ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΟΤ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΤ ΙΣΟΤ ΣΗ ΑΡΧΑΙΑ ΣΡΙΚΚΗ Λεωνίδασ Χατηθαγγελάκθσ-Δθμιτρθσ Ακαναςίου Η αρχαία Τρίκκθ, ςε προνομιακι κζςθ, ςτο κζντρο τθσ τετράδασ Εςτιαιϊτιδοσ, ταυτίηεται αναμφιςβιτθτα με τθν ςθμερινι πόλθ των Τρικάλων. Η ΘΕΗ ΣΗ ΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΗΜΑΙΑ ΣΗ Από τισ αναςκαφικζσ ζρευνεσ που πραγματοποιικθκαν μζχρι τϊρα, προζκυψε ότι θ αρχαία πόλθ απλωνόταν ανάμεςα ςτα δφο χαρακτθριςτικά μορφολογικά ςτοιχεία του τόπου, τον ποταμό Λθκαίο και τον λόφο του Φρουρίου των Τρικάλων, όπου πικανότατα βριςκόταν θ αρχαία ακρόπολθ 1. Αυτά τα ςτοιχεία αποτζλεςαν ελκυςτικοφσ παράγοντεσ για τθν επιλογι του χϊρου και τθν αδιάκοπθ ανκρϊπινθ κατοίκθςθ, ιδθ από τθν εποχι του Χαλκοφ 2. Η αρχαία πόλθ, κτιςμζνθ ςτισ υπϊρειεσ ενόσ χαμθλοφ φυςικοφ εξάρματοσ των Χαςίων, ςτο βόρειο τμιμα τθσ δυτικισ Θεςςαλικισ πεδιάδασ, είχε εξαιρετικι ςτρατθγικι ςθμαςία, διότι αςκοφςε ζλεγχο ςτθν διάβαςθ από τθν Ήπειρο ςτθν Θεςςαλία. ΑΡΧΑΙΕ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΕ ΠΗΓΕ Οι αρχαίεσ φιλολογικζσ πθγζσ 3 διζςωςαν ελάχιςτεσ πλθροφορίεσ, που επικεντρϊνονται ςτθν αρχαία Τρίκκθ, ωσ μυκικι πατρίδα του Αςκλθπιοφ και των παιδιϊν του Μαχάονα και Ροδαλείριου, ςτο λαμπρό ιερό τουσ, που κα πρζπει να υπιρχε ςτθν πόλθ, τουλάχιςτον μζχρι τα χρόνια του Στράβωνα τον 1 ο αι. π.χ., και ςε διάφορα επειςόδια ςτθ διάρκεια των πολζμων του Φιλίππου Βϋ για τθν επικράτθςθ ςτθ Νότια Ελλάδα, όταν θ πόλθ καταςτρζφεται κατϋ απαίτθςθ τθσ Ρζλιννασ το 364 π.χ., αλλά και αργότερα κατά τθν διάρκεια των πολζμων των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν βρίςκεται ςτθ δίνθ των ςυγκροφςεων των Μακεδόνων με τουσ Ακαμάνεσ, τουσ Αιτωλοφσ και τουσ ωμαίουσ. ΟΙ ΑΝΑΚΑΦΕ ΣΟΤ ΠΕΡΑΜΕΝΟΤ ΑΙΩΝΑ 1 Stahlin, 2002, 217-219 2 Ραπαδοποφλου-Θεοχάρθ Μαρία, 1959, 69-79. Τρικαλινά 16, 1996, 225-239.Θεοχάρθσ Δ., 1958, 64-80. Καςτριϊτθσ Ρ., 1903, 27 3 Θεοχάρθσ Δ,. 1958, 64-80. Καςτριϊτθσ Ρ., 1903, 27. Τρικαλινά 1, 1981, 67-76. Τρικαλινά 8, 1988, 171-201. Τρικαλινά 16, 1996, 225-239 1
