ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ Η δοµή της αγοράς και οι πρακτικές τιµολόγησης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Η δοµή της αγοράς: Τέλειος ανταγωνισµός, µονοπώλιο και µονοπωλιακός ανταγωνισµός
Η δοµή της αγοράς Περισσότερος αντα αγωνισµός Τέλειος ανταγωνισµός Μονοπωλιακός ανταγωνισµός Ολιγοπώλιο Μονοπώλιο Λιγότερος ανταγωνισµός
Τέλειος ανταγωνισµός Πολλοί αγοραστές και πολλοί πωλητές Οι αγοραστές και οι πωλητές λαµβάνουν τις τιµές ως δεδοµένες Το προϊόν είναι οµοιογενές Τέλεια κινητικότητα των παραγωγικών συντελεστών Οι οικονοµικοί φορείς έχουν τέλεια γνώση των συνθηκών της αγοράς Παράδειγµα: Το χρηµατιστήριο
Μονοπωλιακός ανταγωνισµός Πολλοί αγοραστές και πολλοί πωλητές ιαφοροποιηµένο προϊόν Πλήρης κινητικότητα των παραγωγικών συντελεστών Παράδειγµα: Καταστήµατα γρήγορης εστίασης (φαστ-φουντ) φουντ)
Ολιγοπώλιο Ελάχιστοι πωλητές και πολλοί αγοραστές Το προϊόν µπορεί να είναι οµοιογενές ή διαφοροποιηµένο Υπάρχουν εµπόδια στην κινητικότητα των πόρων Παράδειγµα: Οι αυτοκινητοβιοµηχανίες
Μονοπώλιο Υπάρχει ένας µόνο πωλητής και πολλοί αγοραστές Το προϊόν δεν έχει στενά υποκατάστατα Υπάρχουν σηµαντικά εµπόδια στην κινητικότητα των πόρων Έλεγχος µιας βασικής εισροής Πατέντες ή κοπιράιτ Οικονοµίες κλίµακας: Φυσικό µονοπώλιο Κρατική εποπτεία : Τα ταχυδροµεία (ΗΠΑ)
Τέλειος ανταγωνισµός: Καθορισµός της τιµής D 65 5P D S S 175+ 5P 65 5P 175+ 5P 450 10P P $45 D S 65 5P 65 5(45) 400 175+ 5P 175+ 5(45) 400
Τέλειος ανταγωνισµός: Καθορισµός της τιµής
Τέλειος ανταγωνισµός: Τέλειος ανταγωνισµός: βραχυχρόνια ισορροπία βραχυχρόνια ισορροπία Στο άριστο σηµείο παραγωγής της επιχείρησης βραχυχρόνια ισούται PMRMC. 0 * *, TC P TC TR P TR TC TR π π ( ) ( ) ( )( ) ( ) min 0..., max 0..., 0 > > < < TC TR TC TR S O C TC TR TC TR F O C MC MR P π π
Τέλειος ανταγωνισµός: βραχυχρόνια ισορροπία Η καµπύλη ζήτησης της επιχείρησης Αγοραία τιµή Οριακά έσοδα Η καµπύλη προσφοράς της επιχείρησης Οριακό κόστος όπου Οριακό κόστος > Μέσο µεταβλητό κόστος
;Άριστο ύψος παραγωγής, MRMC MC>MR Συνολικό κέρδος (4*1040) MR>MC P-ATC45-3510 (κέρδος ανά µονάδα ή περιθώριο κέρδους) Συνολική ζηµιά (3*1030) P-ATC5-35-10 (ζηµιά ανά µονάδα) Συνολική ζηµιά αν η επιχείρηση αποχωρήσει από την αγορά (FA Β Β) ;Άριστο ύψος παραγωγής, MRMC, σηµείο ελαχιστοποίησης της ζηµιάς
Τέλειος ανταγωνισµός: µακροχρόνια ισορροπία Η ποσότητα καθορίζεται από την επιχείρηση έτσι ώστε βραχυχρόνια να ισχύει: Τιµή Οριακό κόστος Μέσο συνολικό κόστος Στην ίδια ποσότητα, µακροχρόνια ισχύει: Τιµή Οριακό κόστος Μέσο κόστος Οικονοµικό κέρδος 0
Άριστη κλίµακα εργοστασίου Νεκρό σηµείο (PLMCκατώτατο σηµείο LAC), µηδενικό οικονοµικό κέρδος Στο σηµείο Ε* δεν υφίστανται ούτε κέρδη ούτε ζηµιές
