ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Ιστορία Κατασκευών Ενότητα 1: Εισαγωγικά Δρ Σταματίνα Γ. Μαλικούτη Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Τ.Ε.
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Η εμπέδωση των εννοιών "δομή", "μορφή", "δομικό σύστημα" και "δομική μορφή". Η προσέγγιση των κατηγοριών δομικών συστημάτων στην εξέλιξη των κατασκευών. 4
Περιεχόμενα ενότητας Η Ιστορία Κατασκευών ως επιστημονικό και εκπαιδευτικό αντικείμενο. Το αντικείμενο και οι στόχοι του μαθήματος. Προσδιορισμός του άξονα συγκρότησης των περιεχομένων του μαθήματος. Κατηγορίες ιστορικών δομικών συστημάτων - αναφορά στα σύγχρονα δομικά συστήματα. Η διαμόρφωση των ενοτήτων του μαθήματος. 5
ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ πρόσφατο επιστημονικό και ερευνητικό αντικείμενο (1) «Ανακύκλωση» υφισταμένου κτιριακού δυναμικού / πολλαπλασιασμός αποκαταστάσεων κτιρίων. Μελέτη ιστορικού χαρακτήρα πόλεων και οικισμών. 21ος αιώνας: Ενδιαφέρον για τη δομική λογική των κτιρίων, τα Μαθηματικά, τη Γεωμετρία. Μεταβολές στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Διεπιστημονική συνεργασία. 6
ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ πρόσφατο επιστημονικό και ερευνητικό αντικείμενο (2) Mario Salvadori (1907-1997): η δομική γνώση προαπαιτούμενη The Art of Construction Why Buildings Stand Up: the Strength of Architecture Why Buildings Fall Down: Why Structures Fail Structure in Architecture: The Building of Buildings [απευθύνεται σε αυτούς που: α)αγαπούν τα ωραία κτίρια και θα ήθελαν να μάθουν πώς στέκονται, β)ονειρεύονται να σχεδιάσουν ωραία κτίρια και θα ήθελαν να στέκονται και γ)έχουν σχεδιάσει ωραία κτίρια και θα ήθελαν να ξέρουν πώς στάθηκαν.] «Δομική στροφή της τεκτονικής κουλτούρας» - συνέργεια αντικειμένων ΑΜ και ΠΜ Ως γνωστικό αντικείμενο Θεσμός διεθνών συνεδρίων 7
Ιστοριογραφία Βιτρούβιος, 1ος π.χ. αιώνας, «Περί Αρχιτεκτονικής» = η παλαιότερη πηγή περιγραφής οικοδ. λεπτομερειών. Filippo Brunelleschi - Giovanni Battista Piranesi 19ος αιώνας: δημοσιεύσεις με εικόνες από τις κατασκευές, (κέντρο βάρους η αρχιτ. μορφολογία) Auguste Choisy (1841-1909) -τεχνολογική διάσταση της κατασκευής των δομικών έργων -1874-1904: Ρώμη, Αίγυπτος, Βυζάντιο, Ιστορία Αρχιτ. Josef Durm (1837-1919) 8
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ως εκπαιδευτικό αντικείμενο Η ισχνή παρουσία της Ιστορίας Κατασκευών ως αυτοτελές ακαδημαϊκό αντικείμενο έχει προκαλέσει την κινητοποίηση ομάδας ειδημόνων προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ομότιτλου μεταπτυχιακού προγράμματος, όπως παρουσιάστηκε κατά το 4ο Διεθνές Συνέδριο στο Παρίσι το 2012. Ως πρώτο βήμα, σχεδιάστηκε μια σειρά Ευρωπαϊκών Θερινών Σχολείων Ιστορίας Κατασκευών (CH.ESS = Construction History European Summer Schools). Το πρώτο θερινό σχολείο, διάρκειας δύο εβδομάδων, λειτούργησε στο Cambridge το 2011. Το μάθημα στα προγράμματα των ευρωπαϊκών αρχιτεκτονικών σχολών 33%, 11% (2005) 9