Τισ ιςτορικζσ πθγζσ, ςχετικά με τθν ιςτορία τθσ πόλθσ, κλικθκε να επιβεβαιϊςει θ αναςκαφικι ζρευνα, που διενεργικθκε τον περαςμζνο αιϊνα 4, ςε περιοριςμζνο τμιμα τθσ, ςτο χϊρο που ζχει επικρατιςει να ονομάηεται «Αςκλθπιείο». Μζχρι πριν κάποια χρόνια, θ εικόνα που είχαμε για τθν τοπογραφία τθσ αρχαίασ Τρίκκθσ, τισ οικιςτικζσ τθσ φάςεισ και τα ίδια τθσ τα όρια ιταν μάλλον αςαφι. Η αυξανόμενθ οικοδομικι δραςτθριότθτα ςτθ πόλθ των Τρικάλων, που βρίςκεται υπό τθν άμεςθ εποπτεία τθσ ΛΔϋ Εφορείασ Ρροϊςτορικϊν και Κλαςικϊν Αρχαιοτιτων, ιταν θ αφορμι, θ ζρευνα για τθν αποκάλυψθ του οικιςτικοφ ιςτοφ τθσ αρχαίασ πόλθσ, να λάβει μεγάλεσ διαςτάςεισ και να ζχει ςθμαντικά αποτελζςματα 5. ΟΙ ΑΝΑΚΑΦΕ ΣΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2009-2011 Οι ςωςτικζσ αναςκαφζσ που πραγματοποιικθκαν τθν περίοδο 2009-2011, ςυμπλθρϊνουν και εμπλουτίηουν τθν αναςκαφικι ζρευνα που προθγικθκε από τθν ίδρυςθ τθσ ΛΔϋ Εφορείασ Ρροϊςτορικϊν και Κλαςικϊν Αρχαιοτιτων και ζπειτα. Οικόπεδο Μπλαντθ-Μαχαίρα: Βρίςκεται ςτθν οδό Αμαλίασ, 80μ. περίπου ΝΔ του περιφραγμζνου αρχαιολογικοφ χϊρου του «Αςκλθπιείου». Ήρκαν ςτο φωσ λιγοςτά αρχιτεκτονικά λείψανα και τζςςερισ (4) κτιςτοί κιβωτιόςχημοι τάφοι των ρωμαϊκϊν χρόνων. Από το ςφνολο των τάφων, κατζςτθ δυνατό να διανοιχτοφν οι τρείσ, από τουσ οποίουσ οι δφο είναι «δίδυμοι». Οι τάφοι καλφπτονταν με λίκινεσ πλάκεσ. Τα πλευρικά τουσ τοιχϊματα, επιχριςμζνα με κονίαμα και το δάπεδο ιταν καταςκευαςμζνα από οπτόπλινκουσ, με ςυνδετικό υλικό κονίαμα. Ο προςανατολιςμόσ τουσ ιταν Νότιοσ-Βόρειοσ. Ο τάφοσ 2 περιείχε πζντε ςκελετοφσ, όμωσ ςτθ κζςθ τουσ βρζκθκαν τζςςερα (;) κρανία. Οι νεκροί ιταν τοποκετθμζνοι με το κεφάλι βόρεια, ςε φπτια κζςθ και ίςια τα 4 Καςτριϊτθ Ρ.,1903, 27. ΑΕ, 1918, 65-73. ΡΑΕ, 1915, 169. Ζργον Αρχαιολογικισ Εταιρείασ, 1958, 68-71. ΑΔ 16, 1960, Χρονικά, 169-170. ΑΔ 20, 1965, Χρονικά, 313-316. ΑΔ 21, 1966, Χρονικά, 247-249. ΑΔ 31, 1976, Χρονικά, 178-181. ΑΔ 32, 1977, Χρονικά, 137. ΑΔ 40, 1985, Χρονικά, 202-205. ΑΔ 42, 1987, Χρονικά, 283-284. ΑΔ 44, 1989, Χρονικά, 235-236. ΑΔ 48, 1993, Χρονικά, 252. Τρικαλινά 8, 1988, 171-201 5 ΑΔ 56-59, 2001-2004, Χρονικά, 585-589. 2
