1.Μαθησιακό επίπεδο. Επικοινωνία. 2.Κοινωνικό, Συναισθηματικό επίπεδο. Μουσικοκινητική Αγωγή. Α εξάμηνο Θεωρία

Μουσικοκινητική Αγωγή Α εξάμηνο Θεωρία Επικοινωνία e-mail: evi_micha@yahoo.fr Website: http://evi-micha.webnode.gr Μίχα Παρασκευή, PhD Μουσικολόγος, Μουσικοπαιδαγωγός 1 2 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 1 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 2 Τι είναι Μουσική Παιδαγωγική Είναι ο τρόπος με τον οποίον βοηθούμε κάποιον να καταλάβει, να νιώσει και να βιώσει τη μουσική στον γνωστικό, ψυχοκινητικό, κοινωνικό-συναισθηματικό τομέα. Γιατί η μουσική είναι χρήσιμη για τα παιδιά Η επαφή με τη μουσική μπορεί να καλλιεργηθεί από τη βρεφική ηλικία, όταν το παιδί (μωρό ακόμα) αρχίζει να ανταποκρίνεται αντανακλαστικά στους πρώτους ήχους ή θορύβους. Ορολογία: Μουσικοκινητική αγωγή, Μουσικοπαιδαγωγικά, Μουσική Παιδαγωγική, Μουσική Εκπαίδευση, Μουσική Αγωγή 3 4 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 3 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 4 Γιατί η μουσική είναι χρήσιμη για τα παιδιά Η επαφή και η ενασχόληση με τη μουσική μπορεί να έχει θεαματικά αποτελέσματα, όπως μεταξύ άλλων : την ανάπτυξη της συναισθηματικής και κοινωνικής του συμπεριφοράς την ανάπτυξη της νοημοσύνης και της ακουστικής ικανότητας, του ρυθμού και του συγχρονισμού, της συγκέντρωσης και της λογικής μαθηματικής σκέψης (π.χ. η μελωδία ενός απλού τραγουδιού εκτελείται από το δεξί μέρος του εγκεφάλου ενώ ο ρυθμός από το αριστερό) Η προσφορά της μουσικής στο παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του 1.Μαθησιακό επίπεδο 2.Κοινωνικό, Συναισθηματικό επίπεδο την ανάπτυξη της ομαδικότητας, της αυτοπεποίθησης και της υπευθυνότητας 5 6 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 5 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 6 1

Η προσφορά της μουσικής στο παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του 1. Μαθησιακό επίπεδο Τα παιδιά σημειώνουν μεγαλύτερη δημιουργικότητα, προσαρμοστικότητα αυθεντικότητα ικανότητα για επεξεργασία πληροφοριών Έχουν ανοιχτούς ορίζοντες Αυξάνεται η παρατηρητικότητά τους Δείχνουν όρεξη για μάθηση, διάθεση για πειραματισμούς και κατάκτηση γνώσεων Έχουν καλύτερες επιδόσεις στη γλώσσα και στα μαθηματικά Η προσφορά της μουσικής στο παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του 2. Κοινωνικό, Συναισθηματικό επίπεδο Πετυχαίνουν καλύτερες συνεργασίες Eχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση πιστεύοντας ότι μπορούν να τα καταφέρουν καλά σε όλα τα μαθήματα. Χαρακτηρίζονται από οργάνωση & συνέπεια στις δραστηριότητές τους και εκτίθενται πιο εύκολα δημόσια για να παρουσιάσουν ό,τι έχουν μάθει. Μαθαίνουν να εκφράζουν τις ιδέες τους, να οργανώνουν τη σκέψη τους, να πετυχαίνουν καλή συνεργασία με άλλους, και να υλοποιούν τους στόχους τους 7 8 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 7 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 8 Γενικοί σκοποί στη μουσική αγωγή Διδακτικοί στόχοι της Μουσικής Παιδαγωγικής Η δημιουργική έκφραση του παιδιού μέσα από τη μουσική Η απόκτηση δεξιοτήτων μουσικής έκφρασης μέσα από τη χρήση του σώματος, της φωνής και των μουσικών οργάνων Η αντίληψη των εννοιών της μουσικής ως ενός μαθήματος μέσα από τις διαδικασίες της δημιουργίας και της ανακάλυψης Η αισθητική αγωγή του παιδιού, το οποίο μέσα από τις μουσικές εμπειρίες αποκτά σταδιακά την ικανότητα να αισθάνεται, να δημιουργεί, ν' ανακαλύπτει, να εκτελεί, να μαθαίνει και να σκέφτεται Η ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στη μουσική Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 9 9 Γνωσιολογικοί Ψυχοκινητικοί Συναισθηματικοί Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 10 10 Γνωσιολογικοί στόχοι Αφορούν την αντίληψη και την κατανόηση εννοιών που πηγάζουν από τη μουσική. Οι βασικές μουσικές έννοιες ομαδοποιούνται ως εξής: Εκφραστικές έννοιες που αφορούν τα χαρακτηριστικά του ήχου (χροιά, χρόνος, ένταση, ύψος) Έννοιες που προκύπτουν από τα στοιχεία της μουσικής (ρυθμός, μελωδία, αρμονία, φόρμα) Μορφολογικές έννοιες που πηγάζουν από την αρχιτεκτονική δομή της μουσικής, τη μορφή μιας σύνθεσης Έννοιες που αφορούν την ύφανση (texture) της μουσικής, δηλαδή την οριζόντια ή κάθετη διαπλοκή των στοιχείων της μουσικής Έννοιες που πηγάζουν από το μουσικό ύφος, το μουσικό στυλ, που δημιουργείται από τον εκάστοτε συνδυασμό των πιο πάνω Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 11 11 Ψυχοκινητικοί στόχοι Αφορούν τις διάφορες δεξιότητες που αποκτούνται μέσα από μουσικές δραστηριότητες όπως: ρυθμός και κίνηση, τραγούδι, εκτέλεση μουσικών οργάνων, δημιουργικές εργασίες, ακρόαση, μουσική ανάγνωση και γραφή. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 12 12 2

