ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΘΕΩΡΙΑ & ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Αναστασία Στρατηγέα

ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς. 2

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΑΞΟΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. Η Έννοια της Συμμετοχής - Ιστορική Εξέλιξη Κατευθύνσεις Πολιτικής σε Παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό Επίπεδο 2. Η Έννοια της Συμμετοχής: Ορισμός, Ρόλος, Αρχές 3. Συμμετοχικός Σχεδιασμός (ΣΣ) - Θεωρητικές Αρχές - Επίπεδα Συμμετοχής 4. Ταξινόμηση Μεθόδων Συμμετοχής 5. Μέθοδοι Αποτύπωσης της Διαφορετικότητας 6. Μέθοδοι Σύγκλισης ή Επίτευξης Ομοφωνίας 7. Επιλογή Μεθόδου Συμμετοχής 8. Τεχνολογίες Πληροφορίας & Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και Συμμετοχικός Σχεδιασμός - Web-based Εφαρμογές 9. Παραδείγματα Εφαρμογής ΣΣ - Ελληνική / Διεθνής Εμπειρία 3

ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 4

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (POLICY EXERCISES) 5

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (POLICY EXERCISES)... ευέλικτη, δομημένη διαδικασία αλληλεπίδρασης σχεδιασμένη για να φέρει σε επαφή: την επιστημονική κοινότητα με τα Κέντρα Λήψης Αποφάσεων (ΚΛΑ) ΣΤΟΧΟΣ Υποστήριξη ΚΛΑ για τη χάραξη πολιτικής στη βάση μιας περισσότερο στέρεης και επιστημονικά τεκμηριω- μένης γνώσης (Geurts και Duke, 1999) 6

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (POLICY EXERCISES)... συνιστούν μια δημιουργική διαδικασία σε ατμόσφαιρα παιγνίου (gaming) Ετερογενής ομάδα συμμετεχόντων - επεξεργάζεται, συνθέτει και αξιολογεί γνώση από διαφορετικές πηγές Χρήση εργαλείων και τεχνικών, όπως μοντέλα και σενάρια Διερεύνηση εναλλακτικών καταστάσεων του μέλλοντος εντός των οποίων αναζητώνται: κατευθύνσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος επιπτώσεις πολιτικών στα διαφορετικά περιβάλλοντα λήψης απόφασης (Στρατηγέα, 2012) 7

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (POLICY EXERCISES)... κατάλληλη για εμβάθυνση σε προβλήματα γύρω από τα οποία υπάρχει περιορισμένη, ασαφής ή αμφισβητήσιμη γνώση ΣΤΟΧΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ανάπτυξη δημιουργικής σκέψης εμβάθυνση σε νέες ιδέες, έξω από τις κατεστημένες απόψεις και αντιλήψεις Εμβάθυνση σε ένα πολύπλοκο ζήτημα πολιτικής ή ένα μελετώμενο σύστημα 8

ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ «ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ» ΣΤΑΔΙΟ 1 Διερεύνηση Μελλοντικών Εξελίξεων Δημιουργία Μελλοντικών Εικόνων ΣΤΑΔΙΟ 2 Δόμηση Κατευθύνσεων Πολιτικής στα Διαφορετικά Περιβάλλοντα Λήψης Απόφασης ΣΤΑΔΙΟ 3 Αξιολόγηση Κατευθύνσεων Πολιτικής ΔΟΜΗΜΕΝΗ ΓΝΩΣΗ προβλήματος ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ σε διαφορετικά περιβάλλοντα λήψης απόφασης 9

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (POLICY EXERCISES) ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ: στη συμμετοχική διαδικασία ΔΕΝ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ομάδες συμφερόντων ή άλλες κοινωνικές ομάδες... η συμμετοχική μέθοδος των ασκήσεων πολιτικής αποσκοπεί Για την επιστημονική κοινότητα - συλλογή πληροφορίας για: πρότυπα συμπεριφοράς κοινωνικών ομάδων προτιμήσεις - προτεραιότητες ΚΛΑ αξιοποίηση της πληροφορίας αυτής διερεύνηση πολιτικών στο πλαίσιο των διαφορετικών μελλοντικών εικόνων Για τα ΚΛΑ - εμβάθυνση σε ένα πολύπλοκο πρόβλημα πολιτικής, όπου αποσαφηνίζονται: οι στόχοι που πρέπει να επιδιωχθούν οι στρατηγικές κατευθύνσεις υλοποίησής τους σε διαφορετικά εξωτερικά περιβάλλοντα 10

