Εξεταστική περίοδος Σεπτεµβρίου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδηµαϊκό έτος 2011-2012 Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Εξέταση στο µάθηµα: ηµόσια Οικονοµική ιδασκαλία: Βασίλης Θ. Ράπανος Γεωργία Καπλάνογλου Εξεταστική περίοδος Σεπτεµβρίου Η εξέταση αποτελείται από δύο τµήµατα. Στο πρώτο µέρος δίνονται οκτώ ερωτήσεις από τις οποίες πρέπει να απαντήσετε µόνο τις πέντε. Η κάθε ερώτηση µετρά 10% στην βαθµολογία της εξέτασης. Στο δεύτερο τµήµα δίνονται τρία προβλήµατα, από τα οποία πρέπει να απαντήσετε τα δύο. Το κάθε πρόβληµα παίρνει 25% του βαθµού της εξέτασης. Τµήµα Ι. Να εξηγήσετε συνοπτικά κατά πόσο οι πιο κάτω προτάσεις είναι κατά τη γνώµη σας, σωστές, λάθος ή αβέβαιες. Απαντήστε µόνο πέντε από τις πιο κάτω προτάσεις. Η κάθε µια παίρνει το 10%του βαθµού της εξέτασης. 1. Στα προεκλογικά τους προγράµµατα όλα τα κόµµατα υποσχέθηκαν ότι θα µεταρρυθµίσουν το φορολογικό σύστηµα της χώρας µε τρόπο ώστε να είναι απλό, αποτελεσµατικό και δίκαιο. Απάντηση. Λάθος. Ξέρουµε ότι ένα φορολογικό σύστηµα είναι αποτελεσµατικό όταν φορολογούνται αγαθά µε µικρή ελαστικότητα ζήτησης, οπότε το υπερβάλλον βάρος από το φόρο είναι µικρό. Από την άλλη πλευρά, τα αγαθά µε µικρή ελαστικότητα ζήτησης είναι συνήθως αγαθά πρώτης ανάγκης, πράγµα που σηµαίνει ότι η φορολόγηση τους επιβαρύνει αναλογικά περισσότερο τα φτωχά νοικοκυριά, άρα η φορολογία είναι άδικη. Επιπλέον, η αρχή της κάθετης ισότητας επιβάλλει να φορολογείς κάθε άτοµο ανάλογα µε τη φοροδοτική του ικανότητα, κάτι που κάνει το φορολογικό σύστηµα πολύπλοκο. 2. Η παχυσαρκία είναι πλέον ένα σηµαντικό πρόβληµα σε πολλές χώρες. Μια πρόταση που έχει ακουστεί είναι η επιβολή ενός «φόρου λίπους», δηλαδή η επιβολή ενός φόρου σε τρόφιµα που περιέχουν περισσότερο από ένα ελάχιστο ποσοστό λίπους. Ένας τέτοιος φόρος όµως είναι ασύµβατος µε τη µηχανιστική άποψη για το κράτος. Απάντηση. Σωστό. Η µηχανιστική άποψη µας λέει ότι το κράτος είναι µια σύµβαση των ατόµων για να εξυπηρετήσει καλύτερα τα συµφέροντα των ατόµων. Με βάση τη µηχανιστική προσέγγιση, οι ακραίοι φιλελεύθεροι θα υποστήριζαν την άποψη ότι τα άτοµα αποφασίζουν για τον εαυτό τους και δεν χρειάζεται κανένας φόρος. Για έναν σοσιαλδηµοκράτη, όµως ο οποίος ασπάζεται βασικά τη µηχανιστική αντίληψη, αλλά δέχεται και σηµαντικές κρατικές παρεµβάσεις θα υποστηρίξει ότι τα άτοµα είναι µυωπικά στη συµπεριφορά τους και το κράτος ενδιαφέρεται για το καλό τους και άρα ο φόρος είναι κάτι το καλό. 3. Ο Υπουργός Οικονοµικών ανακοίνωσε ότι για να αυξηθούν τα έσοδα του κράτους θα επιβληθεί σε όλους του φορολογούµενους, που δήλωσαν πέρυσι εισόδηµα πάνω από 50.000, ένας φόρος 1.000 ανά φορολογούµενο. Ο φόρος αυτός όµως είναι στρεβλωτικός και θα προκαλέσει επιπλέον υπερβάλλον βάρος. Απάντηση. Λάθος. Ένας φόρος είναι στρεβλωτικός, όταν το άτοµο στο οποίο επιβάλλεται µπορεί να τον αποφύγει µε το να αλλάξει συµπεριφορά. Π.χ. ο ΦΠΑ είναι

