ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΕΑΕΚ Ψυχολογία Φυσικής Αγωγής ΜΚ208, Διάλεξη 1η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Συγχρηματοδότηση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Ε.Κ.Τ.) Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α) Εξάσκηση και αξιολόγηση ψυχολογικών δεξιοτήτων ΓΟΥΔΑΣ ΜΑΡΙΟΣ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ
Θέματα Ορισμός, και Κατηγοριοποίηση των Ψυχολογικών Δεξιοτήτων Λανθασμένες αντιλήψεις για την εξάσκηση Ψυχολογικών Δεξιοτήτων Πεδίο εφαρμογών της εξάσκησης ψυχολογικών δεξιοτήτων στον αγωνιστικό αθλητισμό. Σχετικές έρευνες Εφαρμογή ενός προγράμματος εξάσκησης ψυχολογικών δεξιοτήτων. Αξιολόγηση των ψυχολογικών δεξιοτήτων.
Ορισμός, και Κατηγοριοποίηση των Ψυχολογικών Δεξιοτήτων Οόρος«Εξάσκηση Ψυχολογικών Δεξιοτήτων (Psychological Skills Training)» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τεχνικές και στρατηγικές σχεδιασμένες για την εκμάθηση ή τη βελτίωση διανοητικών δεξιοτήτων οι οποίες προάγουν την απόδοση και τη θετική προσέγγιση στον αθλητισμό (Vealey, 1988)
Ορισμός, και Κατηγοριοποίηση των Ψυχολογικών Δεξιοτήτων Ψυχολογικές δεξιότητες: Χαρακτηριστικά που προσδοκούμε να αναπτύξει ο αθλητής Ψυχολογικές τεχνικές: Διαδικασίες,τεχνικές εξάσκησης μέσω των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν οι ψυχολογικές δεξιότητες (Vealey, 1988)
Ορισμός, και Κατηγοριοποίηση των Ψυχολογικών Δεξιοτήτων Ψυχολογικές τεχνικές και κατηγορίες ψυχολογικών δεξιοτήτων στον αθλητισμό Ψυχολογικές τεχνικές Βασικές ψυχολογικές δεξιότητες Ψυχολογικές δεξιότητες απόδοσης Διευκολυντικές ψυχολογικές δεξιότητες Καθορισμός στόχων Θέληση Ιδανικό επίπεδο σωματικής διέγερσης Δεξιότητες διαπροσωπικών σχέσεων Νοερή απεικόνιση αυτοεκτίμηση Ιδανικό επίπεδο πνευματικής διέγερσης Οργάνωση του τρόπου ζωής Χαλάρωση Αυτοπεποίθηση Ιδανική εστίαση προσοχής Έλεγχος σκέψης
ΛανθασμένεςαντιλήψειςγιατηνΕξάσκηση Ψυχολογικών Δεξιοτήτων (Ε.Ψ.Δ.) Λάθος 1ο: Μόνο Μόνο για αθλητές/τριες τριες υψηλού επιπέδου. Μπορούν να ωφεληθούν όλοι οι αθλητές ιδιαίτερα οι αρχάριοι που έχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης Μπορούν να ωφεληθούν και οι προπονητές από την Ε.Ψ.Δ. Λάθος 2ο:Μόνο για «προβληματικούς» αθλητές Με τους «προβληματικούς» αθλητές ασχολούνται οι κλινικοί ψυχολόγοι ή κλινικοί αθλητικοί ψυχολόγοι Σκοπός της Α.Ψ. είναι να διδάξει ψυχολογικές δεξιότητες και τεχνικές στους «φυσιολογικούς» αθλητές για να μπορούν ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του αγώνα και να βελτιώσουν την απόδοσή τους
Λανθασμένες αντιλήψεις για την Εξάσκηση Ψυχολογικών Δεξιοτήτων (Ε.Ψ.Δ.) Λάθος 3ο: δίνει δίνει γρήγορες, έτοιμες και ασφαλείς λύσεις. Είναι δεξιότητες που απαιτούν μακροχρόνια προσπάθεια και συστηματική εξάσκηση. Λάθος 4ο: Δεν είναι καθόλου χρήσιμη, δε προσφέρει τίποτε.
