ΚΟΥΣΙΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ-ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ Στους γονείς μας [2]
Οι προοπτικές της νεανικής επιγειρηματικότητας στ^^ Ελλάδα στο πλαίσιο των επενδυτικών ποονοαμμάτ^^ ΕΣΠΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 ΣΕΛ. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ... 9 2.1 Ο ορισμός της επιχειρηματικότητας... 9 2.2 Οι μορφές της επιχειρηματικότητας... 12 2.2.1 Ενδοεπιχειρηματικότητα... 12 2.2.2 Κοινωνική επιχειρηματικότητα... 13 2.2.3 Ακαδημαϊκή επιχειρηματικότητα... 16 2.2.4 Πράσινη επιχειρηματικότητα... 17 2.3 Τα είδη της επιχειρηματικότητας... 17 2.3.1 Γυναικεία επιχειρηματικότητα... 17 2.3.2 Νεανική επιχειρηματικότητα... 20 3. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ... 21 3.1 Η έννοια του επιχειρηματία... 21 3.2 Η προσωπικότητα του επιχειρηματία... 24 3.3 Τα επιχειρηματικά κίνητρα... 27 3.4 Ο ορισμός της επιχειρηματικής δραστηριότητας... 30 3.5 Οργάνωση της επιχειρηματικότητας... 30 4. ΗΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ... 32 4.1 Η εξέλιξη των βασικών δεικτών επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα [3]
Οι προοπτικές της νεανικής επιγειρηματικότητας στ^^ Ελλάδα στο πλαίσιο των επενδυτικών ποονοαμμάτ^^ ΕΣΠΑ το 2011... 32 4.2 Προδιάθεση για επιχειρηματική δραστηριότητα... 34 4.3 Τα επιχειρηματικά κίνητρα... 37 4.4 Επιχειρηματικότητα και ηλικία... 40 5. Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α Ν Ε Α Ν ΙΚ Η Σ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Μ Α Τ ΙΚ Ο Τ Η Τ Α Σ Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Α Α... 43 5.1 Προγράμματα ενίσχυσης της νεανικής επιχειρηματικότητας... 43 5.2 Φορείς σχετικοί με την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη... 46 5.3 Σχόλια για την πορεία-αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων... 47 6. Ε Μ Π Ε ΙΡ ΙΚ Η Ε Ρ Ε ΥΝ Α.... 49 6.1 Μεθοδολογία της έρευνας... 49 6.2 Παρουσίαση του ερωτηματολογίου... 49 6.3 Αποτελέσματα της έρευνας... 50 6.3.1 Δημογραφικά στοιχεία... 50 6.3.2 Ποιοτικά στοιχεία... 50 7. Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α... 64 Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ... 67 Π Ρ Ο Σ Α Ρ Τ Η Μ Α... 73 [4]
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το αντικείμενο της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι οι προοπτικές της νεανικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα μέσω των προγραμμάτων ΕΣΠΑ. Προκείμενου να αποτυπώσουμε τις αντιλήψεις που έχουν οι νέοι σχετικά με την νεανική επιχειρηματικότητα, έχει γίνει μια έρευνα μέσω ερωτηματολογίου το οποίο απαντήθηκε από φοιτητές του ΑΤΕΙ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, της σχολής Διοίκησης και Οικονομίας του τμήματος Λογιστικής. Στο πρώτο κεφάλαιο το οποίο αποτελεί και την εισαγωγή της εργασίας γίνεται μια γενικότερη αναφορά στην σημασία της επιχειρηματικότητας για την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, παρουσιάζοντας κάποια στοιχεία από έρευνα την οποία διεξήγαγε ο ΙΟΒΕ (2013), για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο προσπαθεί το κράτος να αντιμετωπίσει την νεανική και όχι μόνο επιχειρηματικότητα. Το δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνει τον ορισμό της επιχειρηματικότητας, τα είδη καθώς και τις μορφές της. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια του επιχειρηματία, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του τα οποία τον καθορίζουν ως ένα επιτυχημένο επιχειρηματία, τα κίνητρα που τον προτρέπουν να επιχειρήσει, καθώς επίσης τι είναι επιχειρηματική δραστηριότητα και τι επιχειρηματική οργάνωση. Το τέταρτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τα αποτελέσματα έρευνας του ΙΟΒΕ, 2013 (με επεξεργασία στοιχείων του ΟΕΜ), σχετικά με επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα κατά την διάρκεια της κρίσης. Αναλύονται κάποιοι βασικοί δείκτες επιχειρηματικότητας, γίνεται αναφορά στην προδιάθεση των ελλήνων να δραστηριοποιηθούν επιχειρηματικά, τα κίνητρα που τους ωθούν προς μια τέτοια κατεύθυνση καθώς επίσης και την σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην επιχειρηματικότητα και την ηλικία. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τα προγράμματα ΕΣΠΑ τα οποία είναι ενεργά κατά τη διάρκεια σύνταξης της συγκεκριμένης εργασίας, καθώς επίσης και τους επίσημους φορείς που προωθούν και ενισχύουν της επιχειρηματικότητα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Το έκτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη μεθοδολογία η οποία χρησιμοποιήθηκε για την εξεύρεση των αποτελεσμάτων τα οποία προκύπτουν από το ερωτηματολόγιο που διανεμήθηκε και την ανάλυση αυτών. Τέλος στο έβδομο κεφάλαιο, το οποίο αποτελεί και τον επίλογο γίνεται μια σύνοψη των σημαντικότερων ευρημάτων της έρευνας που προηγήθηκε. Λέξεις κλειδιά: επιχειρηματικότητα, ΕΣΠΑ, προγράμματα εργασίας, οικονομική κρίση, ανάπτυξη, καινοτομία [5]