Τέλειος ανταγωνισµός: µακροχρόνια ισορροπία στην πράξη Η µακροχρόνια ισορροπία σε αγορές τέλειου ανταγωνισµού σπανίζουν διότι: Οι προτιµήσεις των καταναλωτών αλλάζουν διαχρονικά Οι αγοραίες καµπύλης ζήτησης αλλάζουν διαχρονικά Οι αγοραίες καµπύλες προσφοράς αλλάζουν διαχρονικά (τεχνολογία παραγωγής και τιµές εισροών)
Μονοπώλιο Υπάρχει ένας µόνο πωλητής ο οποίος παράγει ένα προϊόν το οποίο δεν έχει στενά υποκατάστατα Πηγές του µονοπωλίου Έλεγχος µιας βασικής εισροής που απαιτείται για κάποιο προϊόν Πατέντες ή δικαιώµατα χρήσης Οικονοµίες κλίµακας: Φυσικό µονοπώλιο Κρατική «εποπτεία»: Το ταχυδροµείο (ΗΠΑ)
Μονοπώλιο: βραχυχρόνια ισορροπία Η καµπύλη ζήτησης της επιχείρησης είναι η αγοραία καµπύλη ζήτησης Η επιχείρηση παράγει µια ποσότητα (*) εκεί όπου τα οριακά έσοδα (MR) είναι ίσα µε το οριακό κόστος (MC) Εξαίρεση: * 0 αν το µέσο µεταβλητό κόστος (AVC) βρίσκεται πάνω από την καµπύλη ζήτησης σε όλα τα επίπεδα παραγωγής
Αγοραία καµπύλη ζήτησης έχει αρνητική κλίση. Ο µονοπωλητής πουλάει περισσότερες µονάδες από το προϊόν του µόνο αν µειώσει την τιµή του. Έτσι η καµπύλη του οριακού εσόδου είναι κάτω από την καµπύλη ζήτησης. TR 1.650 TR.800 To MR ανά µονάδα παραγωγής µετά από την µεταβολή των συνολικών εσόδων από την µεταβολή της παραγωγής από 110 σε 00 µονάδες (MR 1.150 / 90 1.78). Άρα MR < P 14. Άριστο επίπεδο παραγωγής. MR MC. Για 500, P 11 (σηµείο Α της D) και το κέρδος του µονοπωλητή ανά µονάδα είναι 3 (δεδοµένου ότι ATC 8). Το συνολικό κέρδος του είναι 1500 (3*500 η περιοχή AFCB) Ο µονοπωλητής βραχυχρόνια µεγιστοποιεί το κέρδος ή Ίδια τεταγµένη ελαχιστοποιεί την ζηµιά αλλά διπλάσια κλίση από την D. Γιατί; (θεωρείστε P-a - b
Εµπόδια στην είσοδο νέων επιχειρήσεων στην αγορά. Μακροχρόνια ο µονοπωλητής αποκοµίζει οικονοµικά κέρδη. Έτσι, σε αντίθεση µε τον τέλειο ανταγωνισµό, ο µονοπωλητής δεν παράγει στο κατώτατο σηµείο της καµπύλης LAC. Μόνο όταν η MR διέρχεται από το εν λόγω σηµείο της LAC συµβαίνει αυτό αλλά και πάλι χρεώνει υψηλότερη τιµή από αυτή του τέλειου ανταγωνισµού και κάνει οικονοµικό κέρδος. Άριστη κλίµακα εργοστασίου: SATCLAC5 Λόγω του µονοπωλίου και των εµποδίων εισόδου ο µονοπωλητής δεν παράγει στο κατώτατο σηµείο της LAC Το κέρδος του µονοπωλητή µεγαλύτερο από αυτό του τέλειου ανταγωνισµού
Μονοπώλιο vs Τέλειου Ανταγωνισµού Είναι καλύτερος ο τέλειος ανταγωνισµός από το µονοπώλιο; Αν στο άριστο σηµείο παραγωγής του τέλειου ανταγωνισµού (κατώτατο σηµείο της LAC) η παραγωγή είναι σε τόσο χαµηλό επίπεδο σε σχέση µε την ζήτηση όπου µπορούν να εισέλθουν νέες επιχειρήσεις στην αγορά και το προϊόν είναι οµοιογενές τότε ο ανταγωνισµός είναι εφικτός.