Πεδίο εφαρμογής της Ψυχολογικής Υποστήριξης στον αθλητισμό Προβλήματα απόδοσης ΗΑ.Ψ. ασχολείται με προβλήματα απόδοσης Ένα πρόβλημα στρες, μια αδυναμία συγκέντρωσης ενός αθλητή στον αγώνα δεν μεταφέρεται έξω από το γήπεδο. Κλινικά προβλήματα Σοβαρές συναισθηματικές διαταραχές λόγω π.χ. μακροχρόνιου τραυματισμού Προσωπικά ψυχολογικά προβλήματα Σοβαρές διατροφικές ανωμαλίες (νευρική βουλιμία, ανορεξία, χρήση εξάρτηση από ουσίες) Προβλήματα σχέσεων οικογενειακά προβλήματα
Πεδίο εφαρμογής της Ψυχολογικής Υποστήριξης στον αθλητισμό Ένα πρόβλημα είναι ψυχολογικό και όχι πρόβλημα απόδοσης όταν: Υπάρχει ικανοποίηση για το επίπεδο του αθλητή όταν αγωνίζεται καλά; (ΌΧΙ=μειωμένη δεξιότητα) Τα λάθη τυχαία σε διάφορες καταστάσεις ή αυξάνονται με την αύξηση της πίεσης; (λόγω πίεσης = προβλήματα ψυχολογικής φύσης) Το πρόβλημα αφορά μια πτυχή της απόδοσης ή όλη; Πως αντιδρά ο αθλητής σε κάποιο πρόβλημα;
Σχετικές έρευνες ÒΗ ανασκόπησητωνgreenspan & Feltz (1989) και Vealey (1994) υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητα της εξάσκησης Ψ.Δ. στην αύξηση της αθλητικής απόδοσης. ÒΤο σύνολο των αθλητών Ολυμπιακών ομάδων χρησιμοποιούσαν συστηματικά τεχνικές Ψ.Δ. (Orlick & Partington, 1989; Gould et al.,1992) ÒΟι πετυχημένοι αθλητές των Η.Π.Α. στην Ολυμπιάδα της Ατλάντα δήλωσαν ότι χρησιμοποιούσαν τεχνικές νοερής προετοιμασίας και χαρακτηρίζονταν για τη ν αυτοσυγκέντρωση και τη δέσμευση στους στόχους (Gould et al., 1999)
Σχετικές έρευνες ÒΟι περισσότεροι πετυχημένοι προπονητές θεωρούν τον αθλητισμό μια διαδικασία τουλάχιστον κατά το 50% πνευματική. ÒΓιακάποιααθλήματα, όπως καλλιτεχνικό πατινάζ,τένις, γκολφ το ποσοστό ανεβαίνει στο 80% με 90%. ÒΟ J. Connors: Η επιτυχία στο επαγγελματικό τένις καθορίζεται κατά 95% από διανοητικές και ψυχολογικές ικανότητες, το 5% από φυσικές ικανότητες. ÒΕλεγχόμενες πειραματικές έρευνες, έρευνες με αθλητές υψηλού επιπέδου, ανέκδοτες μαρτυρίες συνηγορούν για τη χρησιμότητα της εξάσκησης Ψ.Δ. στη βελτίωση της απόδοσης
Εφαρμογή προγράμματος Ψυχολογικών Ποιος; δεξιοτήτων Ο ειδικός αθλητικός ψυχολόγος Ο προπονητής/τρία τρία Μειονεκτήματα Πρακτικά προβλήματα Δεν μπορεί να είναι πάντα δίπλα Μη εξοικείωση με το άθλημα. Πλεονεκτήματα Ειδική εκπαίδευση Ευκολότερη επικοινωνία με τον ειδικό Κατατοπιστικές οδηγίες για προπονητές (Martens, 1987; Orlick,1986) Συνδυασμός προπονητή αθλητικού ψυχολόγου i. Ο αθλητικός ψυχολόγος εκπαιδεύει τον προπονητή ii. Μαζί οργανώνουν το πρόγραμμα iii. Το εφαρμόζει ο προπονητής Είναι το καλύτερο, συνδυάζει τα πλεονεκτήματα των δύο προηγούμενων μοντέλων