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οικονομική επιστήμη τα τελευταία χρόνια έχει εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον για την επιχειρηματικότητα η οποία μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και πλούτου, δίνοντας την ευκαιρία στο ανθρώπινο δυναμικό να απελευθερωθεί από μια θέση εργασίας η οποία δεν το εκφράζει, μετατρέποντας νέες ιδέες σε επιτυχημένα επιχειρηματικά εγχειρήματα, συσσωρεύοντας γνώση. Επίσης μέσω της επιχειρηματικότητας μπορούμε να ερμηνεύσουμε την οικονομία, μιας και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες της, ερευνώντας μάλιστα κάποια ζητήματα και από κοινωνική άποψη. Σύμφωνα με το ΟΕΜ (Οΐο^αΐ ΕπΐΓεριεπευΓδ^ίρ Μ οπϊϊογ), το οποίο αποτελεί το μοναδικό πρόγραμμα που μετρά την επιχειρηματικότητα σε διαχρονική βάση σε παγκόσμιο επίπεδο από τις αρχές του 1999, η επιχειρηματικότητα ορίζεται ως κάθε προσπάθεια για δημιουργία μιας νέας επιχείρησης ή νέας δραστηριότητας, όπως το ελεύθερο επάγγελμα, η δημιουργία ενός νέου επιχειρηματικού οργανισμού, ή η επέκταση ήδη υπάρχουσας επιχείρησης, που γίνεται από έναν ιδιώτη, από ομάδες ιδιωτών, ή από ομάδες που ήδη λειτουργούν. Συνεπώς η επιχειρηματικότητα λογίζεται ως εκείνη η διαδικασία η οποία αντανακλά την προσπάθεια ενός ατόμου για παραγωγή και πώληση προϊόντων και υπηρεσιών. Με βάση τα παραπάνω η επιχειρηματικότητα συνιστά από μόνη της μια καινοτόμο διαδικασία και αυτό γιατί η επιχειρηματικότητα αναφέρεται στην ικανότητα των ατόμων να αναγνωρίζουν τις ευκαιρίες για επένδυση και την εκμετάλλευση συγκριτικών πλεονεκτημάτων. Η επιχειρηματικότητα αναφέρεται τόσο στην ίδρυση μιας νέας επιχείρησης όσο και στην επέκταση μιας ήδη υπάρχουσας, δημιουργώντας προστιθέμενη αξία, με σκοπό το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος το οποίο επιτυγχάνεται μέσω της παραγωγικής διαδικασίας. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια πολλές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σοβαρότατα προβλήματα επιβίωσης και διατήρησης τους στην αγορά. Αυτό οφείλεται κυρίως στην παγκοσμιοποίηση, στα πλαίσια της οποίας πολλές μεγάλες επιχειρήσεις εισχώρησαν σε όλες τις νέες αναδυόμενες αγορές αποσπώντας ένα σημαντικό κομμάτι της αγοράς τους. Άλλοι σημαντικοί παράγοντες είναι: ΐ) οι σημαντικές και μεγάλες αλλαγές σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο παγκοσμίως, οι οποίες δημιούργησαν ένα ανασφαλές και συνεχώς μεταβαλλόμενο επιχειρηματικό περιβάλλον, ΐΐ) η γραφειοκρατική μεταχείριση και η λανθασμένη αντίληψη για την λειτουργία της αγοράς και ΐΐΐ) η έλλειψη ουσιαστικών διοικητικών γνώσεων και επιχειρηματικής στρατηγικής από τους ιδρυτές-επιχειρηματίες. Επιπλέον, η κοινωνία αντιμετωπίζει με καχυποψία τις διάφορες πρακτικές τις οποίες χρησιμοποιούν αρκετοί επιχειρηματίες, άλλοι για να επιβιώσουν και άλλοι για να συσσωρεύσουν πλούτο. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες οι οποίοι αναφέρθηκαν σε συνδυασμό με την επιδείνωση στους τομείς των κρατικών επιχορηγήσεων και των δημόσιων συμβάσεων, όπως επίσης και στη χρηματοδότηση των μικρομεσαίων [6]
επιχειρήσεων, αποτελούν σημαντικές στρεβλώσεις και εμπόδια στις προσπάθειες για ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Για το λόγο αυτό τόσο ο κρατικός όσο και ο ιδιωτικό φορέας στην Ελλάδα και γενικότερα στην Ευρώπη οφείλει να δημιουργήσει αυτές τις συνθήκες, οι οποίες θα καταφέρουν να ενδυναμώσουν ενεργητικά τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν τον κινητήριο μοχλό της ανάπτυξης της οικονομίας, και μέσω αυτών θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και προώθησης της καινοτομίας και της υγιούς ανταγωνιστικότητας. Ειδικότερα ο ρόλος της νεανικής επιχειρηματικότητας, η οποία αποτελεί ένα είδος επιχειρηματικότητας, είναι πολύ σημαντικός για την οικονομική ανάπτυξη και την αποτελεσματικότερη κατανομή των πόρων και συνεπώς είναι επιτακτική ανάγκη να εκτιμηθεί η αναγκαιότητα και η συμβολή της ώστε να γίνουν και οι απαραίτητες προτάσεις