Μονοπώλιο vs Τέλειου Ανταγωνισµού Όµως στη πραγµατικότητα σε πολλές αγορές είναι αποτελεσµατικότερο να λειτουργούν λίγες και µεγάλες επιχειρήσεις διότι η παραγωγή των προϊόντων απαιτεί πολύ µεγάλη κλίµακα λειτουργίας. Π.χ. όταν οι οικονοµίες κλίµακας ισχύουν για ένα µεγάλο φάσµα παραγωγής, όπως στις αγορές του χάλυβα, των αυτοκινήτων, του αλουµίνιου, των υπολογιστών, των αεροσκαφών, τότε λίγες και µεγάλες επιχειρήσεις ικανοποιούν καλύτερα την αγοραία ζήτηση.
Μονοπώλιο vs Τέλειου Ανταγωνισµού Όταν οι οικονοµίες κλίµακας ισχύουν για ένα µεγάλο φάσµα παραγωγής τότε η προσπάθεια ικανοποίησης της ζήτησης από πολλές και µικρές επιχειρήσεις θα οδηγούσε σε αύξηση του ανά µονάδα κόστους παραγωγής και σε λιγότερο αποδοτική κλίµακα παραγωγής.
N Κέρδη Μονοπωλίου
Μονοπώλιο και ο ρόλος των εµποδίων εισόδου Alcoa, µονοπώλιο στην παραγωγή αλουµινίου στις ΗΠΑ στα τέλη του 19 ο αιώνα. Πως επιτεύχθηκε το Μονοπώλιο; Μέσω πατέντας, η οποία έληγε το 1906, της Alcoa για την παραγωγή του Αλουµινίου από τον Βωξίτη. Το 1903 η Alcoa δηµιούργησε µια νέα πατέντα για την παραγωγή αλουµινίου η οποία έληγε το 1909. Μέχρι τότε η Alcoa µέσω µακροχρόνιων συµβάσεων απαγόρευε τους παραγωγούς Βωξίτη να πουλάνε σε άλλες αµερικάνικες επιχειρήσεις.
Μονοπώλιο και ο ρόλος των εµποδίων εισόδου Πως επιτεύχθηκε το Μονοπώλιο; Μέσω συµφωνιών µε παραγωγούς αλουµινίου του εξωτερικού βάσει των οποίων οι µεν δεν πωλούσαν στην αγορά των δε Η Alcoa προµηθευόταν ηλεκτρική ενέργεια µόνο από τις επιχειρήσεις που δεν προµήθευαν ηλ. Ενέργεια για παραγωγή αλουµινίου σε άλλες αµερικάνικες επιχειρήσεις.
Μονοπώλιο και ο ρόλος των εµποδίων εισόδου Το 191 το αµερικάνικο δικαστήριο ακύρωσε τις συµφωνίες της Alcoa µε το σκεπτικό ότι είναι σε αντίθεση µε την αντιµονοπωλιακή νοµοθεσία. Παρόλ αυτά η Alcoa συνέχισε να θέτει φραγµούς εισόδου νέων επιχειρήσεων στην αγορά επεκτείνοντας την παραγωγική της δυναµικότητα και εφαρµόζοντας επιθετική τιµολόγηση.
