Η ΕΛΕΤΙΝΑ ΠΟΛΙΣΙΣΙΚΗ ΠΡΩΣΕΤΟΤΑ ΣΗ ΕΤΡΩΠΗ 2021 Πριν από τρεισ δεκαετύεσ, με εφαλτόριο την πρωτοβουλύα τησ ηθοποιού Μελύνασ Μερκούρη, που εκεύνη την εποχό όταν η Ελληνύδα Τπουργόσ Πολιτιςμού, η Ευρωπαώκό Ένωςη αποφϊςιςε την ετόςια ανϊδειξη μύα πόλησ ωσ Πολιτιςτικό Πρωτεύουςα τησ Ευρώπησ, αρχόσ γενομϋνησ από την Αθόνα το 1985. Μετϋπειτα, ϊλλεσ δύο Ελληνικϋσ πόλεισ ϋλαβαν την ύδια τιμό, η Θεςςαλονύκη και η Πϊτρα. Ο ςκοπόσ αυτόσ τησ ανϊδειξησ εύναι διττόσ: πρωτύςτωσ αποτελεύ αναγνώριςη του ρόλου τησ πόλησ ςτην εξϋλιξη τησ πλούςιασ κοινόσ Ευρωπαώκόσ ιςτορύασ και των κοινών ηθικών και πολιτιςτικών αξιών, και κατϊ δεύτερο λόγο λειτουργεύ ωσ καταλύτησ για την αςτικό αναγϋννηςό τησ, προϊγοντασ την εικόνα και την προβολό τησ πόλησ ςε διεθνό κλύμακα, καταλόγοντασ ςε ϋναν επωφελό κοινωνικό-οικονομικό μεταςχηματιςμό. Πιθανόν για δύο χιλιετύεσ, το μικρό χωριό τησ Ελευςύνασ όταν η περιοχό τϋλεςησ μύασ θρηςκευτικόσ εκδόλωςησ που ϋδινε βαθύ νόημα ςτισ ζωϋσ πολλών χιλιϊδων προςκυνητών κϊθε χρόνο. Οι προςκυνητϋσ ταξύδευαν από όλο τον αρχαύο κόςμο για να φθϊςουν ςτην περιοχό και να βιώςουν αυτό που ονομϊςτηκε Μυςτόριο. Η τελετό όταν ανοικτό ςε όλουσ, ϊνδρεσ και γυναύκεσ, ανθρώπουσ όλων των ηλικιών και κϊθε κοινωνικόσ θϋςησ, πλούςιουσ ό φτωχούσ, ελεύθερουσ ό δούλουσ, χωρύσ να τύθεται ωσ περιοριςτικό όριο η εθνικότητα: πολιτικού ϊνδρεσ, αυτοκρϊτορεσ, καλλιτϋχνεσ, φιλόςοφοι, ποιητϋσ, ακόμα και πολεμιςτϋσ και ιερόδουλεσ. Όλεσ οι μεγϊλεσ μορφϋσ του αρχαύου ελληνικού και ρωμαώκού κόςμου, ςχεδόν χωρύσ εξαύρεςη, ςυγκαταλϋγονταν ανϊμεςα ςτουσ μυημϋνουσ. Ο Περικλόσ εύχε μυηθεύ, όπωσ και ο Πλϊτων, ο Αιςχύλοσ και ο οφοκλόσ, ο Ευριπύδησ και ο Αριςτοφϊνησ, και ο κατϊλογοσ ονομϊτων ςυνεχύζεται. Αυτού εύναι οι ϊνθρωποι ςτουσ οπούουσ ανατρϋχει η Ευρώπη, η ςκϋψη των οπούων διαμόρφωςε αυτό που εύναι ςόμερα η Ευρωπαώκό Ένωςη. Όπωσ διακηρύςςει ο «Ομηρικόσ Ύμνοσ ςτη Δόμητρα», το Μυςτόριο τησ Ελευςύνασ όταν ουςιώδεσ για την τϋχνη τησ ζωόσ: "Ευτυχόσ όποιοσ από τουσ θνητούσ ανθρώπουσ τα'χει δει, ο αμύητοσ όμωσ ςτα ιερϊ και ο αμϋτοχοσ, δεν ϋχει όμοια μούρα, ακόμα και νεκρόσ ςτο μουχλιαςμϋνο ςκότοσ". 1