Πότε; Στις μικρές ηλικίες: Εφαρμογή προγράμματος Ψυχολογικών δεξιοτήτων i. Αθλητές πιο δεκτικοί ii. Αδιαμόρφωτος ο τρόπο σκέψης και η αγωνιστική συμπεριφορά Στην αρχή της προετοιμασίας: i. Υπάρχει αρκετός χρόνος ii. Δεν υπάρχει η πίεση της iii. Απαιτείται συστηματική και της αγωνιστικής περιόδου και μακροχρόνια προσπάθεια Τα πρώτα ή τα τελευταία 10 με 15 λεπτά κάθε προπόνησης Γιαδιδασκαλίανέας Ψ.Δ. 10-15 λεπτά σε κάθε προπόνηση. Οι μεγάλοι αθλητές ταυτόχρονα με τη φυσική δραστηριότητα εμπλέκουν και την ΕΨΔ
Το περιεχόμενο του προγράμματος Εφαρμογή προγράμματος Ψυχολογικών δεξιοτήτων Οι περισσότερες ψυχολογικές δεξιότητες έχουν εφαρμογή σε όλους τους τομείς της ζωής. Ένα πρόγραμμα εξάσκησης Ψ.Δ. πρέπει να έχει στόχο τη βελτίωση συγκεκριμένων τομέων που υστερεί ο αθλητής και όχι όλους. Τα προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης θα πρέπει να έχουν τη μορφή: Μακροχρόνια περιοδικά προγράμματα για αθλητές Προγράμματα βραχυχρόνια για προπονητές Ατομικά προγράμματα Συνοδεία αθλητικών ψυχολόγων στις αποστολές
Το περιεχόμενο του προγράμματος Εφαρμογή προγράμματος Ψυχολογικών δεξιοτήτων Ένα Μοντέλο εκπαίδευσης προπονητών καλύπτει τις ανάγκες των προπονητών για: Προσανατολισμό στη ψυχολογική προετοιμασία των αθλητών. Χειρισμό των ψυχολογικών αναγκών των αθλητών. Δημιουργία κατάλληλου κλίματος. Γνώσεις σε θέματα που αφορούν το φύλο, κουλτούρα, διαπροσωπικές σχέσεις, γονείς κ.λ.π. Γνώσεις σε θέματα όπως αυτοσυγκέντρωση,στόχοι, θετική σκέψη, ανατροφοδότηση κ.λ.π.
Φάσεις ενός προγράμματος Ε.Ψ.Δ. Εφαρμογή προγράμματος Ψυχολογικών δεξιοτήτων Φάση εκπαίδευσης:εξοικείωση, αναγνώριση της σημασίας της μάθησης Ψ.Δ., επίδραση που έχουν στην αθλητική απόδοση. Φάση κτήσης: επικέντρωση σε στρατηγικές και σε τεχνικές εκμάθησης διαφορετικών ψυχολογικών δεξιοτήτων. Ειδικές εξατομικευμένες στρατηγικές για κάθε ανάγκη του κάθε αθλητή. Φάση πράξης: Αυτοματοποίηση της Ψ.Δ. Συστηματικής ανάμειξη ΨΔ που απαιτούνται στον αγώνα. Εξάσκηση με προσομοίωση
Προβλήματα Εφαρμογή προγράμματος Ψυχολογικών δεξιοτήτων Σκεπτικισμός για το πρόγραμμα Αντίληψη για ανεπάρκεια διαθέσιμου χρόνου Αντίληψη για άγνοια από τα αθλητικά θέματα των αθλητικών ψυχολόγων Έλλειψη εμπιστοσύνης των αθλητών στον αθλητικό ψυχολόγο Δε μπορεί να ελεγχθεί η συνέπεια των αθλητών στην εξάσκησης Ψ.Δ. Αντίληψη ότι δεν υπάρχει συνέχεια σε ένα πρόγραμμα Ε.Ψ.Δ. Ð Από άγνοια: Οι περισσότεροι προπονητές θεωρούν σημαντικό παράγοντα τις ΨΔ, λίγοι όμως γνωρίζουν πως και τι θα διδάξουν. Γιατί παραμελείται ηε.ψ.δ Ð Οι Ψ.Δ.θεωρούνται σταθερές, αμετάβλητες και ίσως έμφυτες:
Αξιολόγηση για Αξιολόγηση των αναγκών των αθλητών/τριών τριών Ανάδειξη των αδυναμιών για να αντιμετωπιστούν Ανάδειξη των προτερημάτων για να ενισχυθούν Εξατομικευμένο πρόγραμμα Η αξιολόγηση του προγράμματος Ε.Ψ.Δ. Ανατροφοδότηση για την αποτελεσματικότητα του προγράμματος, δυνατότητα αναπροσαρμογής. Επιτρέπει στους μετέχοντες να προτείνουν αλλαγές Ο μόνος αντικειμενικός τρόπος για να κριθεί αν έχουν επιτευχθεί οι αρχικοί στόχοι.
