ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤO ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Πηγή: Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, 2008 Υπεύθυνη Μαθήματος Αναστασία Στρατηγέα 1
ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδεια χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς στο τέλος του εγγράφου 2
H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Άτομα/Φορείς που εμπλέκονται Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Στόχου Υπάρχουσα Κατάσταση Δυναμική (Προβολές) Υπάρχουσα Εμπειρία & Πρακτική Δόμηση Εναλλακτικών Λύσεων/Σεναρίων Εναλλακτική 1... Εναλλακτική m Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Υποστόχος n Αξιολόγηση Εναλλακτικών Λύσεων/Σεναρίων Κριτήρια Αξιολόγησης Επιλογή ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ Μέτρα πολιτικής Εφαρμογή Έργα 3
Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΙΝΑΙ... Ουσιαστικό και αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας σχεδιασμού του χώρου Συνεχής δραστηριότητα τα σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας σχεδιασμού Lichfield et al., 1974 4
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ μεταξύ τους με βάση ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗ των ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ σε σχέση με τους στόχους που έχουν τεθεί 5
Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΣΤΟΧΟΣ: Η αντικειμενικοποίηση μιας συγκεκριμένης επιλογής η ελαχιστοποίηση υποκειμενικών κρίσεων ΑΠΑΙΤΕΙ: εκτίμηση των επιπτώσεων από κάθε εναλλακτική ως προς συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης 6
ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΒΑΡΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ 7
ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΑΝΑΔΡΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΒΑΡΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ... δυνατότητα προσαρμογής / αναθεώρησης των δεδομένων στη βάση αλληλεπίδρασης των εμπλεκομένων μερών ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ 8
ΣΤΟΧΟΣ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ ΑΝΑΔΡΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΒΑΡΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Όσο πιό πολύπλοκο είναι ένα πρόβλημα αξιολόγησης τόσο μεγαλύτερο το πλήθος των αναδράσεων στη διαδικασία αξιολόγησης ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ 9
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ Ποσοτική αλλά και ΠΟΙΟΤΙΚΗ ή ΜΙΚΤΗ (ποιοτική και ποσοτική) ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ Διαφορετικές ομάδες με ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ 10
ΠΟΤΕ??? ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ (ex-ante) ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ (on-going) ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ (ex-post) 11
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΣΤΟΧΟΣ: στήριξη απόφασης (επιλογή εναλλακτικού σχεδίου)... στη βάση της εκτίμησης των προσδοκώμενων επιπτώσεων από εναλλακτικά σχέδια που δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί 12
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΣΤΟΧΟΣ: παρακολούθηση της εφαρμογής Μπορεί να αναδείξει αδυναμίες του εφαρμοζόμενου εναλλακτικού σχεδίου και να οδηγήσει στην αναθεώρησή του 13
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΣΤΟΧΟΣ: έλεγχος αποτελεσματικότητας του υλοποιηθέντος σχεδίου Αξιολογείται αν οι επιπτώσεις από το εφαρμοζόμενο εναλλακτικό σχέδιο είναι σύμφωνες με τις εκτιμήσεις που έχουν γίνει επίτευξη στόχων ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ 14