πόδια, εκτόσ του ενόσ που ιταν λυγιςμζνα. Στο δυτικό πλευρικό τοίχωμα υπιρχε μικρι κτιςτι κικθ. Σϊηει δφο καλυπτιριεσ πλάκεσ. Ο διπλανόσ τάφοσ 3, αναλόγων διαςτάςεων, παραβιάςτθκε ιδθ ςτθν αρχαιότθτα, προκειμζνου να αφαιρεκοφν οι οπτόπλινκοι. Αξιοπερίεργο είναι ότι εδϊ χρθςιμοποιικθκε ωσ ςυνδετικό υλικό υδραυλικό κονίαμα. Δεν βρζκθκαν ςκελετοί και κτερίςματα. Στον τάφο 1, που εντοπίηεται λίγα μζτρα νότια, τα οςτά των δφο νεκρϊν και τα κτερίςματα περιςυλλζχκθκαν, χωρίσ να γίνει ςχεδιαςτικι και φωτογραφικι αποτφπωςθ ςτθ κζςθ τουσ, διότι εμπόδιηε ο υδροφόροσ ορίηοντασ. Οι νεκροί ιταν τοποκετθμζνοι με το κεφάλι βόρεια. Λείπουν οι καλυπτιριεσ πλάκεσ. Το περιεχόμενο των τάφων ιταν φτωχό ςε κτερίςματα. Βρζκθκαν οςτζινοι αςτράγαλοι, γυάλινα τμιματα αγγείων, πιλινα αβαφι κφπελλα, ςιδερζνια καρφιά και χάλκινο αδιάγνωςτο νόμιςμα. Ζξω από τουσ τάφουσ βρζκθκαν δφο λυχνάρια που χρονολογοφνται ςτο βϋ μιςό του 1 ου αι. π.χ. και μζςα ςτο 1 ο αι. μ.χ., κακϊσ και νόμιςμα του κοινοφ των Θεςςαλϊν των αυτοκρατορικϊν χρόνων. Αναμφίβολα, οι τάφοι αποτελοφςαν μζροσ ενόσ νεκροταφείου των φςτερων ρωμαϊκϊν χρόνων, ςε πολφ κοντινι απόςταςθ, ΝΔ του περιφραγμζνου αρχαιολογικοφ χϊρου του «Αςκλθπιείου», όπου εντοπίηεται και ρωμαϊκόσ λουτρϊνασ. Οικόπεδο Λίπα: Βρίςκεται ςτθ ςυμβολι των οδϊν Βλαχάβα και Οικονόμου. Αποκαλφφκθκε αρχαίοσ δρόμοσ ςε μικοσ 33μ περίπου, με πλάτοσ 3μ και κατεφκυνςθ Β-Ν και εκατζρωκεν αυτοφ οικιςτικά κατάλοιπα, που αποτελοφν τμιματα οικοδομικϊν νθςίδων. Τα λείψανα ανικουν ςε δφο οικοδομικζσ φάςεισ των ελλθνιςτικϊν χρόνων, με δωμάτια και χϊρουσ και διατθρθμζνα κατά ςθμεία βοτςαλωτά δάπεδα. Τα κεμζλια χρθςιμοποιικθκαν εν μζρει, με επιςκευζσ και ςυμπλθρϊςεισ και ςτα ρωμαϊκά χρόνια, όπου ανικει και τμιμα δαπζδου από οπτόπλινκουσ. Κατά μικοσ του δρόμου διατθρείται τμιμα πιλινου κυλινδρικοφ αγωγοφ φδρευςθσ των ελλθνιςτικϊν χρόνων ςε μικοσ 3,50μ, αρκετά χαμθλότερα από το ανϊτερο οδόςτρωμα. Ο αγωγόσ φαίνεται ότι γωνιάηει, ακολουκϊντασ κατεφκυνςθ Α-Δ πράγμα που ενιςχφει τθν άποψθ για τθν φπαρξθ και δεφτερου δρόμου με κατεφκυνςθ Β-Ν. Στο ΒΔ τμιμα του ςκάμματοσ, ςε 3
αρκετό βάκοσ (0,30μ-0,50μ) κάτω από τθν ζδραςθ των τοίχων, αποκαλφφκθκαν αραιά ςτρϊματα καταςτροφισ, ίχνθ καφςθσ και δφο κζςεισ πικαριϊν, που ανικουν ςε παλαιότερθ φάςθ κατοίκθςθσ. Τζλοσ, εντοπίηονται βόκροι, ωσ παραβιάςεισ των βυηαντινϊν και μεταβυηαντινϊν χρόνων. Στα κινθτά ευριματα περιλαμβάνονται όςτρακα ανάγλυφων ςκφφων με φυτικά και αφθγθματικά κζματα, λυχνάρια, τμιματα αγγείου με εγχάρακτθ διακόςμθςθ και χάλκινο νόμιςμα τθσ Λάριςασ του 400-344 π.