για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας των νέων. Το συγκεκριμένο είδος επιχειρηματικότητας αφορά την δραστηριότητα που μπορούν να ασκήσουν οι νέοι ηλικίας από 18 έως και 39 ετών Πιο συγκεκριμένα και με βάση την ετήσια έκθεση του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ, 2013), για την πορεία της επιχειρηματικότητας στη Ελλάδα (2011-2012), το ποσοστό του συγκεκριμένου δείκτη ανήλθε στο 8%. Παρά τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες οι οποίες επικρατούν στην αγορά από το 2007 και μετά ο συγκεκριμένος δείκτης για την επιχειρηματικότητα των αρχικών σταδίων προσέγγισε το 10%, αποκαλύπτοντας με έμμεσο τρόπο τις προθέσεις των Ελλήνων στην κρίση, που δεν ήταν άλλες από την δημιουργία μικρών επιχειρήσεων, και την ανάγκη τους να παράγουν και να καινοτομήσουν. Επίσης με βάση τα στοιχεία της συγκεκριμένης έρευνας η κατανομή των κλαδικών δραστηριοτήτων περιλαμβάνει τον τριτογενή τομέα ο οποίος βρίσκεται πρώτος στις προτιμήσεις των νέων επιχειρηματικών εγχειρημάτων, ακολουθεί ο μεταποιητικός τομέας ενώ ο πρωτογενής τομέας καταλαμβάνει την τρίτη θέση. Επιπλέον η ελληνική επιχειρηματική δραστηριότητα ενισχύει σημαντικά την απασχόληση μέσω των θέσεων εργασίας οι οποίες δημιουργούνται κατά κύριο λόγο από τι μικρές επιχειρήσεις που απασχολούν από 1 (ένα) έως και 4 (τέσσερα) άτομα και λιγότερο από επιχειρήσεις οι οποίες απασχολούν από 5 (πέντε) έως και 19(δεκαεννέα) ή από 20 (είκοσι) εργαζόμενους και πάνω. Η έννοια της καινοτομίας συνδέεται αναμφίβολα με την αυτή της επιχειρηματικότητας, μιας και αναφέρεται σε οποιαδήποτε αλλαγή συμβαίνει σε ένα προϊόν ή σε μια υπηρεσία που μια επιχείρηση/οργανισμός εισάγει στην αγορά. Η πιο συχνή και κατανοητή μορφή της καινοτομίας περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός νέου προϊόντος ή μιας υπηρεσίας συνήθως μέσω ειδικών τμημάτων έρευνας και ανάπτυξης. Επίσης περιέχει και οποιαδήποτε αλλαγή στη εφαρμογή ή στην χρήση του προϊόντος ή της υπηρεσίας από αυτή που είχε αρχικά οριοθετηθεί. Με βάση την έρευνα του ΙΟΒΕ (2013), και σε αυτό το πεδίο η νέα επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα κινείται σε ικανοποιητικά επίπεδα, μιας η Ελληνική επιχειρηματικότητα [7]
κατέχει την 8η θέση στα νέα επιχειρηματικά εγχειρήματα τα οποία θεωρούνται καινοτόμα σε βαθμό που ξεπερνά το 30%. Συμφώνα λοιπόν με την συγκεκριμένη έρευνα, αποδεικνύεται ότι η πρωτοπορία η οποία χαρακτηρίζει κάθε νέα επιχειρηματική δραστηριότητα αποτελεί βασική επιλογή για την επιχειρηματική επιτυχία και διαφαίνεται ότι οι Έλληνες επίδοξοι και νέοι επιχειρηματίες λαμβάνουν υπόψιν τους την επίδραση που ασκεί η οικονομική ύφεση στις παραδοσιακές δραστηριότητες, και γι αυτό το λόγο φροντίζουν να παράγουν τέτοια προϊόντα και να προσφέρουν τέτοιες υπηρεσίες οι οποίες να είναι βασισμένες στην καινοτομία η οποία αποτελεί στοιχείο διαφοροποίησης και ανταγωνιστικότητας διευκολύνοντας με αυτό τον τρόπο την προώθηση και την απορρόφηση των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών από τους καταναλωτές. Προκείμενου το κράτος να μπορέσει να τονώσει την απασχόληση και κατεπέκτασιν να μειώσει τα ποσοστά της ανεργίας δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας κυρίως μέσω προγραμμάτων τα οποία χρηματοδοτούνται κατά κύριο λόγο από κοινοτικά ταμεία, όπως για παράδειγμα το ΕΣΠΑ. Τα προγράμματα τα οποία είναι σε ισχύ για την συγκεκριμένη χρονική περίοδο θα αναφερθούν σε επόμενο κεφάλαιο αυτής της εργασίας. [8]
2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει αναφορά στην έννοια της επιχειρηματικότητας και πως αυτή προσδιορίζεται από διάφορους ακαδημαϊκούς, τις μορφές και τα είδη της επιχειρηματικότητας. 2.1 Ο ορισμός της επιχειρηματικότητας Η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων σε συνδυασμό με την παραγωγική δομή της ελληνικής οικονομίας η οποία ουσιαστικά βασίζεται κυρίως σε πολύ μικρές επιχειρήσεις οι οποίες στην πλειονότητα τους παρέχουν καταναλωτικά προϊόντα και υπηρεσίες ενώ παράλληλα υπάρχουν πολύ λίγες μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες παράγουν ανταγωνιστικά προϊόντα τα οποία εξάγονται στην παγκόσμια αγορά, έχει οδηγήσει ολοένα και περισσότερους ακαδημαϊκούς και επιχειρηματίες να ασχολούνται με την έννοια της επιχειρηματικότητας. Αυτό συμβαίνει για το λόγο ότι η επιχειρηματικότητα ως νοοτροπία, έννοια και διαδικασία και οι επιχειρηματίες ως άτομα μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στην πρόοδο και στην εξέλιξη της κοινωνίας και της