Αντικείμενο του μαθήματος Η παρουσίαση με συνοπτικό, αλλά ολοκληρωμένο, τρόπο της ιστορίας των κατασκευών από τη σκοπιά της εξέλιξης της οικοδομικής τεχνολογίας στα κτιριακά έργα, τόσο σε αυτά της επίσημης αρχιτεκτονικής δημιουργίας, όσο και σε αυτά της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας. Το κυρίως εξεταζόμενο χρονικό διάστημα εκτείνεται από την Κλασική περίοδο μέχρι τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Επιπρόσθετα, όμως, γίνονται σύντομες αναφορές στα επιτεύγματα των ονομαζόμενων «Μεγάλων Πολιτισμών» της προϊστορικής περιόδου, όπως και στις σχετικές κατακτήσεις και επινοήσεις μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα. Έμφαση δίνεται σε υφιστάμενα αντιπροσωπευτικά παραδείγματα από τον σημερινό ελληνικό γεωγραφικό χώρο, καθώς και από τον ευρωπαϊκό. 10
Στόχοι Ικανότητα διάκρισης και κατανόησης της δομικής μορφής και της κατασκευής του παλαιότερου υφιστάμενου κτιριακού δυναμικού, την αποκατάσταση και επαναχρησιμοποίηση του οποίου θα αντιμετωπίσετε ως επαγγελματίες. Ανάπτυξη δεξιότητας στην αιτιολόγηση και αντίληψη των δομικών συστημάτων στα κτιριακά έργα από τη σύγκριση των γνωρισμάτων τους με αντίστοιχα των ιστορικών κατασκευών. Συμπλήρωση των γνώσεων, που έχετε αποκομίσει από τα μαθήματα της Οικοδομικής. Ευρύτερα, με το μάθημα αυτό επιδιώκεται, αφενός η αγωγή προς την κατεύθυνση της «επιστράτευσης» της «δομικής σκέψης» για την επίλυση σύνθετων προβλημάτων, αφετέρου η ευαισθητοποίησή τους για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. «Η συνείδηση της εμπειρίας του παρελθόντος ως θεμέλιο της κατασκευής του μέλλοντος» [http://courses.arch.ntua.gr]. 11
Γύρω από ποιον άξονα θα συγκροτηθούν τα Περιεχόμενα του μαθήματος; 12
ΚΛΙΜΑ- ΠΕΡΙΒ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ - ΑΡΧΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ /ΣΤΑΤΙΚΗΣ ΥΛΙΚΟ ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝ.- ΟΙΚΟΝ. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΤΑΣΕΙΣ 13
«Κάθε κατασκευή αποτελεί μέσο για τη δημιουργία μιας αρχιτεκτονικής μορφής, της οποίας σκοπός είναι να εξυπηρετεί τον άνθρωπο, όχι μόνον πρακτικώς, αλλά και αισθητικώς.» (Μιχελής, 1954: 7) «Η ιστορία του πολιτισμού δεν εξετίμησε καμμιά κατασκευή απλώς και μόνον επειδή στέκει όρθια, αλλά διότι φαίνεται να στέκει ωραία.» (Μιχελής, 1954: 7) 14
ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗ ΔΟΜΟΣΤΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ με παράλληλες αναφορές ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΔΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ σε συνάρτηση με: τα δομικά υλικά που χρησιμοποιούνται, τις κατασκευαστικές τεχνικές που εφαρμόζονται, τη σημασία των παραπάνω για την αρχιτεκτονική δημιουργία ως σύνολο, στοιχεία για το ανθρώπινο δυναμικό. 15
Προσδιορισμός Εννοιών δομικά στοιχεία σύστημα δομής δομική μορφή δομή / μορφή [στην αρχαία ελληνική γλώσσα: «Δέμω» = κτίζω (αναφέρεται κυρίως για το χτίσιμο του σώματος) / «δέμας» = το παρουσιαστικό, το σώμα από την άποψη της ογκομετρίας του / «σώμα» = το νεκρό σώμα, η σορός] 16
