Κεφάλαιο 8 Οικονοµική Μεγέθυνση και Ισοζύγιο Πληρωµών σε Μία Μικρή Ανοικτή Οικονοµία Στο κεφάλαιο αυτό αναλύουµε ένα υπόδειγµα ενδογενούς ανάπτυξης και ισοζυγίου πληρωµών για µια µικρή ανοικτή οικονοµία. Η βασική διαφορά µεταξύ µίας κλειστής και µίας ανοικτής οικονοµίας είναι ότι σε µία ανοικτή οικονοµία υπάρχει η δυνατότητα δανεισµού από ή προς το εξωτερικό, και έτσι δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει ισότητα µεταξύ εγχώριων αποταµιεύσεων και επενδύσεων. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών µετρά το βαθµό στον οποίο η χώρα δαπανά λιγότερα ή περισσότερα από όσα παράγει. Στο βαθµό που το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι πλεονασµατικό, η χώρα συσσωρεύει περιουσιακά στοιχεία από το εξωτερικό, και καθίσταται καθαρός δανειστής σε σχέση µε τις υπόλοιπες χώρες του κόσµου. Στο βαθµό που το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι ελλειµµατικό, η χώρα αποσυσσωρεύει περιουσιακά στοιχεία από το εξωτερικό, και καθίσταται καθαρός χρεώστης σε σχέση µε τις υπόλοιπες χώρες του κόσµου. Υποθέτουµε µία οικονοµία η οποία αποτελείται από ανταγωνιστικές επιχειρήσεις που παράγουν ένα διεθνώς εµπορεύσιµο αγαθό. Οι τιµές του προϊόντος αυτού είναι ενιαίες σε όλον το κόσµο, και προσδιορίζονται από το νόµο της µιας τιµής. Υπάρχει πλήρης κινητικότητα κεφαλαίων, και τα επιτόκια προσδιορίζονται από την ακάλυπτη ισοδυναµία των επιτοκίων. Το υπόδειγµα είναι ένα υπόδειγµα ενδογενούς µεγέθυνσης, στο οποίο όµως οι επενδύσεις προκαλούν κόστος προσαρµογής. Ο ρυθµός οικονοµικής µεγέθυνσης εξαρτάται µόνο από παράγοντες που επηρεάζουν την επενδυτική συµπεριφορά των επιχειρήσεων, και όχι από τις αποταµιεύσεις. Μόνο τα διεθνή επιτόκια και παράγοντες που επηρεάζουν την οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου και το κόστος προσαρµογής των επενδύσεων επηρεάζουν το ρυθµό οικονοµικής µεγέθυνσης. Η πλευρά της ζήτησης (αποταµιεύσεις) δεν παίζει ρόλο στον προσδιορισµό της οικονοµικής µεγέθυνσης, καθώς έχουµε υποθέσει µία µικρή ανοικτή οικονοµία µε πλήρη κινητικότητα του κεφαλαίου. Στο βαθµό που η ζήτηση για επενδύσεις ξεπερνά τις εγχώριες αποταµιεύσεις, υπάρχει εισροή κεφαλαίων από το εξωτερικό. 1 Η πλευρά της ζήτησης προσδιορίζει το ισοζύγιο πληρωµών και τη θέση της χώρας ως καθαρού πιστωτή ή χρεώστη στην παγκόσµια οικονοµία. Μία αύξηση του λόγου του δηµοσίου χρέους προς το ΑΕΠ οδηγεί βραχυχρόνια σε αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης σε σχέση µε την προηγούµενη πορεία της, και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών χειροτερεύει, έως ότου ισορροπήσει, καθώς η ιδιωτική κατανάλωση προσαρµόζεται ακολουθώντας µία πτωτική πορεία. Μακροχρόνια, ο λόγος της ιδιωτικής κατανάλωσης προς το συνολικό προϊόν µειώνεται, όπως µειώνεται και η καθαρή θέση της χώρας στο εξωτερικό. 1 Για µία πρώτη ανάλυση αυτού του υποδείγµατος, βλ. Alogoskoufis (1995).