Αξιολόγηση των αναγκών των αθλητών/τριών τριών Συνέντευξη Άνοιγμα του αθλητή σε προβλήματα που τον απασχολούν Ερωτήσεις κλειδιά που να βοηθούν τη συνέντευξη Συγκέντρωση πληροφοριών (βιοκινητικές, βιολογικές, διατροφικές) που επηρεάζουν την απόδοση Εξοικείωση του αθλητικού ψυχολόγου με το άθλημα
Ερωτηματολόγια Αξιολόγηση των αναγκών των αθλητών/τριών τριών Χρήση έγκυρων και ειδικά διαμορφωμένων ερωτηματολογίων Test of Attentional and Interpersonal Style Niddefer (1976) Sport Competition Anxiety Test Martens (1977) Χρήση ερωτηματολογίων Χρήση πληροφορίας με εμπιστευτικότητα και τις καθορισμένες ηθικές αρχές. Έλεγχος εγκυρότητας και αξιοπιστίας των πληροφοριών Κίνδυνος για χρήση των πληροφοριών για πρόβλεψη της επιτυχίας
Αξιολόγηση των αναγκών των αθλητών/τριών τριών Χαρακτηριστικές ερωτήσεις για την αξιολόγηση. Ποιες τεχνικές φαίνεται να λειτουργούν καλύτερα; Δόθηκε αρκετός χρόνος για την εξάσκηση των Ψ.Δ.; Πόσο χρήσιμη ήταν η ομαδική συνεδρία; Πόσο χρήσιμη ήταν η ατομική συνεδρία; Ήταν πάντα διαθέσιμος ο ειδικός αθλητικός ψυχολόγος; Ήταν ο ειδικός αθλητικός ψυχολόγος γνώστης του αντικειμένου, έδινε πληροφορίες, ήταν προσιτός; Είναι κάτι που θα πρέπει να προστεθεί ή να αφαιρεθεί από το πρόγραμμα; Ποιο ήταν το δυνατό και ποιο το αδύνατο σημείο του προγράμματος;
Αξιολόγηση των αναγκών των αθλητών/τριών τριών Κλίμακα αξιολόγησης Αθλητικών Ψυχολογικών Δεξιοτήτων (Smith, Schultz, Smoll, & Ptatek, 1995; Goudas et al,1995) 1. Αντιμετώπιση δυσκολιών: δεξιότητα της προσπάθειας και θετικής αντιμετώπισης των δυσκολιών 2. Κορύφωση απόδοσης σε συνθήκες πίεσης: ηπίεση να θεωρείται πρόκληση ενθουσιασμός στην προσπάθεια 3. Καθορισμός στόχων: στόχοι στην προπόνηση και στον αγώνα, έτοιμα πλάνα 4. Αυτοσυγκέντρωση: δεξιότητα της επικέντρωσης σε σχετικά αντικείμενα παράβλεψη των ασχέτων
Αξιολόγηση των αναγκών των αθλητών/τριών τριών Κλίμακα αξιολόγησης Αθλητικών Ψυχολογικών Δεξιοτήτων (Smith, Schultz, Smoll, & Ptatek, 1995; Goudas et al,1995) 5. Απαλλαγή από ανησυχίες: να μη φοβούνται τα λάθη ή τι θα πουν οι άλλοι 6. Αυτοπεποίθηση: όχι αρνητικές σκέψεις, να δίνουν το 100% των δυνατοτήτων τους ανεξάρτητα των συνθηκών. 7. Συμμόρφωση με τον προπονητή/τρία: ικανότητα να διδάσκονται από τις παρατηρήσεις και την κριτική