Συναισθηματικοί-Κοινωνικοί στόχοι Αφορούν την τοποθέτηση του παιδιού απέναντι στη μουσική και έχουν σχέση με τις στάσεις, τις αξίες και τους τρόπους συμπεριφοράς του Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 13 13 Βρείτε τι κατηγορία στόχων είναι; Να μάθουν τα παιδιά τα λόγια και τη μελωδία του τραγουδιού. Να τραγουδήσουν τη μελωδία του τραγουδιού στη σωστή τονικότητα Να διασκεδάσουν και να περάσουν ευχάριστα. Να συγχρονιστούν μεταξύ τους κατά το τραγούδι και την ενορχήστρωση του τραγουδιού. Να κατανοήσουν την έννοια της έντασης στο τραγούδι (δυνατά - σιγά). Να εκτελέσουν τα κρουστά όργανα τάξης εκφραστικά. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 14 14 Βρείτε τι κατηγορία στόχων είναι; Να κατανοήσουν τον ήχο των κρουστών οργάνων τάξης, διαχωρίζοντάς τα ανάλογα με το υλικό τους σε ξύλινα (και πλαστικά) και μεταλλικά. Να ανακαλύψουν τη φωνή τους ως μέσο έκφρασης. Να συνοδεύσουν το τραγούδι με ρυθμικά χτυπήματα, χτυπώντας παλαμάκια στο ρυθμό του μέτρου και το ρυθμό της μελωδίας του τραγουδιού. Να κινηθούν σε κύκλο στο ρυθμό του μέτρου τραγουδώντας ταυτόχρονα το τραγούδι. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 15 15 Βρείτε τι κατηγορία στόχων είναι; Να καλλιεργηθεί η μουσική τους ακρόαση. Να τραγουδήσουν με τη συνοδεία των οργάνων τάξης. Να καλλιεργηθούν αισθητικά μέσα από τη μουσική. Να κοινωνικοποιηθούν, να αισθανθούν όμορφα στην ομάδα της τάξης τους και να αναπτύξουν την ικανότητά τους για συνεργασία. Να δημιουργήσουν και να αναπτύξουν τη φαντασία τους. Να εκτελέσουν τα όργανα τάξης με συνέπεια, στη σωστή σειρά και με προσοχή στον ήχο του κάθε οργάνου. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 16 16 Παιδαγωγικό τρίγωνο μάθησης Η εκπαιδευτική διαδικασία βασίζεται πάνω στο γνωστό παιδαγωγικό τρίγωνο μάθησης και αλληλεπίδρασης, το οποίο περιλαμβάνει : το γνωστικό αντικείμενο το δάσκαλο το μαθητή Οι τρεις «πρωταγωνιστές» αλληλεπιδρούν συνεχώς μεταξύ τους αλλά και με το περιβάλλον στο οποίο διαδραματίζεται η εκπαιδευτική διαδικασία (Houssaye, 1996). Environment Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 17 17 Μουσική αγωγή Η μουσική αγωγή χρειάζεται να διδάσκεται με τρόπο βιωματικό, δημιουργικό και ευχάριστο, με γνώμονα το να ανάγουμε το βίωμα σε γνώση και στόχο την ανάπτυξη της δημιουργικότητας των μαθητών και τη δημιουργία προσωπικών σχέσεων των μαθητών με τη μουσική. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 18 18 3

Δραστηριότητες στη μουσική αγωγή Τραγούδι, Εκτέλεση μουσικών οργάνων, Δημιουργική ακρόαση, Αυτοσχεδιασμός, Σύνθεση μουσικής, Θέατρο, θεατρικό παιχνίδι, δραματοποίηση, Χορός, Ηχοεικόνες και ηχοϊστορίες, Μουσικά παιχνίδια, Μουσικά παραμύθια, Ενορχηστρώσεις, Κατασκευές μουσικών οργάνων κλπ. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 19 19 Δραστηριότητες στη μουσική αγωγή Οι πιο καθιερωμένες ως οι επτά (7) μουσικές ομάδες δραστηριοτήτων που εμπεριέχουν φυσικά όλα τα προηγούμενα είναι: 1.Ρυθμός και Κίνηση 2.Τραγούδι 3.Εκτέλεση μουσικών οργάνων 4.Μουσική ακρόαση 5.Δημιουργικές δραστηριότητες 6.Μουσική ανάγνωση και γραφή 7.Σύνθεση Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 20 20 1. Ρυθμός και Κίνηση Ίσως το πιο βασικό στοιχείο στη μουσική αγωγή, κυρίως των μικρών παιδιών. Η ρυθμική αγωγή του παιδιού επιτυγχάνεται μέσα από όλες τις μουσικές δραστηριότητες. Είναι περισσότερο εμφανής μέσα σε δραστηριότητες όπως τα ρυθμικά κτυπήματα, ο ρυθμός του λόγου και η ρυθμική κίνηση. Με τις ρυθμικές δραστηριότητες τα παιδιά ανταποκρίνονται στην ώθηση που δίνει ο ρυθμός και εκφράζονται με ελευθερία κινήσεων και αυθορμητισμό. 2. Τραγούδι Το τραγούδι - ο συνδυασμός μελωδίας και λόγου - καθώς και η κίνηση είναι τα πιο σημαντικά και έκδηλα μέσα με τα οποία εκφράζεται το παιδί μουσικά, όχι μόνο ως άτομο αλλά και ως μέλος της ομάδας Αντιλαμβάνονται έτσι καλύτερα τις ρυθμικές έννοιες, καθώς και άλλες μουσικές έννοιες. 21 22 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 21 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 22 3. Εκτέλεση μουσικών οργάνων Με τις εκτελέσεις σε μουσικά όργανα, αλλά και σε οποιαδήποτε άλλα αντικείμενα που παράγουν ήχους, δίνονται ευκαιρίες στο παιδί για παιχνίδι και πειραματισμό με τον ήχο Σε ένα μεταγενέστερο στάδιο αποκτά και περισσότερο αναπτυγμένες δεξιότητες ενόργανης μουσικής εκτέλεση 4. Μουσική ακρόαση Η μουσική ακρόαση ως δραστηριότητα είναι συνυφασμένη και αλληλένδετη με τις άλλες μουσικές δραστηριότητες Υπάρχει σε οποιαδήποτε μουσική δραστηριότητα όπου το παιδί συνειδητά ή και ασυνείδητα χρησιμοποιεί την αίσθηση της ακοής Στην οργανωμένη μουσική αγωγή είναι απαραίτητη προϋπόθεση η αφιέρωση χρόνου για ανάλυση και συνειδητή ακρόαση συγκεκριμένων μουσικών συνθέσεων 23 24 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 23 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 24 4