Μία αύξηση του λόγου της δηµόσιας κατανάλωσης προς το συνολικό προϊόν οδηγεί βραχυχρόνια σε µείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία όµως είναι µικρότερη από ό,τι χρειάζεται για µακροχρόνια ισορροπία. Κατά συνέπεια, υπάρχει επιδείνωση στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Κατόπιν, ο λόγος της ιδιωτικής κατανάλωσης προς το συνολικό προϊόν συνεχίζει να µειώνεται, όπως µειώνεται σταδιακά και η καθαρή θέση της χώρας στο εξωτερικό. Στη νέα µακροχρόνια ισορροπία, η ιδιωτική κατανάλωση είναι µικρότερη ως ποσοστό του εισοδήµατος, και η καθαρή θέση της χώρας στο εξωτερικό είναι µειωµένη. 8.1 Παραγωγή Η συνάρτηση παραγωγής της επιχείρησης i στη χρονική στιγµή t δίνεται από, Y i (t) = AK i (t) α (h(t)l i (t)) 1 α, 0<α<1 (8.1) όπου, Y είναι το προϊόν, K το φυσικό κεφάλαιο, L ο αριθµός των απασχολουµένων, και h η αποδοτικότητα της εργασίας. Η αποδοτικότητα της εργασίας είναι η ίδια για όλες τις επιχειρήσεις. Ακολουθώντας τον Arrow (1962), υποθέτουµε ότι η αποδοτικότητα της εργασίας είναι συνάρτηση του συνολικού φυσικού κεφαλαίου ανά εργαζόµενο στο σύνολο της οικονοµίας. Η συνάρτηση αυτή παίρνει τη µορφή, h(t) = β K(t) L(t), 0 < β 1 (8.2) όπου K είναι το φυσικό κεφάλαιο και L η απασχόληση στο σύνολο της οικονοµίας. Υποκαθιστώντας τη (8.2) στην (8.1), και αφού αθροίσουµε την παραγωγή όλων των επιχειρήσεων, λαµβάνουµε τη συνολική συνάρτηση παραγωγής. Y (t) = A(K(t)) α +β(1 α ) (L(t)) 1 (α +β(1 α )) (8.3) Από την (8.3) έχουµε ότι, y(t) = A(k(t)) α +β(1 α ) (8.4) όπου y=y/l και k=k/l. Στη συνέχεια, θα επικεντρωθούµε στην ειδική περίπτωση β=1, κάτι το οποίο µετατρέπει το υπόδειγµά µας σε υπόδειγµα ενδογενούς µεγέθυνσης. Στην ειδική περίπτωση β=1, η (8.3) παίρνει τη µορφή, Y (t) = AK(t) (8.5) και η (8.4), τη µορφή, 2
y(t) = Ak(t) (8.6) Λόγω της γραµµικότητας της συνολικής συνάρτησης παραγωγής, ο ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης g+n ισούται µε το ρυθµό συσσώρευσης του κεφαλαίου, ο οποίος µε τη σειρά του προσδιορίζεται από το ποσοστό των επενδύσεων σε φυσικό κεφάλαιο σε σχέση µε το συνολικό προϊόν. Κατά συνέπεια, έχουµε, g + n = Y (t) / Y (t) = K (t) / K(t) = (I(t) / K(t)) δ = A(I(t) / Y (t)) δ (8.7) όπου I είναι οι ακαθάριστες επενδύσεις, g το ποσοστό αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας, n το ποσοστό αύξησης του πληθυσµού και δ το ποσοστό απόσβεσης. Κατά συνέπεια, στο υπόδειγµα αυτό ο ρυθµός οικονοµικής µεγέθυνσης προσδιορίζεται από το ποσοστό των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στο συνολικό προϊόν. 