Αξιολόγηση των αναγκών των αθλητών/τριών τριών Αντιπροσωπευτικές ερωτήσεις του ερωτηματολογίου των Smith et al, (1995); Goudas et al (1996) για κάθε ένα παράγοντα Ποτέ Σχεδόν ποτέ Μερικές φορές Συχνά Σχεδόν πάντα Πάντα 1 Ελέγχω τα συναισθήματά μου ανεξάρτητα από την τροπή του αγώνα ή τη δική μου απόδοση 2 Είναι μια πρόκληση για μένα να αγωνίζομαι κάτω από πίεση 3 Κάθε μέρα, κάθε εβδομάδα έχω πολύ συγκεκριμένους στόχους που με καθοδηγούν τι να κάνω 4 Είναι εύκολο για μένα να κατευθύνω και να κρατώ την προσοχή μου μόνο εκεί που πρέπει. 5 Ενώ αγωνίζομαι ανησυχώ μήπως κάνω λάθη ή δεν αποδώσω καλά 6 Τα καταφέρνω από το ταλέντο και τις ικανότητές μου 7 Όταν ένας προπονητής μου λέει πώς να διορθώσω ένα λάθος που έκανα, έχω την τάση να το παίρνω προσωπικά και να θυμώνω
Θέματα για συζήτηση Μπορεί ένα πρόγραμμα Ε.Ψ.Δ. να έχει πρακτική εφαρμογή σε ένα μικρό αθλητικό σύλλογο που γνωρίζετε ή έχετε σχέσεις; Ποιο προβλήματα προβλέπετε ότι θα δημιουργηθούν; Μια καλή αθλήτρια της ενόργανης έχει την ικανότητα της αυτοσυγκέντρωσης, έχει υψηλή αυτοπεποίθηση,θετική σκέψη, θέτει στόχους, χρησιμοποιεί συστηματικά τον αυτοδιάλογο και την νοερή εξάσκηση. Πιστεύετε ότι οι ικανότητες αυτές είναι αποτέλεσμα μάθησης ή έμφυτες; Ο αθλητής γεννιέται ή γίνεται;
Επίλογος Τα τελευταία χρόνια υπάρχει αναγνώριση του ψυχολογικού παράγοντα στη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης και της σημασίας ενός προγράμματος Ε.Ψ.Δ. Ένα πρόγραμμα Ε.Ψ.Δ. απευθύνεται σε όλους τους αθλητές. Ένα πρόγραμμα Ε.Ψ.Δ όπως γίνεται και με τις κινητικές δεξιότητες απαιτεί χρόνο, υπομονή, οργάνωση, συγκεκριμένους στόχους, αξιολόγηση. Απαιτείται εκτίμηση των αναγκών των αθλητών, εξατομίκευση με σεβασμό στις ατομικές διαφορές και ανάγκες. Προϋπόθεση η καλή συνεργασία ειδικού, του προπονητή και των αθλητών.
Βιβλιογραφία Θεοδωράκης,Ι., Γούδας,Μ., Παπαϊωάνου,Α., (2001). Ψυχολογική Υπεροχή στον Αθλητισμό. Κεφάλαιο 10ο, σελ.193 211, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη Weinberg, R.,& Gould, D., (1995). Foundations of Sport and Exercise Psychology. Κεφάλαιο 13ο, σελ.241 262, Champaign, IL: Human Kinetics.