ΣΧΕΣΗ ΑΝΑΔΡΑΣΗ ΣΥΝΕΧΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ (monitoring) ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 15
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΥΠΕΙΣΕΡΧΟΝΤΑΙ Εκ των προτέρων ΣΤΟΧΟΣ: επιλογή της βέλτιστης λύσης Περιορισμοί Δεν γνωρίζουμε αν έχουν περιληφθεί ΟΛΕΣ οι σχετικές εναλλακτικές λύσεις Πληρότητα διαθέσιμης πληροφορίας για εναλλακτικές Εκ των υστέρων Περιορισμοί Το περιβάλλον μέσα στο οποίο λαμβάνεται μία απόφαση αλλάζει διαρκώς 16
ΤΥΠΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: εστιάζει στις ταμειακές ροές ενός έργου / σχεδίου οικονομική βιωσιμότητα χρηματικό όφελος ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: εστιάζει στη συμβολή ενός έργου / σχεδίου στην κοινωνική και οικονομική ευημερία μιας περιοχής κοινωνικό όφελος ΧΡΗΜΑΤΟ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΩΝ / ΣΧΕΔΙΩΝ 17
ΤΥΠΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Ορθολογική αξιοποίηση σπάνιων πόρων ΕΡΓΑ / ΣΧΕΔΙΑ Σχέση κόστους οφέλους = θετικό οικονομικό αποτέλεσμα Επίτευξη κοινωνικών στόχων π.χ. αύξηση εισοδήματος, νέες θέσεις εργασίας, βελτίωση πρόσβασης ΕΜΦΑΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ Μεγιστοποίηση κοινωνικού / οικονομικού οφέλους 18
ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 19
ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ανάλογα με το είδος της πληροφορίας ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ Ποσοτική πληροφορία Ποιοτική πληροφορία ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗ- ΣΗΣ Συνεχής πληροφορία Διακριτή πληροφορία 20
ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Η Ανάλυση Κόστους Οφέλους Χάρτης Σχεδιαστικού Ισοζυγίου (Planning Balance Sheet) Πίνακας Επίτευξης Στόχων (Goals Achievement Matrix) Ισοζύγιο Κριτηρίων (Check List of Criteria) Μέθοδος Ελαχιστοποίησης του Κόστους (Cost Minimization) Μέθοδοι Πολυκριτηριακής Ανάλυσης SWOT ανάλυση 21
Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΟΣΤΟΥΣ ΟΦΕΛΟΥΣ (COST-BENEFIT ANALYSIS) ΣΤΟΧΟΣ: Αξιολόγηση οικονομικής αποτελεσματικότητας σχεδίου ΕΡΩΤΗΜΑ: είναι ένα έργο οικονομικά βιώσιμο ή τα οικονομικά οφέλη είναι μεγαλύτερα από τα κόστη??? Χρήση ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ (ΧΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΡΟΕΣ) 22
Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΟΣΤΟΥΣ ΟΦΕΛΟΥΣ (COST-BENEFIT ANALYSIS) Καθορισμός προβλήματος Καθορισμός έργου / εναλλακτικών λύσεων Καθορισμός κόστους και ωφελειών για κάθε εναλλακτική λύση Αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων στη βάση του κόστους-ωφελειών ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΕΝΤΕ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΣΤΑΔΙΑ Επιλογή εναλλακτικής λύσης ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ 23
Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΟΣΤΟΥΣ ΟΦΕΛΟΥΣ (COST-BENEFIT ANALYSIS) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ - ΠΟΣΟΤΙΚΑ 1. Καθαρή Παρούσα Αξία (ΚΠΑ) (Net Present Value NPV). ενός σχεδίου - ορίζεται ως η διαφορά ανάμεσα στα κόστη και τις ωφέλειες ανηγμένα σε ένα έτος βάσης 2. Εσωτερικός Δείκτης Ανταποδοτικότητας (ΕΔΑ) (Internal Rate of Return - IRR), ως ο δείκτης για τον οποίο τα κόστη και οι ωφέλειες είναι ίσα (ΚΠΑ=0) 3. Αναλογία ωφελειών-κόστους (Cost Benefit Ratio CBR) 24
ΧΑΡΤΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ (Planning Balance Sheet) Παραλλαγή της μεθόδου κόστους οφέλους Χρησιμοποιεί ποσοτική πληροφορία (χρηματικές μονάδες) Καταγράφει τα κόστη και οφέλη ενός έργου Κατασκευή Χάρτη Σχεδιαστικού Ισοζυγίου στον οποίο καταγράφονται συνολικά τα κόστη και τα οφέλη για κάθε εναλλακτική που εξετάζεται 25
ΧΑΡΤΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ (Planning Balance Sheet) Θεωρεί ένα σχέδιο ως ένα σύνολο από αλληλοσυσχετιζόμενα έργα Για κάθε έργο, λαμβάνονται υπόψη όλοι όσοι εμπλέκονται στην ΣΤΑΔΙΑ κατασκευή λειτουργία χρήση Προσδιορίζονται κόστη και οφέλη για όλους τους εμπλεκόμενους και όλα τα στάδια 26
ΧΑΡΤΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ (Planning Balance Sheet) Παραγωγή & Λειτουργία Έργου Χ Υ Ζ Χρήση Έργου Χ Υ Ζ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ Α Κεφά -λαιο ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ Β Κόστη Οφέλη Κόστη Οφέλη Κεφά -λαιο Κεφά -λαιο Κεφά -λαιο Υπόδειγμα Χάρτη Σχεδιαστικού Ισοζυγίου Ετήσιο Ετήσιο Ετήσιο Ετήσιο 27
ΧΑΡΤΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ (Planning Balance Sheet) ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΜΕΘΟΔΟΥ Δημιουργεί ένα οικονομικό πλαίσιο (κόστη και οφέλη) για τη σύγκριση εναλλακτικών ΑΔΥΝΑΜΙΑ Δεν ενσωματώνει σε αυτή τον προσανατολισμό στο στόχο του έργου Η επιλογή γίνεται στη βάση ΜΟΝΟ της οικονομικής αποτελεσματικότητας 28
ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΣΤΟΧΩΝ (Goals Achievement Matrix) Αποτελεί βελτίωση της μεθόδου του Σχεδιαστικού Ισοζυγίου ΒΕΛΤΙΩΣΗ: εκτίμηση κάθε παραμέτρου ως προς την επίτευξη των στόχων του έργου ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ: ποσοτική και ποιοτική 29
ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΣΤΟΧΩΝ Εστίαση στους στόχους Εκτίμηση σχετικής τους αξίας Εξέταση κάθε εναλλακτικής ως προς το βαθμό ικανοποίησης των στόχων Συνολική απόδοση κάθε εναλλακτικής ως προς τους στόχους Καθορισμός υποστόχων Προσδιορισμός επιπτώσεων των εναλλακτικών για κάθε υποστόχο ΒΑΡΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΧΡΗΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ & ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Προσδιορισμός κόστουςοφέλους κάθε εναλλακτικής Δημιουργία Πίνακα Επίτευξης Στόχων Επιλογή 30
ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΣΤΟΧΩΝ (Goals Achievement Matrix) Στόχος α Βάρος 2 Στόχος β Βάρος 1 Βάρη Ομάδων Εναλλακτική Α Εναλλα- κτική Β Βάρη Ομάδων Εναλλακτική Α Εναλλα- κτική Β Ομάδα 1 Ομάδα 2 3 1 +6-2 -6 +2 3 2-3 0 0-2 Η ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ Α +4-4 -3-2 Σκoρ εναλλακτικής Α=+4-3=1 Σκoρ εναλλακτικής Β=-4-2= 2=-6 ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΤΙΜΟΤΕΡΗ ΤΗΣ Β 31
ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ (Check List of Criteria) Δίνει έμφαση στη φυσική διάσταση του χώρου Στηρίζεται σε ένα ισοζύγιο πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων που προκύπτουν από την εκτίμηση των εναλλακτικών λύσεων ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ: ποσοτική και ποιοτική 32
ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ (Check List of Criteria) Καθορισμός Στόχων Καθορισμός Κριτηρίων Αξιολόγησης Καταγραφή πλεονεκτημάτων μειονεκτημάτων εναλλακτικών Δημιουργία ισοζυγίου πλεονεκτημάτων μειονεκτημάτων εναλλακτικών Αξιολόγηση εναλλακτικών στη βάση Ποιοτικών κριτηρίων Κόστους ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΧΡΗΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ & ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ 33
ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΟΣΤΟΥΣ (Cost Minimization) ΕΠΙΛΟΓΗ ΛΥΣΗΣ ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ Οι εναλλακτικές αξιολογούνται ως προς το ύψος του κεφαλαίου που απαιτείται για την υλοποίησή τους Τα οφέλη των εναλλακτικών θεωρούνται ισοδύναμα Επιλέγεται η εναλλακτική με το μικρότερο κόστος Όλα τα κόστη που υπεισέρχονται πρέπει πρώτα να κεφαλαιοποιηθούν 34
ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΟΣΤΟΥΣ (Cost Minimization) ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Εστιάζει στα κόστη κατασκευής και ΟΧΙ λειτουργίας ενός έργου (εναλλακτικής) Προσανατολισμός αποκλειστικά σε στοιχεία κόστους ΧΡΗΣΗ ΜΟΝΟ ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ (ΧΡΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ) 35
ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 36
ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑ ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ... αδυνατούν να αποτυπώσουν τις διαφορετικές διαστάσεις όσο και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προβλημάτων του σχεδιασμού του χώρου 37
ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Τμήμα οδικού δικτύου ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ Κοινωνική διάσταση Οικονομική διάσταση Περιβαλλοντική διάσταση Διάσταση των μεταφορών ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Εξοικονόμηση χρόνου ταξιδίου Μείωση ρύπανσης Κόστος ταξιδίου Κόστος παρέμβασης ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Περιφερειακή ανάπτυξη Άνεση ταξιδίου Λειτουργικότητα δικτύου Ισότητα πρόσβασης Αισθητική τοπίου 38
ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑNΑΛΥΣΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Ενσωματώνει ΠΟΣΟΤΙΚΑ και ΠΟΙΟΤΙΚΑ χαρακτηριστικά Ενσωματώνει ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ Ενσωματώνει ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ - ΟΠΤΙΚΕΣ (μέσα από κριτήρια και βάρη) Εξασφαλίζει ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ στη λήψη αποφάσεων 39
ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Στηρίζονται στη σύγκριση ανά δύο όλων των εναλλακτικών ως προς όλα τα κριτήρια αξιολόγησης που έχουν τεθεί Η διαφορετική σημαντικότητα των κριτηρίων αξιολόγησης συνυπολογίζεται (ιεράρχηση κριτηρίων σχετική σπουδαιότητα) βάρη κριτηρίων 40
ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Εναλλακτικές Κριτήρια Βασική αρχή μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Κ 1 Κ 2... Ε1 Ε2... Εn ΒΑΣΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ που απαιτείται Πίνακας επιπτώσεων Βάρη / προτεραιότητες κριτηρίων αξιολόγησης Κ m 41
ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ταξινόμηση Ιεράρχηση Αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων / σεναρίων ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ REGIME ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ: τον τύπο του προβλήματος τη μέθοδο που χρησιμοποιείται ELECTRE I, II, III EVAMIX NAIADE MULTIPOL 42
ΜΕΘΟΔΟΣ SWOT 43
Η ΜΕΘΟΔΟΣ SWOT Ιδιαίτερα χρήσιμη για την ποιοτική αξιολόγηση εναλλακτικών σεναρίων στο πλαίσιο του σχεδιασμού του χώρου Αξιοποιεί την υπάρχουσα πληροφορία και γνώση και παρέχει το πλαίσιο ανάλυσης για τη διαδικασία λήψης απόφασης 44
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΘΟΔΟΥ SWOT Λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά: της περιοχής μελέτης - εσωτερικό περιβάλλον του ευρύτερου περιβάλλοντος - εξωτερικό περιβάλλον Στενή σχέση αλληλεπίδρασης με το στάδιο της δόμησης των σεναρίων - σχέση ανάδρασης Ταυτόχρονη χρήση με άλλες μεθόδους αξιολόγησης Απλή, ευέλικτη 45
Η ΜΕΘΟΔΟΣ SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats) πλαίσιο ανάλυσης μέσα στο οποίο αναλύεται ο ρόλος και η αλληλεπίδραση μιας συγκεκριμένης χωρικής μονάδας (περιοχή μελέτης) με το ευρύτερο χωρικό σύνολο που την περιβάλλει 46
ΜΕΘΟΔΟΣ SWOT ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ SWOT Εσωτερικό περιβάλλον Εξωτερικό περιβάλλον Πλεονεκτήματα Αδυναμίες Ευκαιρίες Απειλές 47