8.2 Κόστος Προσαρµογής και Προσδιορισµός των Επενδύσεων Υποθέτουµε ότι το οι επενδύσεις υπόκεινται σε ένα οριακό κόστος προσαρµογής που εξαρτάται από το ποσοστό των επενδύσεων στο ήδη εγκατεστηµένο κεφάλαιο. Τα στιγµιαία κέρδη της επιχείρησης i δίδονται από, Y i (t) w(t)l i (t) 1+ φ I i (t) 2 K i (t) I i (t) (8.8) όπου w είναι ο πραγµατικός µισθός και φ είναι µία θετική σταθερά που µετρά την ένταση του οριακού κόστους προσαρµογής των επενδύσεων. φ I (t) i K i (t) είναι το οριακό κόστος προσαρµογής που συνεπάγονται οι επενδύσεις. Η κάθε επιχείρηση επιλέγει την απασχόληση και τις επενδύσεις της προκειµένου να µεγιστοποιήσει την παρούσα αξία των κερδών της, e r(s t ) Y i (s) w(s)l i (s) 1+ φ I i (s) 2 K i (s) I i (s) ds (8.9) s=t υπό τον περιορισµό, K i(s) = I i (s) δk i (s) (8.10) r είναι το πραγµατικό επιτόκιο. 3
Από τις συνθήκες πρώτης τάξης, w(t) = (1 α)a K (t) i L i (t) α h(t) 1 α (8.11) q i (t) = 1+ φ I (t) i K i (t) = 1+ φ K i(t) K i (t) + δ (8.12) r + δ q (t) i q i (t) q (t) = αa K (t) i i L i (t) α 1 h(t) 1 α + φ K i(t) 2 K i (t) + δ 2 (8.13) όπου q είναι η σκιώδης τιµή του εγκατεστηµένου κεφαλαίου. Από την (8.11), η απασχόληση καθορίζεται ώστε το οριακό προϊόν της εργασίας για την επιχείρηση να ισούται µε τον πραγµατικό µισθό. Δεδοµένου ότι ο πραγµατικός µισθός είναι κοινός για όλες τις επιχειρήσεις, όλες οι επιχειρήσεις θα επιλέξουν τον ίδιο λόγο κεφαλαίου-εργασίας. Από την (8.12), η σκιώδης τιµή του εγκατεστηµένου κεφαλαίου ισούται µε το οριακό κόστος των νέων επενδύσεων. Αυτό αποτελείται από το κόστος αγοράς των επενδυτικών αγαθών (µονάδα) συν το οριακό κόστος προσαρµογής των νέων επενδύσεων. Από την (8.13), το κόστος χρήσης του κεφαλαίου (στην αριστερή πλευρά) ισούται µε το οριακό προϊόν του κεφαλαίου (στη δεξιά πλευρά). Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου αποτελείται από δύο συνιστώσες. Το οριακό προϊόν στην παραγωγή (ο πρώτος παράγων στη δεξιά πλευρά), και η µείωση του κόστους προσαρµογής των µελλοντικών επενδύσεων (ο δεύτερος παράγων), καθώς περισσότερο κεφάλαιο σήµερα σηµαίνει µικρότερο οριακό κόστος προσαρµογής για τις µελλοντικές επενδύσεις. Αξίζει να σηµειωθεί ότι εάν το ισούται µε το µηδέν (το κόστος προσαρµογής των επενδύσεων είναι µηδενικό), τότε το q ισούται µε τη µονάδα (από την (8.12)), και η (8.13) µετατρέπεται στη γνωστή συνθήκη ότι το πραγµατικό επιτόκιο r ισούται µε το καθαρό οριακό προϊόν του κεφαλαίου. Από την (8.13), εάν q=1, τότε,r = αa K it L it α 1 h t 1 α δ 8.3 Ρυθµός Μεγέθυνσης και Σκιώδης Τιµή του Εγκατεστηµένου Κεφαλαίου Αθροίζοντας τις συνθήκες (8.11) έως (8.13) για το σύνολο της οικονοµίας, και λαµβάνοντας υπόψη τις (8.2) έως (8.6), έχουµε τις ακόλουθες συνθήκες πρώτης τάξης για το σύνολο της οικονοµίας. 4