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΝΟΨΗ (POLICY EXERCISES) Σύνθεση: Ομάδα 10-15 συμμετεχόντων - επιστήμονες, ΚΛΑ και μερικές φορές ομάδες ενδιαφερόντων Στόχος: Δομημένη οπτική προβλήματος, κατευθύνσεις πολιτικής για την αντιμετώπισή του σε διαφορετικά περιβάλλοντα λήψης απόφασης (σενάρια) Διαδικασία: Αλληλεπίδραση μεταξύ συμμετεχόντων, υποστηρικτικό υλικό από πολλαπλές πηγές, χρήση μοντέλων - Ανάπτυξη μελλοντικών σεναρίων οριοθέτηση πλαισίου (μελλοντικές εικόνες) εντός του οποίου διερευνάται το προς μελέτη ζήτημα/σύστημα Αποτέλεσμα: Εμβάθυνση στο περιβάλλον λήψης απόφασης περιβάλλον λήψης απόφασης για το ζήτημα που εξετάζεται, καλύτερη δόμηση του προβλήματος, κατευθύνσεις πολιτικής 11

ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ (FOCUS GROUPS) 12

«ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» Πηγή Powell και άλλοι (1996) Dawson και άλλοι (1993) Morgan (1988) Ορισμός μεθόδου Ομάδων Εστίασης Ομάδες ατόμων, τα οποία έχουν επιλεγεί για να συζητήσουν και να σχολιάσουν ένα συγκεκριμένο ζήτημα, στη βάση της προσωπικής τους εμπειρίας, αποτελώντας έτσι μια μέθοδο συλλογής εμπειρικής πληροφορίας και γνώσης, η οποία, συνδυαζόμενη με την επιστημονική γνώση, μπορεί να συνεισφέρει στον αποτελεσματικότερο σχεδιασμό της επίλυσης ενός προβλήματος Ομάδες επιλεγμένων ατόμων, με παρόμοιο υπόβαθρο ή εμπειρίες, που συγκεντρώνονται για να συζητήσουν γύρω από ένα προεπιλεγμένο ζήτημα, σε συγκεκριμένο χρόνο και με συγκεκριμένους κανόνες. Έμφαση δίνεται στα κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων που εμπλέκονται σε μία ομάδα εστίασης Ομάδες επιλεγμένων ατόμων, τα οποία συμμετέχουν σε μία προσεκτικά σχεδιασμένη ομαδική διαδικασία συζήτησης, με στόχο την αβίαστη διατύπωση από τους συμμετέχοντες των απόψεών τους σε ένα φιλικό περιβάλλον και τη συλλογή ποιοτικής πληροφορίας 13

Εστίαση (focus) «ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» Συγκεκριμένο θέμα συζήτησης Συγκεκριμένη ομάδα Οι συμμετέχοντες έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό ΚΟΙΝΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ μπορεί να είναι: η ηλικία, το φύλο, το επίπεδο εκπαίδευσης, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις κ.λπ., ή ένα χαρακτηριστικό που σχετίζεται με το προς εξέταση ζήτημα 14

«ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ μια διαδικασία «ενδοσκόπησης, αποκάλυψης και ανάδειξης» ποιοτικής πληροφορίας μέσα από την αλληλεπίδραση των συμμετεχόντων επιτυγχάνεται μετασχηματισμός της γνώσης και κατανόησης των θεμάτων που εξετάζονται, τόσο από τους σχεδιαστές όσο και από τους συμμετέχοντες εργαλείο αμοιβαίας μάθησης μεταξύ των εμπλεκομένων 15

«ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» Μια Ομάδα Εστίασης ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ μια ομαδική συνέντευξη (group interview) όπου ο συντονιστής θέτει στην ομάδα ερωτήματα και κάθε συμμετέχων δίνει την απάντησή του Στηρίζεται στη συζήτηση/αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της ομάδας 16