Ορισμοί ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Τμήματα της κατασκευής, που χρησιμεύουν στη στήριξη ή/και τον διαχωρισμό της (στοιχεία Φ.Ο., τοίχοι πλήρωσης, διαχωριστικοί τοίχοι) (ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITANNICA, αντίστοιχο λήμμα, σελ. 676) ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΟΜΗΣ (ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) Είναι η τεχνική αρχή, με βάση την οποία συντίθεται και διαμορφώνεται ο φέροντας οργανισμός του κτιρίου (Αθανασόπουλος, 2007: 99). Το εκάστοτε επιλεγμένο δομικό σύστημα καθορίζει τη δομική συγκρότηση του κτιρίου. ΔΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ Η ενότητα τέχνης και τεχνικής σε ένα οικοδόμημα. Αποτέλεσμα του συνδυασμού της γνώσης της στατικής λειτουργίας και της αισθητικής αντίληψης Μορφή : η σύλληψη του έργου ως ολότητα. Δομή : η θεώρηση του έργου ως συνόλου, που το απαρτίζουν μέλη. (Αθανασόπουλος, 2007: 68 /Ζάννος, σελ. 5) 17
ΥΛΙΚΟ ΔΟΜΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΟΜΗΣ ΔΟΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΟΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ χρήστης μελετητής νομικο πλαίσιο ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ εργαλεία /μέσα οργάνωση /λειτουργία εργοταξίου διαχείριση έργου / know-how 18
Δομικά Συστήματα κατασκευές απλής έδρασης δικτυωτές κατασκευές ολόσωμες κατασκευές μικτές κατασκευές κατασκευές του 20ού αιώνα [ακαδημαϊκή «ταξινόμηση» /χρήση όρου «δομικά συστήματα» : φορείς, υλικά, τρόπος σύνθεσης] 19
Stonehenge, φωτ. Μάριος Παπαδόπουλος, φοιτητής Τμήματος Πολιτικών Δομικών Έργων Τ.Ε.Ι. Πειραιά (2012-13) 20
Πηγή εικόνας: παρουσίαση, 5o μάθημα, «Ιστορία Αρχιτεκτονικής», 2007-2008, Frederick University Cyprus, AARCH 120, slide No 35. 21
Πύλη Αδριανού Αθήνα Φωτ.: Σταματίνα Μαλικούτη, 26.10.2013 22
Βυζαντινή θολοδομία - Ο τρούλος της Μητρόπολης του Μυστρά Πηγή εικόνας: Γαλανού Κατερίνα (2013), «Η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του Μυστρά», πτυχιακή εργασία, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Τ.Ε. ΤΕΙ Πειραιά, επιβλέπουσα Στ. Μαλικούτη, εικ. 32, σελ. 57. 23
Θολοδομία στο Τζαμί του Οσμάν Σαχ, Τρίκαλα Φωτ.: Σταματίνα Μαλικούτη, 14.09.2013. 24
Μακέτα της Παναγίας των Παρισίων, Μουσείο Αρχιτεκτονικής, Παρίσι Φωτ.: Σταματίνα Μαλικούτη, 28.06.2014 25
Μακέτα μεσαιωνικής στέγης Εργαστήριο Ιστορίας Κατασκευών, Prof. Philip Caston, Neubrandenburg University, Germany Φωτ.: Σταματίνα Μαλικούτη, Μάιος 2013. 26
Παρίσι, πύργος Eiffel Φωτ.: Σταματίνα Μαλικούτη, 29.06.2014 27
Σιδηροδρομικός σταθμός Κολωνίας Φωτογράφηση: Γιώργος Παπαμανωλιουδάκης, 2007 28
Φωτ. : Σταματίνα Μαλικούτη, Απρίλιος 2009 29
Καππαδοκία, κατασκευές λαξευτές στον βράχο Φωτ.: Αντωνία Φατσέα, φοιτήτρια Τμήματος Πολιτικών Δομικών Έργων (2011-12) 30
1 Μικτές κατασκευές Έμφαση στα κτίρια αστικής και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα 2 Φωτ. 1: Σταματίνα Μαλικούτη, Πειραιάς, Απρίλιος 2013. Φωτ. 2: Σταματίνα Μαλικούτη, Μεγάλο Πάπιγκο, Ζαγοροχώρια, 19.11.2011. 31
Τέντα προστασίας ναού Απόλλωνα, Βάσσες, Φιγάλεια Φωτ.: Σταμ. Μαλικούτη, 26.07.2013. 32
Καλώδια στη στέγαση της πλατείας Potzdamer στο Βερολίνο Φωτ.: Σταματίνα Μαλικούτη, Μάιος 2013. 33
Τέλος Ενότητας