2 στρεβλωτικός επειδή µπορεί να τον αποφύγει ο καταναλωτής µε το να µην αγοράζει τα προϊόντα στα οποία επιβάλλεται. Το φόρο όµως των 1.000 ευρώ στα εισοδήµατα που δηλώθηκαν δεν µπορούν να τον αποφύγουν οι φορολογούµενοι ότι και να κάνουν. Άρα ο φόρος αυτός δεν είναι στρεβλωτικός. 4. Η ιατρική ασφάλιση είναι πιο φτηνή όταν αγοράζεται από έναν εργοδότη για µια οµάδα εργαζοµένων, από ότι αν την αγοράζει ο κάθε εργαζόµενος χωριστά, λόγω της ύπαρξης ηθικού κινδύνου. Απάντηση. Λάθος. Αυτό δεν οφείλεται πρωταρχικά στο γεγονός ότι ο εργοδότης έχει µεγαλύτερη διαπραγµατευτική δύναµη. Ο ασφαλιστής επιµένει ο εργοδότης να δώσει κάλυψη σε όλους τους εργαζόµενους και έτσι να µειώσει ή και να εξαλείψει το πρόβληµα της δυσµενούς επιλογής. Οι ιδιώτες που ζητούν ιατρική ασφάλιση έχουν µεγαλύτερη πιθανότητα από το µέσο όρο να αρρωστήσουν, ή είναι υποχονδριακά άτοµα. 5. Οι χρήστες του ιαδικτύου (Internet) επιβάλλουν, εν γένει, ένα µηδενικό κόστος στη µετάδοση πληροφοριών. Κατά συνέπεια, υπάρχει συνωστισµός και οι χρήστες αντιµετωπίζουν καθυστερήσεις. Για την επίλυση του προβλήµατος δεν απαιτείται καµιά παρέµβαση αφού µε βάση το θεώρηµα του Coase, οι χρήστες θα λύσουν µόνοι τους το πρόβληµα. Απάντηση. Λάθος. Οι χρήστες είναι τόσο πολλοί που οι διαπραγµατεύσεις µεταξύ τους είναι πρακτικά ανέφικτες. Άρα δεν µπορεί να ισχύει το θεώρηµα του Coase 6. Ο φόβος που προκαλείται από τροµοκρατικές επιθέσεις µπορεί να θεωρηθεί ως δηµόσιο αγαθό. Απάντηση. Σωστό: Το δηµόσιο αγαθό δεν είναι αναγκαστικά κάτι το θετικό. Ο φόβος από τροµοκράτες είναι ένα καλό παράδειγµα δηµόσιου αγαθού (κακού), αφού η δράση των τροµοκρατών επηρεάζει τη χρησιµότητα του υπόλοιπου πληθυσµού και αυτό δεν το επιλαµβάνεται η αγορά µε το µηχανισµό των τιµών. Ισχύουν και η αρχή της αδυναµίας αποκλεισµού και η µη ανταγωνιστική κατανάλωση. 7. Για τον έλεγχο των ρύπων των αυτοκινήτων η αστυνοµία κάνει ελέγχους στους δρόµους, µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται καθυστερήσεις που κυµαίνονται από 15 λεπτά µέχρι δύο ώρες. Αυτό δεν πρέπει να λαµβάνεται υπόψη σε µια ανάλυση κόστους-οφέλους για το περιβαλλοντικό πρόγραµµα και εξάλλου δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να γίνει κάτι τέτοιο. Απάντηση. Λάθος. Ο αυξηµένος χρόνος αναµονής λόγω των ελέγχων πρέπει να ληφθεί υπόψη. Ένας λογικός τρόπος είναι υπολογίσουµε την αξία του χρόνου αναµονής µε βάση το ωροµίσθιο του ατόµου. Αν π.