χ. Οικόπεδο υνεταιριςτικθσ Σράπεζασ: Βρίςκεται ςτθν οδό Κονδφλθ. Αποκαλφφκθκαν αποςπαςματικά οικοδομικά λείψανα, που ανικουν ςε δφο τουλάχιςτον οικιςτικζσ φάςεισ των ελλθνιςτικϊν χρόνων. Η κφρια χριςθ του χϊρου ανάγεται ςτθν φςτερθ ελλθνιςτικι περίοδο με βάςθ τθν κεραμικι: ανάγλυφα όςτρακα με φυτικά και αφθγθματικά κζματα, όςτρακα δυτικισ κλιτφοσ, μυροδοχεία, κακϊσ και τμιματα πιλινων ειδωλίων, ιδιαίτερα γυναικείων προτομϊν. Από τα νομίςματα διαγνϊςτθκαν: ζνα χάλκινο τθσ Τρίκκθσ του 400-344 π.χ., ζνα χάλκινο τθσ Λάριςασ του 400-344 π.χ. και ζνα χάλκινο του κοινοφ των Αιτωλϊν του 200-205 π.χ. Τμιματα ανάγλυφων λυχναριϊν και δφο χάλκινα νομίςματα του κοινοφ των Θεςςαλϊν των αυτοκρατορικϊν χρόνων (το ζνα ςτα χρόνια του Νζρωνα) αποδεικνφουν ότι ο χϊροσ ιταν ςε χριςθ, ςε μικρότερο βακμό βζβαια και ςτθ ρωμαιοκρατία, τουλάχιςτον ςτο 1 ο αι. μ.χ. Ξεχωρίηουν ςυνανικοντα τμιματα μεγάλου αγγείου, πικανϊσ πίκου, με ανάγλυφο Διονυςιακό κζμα, κακϊσ και μία χάλκινθ μικρογραφικι ερμαϊκι ςτιλθ. Οικόπεδο Δαςκαλόπουλου-Παπαςτεριάδη: Βρίςκεται ςτθ ςυμβολι των οδϊν Κουμουνδοφρου και Μεταξά. Ήλκαν ςτο φωσ τμιματα ελλθνιςτικϊν οικιϊν με επιδιορκϊςεισ και ςυμπλθρϊςεισ των ρωμαϊκϊν χρόνων, εκατζρωκεν αρχαίασ οδοφ. Ο αρχαίοσ δρόμοσ ςϊηεται ςε μικοσ 19μ, με πλάτοσ 4,85μ και κατεφκυνςθ Β-Ν. Η οικία ςτα ανατολικά του δρόμου, διατθρεί τισ κατόψεισ πζντε δωματίων, τα οποία επικοινωνοφςαν με κυραία ανοίγματα και με τον δρόμο μζςω του βόρειου δωματίου. Οι αποκαλυφκζντεσ χϊροι πικανότατα περικλείουν εςωτερικό αίκριο, ςτο οποίο εντοπίςτθκαν, ςτο ανϊτερο επίπεδο, δφο κτιςτζσ κυκλικζσ καταςκευζσ: θ πρϊτθ από μονι ςειρά λίκων και θ δεφτερθ, μικρότερθ ςε μζγεκοσ, ορίηεται περιμετρικά από 4
μικρά κραφςματα κεράμων και ζχει δάπεδο από οπτόπλινκουσ, ζντονα μαυριςμζνο, που ανικουν ςτθν οικοδομικι φάςθ τθσ ρωμαιοκρατίασ. Κάτω από τα κεμζλια του βόρειου δωματίου (Δ1) εντοπίςτθκαν αποςπαςματικά μικρά τμιματα τοίχων με διαφορετικό προςανατολιςμό, που ανικουν ςτα κεμζλια παλαιότερου κτίςματοσ. Δυτικά του δρόμου, τα οικιςτικά κατάλοιπα ανικουν ςε τρεισ τουλάχιςτον οικοδομικζσ φάςεισ. Η διατιρθςι τουσ είναι αποςπαςματικι, με αποτζλεςμα να μθν είναι ςαφισ θ εικόνα τθσ κάτοψθσ των χϊρων. Στα κινθτά ευριματα περιλαμβάνονται: μυροδοχεία, όςτρακα δυτικισ κλιτφοσ, ανάγλυφα όςτρακα με