w(t) = (1 α)a K(t) L(t) = (1 α)ak(t) = (1 α)y(t) (8.14) q(t) = 1+ φ K (t) K(t) + δ = 1+ φ g + n + δ ( ) (8.15) r * +δ q (t) q(t) q(t) = αa + φ K (t) 2 K(t) + δ 2 = αa + φ ( 2 g + n + δ )2 (8.16) Στην (8.16) έχουµε χρησιµοποιήσει τη συνθήκη της ακάλυπτης ισοδυναµίας των επιτοκίων, ότι δηλαδή το εγχώριο πραγµατικό επιτόκιο ισούται µε το (εξωγενές) διεθνές επιτόκιο r*. Οι (8.15) και (8.16) µπορούν να επιλυθούν για τη σκιώδη τιµή του εγκατεστηµένου κεφαλαίου q και το ρυθµό µεγέθυνσης g. Εφόσον ούτε η σκιώδης τιµή του εγκατεστηµένου κεφαλαίου ούτε ο ρυθµός µεγέθυνσης (επενδύσεων) είναι προκαθορισµένες µεταβλητές, στην ισορροπία το q θα είναι σταθερό. Ο προσδιορισµός της ισορροπίας αναλύεται στο Διάγραµµα 8.1. Η (8.15) είναι η ευθεία γραµµή µε θετική κλίση. Η (8.16) έχει αύξουσα κλίση, λόγω του ότι το οριακό κόστος προσαρµογής είναι θετική συνάρτηση του ύψους των επενδύσεων, άρα και του ρυθµού µεγέθυνσης. Η µόνη σταθερή ισορροπία είναι στο σηµείο E. Η δεύτερη ισορροπία είναι ασταθής δεδοµένου ότι και οι δύο µεταβλητές είναι µη προκαθορισµένες. Η θέση της (8.16) εξαρτάται από το πραγµατικό επιτόκιο και το οριακό προϊόν του κεφαλαίου στην παραγωγή. Αύξηση του διεθνούς πραγµατικού επιτοκίου µετακινεί την καµπύλη προς τα κάτω, και οδηγεί σε µείωση του ρυθµού ανάπτυξης και της σκιώδους τιµή του κεφαλαίου (βλ. Διάγραµµα 8.2). Αύξηση του οριακού προϊόντος του κεφαλαίου στην παραγωγή οδηγεί σε µετακίνηση της καµπύλης (8.16) προς τα επάνω, και κατά συνέπεια σε αύξηση του ρυθµού µεγέθυνσης και της σκιώδους τιµής του εγκατεστηµένου κεφαλαίου (βλ. Διάγραµµα 8.3). Μπορεί επίσης να δείξει κανείς ότι όσο µεγαλύτερο είναι το ποσοστό των αποσβέσεων ή η παράµετρος φ που προσδιορίζει το κόστος προσαρµογής, τόσο µικρότερο θα είναι το ποσοστό µεγέθυνσης. Αλγεβρικά, από τις (8.15) και (8.16) ισχύει ότι, ( r *+δ )( 1+φ(g + n + δ )) = α A _ + φ ( 2 g + n + δ )2 (8.17) H (8.17) είναι µία δευτεροβάθµια εξίσωση στο ρυθµό µεγέθυνσης g+n και έχει δύο λύσεις οι οποίες κείνται εκατέρωθεν του r*, του διεθνούς πραγµατικού επιτοκίου. Μόνο η λύση στην οποία ο ρυθµός µεγέθυνσης υπολείπεται του πραγµατικού επιτοκίου, δηλαδή g+n<r*, είναι σταθερή, µε την έννοια ότι ικανοποιεί τη διασταυρωτική συνθήκη (transversality condition) για τη µεγιστοποίηση της παρούσας αξίας των κερδών των επιχειρήσεων. Η λύση αυτή συνεπάγεται ότι ο ρυθµός αύξησης της παραγωγικότητας ισούται µε, 5