5. Δημιουργικές δραστηριότητες 6. Μουσική ανάγνωση και γραφή Η δημιουργικότητα και η φαντασία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις σε όλες τις μουσικές δραστηριότητες Απαραίτητη προϋπόθεση να παρέχονται ευκαιρίες στα παιδιά κατά τη διάρκεια δημιουργικών δραστηριοτήτων όπως: η σύνθεση ρυθμικών ή μελωδικών σχημάτων, ο αυτοσχεδιασμός στα μουσικά όργανα, η εκφραστική κίνηση, το τραγούδι κ.ά. Η μουσική ανάγνωση και γραφή είναι μια δραστηριότητα που εισάγεται στη μουσική αγωγή του παιδιού, αφού πρώτα το παιδί έχει αποκτήσει αρκετές μουσικές εμπειρίες μέσα από τις άλλες μουσικές δραστηριότητες Η δραστηριότητα αυτή εισάγεται, όταν το παιδί αρχίζει να αποκτά την ικανότητα να προσδιορίζει χρώματα και σύμβολα 25 26 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 25 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 26 7. Σύνθεση Η σύνθεση προϋποθέτει την ωρίμανση των προηγούμενων δραστηριοτήτων (γνωστική διαδικασία) όπου με την κριτική σκέψη και τη φαντασία (ψυχοσυναισθηματική διαδικασία), ο μαθητής μπορεί να δημιουργήσει (συνθέσει) ένα δικό του μουσικό έργο. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 27 27 Θεωρία γνωστικής ανάπτυξης Jean Piaget (1896-1980) Αφομοίωση: η εμπειρία μετατρέπεται σε νόηση Προσαρμοστικότητα: η νόηση προσαρμόζεται, αλλάζει σύμφωνα με τα δεδομένα της νέας εμπειρίας. Τρεις βασικοί παράγοντες που επιδρούν στην ανάπτυξη της νοημοσύνης του παιδιού είναι: Η ωρίμανση του νευρικού συστήματος Η εμπειρία που αποκτάται μέσα από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον Η επίδραση του κοινωνικού πλαισίου Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 28 28 Θεωρία γνωστικής ανάπτυξης Jean Piaget (1896-1980) Αισθησιοκινητικό στάδιο 0-2 ετών: το παιδί αποκτά κινητική ανεξαρτησία, κατανόηση κόσμου μέσα από αντίληψη - αισθητήρια όργανα και πράξεις. Προσυλλογιστικό στάδιο- Προενοιολογική περίοδος 2-6/7 ετών, νοητικές αναπαραστάσεις αντικειμένων και φαντασία ενεργειών σε σχέση με αυτά. Εγωκεντρισμός-βλέπει τον κόσμο σε σχέση με τον εαυτό του. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 29 29 Θεωρία γνωστικής ανάπτυξης Jean Piaget (1896-1980) Στάδιο Συγκεκριμένων Νοητικών Λειτουργιών (7-11 ετών): ικανότητα να σκέφτεται λογικά για τα αντικείμενα, να τα ταξινομεί με συνέπεια και να αντιλαμβάνεται το συνειρμό τους. Το παιδί αποκεντρώνει τη σκέψη του, και σκέφτεται λογικά. Δεν μπορεί ακόμα να συλλάβει πλήρως αφηρημένες έννοιες. Στάδιο Τυπικής-Αφαιρετικής Σκέψης (formal operations) (12-15 ετών) Τα παιδιά αναπτύσσουν την αφαιρετική σκέψη και μπορούν εύκολα να σκεφτούν λογικά και να διατηρήσουν τις σκέψεις τους στο μυαλό τους. Το άτομο λοιπόν εισέρχεται σε μία περίοδο που δε σκέφτεται πια με βάση τα συγκεκριμένα αντικείμενα και γεγονότα, αλλά αποκτά την ικανότητα της αφηρημένης σκέψης. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 30 30 5

Εφαρμογές της θεωρίας της γνωστικής ανάπτυξης στο μάθημα της μουσικής Κατά το Αισθησιοκινητικό στάδιο (0-2 χρόνων) τα παιδιά: Ασχολούνται με απλούς μουσικού ήχους και ηχητικά παιχνίδια. Μιμούνται ήχους (συμπεριλαμβανομένου και του ήχου της γλώσσας) Συνδέουν κάποιους ήχους ή τραγούδια με συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ανακαλύπτουν νέους ήχους μέσα από πρωτόγνωρη επαφή με πράγματα του περιβάλλοντος. Ανακαλύπτουν τους δικούς τους ήχους με το σώμα και τη φωνή που τους οικειοποιούνται. Δημιουργούν ένα πλούσιο αισθησιοκινητικό περιβάλλον που περιέχει ακρόαση, ρυθμικούς και μελωδικούς πειραματισμούς, μουσική συνδυασμένη με κίνηση. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 31 31 Εφαρμογές της θεωρίας της γνωστικής ανάπτυξης στο μάθημα της μουσικής Κατά το Προσυλλογιστικό στάδιο (2-6/7 χρόνων) τα παιδιά μπορούν να ασχοληθούν με: Τραγούδια (κυρίως παιχνιδοτράγουδα) και παιχνίδια αποκτούν λειτουργικό χαρακτήρα και ενισχύουν τη συμμετοχή τους στην ομάδα. Οι μουσικές τους δραστηριότητες δεν είναι επαγωγικές, αλλά μάλλον τυχαίες. Κατά το Στάδιο συγκεκριμένων νοητικών λειτουργιών (7-12) τα παιδιά μπορούν να: Δουλεύουν πιο συνειδητά πια με τα χαρακτηριστικά του ήχου. Ιδανική περίοδος για να κάνουμε μουσική, παρά να μιλάμε για τη μουσική. Κατά το Στάδιο Τυπικής-Αφαιρετικής Σκέψης (12-15) τα παιδιά μπορούν να ασχοληθούν πιο συγκεκριμένα με Σύνθεση Αυτοσχεδιασμό - Ιστορία της μουσικής 32 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 32 Η ανθρώπινη φωνή Η ανθρώπινη φωνή Η ανθρώπινη φωνή κατατάσσεται στα πνευστά όργανα Ο ήχος παράγεται με τη δόνηση δύο μικρών φωνητικών χορδών (μυών στην πραγματικότητα), που εκτείνονται από τη μια μεριά του λάρυγγα ως την άλλη Όταν τραγουδάμε, ο αέρας που βγαίνει από τα πνευμόνια μας με την εκπνοή αναγκάζει τις φωνητικές αυτές χορδές να πάλλονται σαν γλωττίδες, παράγοντας ήχο Το ύψος του παραγόμενου ήχου εξαρτάται από το τέντωμα ή το χαλάρωμα των φωνητικών χορδών Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 33 33 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 34 34 Η ανθρώπινη φωνή Η ανθρώπινη φωνή Όσο πιο τεντωμένες είναι οι φωνητικές χορδές, τόσο οξύτερος είναι ο ήχος και αντίστροφα Οι διάφορες κοιλότητες του λαιμού, του στόματος, της μύτης και του κρανίου χρησιμεύουν σαν ηχείο για να ενισχύουν και να εμπλουτίζουν τον ήχο Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 35 35 Η ποιότητα του ήχου εξαρτάται από την ποιότητα και ελαστικότητα των φωνητικών χορδών Η ανθρώπινη φωνή είναι το εκφραστικότερο και πλουσιότερο σε αποχρώσεις μουσικό όργανο και χρησιμοποιήθηκε με αναρίθμητους τρόπους στη μουσική των διαφόρων λαών Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 36 36 6