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Φυσικοί και Πολιτιστικοί Πόροι Διαφοροποιούνται από περιοχή σε περιοχή Δεξιότητες: σχετίζονται με το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό και το σύνολο της γνώσης, των μεθόδων και τεχνικών για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των πόρων Διαφοροποιούνται από περιοχή σε περιοχή 48
ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ Φυσικοί & Πολιτιστικοί Πόροι Τομείς Δραστηριοποίησης της Περιοχής Εσωτερικό Περιβάλλον Ανταγωνιστικό Πλεονέκτημα Κόστους ή Διαφοροποίησης Δεξιότητες Περιοχής Δημιουργία Αξίας για την Περιοχή 49
ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ (ΦΥΣΙΚΟΙ & ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ) ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ (ΑΠΟΘΕΜΑ ΓΝΩΣΗΣ) CORPORATIVE ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΕ ΔΙΚΤΥΑ 50
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Διαθέσιμοι φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι Δεξιότητες = τρόπος & βαθμός αξιοποίησης των πόρων (ανθρώπινο δυναμικό απόθεμα γνώσης) Π.χ. περιοχή με ενεργειακούς πόρους, κατάλληλη τεχνογνωσία & εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΤΟΜΕΑ Περιοχή με κατάλληλους προς τουριστική αξιοποίηση πόρους συγκριτικό πλεονέκτημα στον ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ 51
ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Περιορισμένοι πόροι Περιορισμένο φάσμα δεξιοτήτων για την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων Χαμηλός βαθμός αξιοποίησης των πόρων, εξ αιτίας: συγκεκριμένων αναπτυξιακών επιλογών και προτεραιοτήτων υψηλού κόστους για την αξιοποίησή τους Αδυναμία να προωθήσει τα προϊόντα / υπηρεσίες εξ αιτίας της απομόνωσής της στα πλαίσια των δικτύων ή της πρόσβασής της σε δίκτυα διανομής 52
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ / ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Οι αδυναμίες πολλές φορές αποτελούν την άλλη όψη του νομίσματος των πλεονεκτημάτων ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Στην περίπτωση ενεργειακής εξειδίκευσης μίας περιοχής, αυτή μπορεί να εμφανίζει αδυναμία στην αξιοποίηση άλλων τομέων π.χ. της γεωργίας, εξ αιτίας του προσανατολισμού του εργατικού δυναμικού στον τομέα της ενέργειας 53
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Το περιβάλλον μέσα στο οποίο εντάσσεται η περιοχή μελέτης π.χ. η Περιφέρεια, η Χώρα, η Ευρώπη Τα δεδομένα του εξωτερικού περιβάλλοντος συνιστούν τους εξωτερικούς ως προς την περιοχή παράγοντες οι οποίοι διαμορφώνουν ένα πλαίσιο ευκαιριών και κινδύνων (opportunities - threats) 54
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η περιοχή ΔΕΝ μπορεί να επηρεάσει τους παράγοντες του εξωτερικού περιβάλλοντος Αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν: ΘΕΤΙΚΑ, δημιουργώντας ευκαιρίες προς αξιοποίηση ΑΡΝΗΤΙΚΑ εκθέτοντας την περιοχή σε κινδύνους / απειλές σε σχέση με την αναπτυξιακή της προοπτική 55
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η υπό μελέτη περιοχή καλείται να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που της παρέχει το εξωτερικό περιβάλλον, αλλά και να αντιμετωπίσει τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται με βάση τα συγκριτικά / ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα 56
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Αφορά σε μακροπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες εξελίξεις σε ευρύτερη ή ακόμη και παγκόσμια χωρική κλίμακα ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις, θέματα διεθνούς εμπορίου, τεχνολογικές εξελίξεις, αλλαγές στα πρότυπα συμπεριφοράς, θεσμικό πλαίσιο, Τεχνολογίες Πληροφόρησης και Επικοινωνίας, κ.λπ. 57