g = r * n (r*) 2 2 φ α A_ (r *+δ )(1+φδ ) δ 2 (8.18) Το ενδιαφέρον σε αυτό το υπόδειγµα, όπως και στο υπόδειγµα των 2 περιόδων που αναλύσαµε, είναι ότι ο ρυθµός οικονοµικής µεγέθυνσης εξαρτάται µόνο από παράγοντες που επηρεάζουν την επενδυτική συµπεριφορά των επιχειρήσεων, και όχι από τις εγχώριες αποταµιεύσεις. Μόνο τα διεθνή επιτόκια και παράγοντες που επηρεάζουν την οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου και το κόστος προσαρµογής των επενδύσεων επηρεάζουν το ρυθµό µεγέθυνσης. Η πλευρά της ζήτησης δεν παίζει ρόλο στον προσδιορισµό της οικονοµικής µεγέθυνσης, καθώς έχουµε υποθέσει πλήρη κινητικότητα του κεφαλαίου. Στο βαθµό που η ζήτηση για επενδύσεις ξεπερνά τις εγχώριες αποταµιεύσεις, υπάρχει εισροή κεφαλαίων από το εξωτερικό. Σε µία κλειστή οικονοµία, όπου οι εγχώριες αποταµιεύσεις δεν µπορούν να διαφέρουν από τις εγχώριες επενδύσεις, το εγχώριο επιτόκιο θα προσαρµοζόταν ώστε οι αποταµιεύσεις να ισούνται µε τις επενδύσεις. Είναι σχετικά απλό να δείξει κανείς από την (8.18) ότι ο ενδογενής ρυθµός µεγέθυνσης εξαρτάται αρνητικά από το διεθνές πραγµατικό επιτόκιο και θετικά από τη συνολική παραγωγικότητα του φυσικού κεφαλαίου. 8.4 Ιδιωτική Κατανάλωση, Δηµοσιονοµική Πολιτική και Ισοζύγιο Πληρωµών Τι προσδιορίζει όµως η πλευρά της ζήτησης, αν δεν προσδιορίζει το ρυθµό µεγέθυνσης και τα πραγµατικά επιτόκια; Η πλευρά της ζήτησης προσδιορίζει το ισοζύγιο πληρωµών και τη θέση της χώρας ως καθαρού πιστωτή ή χρεώστη στην παγκόσµια οικονοµία. Αυτό µπορεί να αναλυθεί χρησιµοποιώντας ένα υπόδειγµα επαλλήλων γεννεών (της µορφής των Blanchard-Weil). Η συνάρτηση ιδιωτικής κατανάλωσης που προκύπτει από ένα τέτοιο υπόδειγµα είναι της µορφής, c (t) = ( r * ρ g)c(t) nρ( q(t)a 1 + b(t) + f (t)) (8.19) όπου c είναι το ποσοστό της ιδιωτικής κατανάλωσης στο συνολικό προϊόν, ρ το ποσοστό διαχρονικής προτίµησης των νοικοκυριών, n ο ρυθµός αύξησης του πληθυσµού (που ισούται µε το ρυθµό εισόδου νέων νοικοκυριών στην οικονοµία), 1/A λόγος του φυσικού κεφαλαίου ως προς το συνολικό προϊόν, b ο λόγος του δηµοσίου χρέους προς το συνολικό προϊόν, και f ο λόγος των καθαρών απαιτήσεων της χώρας από το εξωτερικό προς το συνολικό προϊόν. Το άθροισµα q/a+b +f είναι το σύνολο της αξίας των περιουσιακών στοιχείων των νοικοκυριών. Προφανώς, αν η καθαρές απαιτήσεις της χώρας από το εξωτερικό είναι αρνητικές (το εξωτερικό χρέος είναι θετικό), τότε τα περιουσιακά στοιχεία των νοικοκυριών είναι µικρότερα από το σύνολο της αξίας του εγχωρίου κεφαλαίου και του δηµοσίου χρέους. Το ισοζύγιο πληρωµών ορίζεται από τη διαφορά µεταξύ εθνικών αποταµιεύσεων και εγχωρίων επενδύσεων. 6