Η ανθρώπινη φωνή Οι ονομασίες των τύπων φωνής που έχουν επικρατήσει σε ορισμένα είδη της ευρωπαϊκής μουσικής είναι οι εξής: Μαθήματα Φωνητικής ή ταλέντο ; Συνήθως φοβόμαστε τον όρο φωνητική Μας κάνει να φανταζόμαστε μια αυστηρή δασκάλα με κλασικό στυλ χαμηλές ψηλές Με ένα μετρονόμο στο χέρι και αυστηρό ύφος Μια τελειομανή με υπερφυσικές φωνητικές δυνατότητες, η οποία θέλει να παραμορφώσει ή να μετατρέψει τους φυσικούς ήχους που βγαίνουν από το στόμα μας 37 38 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 37 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 38 Ποιος χρειάζεται την φωνητική «Αφού ξέρω να μιλάω και δεν μπορώ να τραγουδήσω, ποιος ο λόγος να ασχοληθώ;» «Το τραγούδι ανήκει στους ταλαντούχους» κλπ Το να χρησιμοποιεί κανείς σωστά τη φωνή του δεν έχει να κάνει ούτε με κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα, ούτε με παραστάσεις λυρικού ή ακόμα και οπερατικού τύπου. Κατά βάθος ο λόγος για να ασχοληθούμε με την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της φωνής είναι, να της επιτρέψουμε να γίνει όσο το δυνατόν περισσότερο εκφραστική και ευέλικτη και να ελευθερωθούμε από τις φοβίες μας Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 39 39 Τι λέει η φωνή μας για εμάς; Ο τρόπος που οι ήχοι βγαίνουν από το στόμα μας, δημιουργεί μια μεγάλη γκάμα συναισθημάτων προδίδουν τον τρόπο που φερόμαστε, το πόσο προσιτοί στους άλλους είμαστε, την αίσθηση του χιούμορ που μας διακρίνει, το πόσο ψηλά είναι τα επίπεδα ενέργειας μας τη δεδομένη στιγμή που μιλάμε Αυτά είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που αποκαλύπτονται από την ποιότητα της φωνής. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 40 40 Τι λέει η φωνή μας για εμάς; Συνειδητά ή ασυνείδητα ο τρόπος που μιλάμε ή ο τρόπος που ακουγόμαστε στους άλλους, αγγίζει αρκετά κέντρα του εγκεφάλου Μας κάνει συμπαθείς ή αντιπαθείς ανάλογα με τον τρόπο που τους μεταβιβάζουμε τις πληροφορίες μέσω του ήχου Η φωνή μας, στα πιο εκφραστικά σημεία της ανεβοκατεβαίνει, αντί να παραμένει σε έναν σταθερό τόνο και με λίγη εξάσκηση μπορούμε να αντιληφθούμε και τους φθόγγους που χρησιμοποιούμε όταν μιλάμε Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 41 41 Τι λέει η φωνή μας για εμάς; Η φωνή μας καθρεφτίζει τόσο καθαρά την ψυχή μας, το χαρακτήρα μας, την πνευματική μας κατάσταση και την προσωπικότητά μας Είναι σαν να δίνουμε έναν ολόκληρο φάκελο πληροφοριών για μας σε οποιονδήποτε συναντούμε Αν έχουμε πρόσβαση (με τη σχετική καλλιέργεια) σε όλη την γκάμα των φθόγγων μας όταν μιλάμε και επιλέξουμε να περιοριστούμε σε μια δυο νότες, δεν είναι κακό αρκεί να το κάνουμε συνειδητά Όσο γνωρίζουμε τη φωνή μας και τις δυνατότητες της, τόσο περισσότερες επιλογές μπορούμε να έχουμε στον τρόπο που θα την χειριστούμε Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 42 42 7

Η αλήθεια για τις δυνατότητες της ανθρώπινης φωνής Η ανθρώπινη φωνή είναι φτιαγμένη έτσι, ώστε να μπορεί να μιλάει ή να τραγουδάει 24 ώρες το εικοσιτετράωρο Ο μέσος άνθρωπος θα πρέπει να είναι ικανός να τραγουδήσει 2 ½ οκτάβες, χωρίς βράχνιασμα, κοκοράκια ή σπασίματα στη φωνή του Λιγότερο από το 2% του πληθυσμού της γης έχει έλλειψη «μουσικού αυτιού» Μουσικό Αυτί Είναι η δυνατότητα να καταλαβαίνουμε το απόλυτο τονικό ύψος μιας νότας που ακούμε χωρίς καμία εξωτερική βοήθεια (πλήκτρο του πιάνου, διαπασών κλπ) Κάποιοι άνθρωποι μπορούν να αντιλαμβάνονται και να αναγνωρίζουν απόλυτες νότες Συμβαίνει ασυνείδητα, σχεδόν ενστικτωδώς και χωρίς τη χρήση άλλης νότας ως αναφορά Είναι μάλλον αποτέλεσμα μουσικής εκπαίδευσης Έρευνα στην Ιαπωνία έχει δείξει ότι η μουσική εκπαίδευση βελτιώνει σημαντικά την αντίληψη του τόνου σε παιδιά ηλικίας 4-7 ετών. 43 44 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 43 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 44 Τι δυνατότητες έχει η ανθρώπινη φωνή; Η φωνή μας είναι ξεχωριστή και μοναδική, όπως το δακτυλικό μας αποτύπωμα Είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τον εσωτερικό μας κόσμο, με τα συναισθήματά μας Το γέλιο, το κλάμα, η κούραση, η χαρά... τα συναισθήματα που νιώθουμε μεταφράζονται σε εκατοντάδες διαφορετικούς ήχους που χρησιμοποιούμε για την επικοινωνία με άλλους ανθρώπους Για να καταλάβεις το ευρύ φάσμα των δυνατοτήτων της ανθρώπινης φωνής, σκέψου πόσες διαφορετικές γλώσσες υπάρχουν και πόσο διαφορετικοί είναι οι ήχοι στην κάθε γλώσσα Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 45 45 Τι δυνατότητες έχει η ανθρώπινη φωνή; Μπορούμε να μιμηθούμε ήχους, να τραγουδήσουμε μελωδίες, να εκφραστούμε πέραν των λέξεων Όταν ανακαλύψεις πως αυτοί οι ήχοι ελέγχονται και πως γίνονται μουσική, ανακαλύπτεις έναν καινούριο ενδιαφέρον κόσμο, ενώνοντας τη φωνή σου με τη φωνή άλλων ανθρώπων και τότε βγαίνει κάτι το μαγικό Μέσω της μουσικής, η ανθρώπινη φωνή έχει την απίστευτη δύναμη να συγκινήσει, να ηρεμήσει, να θεραπεύσει... Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 46 46 Ο ήχος Ο ήχος είναι μια μορφή ενέργειας Είναι οι παλμικές δονήσεις που δημιουργούνται από ένα οποιοδήποτε σώμα, όταν τεθεί σε κίνηση, σε κραδασμό Την κίνηση σε ένα σώμα που βρίσκεται σε αδράνεια, μπορεί να την προκαλέσει μια κρούση, μια νύξη (τσίμπημα), μια τριβή Τα ηχητικά κύματα, που ξεκινούν από τους παλμούς του ηχογόνου σώματος και μεταδίδονται σφαιρικά προς όλες τις κατευθύνσεις, φτάνουν και προσκρούουν στη μεμβράνη του ακουστικού μας τυμπάνου και θέτουν σε ενέργεια το μηχανισμό της ακοής Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 47 47 Ιδιότητες του ήχου Ύψος Το ύψος είναι η ιδιότητα του ήχου που μας κάνει να ξεχωρίζουμε αν ένας ήχος είναι ψηλός (λεπτόφωνος) ή χαμηλός (βαθύφωνος) Ένταση Ένταση είναι η δυναμική απόδοση της μουσικής και αποτελεί βασική ιδιότητα του ήχου Χροιά Όλα τα χαρακτηριστικά που κάνουν ιδιαίτερο και αναγνωρίσιμο έναν ήχο αποτελούν τη χροιά του ήχου Διάρκεια Η διάρκεια του ήχου εξαρτάται από τη διάρκεια και την ένταση της αιτίας που τον προκαλεί Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 48 48 8