οικονομίας μέσα από διάφορες δραστηριότητες. Η έννοια της επιχειρηματικότητας είναι πολυδιάστατη και για αυτό το λόγο δεν υπάρχει ένας μόνο ορισμός για να την προσδιορίσει. Με βάση την Πράσινη Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Ένωση η επιχειρηματικότητα αναφέρεται κυρίως ως νοοτροπία, την ικανότητα δηλαδή που έχει ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων να δραστηριοποιείται σε εκείνον τον τομέα ή περιβάλλον στο οποίο αναγνωρίζει επιχειρηματικές ευκαιρίες και να τις εκμεταλλεύεται με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργεί προστιθέμενη αξία ή να επωφελείται οικονομικά. Με την βοήθεια της δημιουργικότητας και της καινοτομίας μπορεί κάποιος να εισέλθει στην αγορά, να γίνει ποιο ανταγωνιστικός και με τον καταλληλότερο συνδυασμό τους να αποβεί επιτυχής μια επιχειρηματική προσπάθεια (Πράσινη Βίβλος, 2003). Ακαδημαϊκά ο πρώτος που αναφέρθηκε στην σημασία της επιχειρηματικότητας στην παραγωγική διαδικασία ήταν ο ΑΙΐΤεά ΜαίδΗαΙΙ (1890), ο οποίος στο βιβλίο του Ρτί-ηοί;ρΙβ8 σ[ ΕαοηοΜία^ προσδιόρισε ότι υπάρχουν τέσσερις παράγοντες στην παραγωγική διαδικασία, η γη, η εργασία, το κεφάλαιο και η οργάνωση. Ο τέταρτος παράγοντας, αποτελεί τον συντονιστή των τριών πρώτων [9]
ενώ η επιχειρηματικότητα λειτουργεί ως κινητήριος δύναμη της οργάνωσης βοηθώντας το άτομο ή την ομάδα ατόμων η οποία ασκεί την διοικητική εξουσία να συνδυάσουν με τον πλέον αποδοτικότερο τρόπο τους άλλους τρείς παραγωγικούς συντελεστές. Εξάλλου η λέξη επιχειρηματικότητα προέρχεται από το ρήμα επιχειρώ, που σημαίνει κάνω κάτι καινούργιο, δημιουργώ-καινοτομώ με αβεβαιότητα όμως για το αποτέλεσμα του εγχειρήματος (Μπουρλετίδης, 2003). Με βάση τον Χασσίδ, 2002, η επιχειρηματικότητα θα μπορούσε να προσδιοριστεί και ως μια δέσμη προδιάθεσης, νοοτροπίας και ικανοτήτων που ενυπάρχει ή καλλιεργείται στα άτομα και εφόσον υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες μετουσιώνεται σε ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με τους δΐαπ^ογΐκ και Ουπαπ, (1976), ο αυστηρός ορισμός της επιχειρηματικότητας αναφέρεται στη δημιουργία μιας νέας οικονομικής οντότητας, επικεντρωμένης σε ένα προϊόν ή υπηρεσία, ή τουλάχιστον σε ένα που να διαφέρει σημαντικά από προϊόντα και υπηρεσίες που προσφέρονται κάπου αλλού στην αγορά. Οι δηαηε και Υεπ^αΐαιαΜαπ (2000), διατείνονται ότι η δυσκολία στην εννοιολογική προσέγγιση της επιχειρηματικότητας πηγάζει από τον ίδιο τον ορισμό της. Ο Υβη^αΐαιαΜαη (1997), ορίζει την επιχειρηματικότητα ως την διαδικασία εξεύρεσης επιχειρηματικών ευκαιριών, της αξιολόγησης και της αξιοποίησης τους. Ακολούθως το 01ο6α1 ΕηΐΓερΓεηευΓδΗίρ Μοηίΐοι (2010), υποστηρίζει ότι οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί και επιχειρηματίες θεωρούν ότι η επιχειρηματικότητα είναι απαραίτητη και κρίσιμη για την ανάπτυξη μιας κοινωνίας γιατί οι επιχειρηματίες μέσω της παραγωγικότητας και της καινοτομίας δημιουργούν θέσεις εργασίας και νέο ανταγωνισμό ο οποίος οδηγεί στην δημιουργία νέων προϊόντων. Έτσι η επιχειρηματικότητα είναι πολύ σημαντική για την οικονομική ανάπτυξη και την εθνική ανταγωνιστικότητα μιας χώρας (Κείΐεγ, Βοδ^α και Α^οιόδ, 2011). Οι Ηαγΐοη, ΟεοΓ 6 και ΖαΗια (2002), ανέπτυξαν ένα μοντέλο, ανάλογο με αυτό του 01ο6α1 ΕηΐΓερΓεηευΓδΗίρ Μοηίΐοι, με το οποίο υποστηρίζουν ότι η επιχειρηματικότητα συνδέεται και επηρεάζεται από την κουλτούρα και τον πολιτισμό ενός τόπου. Επίσης περιλαμβάνει σε ατομικό επίπεδο το γνωσιακό υπόβαθρο ενός ατόμου, τα κίνητρα του, τις πεποιθήσεις του, όπως επίσης και τις πολιτισμικά του [10]
ερεθίσματα και αξίες. Το συγκεκριμένο μοντέλο απεικονίζεται στο παρακάτω διάγραμμα: Ηαγίαη, Οβανξβ αηά ΖαΗτα (2002), Πως επηρεάζουν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά την επιχειρηματικότητα. Τέλος με βάση τους Ιωαννίδη και Τσακανίκα (2006), η επιχειρηματικότητα η οποία εξετάζεται με βάση τα κίνητρα έναρξης που ωθούν τα άτομα να δραστηριοποιηθούν, διακρίνεται σε ΐ) επιχειρηματικότητα ευκαιρίας, και σε ΐΐ) επιχειρηματικότητα ανάγκης. Η επιχειρηματικότητα ανάγκης δημιουργείται από άτομα τα οποία στερούνται κάποιας ικανοποιητικής και δημιουργικής απασχόλησης, η οποία να μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες τους (είτε αυτές είναι οικονομικής, κοινωνικής ή επαγγελματικής φύσεως) (Παπαδημητρόπουλος, 2005). Εν αντιθέσει με τα άτομα τα οποία αναπτύσσουν επιχειρηματικότητα ευκαιρίας, τα οποία δεν στερούνται επαγγελματικών επιλογών αλλά αποφασίζουν να [11]