f (t) = 1+ ( r * g n) f (t) c(t) c g (t) ( g + n + δ ) A 1 (8.20) όπου cg είναι ο λόγος της δηµόσιας κατανάλωσης προς το συνολικό προϊόν. Οι δύο πρώτοι όροι στη δεξιά πλευρά της (8.18) ορίζουν το εθνικό εισόδηµα σε σχέση µε το εγχώριο προϊόν. Οι τρεις τελευταίοι όροι (ιδιωτική κατανάλωση, δηµόσια κατανάλωση και επενδύσεις) ορίζουν τη συνολική εγχώρια ζήτηση (απορρόφηση). Αν το εθνικό εισόδηµα ξεπερνά την εγχώρια ζήτηση, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι θετικό, και η χώρα αυξάνει τις καθαρές απαιτήσεις της από το εξωτερικό. Στην αντίθετη περίπτωση, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι αρνητικό, και η χώρα µειώνει τις καθαρές απαιτήσεις της από το εξωτερικό. Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι από την συνολική συνάρτηση παραγωγής (8.5), K(t) /Y (t) = A 1 (8.21) Τέλος, από το εισοδηµατικό περιορισµό της κυβέρνησης έχουµε, b (t) = ( r * g n)b(t) + c g (t) τ(t) (8.22) όπου τ είναι ο λόγος των δηµοσίων εσόδων (φόρων) προς το συνολικό προϊόν. Στη συνέχεια θα υποθέσουµε ότι ο λόγος της δηµόσιας κατανάλωσης προς το συνολικό προϊόν είναι σταθερός, και ότι η κυβέρνηση προσαρµόζει τα φορολογικά έσοδα ώστε να διατηρεί σταθερό και το λόγο του δηµοσίου χρέους προς το συνολικό προϊόν. Από την (8.22) αυτό σηµαίνει ότι, b _ = τ c_ g r * g n (8.23) Η παύλα πάνω απο το b και το cg υποδεικνύει τους κυβερνητικούς στόχους για το λόγο του δηµοσίου χρέους και της δηµόσιας κατανάλωσης προς το συνολικό προϊόν. Αντικαθιστώντας την (8.23) στις (8.19) και (8.20) έχουµε, c (t) = ( r * ρ g)c(t) nρ q t A 1 + b _ + f (t) (8.24) f (t) = 1+ ( r * g n) f (t) c(t) c _ g ( g + n + δ ) A 1 (8.25) Οι (8.24) και (8.25) µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να αναλύσουµε τον προσδιορισµό της ιδιωτικής κατανάλωσης και της καθαρής θέσης της χώρας ως προς το εξωτερικό, ως συνάρτησης της δηµοσιονοµικής πολιτικής και των υπολοίπων παραµέτρων του υποδείγµατος. Η ισορροπία αναλύεται στο Διάγραµµα 8.4. 7
Στο Διάγραµµα 8.4 έχουµε υποθέσει ότι r*-g >ρ. Η ισορροπία προσδιορίζεται στην τοµή των δύο γεωµετρικών τόπων, c = 0 και f = 0. Ο πρώτος γεωµετρικός τόπος είναι η συνθήκη ισορροπίας της ιδιωτικής κατανάλωσης και ο δεύτερος η συνθήκη ισορροπίας του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Όταν ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες, η οικονοµία βρίσκεται σε µακροχρόνια ισορροπία. Αλλοιώς βρίσκεται στη µοναδική «σαγµατική» πορεία προσαρµογής που προσδιορίζεται από τα βέλη προς το σηµείο µακροχρόνιας ισορροπίας. Δεξιά του σηµείου µακροχρόνιας ισορροπίας η ιδιωτική κατανάλωση υπερβαίνει