Χαρακτηριστικά φωνής Χαρακτηριστικά φωνής Ύψος Συχνότητα Ένταση Χροιά Το ύψος της φωνής καθορίζεται από τη συχνότητα των ταλαντώσεων των φωνητικών χορδών Η συχνότητα έχει άμεση εξάρτηση από το μήκος, το πάχος και την ένταση των φωνητικών χορδών. Όσο μεγαλύτερο μήκος και πάχος και όσο λιγότερο τεντωμένες είναι οι χορδές, τόσο χαμηλότερα ακούγεται η φωνή και αντίστροφα Η ένταση της φωνής εξαρτάται από την πίεση της εκπνοής κατά τη στιγμή της ομιλίας 49 50 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 49 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 50 Χαρακτηριστικά φωνής Η χροιά της φωνής προσδιορίζεται από τον βασικό τόνο, που δίνεται από τη φωνητική μηχανή, σε συνδυασμό με την αρμονία Η χροιά εξαρτάται από τις ιδιαιτερότητες της δομής του λάρυγγα και των αντηχητικών κενών ή χώρων Χαρακτηριστικά φωνής Η φωνή του ανθρώπου και οι αλλαγές της σε ένταση, ύψος και χροιά, διαμορφώνουν την ατομική εκείνη εικόνα της ομιλίας, η οποία την καθιστά ευχάριστη ή δυσάρεστη στην ακοή Η βάση για την ομαλή εξέλιξη του λόγου, της φωνής είναι η αναπνοή Η ανθρώπινη φωνή στο σύνολο διαφορετικών σε ύψος, ένταση και χροιά ήχων, παράγονται στη φωνητική μηχανή 51 52 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 51 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 52 Εισαγωγή στη μουσική 1. Μουσική 2. Μελωδία 3. Νότες 4. Ρυθμός Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 53 53 Μουσική Η μουσική είναι μια ανθρώπινη δραστηριότητα Η συνεχής αυτή επαφή μας με τη μουσική είναι αρκετά υποτιμημένη αφού τις περισσότερες φορές θεωρούμε ότι η δεν έχουμε «μουσικό» αυτί, είμαστε φάλτσοι, δεν διαθέτουμε «ταλέντο» Την ίδια στιγμή όμως συμμετέχουμε με διάφορους τρόπους σε μουσικές δραστηριότητες, επιλέγοντας τη μουσική που θα ακούσουμε, κρίνοντας τη μουσική των άλλων, χορεύοντας συγκεκριμένα κομμάτια, τραγουδώντας κρυφά στο μπάνιο Στην εκκλησσία για να επιβάλλει την κατάνυξη, στην αγορά για να μας δημιουργήσει τη διάθεση για περισσότερες αγορές, στο σινεμά και την τηλεόραση για να τονίσει με ιδιαίτερο τρόπο συγκεκριμένα σημεία Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 54 54 9

Μουσική Το υλικό της μουσικής είναι ο ήχος Κάθε ήχος που ακούμε όμως δεν είναι μουσική Ο ήχος παράγεται από τα όργανα, τη φωνή, τα αυτοκίνητα, τις ηλεκτρονικές συσκευές, τη φύση, τα ζώα Ο ήχος δεν χωρίζεται σε μουσικό ή μη μουσικό Η χρήση του είναι αυτή που θα τον κάνει να γίνει αποδεκτός ως «μουσικός» Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 55 55 Μουσική Κατά μια μινιμαλιστική διατύπωση του, θα μπορούσαμε να πούμε ότι μουσική είναι ο οργανωμένος ήχος που έχει νόημα για άτομα ή ομάδες και ότι η οργάνωση του ήχου εξαρτάται και επηρεάζεται από τις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 56 56 Τα στοιχεία της μουσικής: Μελωδία Τα στοιχεία της μουσικής: Μελωδία Μελωδία Στο καθημερινό λεξιλόγιο η χρησιμοποιείται για να εκφράσει την έννοια του ωραίου, του ευχάριστου, να περιγράψει κάτι που μπορούμε να σιγομουρμουρίσουμε ή να τραγουδήσουμε, κάτι που μας αρέσει Αυτό, όμως, αποδίδει μόνο ένα μικρό μέρος της έννοιας που έχει η λέξη μελωδία στη μουσική Με άλλα λόγια μελωδία είναι η διαδοχή των ήχων με διαφορετική οξύτητα Ασχέτως αν αυτή η διαδοχή μάς αρέσει, αν μπορούμε να την τραγουδήσουμε, αν περιέχει λίγες ή πολλές διαφορετικές οξύτητες, αν είναι εύκολη ή δύσκολη Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 57 57 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 58 58 Τα στοιχεία της μουσικής: Αρμονία Αρμονία Όπως η μελωδία, έτσι και η αρμονία έχει διαφορετικό περιεχόμενο στη μουσική από ό,τι στο καθημερινό μας λεξιλόγιο Μιλάμε για αρμονικές σχέσεις, αρμονία χρωμάτων, αρμονική συνεργασία, με τρόπο που μας παραπέμπει σε έννοιες οι οποίες εμπεριέχουν το καλό, το ωραίο, το ευχάριστο Τα στοιχεία της μουσικής: Αρμονία Η αρμονία στη μουσική είναι το κάθετο άκουσμα, η συνήχηση περισσότερων από δυο ήχους Η μελωδία είναι η οριζόντια ανάπτυξη, το διαδοχικό άκουσμα ήχων Αν ακούσουμε δυο ήχους τον ένα μετά τον άλλο έχουμε μελωδικό άκουσμα, αν τους ακούσουμε ταυτόχρονα έχουμε αρμονικό άκουσμα Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 59 59 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 60 60 10