φυτικά και αφθγθματικά κζματα, μελαμβαφισ κεραμικι, τμιματα πιλινων ειδωλίων, ιδιαίτερα γυναικείων προτομϊν, των ελλθνιςτικϊν χρόνων. Ξεχωρίηουν πιλινοσ ανάγλυφοσ ανακθματικόσ πίνακασ με παράςταςθ Ερμι και των ςυμβόλων του και ςτο κάτω μζροσ του πίνακα τμιμα επιγραφισ: ω Γ Ε Ν (ΕΡΜωΓΕΝΟΥΣ;) και πιλινοσ ανάγλυφοσ διςκοειδισ πίνακασ με παράςταςθ ενδεδυμζνθσ μορφισ, μάλλον γυναίκασ (;), ςε κίνθςθ κρατϊντασ ςτα χζρια τθσ κάποια αντικείμενα. Στα ρωμαϊκά χρόνια ανικουν αγγεία που βρζκθκαν κατά χϊρα ςτο δωμάτιο 2 κάτω από το τελευταίο ςτρϊμα καταςτροφισ. Ζνα πινάκιο φζρει επιγραφι ςε λατινικι γραφι. Από τα νομίςματα διαγνϊςκθκε ζνα χάλκινο τθσ Λάριςασ του 400-344 π.χ. Οικόπεδο Μπακλαβά: Βρίςκεται ςτθν οδό Κρυςτάλλθ 14. Αποκαλφφκθκε αρχαίοσ δρόμοσ ςε μικοσ 30μ περίπου, ζχοντασ πλάτοσ 3,70μ-3,90μ με κατεφκυνςθ Β- Ν και εκατζρωκεν αυτοφ αποςπαςματικά οικιςτικά κατάλοιπα, τα οποία ανικουν ςε δφο αρχιτεκτονικζσ φάςεισ τθσ ελλθνιςτικισ περιόδου. Σε καλφτερθ κατάςταςθ διατθροφνται οι τοίχοι ςτο ΝΔ τμιμα του ςκάμματοσ, οι οποίοι εφάπτονται ι ςυμπλζκονται κάκετα με τον επιμελι και ςτιβαρό δυτικό δρομικό τοίχο. Στθ ΝΔ γωνία του ςκάμματοσ, κάτω από τα κεμζλια, διατθροφνται μικρά λείψανα τοίχων, με διαφορετικό προςανατολιςμό, που ανικουν ςε μια πρωιμότερθ φάςθ τθσ ελλθνιςτικισ περιόδου. Ο χϊροσ ιταν ςε χριςθ, ςε μικρότερο βακμό και ςτθ ρωμαιοκρατία, όπωσ φανερϊνουν μικρά τμιματα δαπζδου από οπτόπλινκουσ, ζνα μικρό τμιμα πιλινου κυλινδρικοφ αγωγοφ φδρευςθσ κατά μικοσ του δρόμου και 5
τμιμα ορκογϊνιου κεραμικοφ κλιβάνου που διατθρεί μόνο το κάλαμο καφςθσ. Τα τοιχία, εγκάρςια τοποκετθμζνα ςτο κατά μικοσ άξονα του κλιβάνου, ςτιριηαν τθν εςχάρα. Τθ χριςθ του χϊρου ςτα ελλθνιςτικά χρόνια επιβεβαιϊνει μικρόσ αρικμόσ ανάγλυφων οςτράκων με φυτικά και αφθγθματικά κζματα. Πςτρακα δυτικισ κλιτφοσ, τμιματα πιλινων ειδωλίων, μιτρα προςωπείου και τμιματα λυχναριϊν. Ενδιαφζροντα είναι τα ενςφράγιςτα και ςτισ δφο επιφάνειεσ αρτόςχθμα υφαντικά βάρθ με επιγραφι αδιάγνωςτθ. Οικόπεδο Κουτελίδα: Βρίςκεται ςτθ ςυμβολι των οδϊν Κουμουνδοφρου και Κρυςτάλλθ. Ήλκαν ςτο φωσ οικιςτικά κατάλοιπα των ελλθνιςτικϊν χρόνων. Στθν νεϊτερθ φάςθ ανικει κτιριο, αποτελοφμενο από δφο μεγάλουσ ορκογϊνιουσ, ςτενόμακρουσ χϊρουσ, που διαχωρίηονται από ςτενό διάδρομο και ζνα