Κατϊ τη Ρωμαώκό περύοδο, ο μεγϊλοσ ρότορασ και φιλόςοφοσ Κικϋρων, ο οπούοσ εύχε μυηθεύ ςτα Ελευςύνια Μυςτόρια, όπωσ και πολλού ϊλλοι ςύγχρονού του, δόλωςε ότι εύναι «το μεγαλύτερο δώρο τησ Αθόνασ ςτον κόςμο, το βαςικό κύνητρο για την ανύψωςη τησ ανθρωπότητασ από τη βαρβαρότητα, που μεταδύδει τη δύναμη όχι μόνο για να ζόςει κανεύσ με χαρϊ, αλλϊ και να πεθϊνει ϋχοντασ μεγαλύτερη ελπύδα». Εύναι το επύκεντρο του τι θεωρεύται ευγνωμοςύνη τησ Ευρώπησ απϋναντι ςτισ ρύζεσ τησ ςτην Κλαςικό παρϊδοςη. Σο παρϊδειγμα που ενώνει τη ζωό με τον θϊνατο όταν ο ςπόροσ που εμφυτεύθηκε ςτο ϋδαφοσ, αφϋθηκε ςτο ςκοτϊδι τησ γησ, με την προςδοκύα ότι θα επιςτρϋψει και θα βλαςτόςει, χωρύσ τον οπούο δεν θα μπορούςε να υπϊρχει ζωό πϊνω ςτη γη. Αυτό που οι μυημϋνοι βύωςαν όταν ϋνα ταξύδι του πνεύματοσ ςε μια πραγματικότητα μιασ παρϊλληλησ διϊςταςησ, δημιουργώντασ διόδουσ επικοινωνύασ και δικαιώματα φιλικϊ αμοιβαύασ επύςκεψησ, ϋτςι ώςτε η ζωό να καλλιεργεύται πνευματικϊ από μύα ςυμφωνύα ό μύα διαθόκη που καθόριζε τουσ όρουσ για τη ςχϋςη του ανθρώπου με τη Γαύα. Μια διαθόκη, όπωσ ςτη Νϋα και Παλαιϊ Διαθόκη, εύναι ϋνα δεςμευτικό νομικό ςυμβόλαιο με το θεύον, που ορύζει τα δικαιώματα και τισ υποχρεώςεισ ςτισ οπούεσ ςτηρύζεται η αμοιβαύα ςχϋςη για να μπορϋςει να προχωρόςει επωφελώσ. την Ελευςύνα, όταν κϊτι περιςςότερο από μια απλό μεταφορϊ. Οι μυημϋνοι εύχαν τη δυνατότητα να ταυτιςτούν με τουσ κύκλουσ τησ φύςησ ςτο βαθύτερο επύπεδο τησ ύπαρξόσ τουσ. τη ςημερινό εποχό αντιμετωπύζουμε μια επικεύμενη απειλητικό καταςτροφό τη Υύςησ, που εύναι το αποτϋλεςμα τησ εκμετϊλλευςησ, εκ μϋρουσ τησ ανθρωπότητασ, του πλούτου τησ εύθραυςτησ πλανητικόσ οικύασ τησ ςτο κοςμικό ύμπαν. Η ανθρωπότητα ϋχει ςπϊςει το υμβόλαιο, πρόδωςε τη Διαθόκη. Μια Γη που, εξαιτύασ τησ εξϊντληςησ των φυςικών πόρων και τησ ρύπανςησ του περιβϊλλοντόσ τησ από την κακοδιαχεύριςη τησ γενναιοδωρύασ τησ, ϋχει οδηγόςει πολλούσ να εξετϊςουν την ανϊγκη για αποικιςμό ϊλλων πλανητών για να εξαςφαλιςτεύ η επιβύωςη ύςωσ μερικών μόνο ανθρώπων - προτύπων, οι οπούοι θα μπορούςαν να γλυτώςουν από την μούρα του κοινού αφανιςμού που θα υποςτεύ η ςυντριπτικό πλειοψηφύα τησ ανθρωπότητασ, εγκαταλελειμμϋνη και αφημϋνη ςτην τύχη τησ. 2