Τα στοιχεία της μουσικής: Αρμονία Στη μελωδία κάθε ήχος μπορεί να ακολουθείται από οποιονδήποτε άλλον Στην αρμονία κάθε ήχος μπορεί να ακούγεται ταυτόχρονα με κάποιον άλλον Τα στοιχεία της μουσικής: Ρυθμός Ρυθμός Η έννοια του ρυθμού είναι ίσως από τις πιο δύσκολες στη μουσική Ο ρυθμός ενυπάρχει παντού γύρω μας, και είναι άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο εμφανής Οι εποχές του έτους, οι χτύποι της καρδιάς μας, η ανατολή και η δύση του ηλίου: παντού στη φύση υπάρχει ένας ρυθμός ο οποίος όμως σχετίζεται κατά κύριο λόγο με την περιοδικότητα 61 62 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 61 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 62 Τα στοιχεία της μουσικής: Ρυθμός Περιοδικότητα είναι το να συμβαίνει (αλλάζει) κάτι σε σταθερά χρονικά διαστήματα Στη μουσική ρυθμός είναι η εναλλαγή της διάρκειας του ήχου Η περιοδικότητα η οποία μπορεί να ενυπάρχει σε κάθε μουσική, τραγούδι ή οργανικό παίξιμο, εκφράζεται περισσότερο μέσα από την έννοια του μέτρου, το οποίο συχνά χρησιμοποιείται εσφαλμένα ως συνώνυμο του ρυθμού Με άλλα λόγια, ρυθμό έχει και ένα ζεϊμπέκικο, του οποίου το μέτρο χτυπάμε σε παλαμάκια αλλά ρυθμό έχει και ένα μοιρολόι ή ένα τραγούδι της τάβλας Με αυτή την έννοια, η αναφορά που κάνει ο Πλάτων «Η κίνηση σε τακτικά χρονικά διαστήματα ας πάρει το όνομα ρυθμός» εκφράζει μάλλον την περιοδικότητα και όχι την έννοια του ρυθμού στη μουσική. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 63 63 Αρμονία - Μελωδία - Ρυθμός Εν αρχή ην ο ρυθμός. Αυτή η παραφρασμένη φράση συμπυκνώνει την έννοια της μουσικής Το μοναδικό στοιχείο που δεν μπορεί να απουσιάζει από μια μουσική είναι ο ρυθμός Ο ρυθμός, ο οποίος είναι άλλοτε εμφανής μέσω μιας περιοδικότητας και άλλοτε ενυπάρχει σε μια μουσική κατασκευή Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 64 64 Μουσική Συζήτηση Σύμφωνα με ό,τι έχουμε ακούσει και ό,τι έχουμε συζητήσει τι θα πρέπει να έχει ένα κομμάτι για να το χαρακτηρίσετε μουσική; Έχετε αλλάξει απόψεις; Τι σας έχει πείσει και αλλάξατε; Ποια ερωτηματικά παραμένουν; Η Συμφωνία των παιχνιδιών του Leopold Mozart (1719-1787), χρησιμοποιεί λαλίτσες, ροκάνες, κουδούνισμα από ξυπνητήρι κτλ. Ο Wagner στο Rheingold χρησιμοποιεί μια σειρά από αμόνια σιδηρουργού ο Gershwing στο An American in Paris τους ήχους από τις κόρνες των αυτοκινήτων 65 66 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 65 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 66 11

Τα στοιχεία της μουσικής: Μελωδία Μπορεί να είναι σύντομη, όπως ένα μικρό «λάιτ μοτιβ» του Wagner ή μπορεί να διαρκεί περισσότερο όπως σε ένα παραδοσιακό ινδιάνικο τραγούδι Μπορεί ακόμα να είναι «χτισμένη» με πολλούς φθόγγους, όπως οι μελωδίες του Mozart, ή με δυο τρεις, όπως σε ένα αφρικάνικο τραγούδι Μπορεί να τραγουδιέται εύκολα, όπως σε ένα παιδικό παραδοσιακό τραγούδι ή πολύ δύσκολα, όπως σε μια σύνθεση του Berg Όλα αυτά μπορεί να είναι μελωδίες Τα στοιχεία της μουσικής: Αρμονία Μπορεί να ακούγεται στα αυτιά μας ευχάριστη, όπως μια συμφωνία του Haydn, Μπορεί να ακούγεται «δυσάρεστη» όπως στο μπαλέτο Ιεροτελεστία της Άνοιξης του Stravinsky ή «σκληρή» όπως στο Threnody to the Victims of Hiroshima του Penderecki. Μπορεί να είναι απλή όπως σε ένα ρεμπέτικο ή σε ένα αμερικάνικο blues, αλλά μπορεί να είναι και πολύπλοκη όπως στη Jazz 67 68 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 67 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 68 Νότες Οι νότες μας δείχνουν αυτό που λέμε ύψος ενός ήχου. Εύκολα, από τη φωνή μας, μπορούμε να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό. Οι γυναίκες μιλάνε πιο ψηλά από τους άντρες. Αντίστοιχα, τα μικρότερα όργανα, οι μικρότερες χορδές, οι μικρότεροι ηχητικοί σωλήνες βγάζουν ψηλότερους ήχους από τα αντίστοιχα μεγαλύτερα. Χωρίζουμε τους ήχους που μπορεί να ακούσει το ανθρώπινο αυτί σε οκτάβες. Κάθε οκτάβα ξεκινάει από τη νότα ΝΤΟ και έχει 12 νότες. Οι 7 νότες έχουν τα ονόματα Ντο-Ρε-Μι-Φα-Σολ-Λα-Σι και οι υπόλοιπες 5 ονομάζονται περιφραστικά, με τη βοήθεια σημείων αλλοίωσης Παρατηρείστε ότι: Νότες Η σειρά των νοτών είναι πολύ συγκεκριμένη και δεν αλλάζει ποτέ. Τα ονόματα των νοτών ορίζουν πολλά ύψη, όχι κάποιο συγκεκριμένο. Για παράδειγμα, το όνομα Ντο ορίζει την αρχή κάποιας οκτάβας. Μόνο όταν το όνομα συνοδεύεται από τον αριθμό που δηλώνει την οκτάβα, γνωρίζουμε το ακριβές ύψος, όπως συμβαίνει συχνά στις λατινικές ονομασίες (πχ G4 είναι το Σολ πάνω από το μεσαίο Ντο). Η απόσταση ανάμεσα στις 7 βασικές νότες, δεν είναι η ίδια. Τα πλήκτρα του πιάνου παραπλανούν στο συγκεκριμένο θέμα. 69 70 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 69 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 70 Νότες Η απεικόνιση του ύψους στο χαρτί, γίνεται με τη βοήθεια : Πενταγράμμου Κλειδιών Σημείων αλλοίωσης Πεντάγραμμο Το πεντάγραμμο είναι ο τρόπος με τον οποίο απεικονίζουμε τις νότες. Περιλαμβάνει 9 θέσεις. Πάνω στις 5 γραμμές και στα 4 διαστήματα ανάμεσά τους. Σε κάθε θέση, αντιστοιχεί μια νότα από τις 7 βασικές. 71 72 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 71 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 72 12