δραστηριοποιηθούν, βασιζόμενοι στην διάγνωση μιας πραγματικής επιχειρηματικής ευκαιρίας την οποία αναγνώρισαν στο ευρύτερο περιβάλλον της αγοράς στο οποίο κινούνται. Οι λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο να ακολουθήσει αυτού του είδους την επιχειρηματική δραστηριότητα είναι η αίσθηση ανεξαρτησίας και δημιουργικότητας, η απόκτηση πλούτου, κύρους και εξουσίας, όπως επίσης και η εκπλήρωση κάποιων προσωπικών στόχων και επιθυμιών (Παπαδημητρόπουλος, 2005). 2.2 Οι μορφές της επιχειρηματικότητας 2.2.1 Ενδοεπι χειρηματικότητα Ενδοεπιχειρηματικότητα (ϊηΐγαργεηευγδηίρ ή οογροιαΐε επΐγεριεπευγδ^ίρ) είναι η επιχειρηματικότητα η οποία δημιουργείται μέσα σε ήδη υφιστάμενους οικονομικούς οργανισμούς, οι οποίοι μπορεί να διοικούνται πέραν του ενός ατόμου. Διαφέρει από την επιχειρηματικότητα ως προς: ΐ) τα κίνητρα που ωθούν κάποιον να δημιουργήσει νέα επιχείρηση, ΐΐ)τις απολαβές και τις συνέπειες που επωμίζονται οι εμπλεκόμενοι όλης της ομάδας, ΐΐΐ) τη διαδικασία ίδρυσης μιας νέας επιχείρησης καθώς και ΐν) τα εμπόδια και τις ευκαιρίες που αντιμετωπίζουν καθόλη την διαδικασία. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η έννοια της ενδοεπιχειρηματικότητας θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ενδοεπιχειρηματικότητα δεν αναφέρεται στην ανάπτυξη ή στην βελτίωση των ήδη υπαρχόντων προϊόντων ή στις τεχνολογικές καινοτομίες οι οποίες είναι φυσική συνέχεια της επιστημονικής ανάπτυξης η οποία χρησιμοποιείται για να λύσει ήδη υπάρχοντα προβλήματα πιο αποτελεσματικά και αποδοτικά αλλά είναι η ανάπτυξη μέσα σε ένα μεγάλο οργανισμό, μικρότερων αυτόνομων ή ημιαυτόνομων επιχειρήσεων (ϋυδΐηεδδ υηίΐδ), οι οποίες παράγουν νέα καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες χρησιμοποιώντας πόρους του οργανισμού με διαφορετικό τρόπο. Αποτελεί κάτι καινούργιο για τον οικονομικό οργανισμό καθώς η εσωτερική επιχειρηματικότητα η οποία δημιουργείται δίνει τη δυνατότητα στα στελέχη του οργανισμού να δράσουν αυτοβούλως προβάλλοντας νέες ιδέες, με στόχο το καλύτερο δυνατό επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Είναι η επιχειρηματικότητα μέσα στις επιχειρήσεις. Η ενδοεπιχειρηματικότητα πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 90, προκειμένου να ενισχύσει τις μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμούς να [12]
αποκτήσουν επιχειρηματικό πλεονέκτημα. Η πρώτη αναφορά για την έννοια της ενδοεπιχειρηματικότητας έγινε το 1978, από τους ΟίίΤοιά ΡίποΗοΐ III και την ΕΙίζα^εΐΗ ΡίποΗοΐ. Από πολλούς χαρακτηρίστηκε ως μια αντιφατική έννοια, όπως για παράδειγμα συμφώνα με το Μογ86 (1986), η έννοια της ενδοεπιχειρηματικότητας αποτελεί μια ψευδαίσθηση, καθώς ουσιαστικά δεν παρέχει στους εργαζόμενους την αυτονομία η οποία απαιτείται από την επιχειρηματική πρωτοβουλία λόγω της ύπαρξης του γραφειοκρατικού συστήματος. Ουσιαστικά ο κυριότερος ρόλος της ενδοεπιχειρηματικότητας είναι να γεφυρώσει την επιχειρηματική δραστηριότητα των ΜΜΕ με αυτή των μεγάλων επιχειρήσεων. Με βάση τους Απΐοποίο και ΚίδΐίοΗ (2003), η ενδοεπιχειρηματικότητα δεν αφορά τις διαδικασίες του πυρήνα μιας οικονομικής μονάδας και αναπτύσσεται σε διαφορετικό βαθμό στο ενδοεπιχειρηματικό συνεχές, ενώ συμφωνούν με το γενικό ορισμό της επιχειρηματικότητας. Ωστόσο με βάση τους συγγραφείς οι οποίοι προσπάθησαν να ορίσουν την ενδοεπιχειρηματικότητα, περιλαμβάνονται στην έννοια αυτής οι παρακάτω οκτώ διαδικασίες οι οποίες αναφέρονται στο εσωτερικό περιβάλλον των επιχειρήσεων: ^ Η δημιουργία νέων αυτόνομων ενδοεταιρικών μονάδων ^ Η δημιουργία νέων προϊόντων ^ Η καινοτομία στη δημιουργία των προϊόντων και των υπηρεσιών ^ Η καινοτομία στην παραγωγική διαδικασία ^ Η ανανέωση στη λειτουργία της επιχείρησης ^ Η ανάληψη πρωτοβουλιών και κατ επέκτασιν ρίσκου από τους εργαζόμενους ^ Ύπαρξη προνοίας και προεργασίας των πρωτοβουλιών της επιχείρησης ^ Το επιχειρηματικό πλεονέκτημα της επιχείρησης έναντι των επικείμενων ανταγωνιστών τη 2.2.2 Κοινωνική επιγειρηματικότητα Η κοινωνική επιχειρηματικότητα (δοοΐαΐ επΐγεριεπευγδ^ίρ) αποτελεί μια σύγχρονη μορφή επιχειρηματικότητας η οποία άρχισε να αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, εφαρμογής της συγκεκριμένης δυναμικής επιχειρηματικής μορφής, αποτελεί ο ΜυΚα^^αά Υυηυδ, ιδρυτής της τράπεζας Οια^εεπ, του Βαη 1αάε8Η, ο οποίος μέσω της ιδιότητας του παρείχε πλήθος [13]