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ & ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ - ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Τρομοκρατικές επιθέσεις Οικονομική ύφεση Πολιτική αστάθεια Κλιματική αλλαγή ΙΙΙ Διεθνείς Εξελίξεις Τρόπος ζωής ΙΙ (life style) Διεθνής Τουριστική Αγορά Ι ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Περιοχή Μελέτης Πρότυπα κατανάλωσης (π.χ. εναλλακτικός τουρισμός) Ραγδαία ανάπτυξη μεταφορών Νέοι προορισμοί Υδάτινοι πόροι Δημογραφικές εξελίξεις Ι: Η τουριστική δραστηριότητα (Τ.Δ.) στην περιοχή μελέτης (εσωτερ. περιβάλλον) ΙΙ: Η διεθνής τουριστική αγορά (εξωτερικό περιβάλλον) ΙΙΙ: Το διεθνές περιβάλλον μέσα στο οποίο ασκείται η Τ.Δ. (εξωτερ. περιβάλλον) 58
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ & ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙΙ - Εξωτερικό Περιβάλλον ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Αύξηση πληθυσμού Τεχνολογία Καινοτομία ΙΙ - Παγκόσμια αγορά αγροτ. προϊόντων - ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Πολιτική ΔΟΕ Ι ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΑΠ ΤΠΕ Κλιματική Αλλαγή Προστασία Περιβάλλοντος Ποιότητα-Ασφάλεια Προϊόντων Διατροφικά Πρότυπα 59
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΗΤΡΑΣ SWOT ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Βαθμός αξιοποίησης πόρων Καινοτομία Ανταγωνιστικότητα Εξαγωγική δραστηριότητα πρόσβαση σε νέες αγορές Αγορά εργασίας νέες θέσεις ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Ελλείψεις σε υποδομές, ανθρώπινο δυναμικό, πόρους, τεχνογνωσία Αδυναμίες παραγωγικού συστήματος μέθοδοι, τεχνογνωσία κ.λπ. Επίπτωση σε κυρίαρχες δραστηριότητες Πίεση στους διαθέσιμους πόρους ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Εξελίξεις στην παγκόσμια αγορά Θέση ανταγωνιστών Τεχνολογικές εξελίξεις Νέες αγορές - ευκαιρίες Πρότυπα συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων δικτύωση Τρόπος ζωής (life style) ΚΙΝΔΥΝΟΙ Πολιτική αστάθεια Πολιτικές π.χ. της Ε.Ε. Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι Νέες τεχνολογικές εξελίξεις Οικονομικές κρίσεις Απρόβλεπτα φυσικά φαινόμενα Κλιματική αλλαγή 60
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΗΤΡΑΣ SWOT ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Καλύτερη αξιοποίηση διαθέσιμων πόρων Εξειδίκευση ανθρώπινου δυναμικού Αξιοποίηση γεωγραφικής θέσης Ποιότητα παραγόμενων προϊόντων ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Καταναλωτικά πρότυπα- τάσεις Τεχνολογία - καινοτομία Διείσδυση σε νέες αγορές Ευκαιρίες χρηματοδότησης σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Διαχείριση απορριμμάτων Διαχείριση υδατικών πόρων πιέσεις Διασύνδεση με λοιπούς παραγωγικούς τομείς Παράδοση σε συγκεκριμένο τομέα έλλειψη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού ΑΠΕΙΛΕΣ Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Ανταγωνισμός Αλλαγή προτύπων κατανάλωσης - Ζήτηση στην αγορά Νέες τεχνολογίες 61
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Για κάθε σενάριο προκύπτει ο αντίστοιχος πίνακας SWOT Σύγκριση σεναρίων στη βάση των πλεονεκτημάτων, των αδυναμιών, των ευκαιριών που παρουσιάζουν και των κινδύνων που ενέχουν για την περιοχή μελέτης 62
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Lichfield, N., Kettle, P. and Whitbread, M. (1975), Evaluation in the Planning Process, Pergamon Press, Oxford. 63
ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ΕΜΠ» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του υλικού Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους 64