Η Ελευςύνα όταν ϋνα ιδιαύτερα τυχερό μϋροσ τησ Ευρωπαώκόσ γησ. Ήταν η γενναιοδωρύα του φυςικού περιβϊλλοντοσ αυτού του τόπου, ευλογημϋνοσ όπωσ όταν με εύφορεσ εκτϊςεισ με ςιτηρϊ και ϋνα υπϋροχο λιμϊνι που εύχε την πολυτϋλεια να προςτατεύεται από το νηςύ τησ αλαμύνασ που βρύςκεται ςε κοντινό παρϊκτια απόςταςη, τόποσ ιερόσ κατϊ την αρχαιότητα. Οι δύδυμεσ κορυφϋσ του Σρικϋρατου όρουσ εναρμόνιζαν την ακρόπολη του χωριού ωσ ιερό με τισ θηλυκϋσ παραγωγικϋσ δυνϊμεισ του πλανότη μασ, προςωποποιημϋνεσ ςτη μορφό μιασ θεϊσ. Ήταν ο παρϊδειςοσ τησ Γαύασ. Η Ελευςύνα αποτελεύ ϋνα τϋλειο παρϊδειγμα τησ ανθρώπινησ κατϊχρηςησ των δώρων του πλανότη μασ Γαύα. Οι ευλογύεσ και η ευημερύα του Θριαςύου Πεδύου όταν επύςησ μια πρόςκληςη για κατϊχρηςη των φυςικών δώρων του μετϊ τη βεβόλωςη του ιερού και τον παραγκωνιςμό τησ θρηςκεύασ του από το ςύγχρονο κόςμο. όμερα αποτελεύ ϋναν μικρόκοςμο για την καταςτροφό που ϋχει εξαπλωθεύ ςε όλον τον πλανότη, μια καταςτροφό που απειλεύ τη ςυνϋχιςη τησ ανθρώπινησ ύπαρξησ. Ο κόλποσ τησ αλαμύνασ εύναι φραγμϋνοσ με πετρελαιοφόρα που περιμϋνουν για να ξεφορτώςουν το φορτύο τουσ ςτα διυλιςτόρια, που εκλύουν μια ρυπογόνα δυςοςμύα. Σο Θριϊςιοπεδύο, που κϊποτε όταν εξαιρετικό για τη γονιμότητϊ του, ϋχει ςτεγνώςει και ϋχει μετατραπεύ ςε μια ϋρημο που υποςτηρύζει ελϊχιςτα τη γεωργύα. Εκτόσ από τα διυλιςτόρια, δύο ϊλλεσ βιομηχανύεσ επεξεργϊζονται υλικό πλούτο που αρπϊχτηκε από τη γη, ϋνα εργοςτϊςιο τςιμϋντου και ϋνα χαλυβουργεύο. Σο ύδιο ϋδαφοσ αυτού του κϊποτε ιερού χώρου ςκϊβεται επανειλημμϋνα για να τροφοδοτόςει τον κλϊδο των καταςκευών. Ο ςυμβολιςμόσ δεν θα μπορούςε να εύναι περιςςότερο προφανόσ. Οι ύδιεσ οι ουςύεσ τησ γησ ρυπαύνουν ό, τι όταν κϊποτε η πιο εύφορη γεωργικό περιοχό, και το μοναδικό φυςικό λιμϊνι ϋχει κϊνει τον κόλπο το επύκεντρο για το εμπόριο των λεηλατημϋνων υλών τησ Γησ. Λύγοι ϊνθρωποι επιςκϋπτονται τώρα το ιερό, ό ϋςτω γνωρύζουν για το αρχαύο μυςτόριο. Η Ελευςύνα δεν εύναι ςτον κατϊλογο των τόπων που αναγνωρύζονται ωσ μνημεύα παγκόςμιασ πολιτιςτικόσ κληρονομιϊσ, ακόμα κι αν κϊποτε καταταςςόταν μαζύ με τουσ Δελφούσ και την Ολυμπύα, προςφϋροντασ ϋνα παρϊδειγμα ενότητασ τησ ελληνικόσ ταυτότητασ. Σο ανεπαρκϋσ τησ μουςεύο χρονολογεύται από τον δϋκατο ϋνατο αιώνα, και θηςαυρού του ϋχουν αντικαταςταθεύ με αντύγραφα. Ενώ, ςε ςχεδόν κϊθε μουςεύο ςτην 3