μικροδανείων στο ντόπιο πληθυσμό, κερδίζοντας έτσι το Νόμπελ Ειρήνης το 2006. Με βάση τον Βεεδ, 1998, οι κοινωνικοί επιχειρηματίες είναι επιχειρηματίες με κοινωνική αποστολή, η οποία είναι σαφής και ξεκάθαρη και καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο ανακαλύπτεται και υλοποιείται μια επιχειρηματική ιδέα. Σύμφωνα με τον ΤΪΜΜοηδ, 1994, οι κοινωνικοί επιχειρηματίες παράγουν κοινωνική αξία (δοοΐαΐ ναΐυε) και θεωρούν την παραγωγή οικονομικής αξίας μέσο για την επίτευξη της κοινωνικής αξίας και όχι σκοπό, σε σχέση με τους επιχειρηματίες οι οποίοι παράγουν μόνο οικονομική αξία. Ο Οαηηοη, 1992, χωρίζει τους κοινωνικούς επιχειρηματίες σε τρείς κατηγορίες: ΐ) αυτούς που απέκτησαν πλούτου ασκώντας άλλη δραστηριότητα και επιθυμούν να επιστρέψουν ένα μέρος του για κοινωνικούς σκοπούς, ΐΐ) αυτούς που παρείχαν κοινωνική εργασία, και αποφάσισαν να ασκήσουν επιχειρηματική δραστηριότητα προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κρατική ανεπάρκεια και ΐΐΐ) αυτούς οι οποίοι αποτελούν ένα νέο ρεύμα ατόμων με οικονομικές και εμπορικές σπουδές, έχοντας πάντα κατά νου να δημιουργήσουν την δική τους κοινωνική επιχείρηση. Κατά τον Βεε, 1998, οι συνθήκες είναι πια κατάλληλες για την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Η ύπαρξης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας δεν είναι κάτι καινούργιο και πολλοί παλιοί επιχειρηματικές λόγω της κοινωνική αξίας που παρήγαγαν μέσω της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας μπορούν να χαρακτηριστούν ως κοινωνικοί επιχειρηματίες. Ωστόσο ο ακαδημαϊκός προσδιορισμός της έννοιας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας θα βοηθήσει ώστε να διαφοροποιηθεί από την κοινωνική εργασία και τον κοινωνικό ακτιβισμό. Με βάση τους Μαιΐίη και 08ϋ6Γ, 2007, οι διαφορές των τριών αυτών μορφών κοινωνικής συμμετοχής, διαφέρουν ως προς την άμεση ή την έμμεση δράση και την διατάραξη της ισορροπίας. Οι κοινωνικοί επιχειρηματίες αναλαμβάνουν άμεση δράση, έχοντας ως σκοπό την κοινωνική αλλαγή η οποία πραγματοποιείται μέσα από την δημιουργία μιας νέας ισορροπίας, ανάλογης αυτής που υπάρχει στην αγορά. Παρακάτω, απεικονίζεται διαγραμματικά η διαφοροποίηση που υπάρχει μεταξύ της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και άλλων συναφών δράσεων (Μαιΐίη αηά 08ϋεΓ, 2007): [14]
ΚΟΥΣΙΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ-ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ υ- ^ άμεση ο 'ΰ α ίο Ε -9- Ε '<, -ΰ εμμεση > ΰ I Κοινωνική Ερνασία Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Κοινωνικός Ακτιβισμός βελτιώσεις & συντήμηση υπάρχοντάς συστήματος δημιουργία & διατήρηση νέας ισορροπίας αποτέλε σμα Πη'γή: Διαφοροποίηση κοινωνικής επιχειρηματικότητας από συναφείς δράσεις (Μανίίη αηά ϋαύβτξ, 2007). Βασιζόμενος ο Βεεδ, 1998, στο γεγονός ότι η κοινωνική επιχειρηματικότητα αποτελεί ένα είδος επιχειρηματικότητας προτείνει έναν ορισμό για το τι ακριβώς κάνουν οι κοινωνικοί επιχειρηματίες, οι οποίοι επωμίζονται το ρόλο του παράγοντα αλλαγής στον κοινωνικό τομέα: 1. Δημιουργώντας και διατηρώντας κοινωνική (και όχι μόνο ατομική) αξία, 2. Ανακαλύπτοντας και δράττοντας νέες ευκαιρίες προκείμενου να εξυπηρετήσουν το σκοπό τους, 3. Υιοθετώντας συνεχώς νέες καινοτόμες διαδικασίες ευρισκόμενοι σε συνεχή προσαρμογή και μάθηση, 4. Λειτουργώντας θαρραλέα, ανεξαρτήτως των πόρων που δύναται να ελέγχουν, και [15]
5. Διατηρώντας απολογητική στάση απέναντι στις κοινωνικές ομάδες που υποστηρίχθηκαν για τα αποτελέσματα που παρήχθησαν. Σύμφωνα με τον Βεεδ, 1998 το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η κοινωνική επιχειρηματικότητα είναι η αποτίμηση της. Σε αντίθεση με την εμπορική δραστηριότητα η οποία λειτουργεί έτσι ώστε να ενισχύει τον επιχειρηματία που οργανώνει τους εκάστοτε πόρους προκειμένου να επιτυγχάνει την υψηλότερη μορφή παραγωγικότητας, η μέτρηση της κοινωνικής αξίας είναι αρκετά αόριστη και αμφιλεγόμενη, ενώ υπάρχουν μόνο έμμεσες μετρήσιμες ενδείξεις όπως είναι για παράδειγμα, το σύνολο των επιχορηγήσεων, των δωρεών ή της εθελοντικής εργασίας. 