαρύτητα (σύκριση ανά ζεύος διαστάσεων) κάθε διάστασης µε,,, H κανονικοποιηµένη µήτρα µε τις σχετικές βαρύτητες των τεσσάρων διαστάσεων του BSC ανά ζεύος είναι:. Τότε, ο υπολοισµός των βαρών στους δείκτες κλειδιά εντός της κάθε διάστασης του ΠΙΑ ίνεται ως εξής: Έστω ότι δ οι δείκτες-κλειδιά µε,, και,,,, δηλαδή όσες οι διαστάσεις του BSC. Τότε οι σχετικές βαρύτητες ανά ζεύος δ. Το διάνυσµα µε τους συντελεστές βαρύτητας των δεικτών-κλειδιών ια κάθε διάσταση είναι: [ ] T Και ισχύει: 96
Η κανονικοποιηµένη µήτρα µε τις σχετικές βαρύτητες ανά ζεύος δ είναι η εξής: Κάθε αποτελεί τοπικό βάρος του δείκτη κλειδιού στη διάσταση. Στη συνέχεια, ο υπολοισµός των καθολικών βαρών των δεικτών κλειδιών στο σύνολο του ΠΙΑ ίνεται από τον πολλαπλασιασµό των µητρών και (* ) προκύπτει η µήτρα κ µε τα καθολικά βάρη κ των δείκτών κλειδιών της διάστασης (στο σύνολο του ΠΙΑ). Τα κ θα ενταχθούν στον ΠΙΑ και δείχνουν τη συνολική τους ιεράρχηση και το βαθµό µε τον οποίο επηρεάζει κάθε δείκτης-κλειδί την αποδοτικότητα µιας επιχείρησης. Η επίδοση κάθε διάστασης προκύπτει από το άθροισµα: Η συνολική επίδοση της επιχείρησης και η τελική αξιολόηση προκύπτει από το άθροισµα: Όπου, πεσ το ποσοστό επίτευξης του στόχου του δείκτη - κλειδιού της διάστασης 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η εφαρµοή της Μεθόδου της Αναλυτικής Ιεράρχησης σε έναν Πίνακα Ισορροπηµένης Αξιολόησης σε επιχειρήσεις επηρεάζεται σε µεάλο βαθµό από την υποκειµενική κρίση του ερευνητή. ιότι, ο υπολοισµός των τοπικών βαρών προκύπτει από τη σχετική βαρύτητα µεταξύ κριτηρίων που συκρίνονται ανά ζεύος, την οποία καθορίζει ο ερευνητής κατά την κρίση του. Το ίδιο συµβαίνει στον προσδιορισµό των στόχων. Το πρόβληµα αυτό είναι πιο έντονο σε µικρές αορές, όπως η ελληνική, η οποία δεν χαρακτηρίζεται από µεάλο βάθος και πλάτος πεσ κ 97
επιχειρήσεων, δηλαδή από πολλές και αντιπροσωπευτικές επιχειρήσεις σε κάθε κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας είναι δύσκολος ο προσδιορισµός ενός αντικειµενικού τρόπου υπολοισµού τόσο των βαρών ια κάθε κριτήριο όσο και των στόχων µε τους οποίους θα συκριθούν οι τιµές τους. Για τον λόο αυτό, η εφαρµοή της Μεθόδου της Αναλυτικής Ιεράρχησης σε έναν Πίνακα Ισορροπηµένης Αξιολόησης σε επιχειρήσεις µπορεί να χρησιµοποιηθεί και να έχει µεαλύτερη αξία ως εραλείο «αυτοκριτικής» από την ίδια την εταιρεία, παρά ως εραλείο µέτρησης των επιδόσεών της ια εξωτερικούς παρατηρητές. ABSTRACT The method of «Alytcl Herrchy Process AHP» helps clcult the rvty of ech Key Performce Idctor tht ll be used the «Blced Scorecrd BSC». It s mportt step order to buld effcet BSC model for evlut frms. Hoever, t s mportt to test f the rvty of ech Key Performce Idctor d the equvlet tret prce re bsed or ot. We beleve tht the mplemetto of BSC s very dffcult especlly Greece, becuse of the smll umber of leder frm the mrket. The BSC method s more effcet f t s used by the frms s feedbck to check ther ols, rther th s vluto model. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Καρρά, Ε.. & Παπαδόπουλος,.Λ. (00): Μέθοδοι Προσδιορισµού και Επιλοής των εικτών Επίδοσης της Επιχείρησης στον Πίνακα Ισορροπηµένης Στοχοθεσίας: Κριτική ιερεύνηση. Συνέδριο Οικονοµικού Πανεπιστηµίου, 8 Νοµεβρίου 00, Αθήνα. Ναυτεµπορική (00): Σύµβουλοι Επιχειρήσεων. Ειδική Έκδοση, εκέµβριος, 8 Clto, B.D. & A.H. Grves (999): Product Vlue Alyss Over the Etre Product Lfe Cycle. Jourl of Cost Memet, Vol. III, -8 Eld, N. (00): A Proms Pl Tool: Qulty Fucto Deploymet, Cost Eeer, Vol., o, Mrch, 8-7 Hse, D.R., Moe, M.M (000): Cost Memet, Accout d Cotrol, South Wester Collee Publsh. Kpl, R.S. & Norto, D.P. (99): The Blced Scorecrd: Mesures tht drve performce. Hrvrd Busess Reve, Vol I, -8 http:cspom.bosestte.eduopermt5fosterhp.ppt [--00] -mmd.e.cm.c.ukpeoplehrdstoolschooshp.htm [--00] 98