Ευρώπη, αλλϊ και αλλού, ϋχει πραγματοποιηθεύ αναμόρφωςη και επϋκταςη για να προςαρμοςτεύ ςτισ απαιτόςεισ τησ νϋασ χιλιετύασ. Μια προςπϊθεια για τη βελτύωςη τησ κατϊςταςησ βρύςκεται ςε εξϋλιξη ςτην Ελευςύνα. Ο υπερ-αυτοκινητόδρομοσ προσ Κόρινθο περιβϊλλει τώρα την περιοχό, επιτρϋποντασ τη διϋλευςη βαρϋων φορτηγών εκτόσ τησ πόλησ, ενώ την ύδια ςτιγμό προςφϋρει ϊμεςη και εύκολη πρόςβαςη από το διεθνϋσ αεροδρόμιο. Οι προοδευτικϋσ τοπικϋσ κυβερνόςεισ ϋχουν εργαςτεύ για την αποκατϊςταςη τησ πόλησ, με τουσ δρόμουσ γύρω από το ιερό να ϋχουν μετατραπεύ ςε εμπορικούσ πεζόδρομουσ. την παρϊκτια ζώνη ϋχουν φυτευτεύ πϊρκα και καθϊριςε κϊπωσ το θαλαςςινό νερό. Μια μεγϊλη περιοχό με εγκαταλελειμμϋνα και ερειπωμϋνα εργοςτϊςια του δϋκατου ϋνατου αιώνα, παρακεύμενη ςτο ιερό και κϊτω από το ςημερινό μουςεύο ϋχει μετατραπεύ ςε κεντρικό χώρο εργαςτηρύων και εικαςτικών εκθϋςεων, με ςτόχο την προβολό καλλιτεχνικών δραςτηριοτότων και θεατρικών παραςτϊςεων. Τπϊρχουν ςχϋδια ςε εξϋλιξη για την περαιτϋρω ανϊπτυξη αυτών των επιτυχιών. Καθώσ ο τόποσ ϋχει βεβηλωθεύ πλϋον εξαιτύασ τησ ύβρεωσ προσ την Γαύα, δημιουργόθηκε ϋνασ Όμιλοσ, γνωςτόσ ωσ «Υύλοι τησ Ελευςύνασ» που προτεύνει να γύνει η περιοχό ο πυρόνασ και το παγκόςμιο κϋντρο για την επαναδιαπραγμϊτευςη του ςυμβολαύου τησ ανθρωπότητασ με τον πλανότη Γη. Για το ςκοπό αυτό, η πόλη και τα αρχαιολογικϊ κατϊλοιπα πρϋπει να αναγνωριςτούν ωσ μνημεύο παγκόςμιασ πολιτιςτικόσ κληρονομιϊσ τησ Unesco, εκμαιεύοντασ κεφϊλαια από διεθνεύσ και Έλληνεσ χορηγούσ για την καταςκευό ενόσ νϋου μουςειακού ςυγκροτόματοσ, που να ενςωματώνει τόςο την περιοχό όςο και μερικϊ από τα εγκαταλελειμμϋνα βιομηχανικϊ ερεύπια που αποτελούν ςτισ μϋρεσ μασ ϋνα κϋντρο τϋχνησ ςτο χώρο, που εκτεύνεται μεταξύ του παλαιού μουςεύου και τησ ακτογραμμόσ. Ο ςυμβολιςμόσ εύναι απλόσ. Οι «Υύλοι τησ Ελευςύνασ» δεν προτεύνουν την επαναφορϊ μιασ ξεπεραςμϋνησ θρηςκεύασ ό την αντιςτροφό τησ πορεύασ του χρόνου, αλλϊ την εκ νϋου αρχό με ϋνα