χ. η αξία του χρόνου ταξιδιού είναι το µισό του ωροµισθίου, τότε πολλαπλασιάζουµε το µισό του ωροµισθίου επί το χρόνο αναµονής. 8. Σε µια αγορά µε κανονική (Μαρσαλιανή) καµπύλη ζήτησης, η επιβολή ενός φόρου δεν αλλάζει τη ζητούµενη ποσότητα του αγαθού. Αυτό σηµαίνει ότι το υπερβάλλον βάρος του φόρου είναι µηδέν. Απάντηση. Λάθος. Το υπερβάλλον βάρος προκαλείται από το αποτέλεσµα υποκατάστασης και µετράται κάτω από την αντισταθµισµένη καµπύλη ζήτησης. Η

3 επιβολή ενός φόρου µπορεί να προκαλέσει ένα αποτέλεσµα εισοδήµατος που είναι ίσο µε το αποτέλεσµα υποκατάστασης µε αντίθετο πρόσηµο. Σε µια τέτοια περίπτωση, η ζητούµενη ποσότητα δεν αλλάζει, αλλά υπάρχει αποτέλεσµα υποκατάστασης και άρα υπερβάλλον βάρος. Τµήµα ΙΙ. Προβλήµατα Απαντήστε σε δύο από τις τρεις ερωτήσεις. Η κάθε µια παίρνει το 25% του βαθµού της εξέτασης. 1. Η Άννα και ο Βασίλης απολαµβάνουν ένα δηµόσιο αγαθό το. Οι προτιµήσεις της Άννας δίνονται από τη σχέση U = aln( ) + (1-a)ln(), και το εισόδηµα της είναι. Ο Βασίλης έχει προτιµήσεις που δίνονται από τη σχέση U = aln( ) + (1-a)ln(), και εισόδηµα. Η τιµή του είναι 1 και η τιµή του είναι P. α) Ποια η ποσότητα του δηµόσιου αγαθού που είναι κοινωνικά αποτελεσµατική; β) Ποιο το επίπεδο παροχής του δηµόσιου αγαθού από ιδιώτες; γ) Η ιδιωτική παροχή είναι µικρότερη, µεγαλύτερη ή ίση µε την αποτελεσµατική; Απάντηση: α) Η συνθήκη του Samuelson για άριστη παροχή είναι RS = P, + RS, Στο πρόβληµα µας αυτό συνεπάγεται ότι a) a) + a a = P δηλαδή ( 1 a)( + ) = ap Με δεδοµένο τον εισοδηµατικό περιορισµό της κοινωνίας + +P = + Και σε συνδυασµό µε την προηγούµενη σχέση βρίσκουµε =(1-a)( + )/P β) Ας υποθέσουµε ότι η Άννα προσφέρει ποσότητα δηµόσιου αγαθού, και ο Βασίλης. Άρα έχουµε = + Το πρόβληµα που έχει να λύσει η Άννα είναι ax U (, )=U (, + ) Με εισοδηµατικό περιορισµό +P = Λύνοντας βρίσκουµε RS i, = P (1) +P = (2) Η εξίσωση (1) συνεπάγεται a) a = P

4 Από τη (2), έχουµε = -P Και µε υποκατάσταση βρίσκουµε a)( P ) a) = P Και άρα = a a( + ) P Επειδή οι συναρτήσεις για την Άννα και το Βασίλη έχουν την ίδια µορφή, έχουµε για το Βασίλη a) = P a Συνδυάζοντας τις δύο σχέσεις βρίσκουµε a)( + ) + = a( + P ) Άρα, = + =(1-a)( + )/(P (1+a)) ποσότητα που είναι µικρότερη από την αποτελεσµατική. 2. Σ ένα νησί υπάρχει ένα ιχθυοτροφείο που παράγει ψάρια για τους κατοίκους του νησιού. Το ιδιωτικό οριακό όφελος του ιχθυοτροφείου δίνεται από την εξίσωση P=200-2Q. Το ιδιωτικό οριακό κόστος δίνεται από την εξίσωση PC=50. Το ιχθυοτροφείο όµως ρυπαίνει τη γύρω θάλασσα µε αποτέλεσµα να µην µπορούν να κολυµπήσουν οι κάτοικοι. Η οριακή ζηµιά στους κατοίκους δίνεται από τη σχέση D=0,25Q. Από την άλλη πλευρά όµως οι ψαράδες