Πεντάγραμμο Όταν θέλουμε να γράψουμε πολύ ψηλές νότες που βγαίνουν έξω από το πεντάγραμμο, χρησιμοποιούμε τη θέση ακριβώς πάνω από την 5η γραμμή και έπειτα σχεδιάζουμε όσες βοηθητικές γραμμές χρειαζόμαστε σύμφωνα με το παρακάτω σχήμα. Το ίδιο κάνουμε για τις πολύ χαμηλές νότες. Οι νότες στο πεντάγραμμο Οι νότες στο πεντάγραμμο αποτελούν τον τρόπο με τον οποίο γράφουμε δυτική μουσική. Αυτό το σύστημα μουσικής γραφής έχει καθιερωθεί εδώ και αιώνες και χρησιμοποιείται από πάρα πολλούς μουσικούς. Αρχικά πρέπει να καταλάβουμε ότι τα μουσικά σύμβολα από μόνα τους δεν μπορούν να γίνουν νότες αν δεν μπούνε πάνω στο πεντάγραμμο. 73 74 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 73 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 74 Οι νότες στο πεντάγραμμο Για παράδειγμα αυτά εδώ τα σύμβολα Οι νότες στο πεντάγραμμο Οι νότες μπαίνουν πάνω στις γραμμές, αλλά και ανάμεσα σε αυτές. Ο χώρος ανάμεσα στις γραμμές ονομάζεται "διάστημα". Ο ευκολότερος τρόπος για να μάθουμε τις νότες είναι να απομνημονεύσουμε τα ονόματα αυτών που γράφονται στις γραμμές και τα ονόματα αυτών που γράφονται στα διαστήματα. Οι νότες στις γραμμές είναι οι εξής: ΜΙ-ΣΟΛ-ΣΙ-ΡΕ-ΦΑ Οι νότες στα διαστήματα είναι οι εξής: ΦΑ-ΛΑ-ΝΤΟ-ΜΙ από μόνα τους το μόνο που δηλώνουν είναι χρονική αξία, δηλαδή για πόση ώρα θα κρατήσει ο ήχος τους, και όχι κάποια νότα. Άρα εάν θελήσουμε να τα παίξουμε σε κάποιο μελωδικό όργανο (π.χ. πιάνο, κιθάρα) δεν θα μπορέσουμε. 75 76 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 75 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 76 Εφτά μόνο νότες δεν φτάνουν φυσικά για να περιγράψουν τους ήχους! Έτσι μόλις φτάσουμε την κορυφή ή στη βάση ξεκινάμε πάλι από την αρχή....ντο ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ ΛΑ ΣΙ - ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ ΛΑ ΣΙ - ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ ΛΑ ΣΙ......ΣΙ ΛΑ ΣΟΛ ΦΑ ΜΙ ΡΕ ΝΤΟ - ΣΙ ΛΑ ΣΟΛ ΦΑ ΜΙ ΡΕ ΝΤΟ - ΣΙ ΛΑ ΣΟΛ ΦΑ ΜΙ ΡΕ ΝΤΟ.... Οι νότες στο πεντάγραμμο Οι νότες στο πεντάγραμμο Ας τα τοποθετήσουμε, λοιπόν, πάνω στο πεντάγραμμο για να μπορέσουμε να τα παίξουμε. Και πάλι, όμως, κάτι λείπει για να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε τις νότες. Λείπει το Κλειδί που θα βάλουμε στην αρχή του πενταγράμμου. Μόνο αυτό μπορεί να μας ξεκλειδώσει τις νότες. Δεν υπάρχει μόνο ένα κλειδί όμως! Κάθε φορά οι νότες αλλάζουν όνομα ανάλογα με το κλειδί που έχουμε χρησιμοποιήσει 77 78 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 77 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 78 13

Κλειδιά Τα κλειδιά γράφονται πάνω στις γραμμές του πενταγράμμου, βαφτίζουν την αντίστοιχη νότα (και κατά συνέπεια όλες τις υπόλοιπες) και ορίζουν συγκεκριμένο ύψος. Τα πιο συνηθισμένα κλειδιά που χρησιμοποιούνται είναι: Κλειδί Σολ Κλειδί Σολ Γράφεται στη δεύτερη γραμμή και ορίζει τη νότα Σολ ακριβώς πάνω από το μεσαίο Ντο (G4). Χρησιμεύει για όργανα ή φωνές που κινούνται σε ψηλές περιοχές: γυναικείες φωνές, κιθάρα, βιολί, φλάουτο κ.α. Όποια ρυθμική αξία και αν τοποθετήσουμε πάνω στη δεύτερη γραμμή θα έχει το όνομα ΣΟΛ. Κλειδί Φα και 3 διαφορετικά κλειδιά του Ντο. 79 80 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 79 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 80 Κλειδί Φα Γράφεται στην τέταρτη γραμμή και ορίζει τη νότα Φα ακριβώς κάτω από το μεσαίο Ντο (F3). Χρησιμεύει για όργανα ή φωνές που κινούνται σε χαμηλές περιοχές: ανδρικές φωνές, μπάσο, βιολοντσέλο, φαγκότο, τούμπα κ.α. Διπλό πεντάγραμμο Για όργανα όπως το πιάνο, που η έκταση τους είναι πολύ μεγάλη ώστε να γραφτούν σε ένα πεντάγραμμο, χρησιμοποιούμε δύο πεντάγραμμα στα οποία τοποθετούμε και τα δύο κλειδιά. Παρατηρείστε ότι το μεσαίο Ντο δημιουργεί μια ένωση των δύο πεντραγράμμων. 81 82 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 81 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 82 Ρυθμός Εν αρχή ην ο ρυθμός. Αυτή η παραφρασμένη φράση συμπυκνώνει την έννοια της μουσικής Το μοναδικό στοιχείο που δεν μπορεί να απουσιάζει από μια μουσική είναι ο ρυθμός Ο ρυθμός, ο οποίος είναι άλλοτε εμφανής μέσω μιας περιοδικότητας και άλλοτε ενυπάρχει σε μια μουσική κατασκευή Ρυθμός Η έννοια του ρυθμού είναι ίσως από τις πιο δύσκολες στη μουσική Ο ρυθμός ενυπάρχει παντού γύρω μας, και είναι άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο εμφανής Οι εποχές του έτους, οι χτύποι της καρδιάς μας, η ανατολή και η δύση του ηλίου: παντού στη φύση υπάρχει ένας ρυθμός ο οποίος όμως σχετίζεται κατά κύριο λόγο με την περιοδικότητα 83 84 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 83 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 84 14

Ρυθμός Περιοδικότητα είναι το να συμβαίνει (αλλάζει) κάτι σε σταθερά χρονικά διαστήματα Στη μουσική ρυθμός είναι η εναλλαγή της διάρκειας του ήχου Η περιοδικότητα η οποία μπορεί να ενυπάρχει σε κάθε μουσική, τραγούδι ή οργανικό παίξιμο, εκφράζεται περισσότερο μέσα από την έννοια του μέτρου, το οποίο συχνά χρησιμοποιείται εσφαλμένα ως συνώνυμο του ρυθμού Με άλλα λόγια, ρυθμό έχει και ένα ζεϊμπέκικο, του οποίου το μέτρο χτυπάμε σε παλαμάκια αλλά ρυθμό έχει και ένα μοιρολόι ή ένα τραγούδι της τάβλας Ρυθμός Με αυτή την έννοια, η αναφορά που κάνει ο Πλάτων : «Η κίνηση σε τακτικά χρονικά διαστήματα ας πάρει το όνομα ρυθμός» εκφράζει μάλλον την περιοδικότητα και όχι την έννοια του ρυθμού στη μουσική 85 86 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 85 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 86 Μονάδες μέτρησης ρυθμού Η βασική μονάδα μέτρησης είναι το ολόκληρο. Υποδιαιρέσεις Φθογγόσημα Τα σύμβολα που χρησιμοποιούμε για να δείξουμε τις διάρκειες των φθόγγων (νοτών) λέγονται φθογγόσημα. 87 88 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 87 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 88 Ρυθμικά ονόματα φθογγοσήμων Μέτρο Το μέτρο είναι ο τρόπος με τον οποίο σημειώνουμε στη μουσική τους τονισμούς, όπως αντίστοιχα στη γλώσσα χρησιμοποιούμε τόνους πάνω από τα φωνήεντα. Κάθε μουσική φράση έχει τονισμούς, είτε έχει στίχους (τραγούδι) είτε όχι. Είναι μουσική μονάδα χρόνου, μεταξύ δύο τονισμένων φθόγγων μιας μελωδίας 89 90 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 89 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 90 15