2.2.3 Ακαδημαϊκή επιγειρηματικότητα Η ακαδημαϊκή επιχειρηματικότητα (αοαάεμϊο επΐγεριεπευγδ^ίρ) είναι μια νέα μορφή επιχειρηματικότητας άμεσα συνδεδεμένης με την καινοτομία η οποία αναπτύσσεται μέσα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα και πανεπιστήμια ( Θ δηεα εΐ α1, 2007; δηαηε, 2004), τα οποία προσπαθούν να εμπορευματοποιήσουν τα αποτελέσματα των ερευνών που εκπονούν με την μορφή καινοτόμων προϊόντων στην αγορά. Για το σκοπό αυτό τα ακαδημαϊκά ιδρύματα ιδρύουν μικρές εταιρείες καινοτομίας (δρΐη-οίτδ), οι οποίες μεταφέρουν τεχνολογία από τα πανεπιστήμια στην βιομηχανία. Παράδειγμα αποτελεί η ανάπτυξη ευρεσιτεχνιών από τα πανεπιστήμια, πέρα από τις ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις, και η καταχώρηση των δικαιωμάτων τους από τα ακαδημαϊκά ιδρύματα. Συχνά στην διεθνή βιβλιογραφία συναντάται ο όρος πανεπιστημιακή επιχειρηματικότητα αντί της ακαδημαϊκής επιχειρηματικότητας (Υοιίεγ αηά ΝεΙΙεδ, 2010), η οποία μοιάζει να είναι ταυτόσημη. Η προσπάθεια σύνδεσης του πανεπιστημίου και της αγοράς είναι αρκετά πολύπλοκη καθώς πρόκειται να προστεθεί στις αρμοδιότητες των πανεπιστημίων μια τρίτη αποστολή, εκτός της διδασκαλίας και της έρευνας (Ιοη ^1οεά εΐ α1., 2010). Η δημιουργία του επιχειρηματικού πανεπιστημίου είναι μια ιδέα η οποία απασχολεί τη διεθνή βιβλιογραφία τα τελευταία χρόνια και θα αποτελέσει αντικείμενο έρευνας και παρατήρησης για τα επόμενα χρόνια (Κακούρης, 2010). [16]
2.2.4 Πράσινη επιγειρηματικότητα Η πράσινη επιχειρηματικότητα είναι μια αναδυόμενη μορφή επιχειρηματικότητας η οποία έχει ως σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος (εοοργεηευγδηΐρ) 1998; δοηαρει, 2005) βασιζόμενη στις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης, συμβαδίζοντας έτσι με το γενικότερο οικολογικό κλίμα της εποχής το οποίο διακατέχεται από την έντονη διάθεση των υπαρχουσών εταιρειών να υιοθετήσουν πράσινη λογική ( Γ6εη Μαηα 6Μεηΐ). Συνεπώς αποτελεί εκείνη τη μορφή οικονομικής δραστηριότητας η οποία φροντίζει να παράγει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της χρησιμοποιώντας τέτοιες παραγωγικές διαδικασίες οι οποίες να είναι απόλυτα φιλικές με το περιβάλλον. Έχει παρατηρηθεί ότι η υιοθέτηση της πράσινης λογικής δύναται να δημιουργήσει νέες αγορές για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, παρά να αποτελέσει αίτιο επιχειρηματικής συρρίκνωσης (δοηαρει, 2002^). Ωστόσο το ερώτημα που δημιουργείται είναι κατά πόσο είναι ώριμες οι συνθήκες στην αγοράς για την ανάπτυξη και την βιωσιμότητα των μικρομεσαίων πράσινων επιχειρήσεων, οι οποίες αποτελούν καινοτόμες δραστηριότητες. 2.3 Τα είδη της επιχειρηματικότητας 2.3.1 Γυναικεία επιχειρηματικότητα Η γυναικεία επιχειρηματικότητα έχει αναγνωριστεί παγκοσμίως ως μια σημαντική πηγή για την ανάπτυξη της οικονομίας, ωστόσο τα τελευταία χρόνια παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει σημειώσει εξακολουθεί να αποτελεί τη μειοψηφία του συνόλου των επιχειρηματιών. Για το λόγο αυτό, οι κυβερνήσεις σε πολλές χώρες του κόσμου καθώς και διάφορες αναπτυξιακές οργανώσεις αναλαμβάνουν ενεργά την προώθηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας μέσω διαφόρων προγραμμάτων, κινήτρων και γενικότερα μέτρων προώθησης προκειμένου να ενισχύσουν την ισότητα των δύο φύλων ως προς τις ευκαιρίες απασχόλησης τους στην αγορά εργασίας και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Για να θεωρηθεί μια επιχείρηση ως γυναικεία, με βάση τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (Ο.Ο.Σ.Α.) θα πρέπει να συντρέχουν οι παρακάτω προϋποθέσεις (Σκορδίλη, 2005): [17]
Η γυναικεία συμμετοχή στο κεφάλαιο της εταιρείας να αποτελεί τουλάχιστον το 51%, και Όλες οι ενέργειες οι οποίες γίνονται και αφορούν θέματα τα οποία έχουν να κάνουν με στρατηγικής φύσεως πρακτικές θα πρέπει να αποφασίζονται από την/τις ιδιοκτήτρια/τρίες. Ο καθορισμός των συγκεκριμένων προϋποθέσεων είναι απαραίτητος να γίνει για την πραγματική καταγραφή της γυναικείας επιχειρηματικότητας, προκειμένου να διαχωριστούν οι περιπτώσεις εκείνες οι οποίες αναφέρονται σε δύο συνεταίρους διαφορετικού φίλου ή σε οικογενειακές επιχειρήσεις στις οποίες η γυναίκα καταγράφεται ως ιδιοκτήτρια για φορολογικούς λόγους, ενώ ουσιαστικά η επιχειρηματική δραστηριότητα και οι στρατηγικής σημασίας αποφάσεις λαμβάνονται από τον άνδρα (Λαμπριανίδης, 2003). Συγκεκριμένα με το πρόγραμμα ΕΣΠΑ Ολοκληρωμένη παρέμβαση για την στήριξη της γυναικείας απασχόλησης μέσω ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας δημιουργούνται νέες θέσεις απασχόλησης και ενίσχυσης δημιουργίας πολύ μικρών και μικρών νεοσύστατων και νέων επιχειρήσεων οι οποίες επιδιώκουν την αξιοποίηση των ιδεών τους μέσω της εμπορικής δραστηριότητας. Το πρόγραμμα αφορά άνεργες, απολυμένες, αλλά και αυτοαπασχολούμενες γυναίκες που έχουν εισόδημα κάτω από τα όρια της φτώχειας, καλύπτοντας λειτουργικές δαπάνες ύψους 10.000-20.000 ευρώ για χρονικό διάστημα 18 μηνών και το πόσο των 12.000 για μισθολογικό κόστος εφόσον η επιχείρηση προχωρήσει σε πρόσληψη ανέργου (^^^ 65Ρ3 ΚΓ/6ΐ/Ρ3Κ65/Ν6^5Ρ$.35ΡΧ?ίΪ6η=554) Κάποιοι από τους φορείς και τις διάφορες υπηρεσίες οι οποίες στηρίζουν τη γυναικεία επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, είναι οι παρακάτω: > Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος (Σ.Ε.Γ.Ε.): Είναι ένας μη κυβερνητικό και κερδοσκοπικός οργανισμός, ο οποίος δραστηριοποιείται στην Ελλάδα και αφορά τις γυναίκες που δραστηριοποιούνται στην εγχώρια αγορά (^ ^ ^.5 6 8 6.8 γ). > Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Γυναικών της Μεσογείου (ΑΡΑΕΜΜΕ): σκοπός του οποίου είναι να συνδέσει τις Ενώσεις και τους συνδέσμους των γυναικείων επιχειρηματιών και στελεχών των μεσογειακών χωρών [18]