(Cameron, 2005) «ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» στόχος Η παραγωγή νέας γνώσης από ομάδα συμμετεχόντων μέσα από τη διερεύνηση της διαφορετικής σημασίας που δίνεται από αυτούς σε μέρη (places) σχέσεις (relationships) διαδικασίες (processes) γεγονότα (events) διαπραγμάτευση εμβάθυνση από τον σχεδιαστή στο αντικείμενο μελέτης και την πρακτική της παραγωγής νέας γνώσης 17

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ «ΟΜΑΔΩΝ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» Οργανωμένη συζήτηση σχεδιασμός δομής συζήτησης - ερωτήματα ή επιμέρους διαστάσεις προβλήματος - συλλογή πληροφορίας Συλλογική δραστηριότητα: πληροφορία ως προϊόν ατόμων που δρα συλλογικά προϊόν ομάδας Εμβάθυνση σε θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος: σημαντικές προκλήσεις της κοινωνίας, π.χ. κλιματική αλλαγή, διαχείριση υδάτινων πόρων Αλληλεπίδραση μεταξύ συμμετεχόντων: αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών απόψεων σε συγκεκριμένες διαστάσεις ενός θέματος - εμβάθυνση σε αυτές - ανάπτυξη συνεργειών - παραγωγή νέων ιδεών και γνώσης 18

«ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ στα πρωταρχικά στάδια μιας μελέτης ως διερευνητικό εργαλείο, π.χ. για τον εντοπισμό των κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων που πρέπει να ληφθούν υπόψη στον σχεδιασμό/εφαρμογή ενός προγράμματος κατά τη διάρκεια εκπόνησης της μελέτης, στη φάση της αξιολόγησης ή της χάραξης πολιτικής μετά το πέρας υλοποίησης της μελέτης, π.χ. για την εκτίμηση των επιπτώσεων από την εφαρμογή της είτε αυτοδύναμα είτε συμπληρωματικά με άλλες μεθόδους, για τον έλεγχο της αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων 19

ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ «ΟΜΑΔΩΝ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» Σχεδιασμός Ομάδων Εστίασης Καθορισμός στόχου - υποστόχων Αριθμός Μελών - Συνεδριών Απαιτούμενος χρόνος Επιλογή τόπου συνάντησης Επιλογή Συμμετεχόντων Αριθμός συμμετεχόντων Τύπος συμμετεχόντων Στρατολόγηση συμμετεχόντων Σχεδιασμός Διαλόγου Δημιουργία «Οδηγού Διαλόγου» Προετοιμασία υποστηρικτικού υλικού Επιλογή/Εκπαίδευση Συντονιστή 20

ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ «ΟΜΑΔΩΝ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» Υλοποίηση Διαλόγου Παρουσίαση πλαισίου συζήτησης Κανόνες Παρουσίαση ζητήματος που εξετάζεται Ενθάρρυνση Ομαδικής Συζήτησης / Αλληλεπίδραση Ποιοτικά αποτελέσματα διαφορετικές απόψεις οπτικές συμμετεχόντων διαφορετικές διαστάσεις του προβλήματος που τίθεται σημαντικά παραδείγματα κ.λπ. Ποσοτικά αποτελέσματα αριθμός συμμετεχόντων που συμφωνούν ή διαφωνούν με ένα ζήτημα συχνότητα εμφάνισης ενός ζητήματος χαρακτηριστικά ομάδας (π.χ. αριθμός ανδρών γυναικών) 21

ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΜΕΘΟΔΟΥ «ΟΜΑΔΩΝ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ: τις διαφορετικές απόψεις - οπτικές γύρω από ένα πρόβλημα - διαφορετικές διαστάσεις - ενδεχόμενες συγκρούσεις τη φύση και ένταση των ανησυχιών, αντιδράσεων των συμμετεχόντων για ένα συγκεκριμένο ζήτημα, στη βάση των αρχών και αξιών τους τις απόψεις των συμμετεχόντων σε ενδεχόμενες προτάσεις / επιλογές πολιτικής - πιθανές αντιδράσεις τις ανάγκες των συμμετεχόντων 22

«ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ» ΣΥΝΟΨΗ Σύνθεση: Ομάδα 4-12 συμμετεχόντων. Ευρύ και ετερογενούς σύνθεσης κοινό επιλογή στη βάση ενός κοινού χαρακτηριστικού Στόχος: Συλλογή πληροφορίας σχετικής με τις προτιμήσεις και τις αξίες των εμπλεκομένων γύρω από το ζήτημα που εξετάζεται Διαδικασία: Συζήτηση εστιασμένη σε ένα συγκεκριμένο θέμα, συντονιστές - ομάδα εστίασης Αποτέλεσμα: Εμβάθυνση σε ένα ζήτημα, αποτύπωση διαφορετικών απόψεων εμπλεκομένων, συλλογή ποιοτικής πληροφορίας Εφαρμογή: σε μεγάλο φάσμα προβλημάτων, π.χ. περιβαλλοντικά προβλήματα, προβλήματα σχεδιασμού σε διάφορες χωρικές κλίμακες, προβλήματα διαχείρισης κρίσεων 23

WORLD CAFÉ 24

WORLD CAFÉ ορισμός [ ] μια δημιουργική διαδικασία που έχει ΣΤΟΧΟ να διευκολύνει τον εποικοδομητικό συνεργατικό διάλογο και να διανείμει γνώση και ιδέες μεταξύ των συμμετεχόντων δημιουργώντας ένα ζωντανό δίκτυο συζήτησης και δράσης (Elliott και άλλοι, 2005) 25

ΣΤΟΧΟΣ WORLD CAFÉ Ολοκληρωμένη διερεύνηση εξεταζόμενου προβλήματος μέσα στο περιβάλλον (σύστημα) στο οποίο αυτό εντάσσεται κάθε συμμετέχων φωτίζει μια διαφορετική διάστασή του Η εμπλοκή στη συμμετοχική διαδικασία αποσκοπεί: στη συλλογή πληροφορίας σχετικής με την τρέχουσα κατανόηση του μελετώμενου συστήματος στην παραγωγή ευφυούς γνώσης (intelligence) θεώρηση συστήματος με νέους, διαφορετικούς από τις τρέχουσες κατευθύνσεις, τρόπους, σε ζητήματα που αφορούν: τη δομή του τις σχέσεις που αναπτύσσονται εντός αυτού κ.λπ. 26

WORLD CAFÉ Σημαντική διαφοροποίηση μεθόδου World Café Έμφαση σε έναν ανοικτό ορίζοντα διερεύνησης του εξεταζόμενου προβλήματος (open-ended exploration) ΔΕΝ προσανατολίζεται στη συλλογή πληροφορίας για την επίλυση ενός προβλήματος (problem-solving orientation) ΑΝΤΙΘΕΤΑ αποσκοπεί στη συλλογή πληροφορίας γύρω από: τις διαφορετικές διαστάσεις του μελετώμενου προβλήματος την ανάπτυξη συνεργειών ανάμεσα στις επιμέρους αυτές διαστάσεις την ανάπτυξη νέων ιδεών γύρω από το πρόβλημα 27

ΣΤΑΔΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ WORLD CAFÉ Σχεδιασμός World Café Επιλογή συντονιστή Καθορισμός στόχου - υποστόχων Καθορισμός κρίσιμων ζητημάτων / ερωτημάτων προς διερεύνηση «Οδηγός Διαλόγου» Απαιτούμενος χρόνος Επιλογή τόπου συνάντησης Επιλογή Συμμετεχόντων Αριθμός συμμετεχόντων Τύπος συμμετεχόντων Στρατολόγηση συμμετεχόντων ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Ποιο είναι το κεντρικό ζήτημα προς διερεύνηση στο πλαίσιο του World Café; Ποιές είναι οι κύριες ομάδες συμμετεχόντων που μπορούν να συνεισφέρουν; Ποιοι μπορούν να συνεισφέρουν συμβατική και ποιοι μη συμβατική (out-of-the-box) πληροφορία; Ποιες διαστάσεις έρευνας του ζητήματος πρέπει να τεθούν προς συζήτηση; Ποιο είναι το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα - με ποια βήματα θα επιτευχθεί καλύτερα; 28

ΣΤΑΔΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ WORLD CAFÉ 29

WORLD CAFÉ ΧΡΗΣΙΜΗ ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ: Εμπλοκή μεγάλου αριθμού συμμετεχόντων σε μια αυθεντική διαδικασία διαλόγου Ανάπτυξη και διάχυση νέας γνώσης, ώθηση καινοτόμου σκέψης και διερεύνηση δυνατοτήτων δράσης σε πραγματικά προβλήματα Σε βάθος διερεύνηση της στρατηγικής σημασίας προκλήσεων ή ευκαιριών Ενδυνάμωση σχέσεων μεταξύ των ομάδων συμμετεχόντων Τόνωση αισθήματος ιδιοκτησίας των αποτελεσμάτων (Bousset και άλλοι, 2005) 30

WORLD CAFÉ η μέθοδος κρίνεται ως ΜΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ όταν: για το προς επίλυση πρόβλημα έχει ήδη προσδιοριστεί μια λύση ή απάντηση ο στόχος της συμμετοχικής διαδικασίας είναι η μετάδοση πληροφορίας προς μία κατεύθυνση ο αριθμός των εμπλεκομένων στη συμμετοχική διαδικασία είναι μικρός 31

«WORLD CAFÉ» ΣΥΝΟΨΗ Σύνθεση: Απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό, ετερογενούς σύνθεσης Στόχος: Ανταλλαγή γνώσης, πληροφορίας, ιδεών, απόψεων, παραγωγή νέων ιδεών κ.λπ. Διαδικασία: Δημιουργία περιβάλλοντος café - οι συμμετέχοντες εκφράζουν απόψεις για ένα θέμα, εμβαθύνοντας στις διαφορετικές διαστάσεις του Αποτέλεσμα: Εμβάθυνση σε έννοιες, ερωτήματα, διαστάσεις του εξεταζόμενου προβλήματος - γνώση που διανέμεται σε όλους τους εμπλεκόμενους μπορεί να καταλήξει σε συστάσεις πολιτικής Εφαρμογή: Σε πλήθος διαφορετικών προβλημάτων και σε διαφορετικές χωρικές κλίμακες για την ανάπτυξη και διάχυση νέας γνώσης και ιδεών 32

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ (SCENARIO ANALYSIS) 33

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΣΤΟΧΟΣ Προετοιμασία για την αντιμετώπιση μελλοντικών προκλήσεων Διερεύνηση φάσματος διαθέσιμων επιλογών πολιτικής Έλεγχος αποδοτικότητας επιλογών σε διάφορα περιβάλλοντα λήψης απόφασης (μελλοντικές εικόνες) Προετοιμασία χρονοδιαγράμματος υλοποίησης των επιλογών / πολιτικών 34

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΔΥΟ διαφορετικές κατευθύνσεις - διαφοροποιούνται ως προς: τον στόχο και τη χωρική κλίμακα που εμπλέκουν τους συμμετέχοντες (α) διερεύνηση κρίσιμων μεταβλητών δημιουργία εναλλακτικών σεναρίων ΣΚΟΠΟΣ: διερεύνηση κατάλληλων πολιτικών διαχείρισης του σχεδιαστικού προβλήματος μέσα σε διαφορετικά περιβάλλοντα λήψης απόφασης (εναλλακτικές μελλοντικές εικόνες) για την επιδίωξη ενός συγκεκριμένου σχεδιαστικού στόχου (β) δημιουργία «οράματος» μεταξύ της ομάδας συμμετεχόντων και διατύπωση κατευθύνσεων πολιτικής για την υλοποίησή του 35

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ συμμετέχοντες (α) διερεύνηση κρίσιμων μεταβλητών δημιουργία εναλλακτικών σεναρίων διαφορετικοί φορείς ειδικοί σε διάφορα αντικείμενα που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με το υπό εξέταση ζήτημα εκπρόσωποι ομάδων συμφερόντων επιστημονική κοινότητα (β) δημιουργία «οράματος» εκπρόσωποι κοινωνικών ομάδων ομάδες συμφερόντων πολίτες κέντρα λήψης αποφάσεων κ.λπ. 36

ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΣΤΑΔΙΟ 1: Σχεδιασμός της εφαρμογής της συμμετοχικής μεθόδου «Ανάλυσης Σεναρίων» από τη σχεδιαστική ομάδα ΣΤΑΔΙΟ 2: Υλοποίηση συμμετοχικής διαδικασίας εμπλοκή συμμετεχόντων που έχουν επιλεγεί ΣΤΑΔΙΟ 3: Ανάλυση / παρουσίαση αποτελεσμάτων Ατζέντα πολιτικής 37

ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Επιλογή συμμετεχόντων - δημιουργία ομάδας σεναρίου - κέντρα λήψης αποφάσεων, επιστημονικοί φορείς, κοινωνικοί φορείς, σημαντικές ομάδες ενδιαφερόντων κ.λπ. Οριοθέτηση συμμετοχικής διαδικασίας: Οργάνωση διαδικασίας, καθορισμός τόπου / χρόνου, αριθμού συναντήσεων κ.λπ. Σαφής οριοθέτηση επιδιωκόμενου στόχου - εξειδίκευσή του σε υποστόχους - χρονικός ορίζοντας επιδίωξη του στόχου Οριοθέτηση περιοχής μελέτης εμβάθυνση στο εσωτερικό περιβάλλον - κύριες δυνάμεις που καθοδηγούν την εξέλιξή του Επιλογή του τρόπου με τον οποίο θα συλλεγεί πληροφορία που θα αποτελέσει τη βάση για τη δόμηση των σεναρίων 38

ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ δομούνται εναλλακτικά σενάρια αντιμετώπισης του σχεδιαστικού προβλήματος ΒΗΜΑ 1 εξωτερικό περιβάλλον: Οι συμμετέχοντες προσδιορίζουν τις κυρίαρχες δυνάμεις του εξωτερικού περιβάλλοντος που μπορούν να επηρεάσουν τη δυναμική του μελετώμενου συστήματος / σχεδιαστικού προβλήματος ΒΗΜΑ 2 εσωτερικό περιβάλλον: Μελετώνται οι κύριες κύριες δυνάμεις του εσωτερικού περιβάλλοντος -σύστημα/πρόβλημα που εξετάζεται- και η επίδραση των διαφορετικών εξελίξεων του εξωτερικού περιβάλλοντος σε αυτό ΒΗΜΑ 3 δόμηση εναλλακτικών σεναρίων: περιγραφή με αφηγηματικό τρόπο των διαφορετικών μελλοντικών εικόνων - της λύσης του σχεδιαστικού προβλήματος σε καθεμιά από τις εικόνες αυτές των κατευθύνσεων πολιτικής που μπορούν να οδηγήσουν από την παρούσα στη μελλοντική κατάσταση για το εν λόγω πρόβλημα 39

ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Προσδιορισμός Δυνάμεων Εξωτερικού και Εσωτερικού Περιβάλλοντος Κυρίαρχες Δυνάμεις Εξωτερικού Περιβάλλοντος Ανάπτυξη Οριστικοποίηση Μελλοντικών Εικόνων Δόμηση Σεναρίων Κύριες Δυνάμεις Εσωτερικού Περιβάλλοντος Επιδίωξη στόχων εντός κάθε μελλοντικής εικόνας Ατζέντα Πολιτικής Ολοκλήρωση Σεναρίων στη Χάραξη Πολιτικής σ υ μ μ ετ έ χ ο ν τ ε ς 40

ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: Σενάρια και κατευθύνσεις πολιτικής για την υλοποίηση των στόχων στα διαφορετικά περιβάλλοντα λήψης απόφασης ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ σε ένα ευρύ κοινό με σκοπό: τη συλλογή απόψεων και την ενσωμάτωσή τους στη χάραξη πολιτικής την πληροφόρηση του κοινού σχετικά με ειλημμένες αποφάσεις (πολιτικές) για την επιδίωξη συγκεκριμένων στόχων 41

ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΜΕΘΟΔΟΥ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Συμμετοχική Μέθοδος Ανάλυσης Σεναρίων Η λήψη απόφασης και η χάραξη πολιτικής υλοποιείται εντός ενός διεθνοποιημένου περιβάλλοντος Υψηλή πολυπλοκότητα και αβεβαιότητα Συμμετοχική μέθοδος ανάλυσης σεναρίων - ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο Σκιαγράφηση μελλοντικών εξελίξεων και χάραξη πολιτικής Προϊόν σύνθεσης ετερογενούς αλλά και εξειδικευμένης γνώσης Ανάπτυξης συνεργειών μεταξύ διαφορετικών γνωστικών επιστημονικών πεδίων Ενσωμάτωσης στα παραπάνω των πολιτικών προτεραιοτήτων 42

ΚΥΡΙΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Χάραξη πολιτικής μακροπρόθεσμου ορίζοντα - στρατηγικός σχεδιασμός Δρομολόγηση σημαντικών αλλαγών Χάραξη εναλλακτικών πακέτων πολιτικής για την επίτευξη στόχων μέσα σε διαφορετικά περιβάλλοντα λήψης απόφασης Αύξηση ετοιμότητας, σε επίπεδο πολιτικής, για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων Απόκτηση γνώσης σχετικά με τις δυνατές εξελίξεις του μελετώμενου συστήματος Δημιουργία «οράματος» και στρατηγικού σχεδίου επίτευξής του Έλεγχος απόδοσης πολιτικών σε διαφορετικά περιβάλλοντα χάραξη αποτελεσματικότερων πολιτικών 43

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ - ΣΥΝΟΨΗ Σύνθεση: Ομάδα 20-25 ατόμων, αποφασίζοντες με τεχνική γνώση γύρω από το εξεταζόμενο ζήτημα, ειδικοί σε ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων, άτομα με δημιουργική σκέψη Στόχος: Ανταλλαγή γνώσης, απόψεων, οπτικών κ.λπ. για την παραγωγή νέων ιδεών και τη δόμηση σεναρίων Διαδικασία: Οργάνωση workshops με συμμετοχή της παραπάνω ομάδας συμμετεχόντων Αποτέλεσμα: Δόμηση σεναρίων σε σχέση με το θέμα που έχει τεθεί Ενσωμάτωσή τους στη χάραξη πολιτικής Εφαρμογή: Σε πλήθος σχεδιαστικών προβλημάτων και στόχων (ενημέρωση ευαισθητοποίηση, χάραξη πολιτικής κ.λπ.), σε ευρύ φάσμα χωρικών κλιμάκων (από το τοπικό έως το παγκόσμιο επίπεδο) 44

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ (Participatory Modelling) 45

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ... εμπλοκή των χρηστών των μοντέλων στη διαδικασία μοντελοποίησης (modelling process) Συμμετοχική διαδικασία για την ανάπτυξη μοντέλων (group model building) ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: ο τελικός χρήστης ενός μοντέλου κατέχει τη θεωρητική γνώση σε σχέση με το σύστημα που το μοντέλο αναπαριστά αξιοποίηση της γνώσης αυτής για τον αποτελεσματικότερο σχεδιασμό του μοντέλου 46

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Μοντέλα αρχών (conceptual) ή θεωρητικά μοντέλα Πολύπλοκα υπολογιστικά μοντέλα (computer models) η έννοια της συμμετοχής Στη δόμηση των μοντέλων μπορεί να εξυπηρετεί διαφορετικούς στόχους: Δόμηση προβλήματος Ανάπτυξη διαδραστικών μοντέλων σχεδιασμού (interactive planning models) Ανάπτυξη μοντέλων στήριξης αποφάσεων Παραγωγή σεναρίων 47

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ δύο διακριτές ενότητες στάδια εφαρμογής Προετοιμασία Εφαρμογής Συμμετοχικής Μεθόδου Καθορισμός στόχου: πλαίσιο συμμετοχικής άσκησης 1 η ενότητα Καθορισμός-στρατολόγηση συμμετεχόντων: ομάδες που πρέπει να εμπλακούν στη διαδικασία Επιλογή εργαλείων: απαραίτητων για τη μοντελοποίηση του μελετώμενου συστήματος Συλλογή/επεξεργασία πληροφορίας: για την εμβάθυνση στο ζήτημα που μελετάται 48

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ δύο διακριτές ενότητες στάδια εφαρμογής Υλοποίηση συμμετοχικής διαδικασίας Στάδιο 1: Μελέτη/ανάπτυξη βασικής δομής του μοντέλου του μελετώμενου συστήματος 2 η ενότητα μεταβλητές που περιγράφουν το σύστημα λειτουργικές σχέσεις μεταξύ αυτών Στάδιο 2: Αναπαράσταση εξέλιξης συστήματος επεξεργασία αριθμού σεναρίων με τη βοήθεια: των μοντέλων των τάσεων εξέλιξης των μεταβλητών του συστήματος Στάδιο 3: Παραγωγή τελικών μελλοντικών σεναρίων 49