του νησιού ωφελούνται επειδή ο πληθυσµός των ψαριών γύρω από το ιχθυοτροφείο αυξάνεται και το οριακό εξωτερικό όφελος είναι E=12. Πόσοι τόνοι ψάρια θα παραχθούν από το ιχθυοτροφείο; Ποια είναι η κοινωνικά επιθυµητή ποσότητα; (Η χάραξη διαγράµµατος µπορεί να βοηθήσει) Απάντηση Το ιχθυοτροφείο λαµβάνει υπόψη του µόνο το δικό του οριακό όφελος και κόστος. Άρα θα παράγει στο σηµείο όπου P=200-2Q=PC=50, πράγµα που σηµαίνει ότι η παραγόµενη ποσότητα είναι Q 1 =75. Η αποτελεσµατική ποσότητα επιβάλλει να λάβουµε υπόψη και τα εξωτερικά οφέλη και κόστη. Να εξισώσουµε δηλαδή όχι το ιδιωτικό οριακό όφελος µε το ιδιωτικό οριακό κόστος, αλλά το κοινωνικό οριακό κόστος (SC) µε το οριακό κοινωνικό όφελος. Αυτό συνεπάγεται το κοινωνικό οριακό όφελος (S) (S= P+E= 200-2Q+12=212-2Q) = (SC=PC+D=50+0,25Q). Άρα S=212-2Q=SC=50+0,25Q, Q*=72. Στην περίπτωση αυτή έχουµε µια αρνητική και µια θετική εξωτερικότητα, αλλά η αρνητική υπεραντισταθµίζει τη θετική. Το πιο κάτω διάγραµµα απεικονίζει την κατάσταση.

5 3. Υποθέστε ότι µια αγορά έχει µια µόνο επιχείρηση. Η καµπύλη ζήτησης για το προϊόν που παράγεται δίνεται από τη σχέση Q=10-2P, όπου Q είναι το προϊόν και Ρ η τιµή. Υποθέστε ακόµη ότι η κανονική και η αντισταθµισµένη καµπύλη συµπίπτουν. Πάγια κόστη δεν υπάρχουν και το οριακό κόστος της επιχείρησης είναι σταθερό και ίσο µε 3 (C =3). α) Αν η επιχείρηση συµπεριφέρεται ως πλήρως ανταγωνιστική ποια η παραγόµενη ποσότητα και ποια η τιµή του αγαθού σε ισορροπία; Ποια η κοινωνική ευηµερία; β) Αν η επιχείρηση συµπεριφέρεται ως µονοπώλιο ποια η παραγόµενη ποσότητα και ποια η τιµή του αγαθού σε ισορροπία; Ποια η κοινωνική ευηµερία; γ) Ποιο το υπερβάλλον βάρος του µονοπωλίου; δ) Υποθέστε τώρα ότι η κυβέρνηση δίνει µια επιδότηση στο µονοπώλιο για να θέτει την τιµή του όπως στον τέλειο ανταγωνισµό. Ποιο το ποσό της επιδότησης ανά µονάδα προϊόντος και ποιο το συνολικό ποσό της επιδότησης; Ποια η κοινωνική ευηµερία στην περίπτωση αυτή; Απάντηση α ) Σε ισορροπία στον ανταγωνισµό Ζήτηση = Προσφορά = C, που συνεπάγεται P = 3, Q = 4, και κοινωνική ευηµερία ίση µε το πλεόνασµα του καταναλωτή SW(a) = CS = 4. β) Σε µονοπώλιο έχουµε ισορροπία όταν οριακό κόστος C = οριακό έσοδο R. Έτσι έχουµε Q = 2, P = 4, και κοινωνική ευηµερία SW(b) = CS (πλεόνασµα καταναλωτή) + PS (κέρδος) = 1 + 2 = 3. γ )Υπερβάλλον βάρος = SW(a) SW(b) = 1 ή (1/2) x Q x P =(1/2) x 2 x 1 =1. δ) Για να βρω την επιδότηση ανά µονάδα θέτω R = C S. R = 5 Q και C = 3. Άρα η επιδότηση είναι 2 ανά µονάδα προϊόντος. Συνολικό ποσό επιδότησης S = 2 4 = 8,

6 και κοινωνική ευηµερία SW(d) = CS + PS S = 4 + 8 8 = 4. Αυτονόητο αφού έχουµε παραγωγή ίδια µε εκείνη σε τέλειο ανταγωνισµό.