την κατανάλωση ισορροπίας και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι αρνητικό, καθώς η χώρα µειώνει την καθαρή της θέση στο εξωτερικό. Αριστερά του σηµείου µακροχρόνιας ισορροπίας η ιδιωτική κατανάλωση υπολείπεται της κατανάλωσης ισορροπίας, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι θετικό, και η χώρα βελτιώνει την καθαρή της θέση στο εξωτερικό. Είναι απλό να δείξει κανείς ότι µία µόνιµη αύξηση του πραγµατικού διεθνούς επιτοκίου οδηγεί σε µείωση των επενδύσεων και του µακροχρόνιου ρυθµού µεγέθυνσης και αύξηση των αποταµιεύσεων. Αυτό οδηγεί σε προσωρινή βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, η χώρα συσσωρεύει καθαρά περιουσιακά στοιχεία από το εξωτερικό, και στη νέα ισορροπία τόσο το ποσοστό της κατανάλωσης στο ΑΕΠ όσο και τα καθαρά περιουσιακά στοιχεία από το εξωτερικό θα είναι υψηλότερα (βλ. Διάγραµµα 8.5). Στο Διάγραµµα 8.6 αναλύεται µία µόνιµη αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας του κεφαλαίου. Αυτή οδηγεί σε αύξηση των επενδύσεων και µείωση των αποταµιεύσεων, µε αποτέλεσµα επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αποσυσσώρευση περιουσιακών στοιχείων από το εξωτερικό, και επιδείνωση της καθαρής θέσης της χώρας στο εξωτερικό. Στο Διάγραµµα 8.7 αναλύονται οι επιπτώσεις µιας αύξησης του ποσοστού διαχρονικής προτίµησης των νοικοκυριών, ή του λόγου του δηµοσίου χρέους προς το ΑΕΠ. Και οι δύο αυτές µεταβολές µετακινούν τη συνθήκη ισορροπίας της καταναλώσης προς τα αριστερά. Βραχυχρόνια, η ιδιωτική κατανάλωση αυξάνεται σε σχέση µε την προηγούµενη πορεία της, και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών χειροτερεύει. Κατά τη διαδικασία της προσαρµογής κατά µήκος της νέας σαγµατικής πορείας η ιδιωτική κατανάλωση σταδιακά µειώνεται σε σχέση µε το ΑΕΠ, καθώς µειώνονται οι καθαρές απαιτήσεις των νοικοκυριών από το εξωτερικό, και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σταδιακά βελτιώνεται. Στη νέα µακροχρόνια ισορροπία, ο λόγος της ιδιωτικής κατανάλωσης προς το συνολικό προϊόν µειώνεται, όπως µειώνεται και η καθαρή θέση της χώρας στο εξωτερικό. Ο λόγος που το ποσοστό του δηµοσίου χρέους επηρεάζει την ιδιωτική κατανάλωση είναι ότι στο υπόδειγµα αυτό τα κρατικά οµόλογα θεωρούνται πλούτος από τα υφιστάµενα νοικοκυριά, καθώς ένα µέρος της εξυπηρέτησης του δηµοσίου χρέους θα πληρωθεί από τους φόρους των µελλοντικών γενεών. Κάτι τέτοιο δεν θα ίσχυε σε ένα υπόδειγµα αντιπροσωπευτικού νοικοκυριού. Επίσης, είναι απλό να δείξει κανείς ότι µία αύξηση του λόγου της δηµόσιας κατανάλωσης προς το συνολικό προϊόν µετακινεί τη συνθήκη ισορροπίας του ισοζυγίου πληρωµών προς τα δεξιά (βλ. Διάγραµµα 8.4). Βραχυχρόνια, ιδιωτική κατανάλωση µειώνεται, λόγω της αύξησης των φόρων που απαιτούνται για τη χρηµατοδότηση των νέων αυξηµένων δηµοσίων δαπανών. Ωστόσο, η µείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης είναι µικρότερη από την αύξηση των πρωτογενών δηµοσίων δαπανών, 8