νϋο ςυμβόλαιο με τη Γαύα. Για το ςκοπό αυτό, θα πρϋπει να ςυμβιώςει η ιςτορικό κληρονομιϊ με την οικονομικό ανϊπτυξη. Όπωσ και ςτην αρχαιότητα, για την επύτευξη τησ ευημερύασ εξαρτώμαςτε από την γενναιοδωρύα τησ Γαύασ. Σο μουςειακό ςυγκρότημα θα πρϋπει να εύναι πολύ-λειτουργικό. Να εύναι το παγκόςμιο κϋντρο ςπουδών για τη Γαύα. Ένα από τα 4
καθόκοντϊ του να εύναι η διερεύνηςη τρόπων για την ϊμβλυνςη των επιβλαβών επιπτώςεων τησ εκμετϊλλευςησ των φυςικών πόρων. Οι βιομηχανικϋσ καταςκευϋσ εύναι ςτην πραγματικότητα ϋργα εξαιρετικόσ πολυπλοκότητασ και εφευρετικότητασ. τη νϋα Ελευςύνα, θα μϊθουν να λειτουργούν προςεγμϋνα, ενώ θα μπορούν να θεωρηθούν ωσ μνημεύα που περιβϊλλονται από πϊρκα, αποτελώντασ μια γιγαντιαύα γλυπτικό μαρτυρύα, που λειτουργεύ αποτελεςματικϊ και όμορφα. Εύναι ανϊλογοσ ο τρόποσ που η μεξικανικό πόλη του Μοντερϋι ενςωματώνει υπερόφανα ςτην πολιτιςτικό τησ ταυτότητα τα εγκαταλειμμϋνα εργοςτϊςια τησ από τον δϋκατο ϋνατο αιώνα, ωσ ϋργα τϋχνησ. Εκτόσ από την προώθηςη τησ ϋρευνασ ςτο παρελθόν και τη μελϋτη των Ελευςύνιων Μυςτηρύων μϋςω ςεμιναρύων και ςυνεδρύων, το μουςειακό ςυγκρότημα θα ϋχει μελλοντικϋσ βλϋψεισ. Ανϊμεςα ςτισ δραςτηριότητεσ που θα χρηματοδοτηθούν θα εύναι οι ϋρευνεσ για την εκ νϋου ανακϊλυψη μιασ προςωπικόσ δϋςμευςησ με την Γαύα μϋςω των τεχνικών του διαλογιςμού, πνευματικών αςκόςεων, εναλλακτικόσ ιατρικόσ, και καλλιτεχνικών εργαςτηρύων. Σο κϋντρο θα υποςτηρύξει, επύςησ, την ϋρευνα ςτον τομϋα τησ περιβαλλοντικόσ αποκατϊςταςησ και εύρεςησ νϋων ενεργειακών πηγών και αςφαλών μεθόδων αξιοπούηςησ των δώρων του πλανότη. Ο οριςμόσ τησ Ελευςύνασ ωσ Πολιτιςτικό Πρωτεύουςα τησ Ευρώπησ θα προκαλϋςει την προςοχό ςτο Project Γαύα που βρύςκεται όδη ςε εξϋλιξη και θα παρϋχει την ευκαιρύα προώθηςησ των ςτόχων για την αναμόρφωςη τησ περιοχόσ ωσ πρότυπη πόλη για την Ευρώπη και τον κόςμο. Δεν υπϊρχει ϊλλοσ τόποσ ςτην Ελλϊδα όπου ο χαρακτηριςμόσ του ωσ Πολιτιςτικό Πρωτεύουςα θα εύχε τόςο μεγϊλο αντύκτυπο ςτην προώθηςη των ςτόχων, ακριβώσ όπωσ αρχικϊ εύχε προβλεφθεύ από αυτόν την πρωτοβουλύα τησ Ευρωπαώκόσ Ένωςησ. Carl Ruck Καθηγητής Κλασικών πουδών στο Boston University 2015 February 5