1 - ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ Καθορισμός στόχου Καθορισμός Στρατολόγηση συμμετεχόντων Επιλογή εργαλείων μοντελοποίησης Συλλογή επεξεργασία πληροφορίας ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ 2- ΣΤΑΔΙΟ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Στάδιο 1 Ανάπτυξη βασικής δομής μοντέλου Στάδιο 2 Προσομοίωση μελετώμενου συστήματος - Δόμηση σεναρίων Στάδιο 3 Σχολιασμός Επιλογή τελικών σεναρίων 50

ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ Δυνατότητα αναπαράστασης φυσικών και οικονομικών αλληλεπιδράσεων των μελετώμενων συστημάτων Δυνατότητα ενσωμάτωσης διαφορετικών απόψεων ενός φάσματος ομάδων συμμετεχόντων - επιστημονική κοινότητα, κέντρα λήψης αποφάσεων, ομάδες ενδιαφερόντων κ.λπ. Αλληλεπίδραση συμμετεχόντων - ανταλλαγή πληροφορίας - θετικές επιπτώσεις στoν καλύτερο προσδιορισμό των σχέσεων μεταξύ φυσικών (περιβαλλοντικών) και οικονομικών μεταβλητών Διαδικασίας μάθησης μεταξύ των συμμετεχόντων 51

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Σύνθεση: Ομάδα ειδικών, στελεχών οργανισμών και κέντρων λήψης αποφάσεων, 6 έως 10 άτομα Στόχος: Μοντελοποίηση μελετώμενου συστήματος Δόμηση σεναρίων με τη χρήση μοντέλων Διαδικασία: Οργάνωση workshops με συμμετοχή της παραπάνω ομάδας Συνεργασία με τους διαχειριστές/παραγωγούς των μοντέλων Αποτέλεσμα: Αμοιβαία κατανόηση μεταξύ επιστημόνων, κέντρων λήψης αποφάσεων και εμπλεκομένων - στήριξη κέντρων λήψης αποφάσεων στη χάραξη πολιτικής χρήση μοντέλων για τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας των πολιτικών Εφαρμογή: ευρύτατη χρήση σε προβλήματα ολοκληρωμένης περιβαλ- λοντικής εκτίμησης 52

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Geurts, J. & Duke, R. (1999), Gaming/Simulation as Participatory Policy Analysis, ASPA, Atlanta. Στρατηγέα, Α. (2012), «Θεωρία και μέθοδοι συμμετοχικού σχεδιασμού», Σημειώσεις μαθήματος «Θεωρία και μέθοδοι συμμετοχικού σχεδιασμού», Τομέας Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού, ΣΑΤΜ, ΕΜΠ, Αθήνα. Powell, R.A., Single, H.M. & Lloyd, K.R. (1996), «Focus Groups in Mental Health Research: Enhancing the Validity of User and Provider Questionnaires», International Journal of Social Psychology, 42(3): 193-206. Dawson, S., Manderson, L. & Tallo, V. (1993), Methods for Social Research Disease, International Nutrition Foundation for Developing Countries (INFDC), Boston. Morgan, D.L. (1988), «Planning Focus Groups», στο: Morgan, D.L. & Krueger, R.A. (επιμ.), Focus Group Kit (Τόμος 1), Sage Publications, London. 53

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Cameron, J. (2005) Focussing on the Focus Group, In Iain Hay (ed.), Qualitative Research Methods in Human Geography, 2nd ed., Oxford University Press, Melbourne, Chapter 8. Elliott, J., Heesterbeek, S., Lukensmeyer, C.J. & Slocum, N. (2005), Participatory Methods Toolkit - A Practitioner s Manual, King Baudouin Foundation and the Flemish Institute for Science and Technology Assessment (viwta), Belgium. Bousset, J.-P., Macombe, C. & Taverne, M. (2005), «Participatory Methods, Guidelines and Good Practice Guidance to be Applied throughout the Project to Enhance Problem Definition - Co-learning, Synthesis and Dissemination», SEAMLESS Project, Report No. 10, Ref. D7.3.1, December. 54

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ΕΜΠ» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του υλικού Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους 55