μικρότερο ςτα νότια. Λόγω τθσ ιςχυρισ τοιχοποιίασ (πλάτοσ 0,70μ-0,90μ) είναι πικανι θ φπαρξθ και άνω ορόφου. Στο εςωτερικό των τοίχων ςυναντάμε, ωσ υλικό ςε βϋ χριςθ, αρχιτεκτονικά μζλθ με ανάγλυφο διάκοςμο, με προεξζχουςα ταινία και ανακφρωςθ, κακϊσ και τμιμα ραβδωτοφ κίονα. Σε διαφορετικό κτίςμα ανικουν τα δφο λείψανα τοίχων, με διαφορετικι τοιχοποιία, βόρεια του κτθρίου. Σε παλαιότερθ οικιςτικι φάςθ ανικουν δφο ςυμπλεκόμενοι τοίχοι κάτω από τα κεμζλια του κτθρίου. Συγκεντρϊκθκαν λίγα όςτρακα μεγαρικϊν και ομθρικϊν ςκφφων και μυροδοχεία. Η ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΣΗ ΑΡΧΑΙΑ ΣΡΙΚΚΗ. Η αναςκαφικι ζρευνα των τελευταίων ετϊν ςτθ πόλθ των Τρικάλων θ οποία ζφερε ςτο φωσ δρόμουσ παράλλθλουσ μεταξφ τουσ, με γενικι κατεφκυνςθ Β-Ν και εκατζρωκεν αυτϊν ςτα οικοδομικά τετράγωνα τμιματα μεγάλων οικοδομθμάτων, μασ επιτρζπει να ςυμπεράνουμε ότι, ςτθν ελλθνιςτικι περίοδο, πικανϊσ μζςα ςτον 3 ο αι. π.χ., αποφαςίςτθκε θ ανοικοδόμθςθ τθσ αρχαίασ πόλθσ με βάςθ ζνα νζο ςυγκεκριμζνο πολεοδομικό ςχζδιο, ςφμφωνα και με τα πρότυπα τθσ εποχισ, πάνω ςτα ερείπια παλαιότερθσ οικιςτικισ φάςθσ, όπωσ φανερϊνουν και τα λιγοςτά κατάλοιπα που ζχουν ςωκεί και ζχουν ελαφρϊσ διαφορετικό προςανατολιςμό. Επιβεβαιϊνεται ότι θ πόλθ απλωνόταν ςε μεγαλφτερθ επιφάνεια προσ τα βόρεια και 6
ανατολικά, τουλάχιςτον μζχρι τθν οδό Δραγοφμθ και τθν οδό Κονδφλθ αντίςτοιχα, ενϊ νότια και δυτικά οριηόταν από τον Λθκαίο ποταμό. ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ Σφμφωνα με τα μζχρι ςιμερα αναςκαφικά δεδομζνα (νζο πολεοδομικό ςχζδιο, όςτρακα από ανάγλυφουσ ςκφφουσ με αφθγθματικά και φυτικά κζματα, κεραμικι με διακόςμθςθ δυτικισ κλιτφοσ, πιλινεσ γυναικείεσ προτομζσ και ειδϊλια) θ πόλθ ζπειτα από τθν κατάλθψι τθσ από τον Φίλιππο Βϋ και πικανότατα μετά τον κάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ςτθν φςτερθ ελλθνιςτικι εποχι, ακμάηει, όπωσ αποδεικνφεται από τθν εκτεταμζνθ οικοδομικι δραςτθριότθτα, ζωσ τουλάχιςτον και τον 1 ο αι. μ.χ. Κατά τθν ρωμαιοκρατία, θ πόλθ ςυνεχίηει να αναπτφςςεται, από ότι φαίνεται ςε μικρότερο βακμό, όπωσ δείχνουν το κτιριο με το ψθφιδωτό δάπεδο ςτθν οδό Ραγκάλου 27, οι τάφοι του οικοπζδου Μπλαντι που ανικουν ςε κάποιο νεκροταφείο και ο Λουτρϊνασ ςτον αρχαιολογικό χϊρο του «Αςκλθπιείου». 7