Μέτρο Το μέτρο προκύπτει από την οργάνωση μιας βασικής μετρικής μονάδας σε σύνολο δύο, τριών κ.λπ. παλμών και ανάλογα ονομάζεται διμερές, τριμερές κ.λπ. Διαστολές Διαστολές είναι οι κάθετες γραμμές που χωρίζουν το πεντάγραμμο σε μικρότερα τμήματα τα οποία αποκαλούνται μέτρα. Διαστολές είναι οι τονισμοί σε μια παρτιτούρα φαίνονται από τις κάθετες γραμμές που τοποθετούμε στο πεντάγραμμο Η ακριβής μέτρηση του χρόνου γίνεται με το χρονόμετρο ή μετρονόμο. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 91 91 Όταν ένα κομμάτι τελειώνει, τίθεται διπλή διαστολή. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 92 92 Διαστολές Η πρώτη νότα του κομματιού, και η πρώτη νότα μετά από κάθε διαστολή, τονίζονται. Άσκηση Τραγουδήστε τις τρεις παρακάτω φράσεις που αποτελούνται από τις ίδιες νότες, με σωστούς τονισμούς. Η διαφορά ανάμεσα τους, όπως θα διαπιστώσατε, είναι τεράστια. Μέτρο Επομένως, ως μέτρο, μπορούμε να ορίσουμε το μέρος μιας μουσικής σύνθεσης που περιέχεται μεταξύ δύο διαστολών. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 93 93 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 94 94 Αξία του Μέτρου Στην αρχή κάθε κομματιού παρατηρούμε δύο αριθμούς, γραμμένους ο ένας πάνω στον άλλο (κάποιοι τους αναφέρουν λανθασμένα ως κλάσμα). Οι αριθμοί αυτοί μας δείχνουν την αξία του μέτρου. Συχνά τους αναφέρουμε απλά ως μέτρο του κομματιού. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 95 95 Αξία του μέτρου Επομένως: Αξία ονομάζουμε τη συνολική διάρκεια των φθογγόσημων ή των παύσεων που περιέχονται σε ένα μέτρο. Το περιεχόμενο, (η αξία) του μέτρου, φανερώνεται με τον κλασματικό αυτό αριθμό ο οποίος σημειώνεται στην αρχή του έργου μετά το κλειδί ή μετά από διαστολή, όταν το μέτρο αλλάζει. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 96 96 16

Αξία του μέτρου Ο αριθμητής υποδηλώνει τον αριθμό των μερών ή των χτύπων στα οποία χωρίζεται το μέτρο (τους χρόνους του μέτρου) Ο παρανομαστής, τη διάρκεια-αξία κάθε μέρους του μέτρου (την μονάδα μέτρησης) Ως αριθμητής, συνήθως τίθενται οι αριθμοί 2,3,4,6,8,9,12 και σπανιότερα 5 και 7, ενώ ως παρανομαστής οι αριθμοί: 2,4,8 και σπανιότερα 1 ή 16 Αξία του μέτρου Ο παρονομαστής Ως παρανομαστής, τίθεται ο αριθμός 1, όταν η βασική μετρική μονάδα είναι το ολόκληρο. Ως παρανομαστής, τίθεται ο αριθμός 2, όταν η βασική μετρική μονάδα είναι το μισό. 97 98 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 97 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 98 Αξία του μέτρου - Ο παρονομαστής Ως παρανομαστής, τίθεται ο αριθμός 4, όταν η βασική μετρική μονάδα είναι το τέταρτο. Αξία του μέτρου - Ο παρονομαστής Ως παρανομαστής, τίθεται ο αριθμός 16, όταν η βασική μετρική μονάδα είναι το δέκατο έκτο. Ως παρανομαστής, τίθεται ο αριθμός 8, όταν η βασική μετρική μονάδα είναι το όγδοο. 99 100 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 99 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 100 Διαίρεση του μέρους του μέτρου Ο αριθμητής Ανάλογα με τον αριθμό του αριθμητή του κάθε μέτρο διαιρείται σε δύο ή περισσότερα τμήματα-μέρη. Εάν η διαίρεση του μέρους του μέτρου είναι σε δύο τμήματα, το μέρος του μέτρου ονομάζεται διμερές Αν είναι σε τρία τμήματα το μέρος του μέτρου ονομάζεται τριμερές κ.ο.κ. 101 Έτσι έχουμε κομμάτια που τονίζουν ανά δύο χτύπους (διμερές): ανά τρεις χτύπους (τριμερές): ανά τέσσερις χτύπους (τετραμερές): Παραδείγματα 102 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 101 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 102 17

Είδη μέτρων Το είδος του μέτρου εξαρτάται από τον αριθμό των μερών που περιέχει Τα μέτρα κατατάσσονται σε: 1. απλά 2. σύνθετα 3. μικτά Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 103 103 1. Απλά μέτρα Απλά λέγονται τα α) διμερή και τα β) τριμερή μέτρα Τα διμερή έχουν δύο παλμούς, έναν ισχυρό και έναν ασθενή Τα τριμερή έχουν 3 παλμούς, έναν ισχυρό και δύο ασθενείς Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν έναν ισχυρό, έναν ημι-ισχυρό και έναν ασθενή Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 104 104 α) Διμερή μέτρα Τα διμερή μέτρα μετρώνται με δύο ισόχρονες κινήσεις του χεριού. Η πρώτη κίνηση λέγεται θέση και η δεύτερη άρση. Οι α) Διμερή μέτρα Οι δύο ισόχρονες κινήσεις του χεριού είναι: Κάτω Πάνω Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 105 105 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 106 106 β) Τριμερή μέτρα Τα τριμερή μέτρα μετρώνται με τρεις ισόχρονες κινήσεις του χεριού: Κάτω-Λοξά Πάνω-Επάνω 2. Σύνθετα μέτρα Σύνθετα λέγονται τα μέτρα που περιέχουν δύο ή περισσότερα όμοια απλά (ομοειδή) μέτρα Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 107 107 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 108 108 18

Τετραμερή μέτρα Τα τετραμερή μέτρα μετριούνται με τέσσερις ισόχρονες κινήσεις του χεριού: Κάτω-Αριστερά-Δεξιά και Πάνω Ελλιπές μέτρο Ελλιπές λέγεται το μέτρο όταν η συνολική διάρκεια του φθόγγου (ή των φθόγγων) που περικλείονται στο πρώτο μέτρο δεν είναι ίση με την αξία του αναγραφόμενου αρχικού ρυθμού. Τότε το τελευταίο μέτρο έχει τόσης αξίας φθόγγου όση αξία λείπει από το πρώτο μέτρο. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 109 109 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 110 110 Ελλιπές μέτρο Στην φωνητική μουσική με ελλιπές μέτρο αρχίζουν τα τραγούδια που το ποιητικό τους κείμενο αρχίζει με άτονες συλλαβές Π.Χ. ο Εθνικός ύμνος ξεκινά στην τρίτη κίνηση του πρώτου μέρους Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 111 111 19