προκείμενου να τις εκπροσωπήσει στην προσπάθεια τους να συντονίσουν τις δραστηριότητες τους με κοινό σκοπό σε ευρωπαϊκό επίπεδο (^^^.8νηαΐ^α5Ϊ^6Γα.8Γ). > Βυ8ίπ688^0Μαη. Γ: Αποτελεί το πρώτο ελληνικό γυναικείο περιοδικό για την γυναικεία επιχειρηματικότητα, έχοντας ως στόχο την άμεση και αξιόπιστη ενημέρωση όλων των ενδιαφερόμενων επαγγελματιών, στελεχών και επιχειρηματιών γυναικών (^^^.ίυ5ϊη655^ο^αη. 8ΐ). > Εθνικό Επιμελητηριακό Δίκτυο Ελληνίδων γυναικών επιχειρηματιών (Ε.Ε.Δ.Ε.Γ.Ε.): είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός ο οποίος έχει ως σκοπό την ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας στην Ευρώπη και την υλοποίηση των αποφάσεων της Λισαβόνας (^^^.66ά686.6υ). > Εργάνη - Κέντρο Στήριξης της Απασχόλησης και Επιχειρηματικότητας των Γυναικών: είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία και μη κυβερνητική οργάνωση που έχει ως στόχο την προώθηση της γυναικείας απασχόλησης και επιχειρηματικότητας και την υποστήριξη των γυναικών στην αγορά εργασίας (^^^.6Γ8αηΐ.8Γ). > Κέντρο ερευνών για θέματα ισότητας και προώθησης της γυναικείας επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα (Κ.Ε.Θ.Ι.): έχει ως σκοπό την διεξαγωγή ερευνών και μελετών σχετικά με την ισότητα των δυο φίλων καθώς και ευρύτερων θεμάτων που άπτονται της ισότητας όπως είναι η απασχόληση, η επιχειρηματικότητα των γυναικών, η εκπαίδευση κ.τ.λ. (^ ^ ^.^ 6 ϊηϊ.8γ) Με βάση έρευνα του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (Ι.Ο.Β.Ε.), η οποία αναφέρεται στην εξέλιξη των δεικτών της επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα στην περίοδο της κρίσης 2011-2012, επισημαίνεται ότι η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα εξακολουθεί να αποτελεί αντρικό προνόμιο. Πιο συγκεκριμένα για το έτος του 2011, το 6% των ελληνίδων γυναικών βρισκόταν σε πρώιμο στάδιο κάποιας επιχειρηματικής δραστηριότητας, ποσοστό αρκετά υψηλό. Ωστόσο τα δεδομένα μιας συγκεκριμένης χρονιάς δεν αρκούν για να διαμορφώσουν μια ξεκάθαρη εικόνα για την γυναικεία συμμετοχή στην επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, και αυτό γιατί υπόκειται σε μεγάλες διακυμάνσεις από χρόνο σε χρόνο. Ο πίνακας που ακολουθεί αποδεικνύει την παραπάνω διαπίστωση: [19]
ΚΟΥΣΙΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ-ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ Εξέλιξη Γΐ)\ αικείας ε^πχειρηματικότιιτα: αρ^^ικών σταδίων: Ελλάδα (% του ;τληθυσμού 1&-64 ετών) Γυναικεία επιχειρηματικότιιτα 2007 3.5 2008 1-1 2009 6,0 2010 3,7 2011 6,0 Μέσος όρος 5,4 Π}^ή: ΟΕΜ, ΕΜ^ρ'ΐοΰία σιοψίο^^ιομ 2.3.2 Νεανική επιχειρηματικότητα Οι νέοι αποτελούν αναμφίβολα το πιο ζωντανό και δημιουργικό κομμάτι μιας κοινωνίας. Ιδιαίτερα η σημερινή νεολαία χαρακτηρίζεται από τη υψηλή μόρφωση την οποία κατέχει, την εξοικείωση με την τεχνολογία, αλλά δυστυχώς και από την ανασφάλεια και το άγχος που τους προκαλεί η ασταθής οικονομική κατάσταση την οποία αντιμετωπίζει η εγχώρια αγορά και όχι μόνο την τελευταία τουλάχιστον πενταετία (Βάλβη και Φραγκος, 2009). Το πρόβλημα της ανεργίας είναι ένα θέμα το οποίο απασχολεί όχι μόνο τους νέους αλλά γενικότερα όλη την κοινωνία, θεωρώντας την επιχειρηματικότητα των νέων ως την μόνη πιθανή διέξοδο για απασχόληση και επαγγελματική αποκατάσταση στην περίοδο της οικονομικής κρίσης, διότι μέσω της επιχειρηματικότητας θα προωθεί η καινοτομία δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο νέες θέσεις εργασίας (υείΐαο απά Βαρΐίδΐα, 2009;ΚαΓαηα88Ϊθ8 εΐ α1. 2006). Υπάρχουν πολλά προγράμματα (κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση) τα οποία μπορούν να ενισχύσουν την νεανική επιχειρηματικότητα. Ωστόσο ο ανθρώπινος παράγοντας είναι ο βασικότερος για την ίδρυση και την επιτυχία μιας επιχείρησης σε συνδυασμό πάντα με τους απαραίτητους νομικούς και οικονομικούς φορείς. Η [20]