διότι ένα µέρος των φόρων αυτών θα το επωµισθούν οι µελλοντικές γενεές. Αυτό προκαλεί επιδείνωση στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Κατά τη διάρκεια της προσαρµογής, ο λόγος της ιδιωτικής κατανάλωσης προς το ΑΕΠ σταδιακά µειώνεται καθώς µειώνονται οι καθαρές απαιτήσεις των νοικοκυριών από το εξωτερικό, και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σταδιακά βελτιώνεται. Στη νέα µακροχρόνια ισορροπία ο λόγος της ιδιωτικής κατανάλωσης προς το συνολικό προϊόν µειώνεται, όπως µειώνεται και η καθαρή θέση της χώρας στο εξωτερικό. 9
Διάγραµµα 8.1 Ρυθµός Μεγέθυνσης και Σκιώδης Τιµή του Κεφαλαίου q q E E g E r* g 10
Διάγραµµα 8.2 Επιπτώσεις Μιάς Αύξησης του Διεθνούς Επιτοκίου στο Ρυθµό Μεγέθυνσης q q E E q E' E' g E' g E r* r*' g 11
Διάγραµµα 8.3 Επιπτώσεις Μιάς Αύξησης της Συνολικής Παραγωγικότητας του Κεφαλαίου στο Ρυθµό Μεγέθυνσης q q E' E' q E E g E g E' r* g 12
Διάγραµµα 8.4 Η Ιδιωτική Κατανάλωση και το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών c c=0 f=0 c E E 0 f E f 13
Διάγραµµα 8.5 Μία Μόνιµη Αύξηση του Πραγµατικού Διεθνούς Επιτοκίου c c=0 c E' E' f=0 c E E 0 f E f E' f 14
Διάγραµµα 8.6 Μία Μόνιµη Αύξηση της Συνολικής Παραγωγικότητας του Κεφαλαίου c c=0 f=0 c E E E' c E' f E' 0 f E f 15
Διάγραµµα 8.7 Αύξηση του Ποσοστού Διαχρονικής Προτίµησης, ή του Δηµοσίου Χρέους σε Σχέση µε το ΑΕΠ c c=0 f=0 c 0 c E E E' c E' f E' f E f 16
Διάγραµµα 8.8 Αύξηση της Δηµόσιας Κατανάλωσης σε Σχέση µε το ΑΕΠ c c=0 f=0 c E E c 0 E' c E' f E' f E f 17
Παραποµπές Alogoskoufis G. (1995), The Two Faces of Janus: Institutions, Policy Regimes and Macroeconomic Performance in Greece, Economic Policy, 20, pp.147-192. Arrow K.J. (1962), The Economic Implications of Learning by Doing, Review of Economic Studies, 29, pp. 155-173. Blanchard O.J. (1985), Debts, Deficits and Finite Horizons, Journal of Political Economy, 93, pp. 223-247. Obstfeld M. and Rogoff K. (1996), Foundations of International Macroeconomics, Cambridge Mass., MIT Press. Romer Paul (1986), Increasing Returns and Long Run Growth, Journal of Political Economy, 94, pp. 1002-1037. Weil P. (1989), Overlapping Families of Infinitely-Lived Agents, Journal of Public Economics, 38, pp. 183-198. 18