Μονοπώλιο και ο ρόλος των εµποδίων εισόδου Μετά τον Β παγκόσµιο πόλεµο το µονοπώλιο καταργήθηκε µε την ίδρυση της εταιρίας Reynolds & Kaiser. Όµως, το 000 η Alcoa εξαγόρασε την εν λόγω εταιρία και παρέµεινε η µεγαλύτερη εταιρία παραγωγής αλουµινίου παγκοσµίως (3 δις δολ. έσοδα το 001, µερίδιο 16% στην παγκόσµια αγορά αλουµινίου, 150.000 εργαζόµενους περίπου και δραστηριότητα σε 37 χώρες). Από το 00 και µετά πρωταγωνιστικό ρόλο στην αγορά αλουµινίου κατέχει η Κίνα.
Μονοπωλιακός ανταγωνισµός Υπάρχουν πολλοί πωλητές διαφοροποιηµένων (παρόµοιων, αλλά όχι πανοµοιότυπων) προϊόντων Περιορισµένη µονοπωλιακή δύναµη Κατερχόµενη καµπύλη ζήτησης Η αύξηση του µεριδίου αγοράς εκ µέρους των ανταγωνιστών προκαλεί µείωση της ζήτησης για το προϊόν της επιχείρησης
Μονοπωλιακός ανταγωνισµός Μίγµα µονοπωλίου (διότι διαφοροποιηµένα προϊόντα) και τέλειου ανταγωνισµού (διότι πολλοί πωλητές). Ύπαρξη µονοπωλιακής δύναµης, όµως περιορισµένης από την ύπαρξη πολλών υποκατάστατων ιαφοροποιηµένα προϊόντα: : παρόµοια αλλά όχι πανοµοιότυπα προϊόντα (δηµητριακά, οδοντόκρεµες, τσιγάρα, απορρυπαντικά και φάρµακα)
Μονοπωλιακός ανταγωνισµός Τοµείς Μονοπωλιακού ανταγωνισµού: Λιανικής και Υπηρεσιών Αγορές: Γρήγορη εστίαση, υποδήµατα, βενζίνης (πρατήρια), οίκοι οµορφιάς, κάβες, βίντεο κλαµπ, πιτσαρίες. Η µονοπωλιακή δύναµη προέρχεται από: Μοναδικότητα προϊόντος, θέση εγκατάστασης, εξυπηρέτηση, γκάµα προϊόντος, ελαφρώς χαµηλότερες τιµές
Μονοπωλιακός ανταγωνισµός στην βραχυχρόνια περίοδο Η καµπύλη ζήτησης πιο ελαστική σε σχέση µε το µονοπώλιο. Πολλά στενά υποκατάστατα για το προϊόν σε αντίθεση µε το µονοπώλιο. Άριστο ύψος παραγωγής Βρίσκεται κάτω από την D, ίδια τεταγµένη αλλά διπλάσια κλίση.
Μονοπωλιακός ανταγωνισµός στην µακροχρόνια περίοδο Ισορροπία µονοπωλιακού ανταγωνισµού Ισορροπία τέλειου ανταγωνισµού
Μονοπωλιακός ανταγωνισµός και δαπάνες πώλησης Η επιχείρηση µπορεί να αυξήσει τις δαπάνες της για να κάνει πιο ελκυστικό το προϊόν της στους καταναλωτές και να του αυξήσει τον βαθµό διαφοροποίησης του (δηλ. η ζήτηση του να γίνει πιο ανελαστική σε σχέση µε την τιµή του). απάνες πώλησης: διαφήµιση, αύξηση των πωλητών της, καλύτερη εξυπηρέτηση των καταναλωτών. Οι δαπάνες πώλησης υφίστανται µέχρι να ισχύει MR MC. Η µίµηση από άλλες επιχειρήσεις της αγοράς και η είσοδος νέων επιχειρήσεων σε αυτή οδηγούν µακροχρόνια την επιχείρηση να παράγει στο νεκρό σηµείο.
Μονοπωλιακός ανταγωνισµός και δαπάνες πώλησης Λόγω των δαπανών πώλησης στο σηµείο Ε* η επιχείρηση πουλάει περισσότερο προϊόν σε υψηλότερη τιµή απ ότι στο σηµείο Ε του ιαγράµµατος 8.10 8>6 Ε Ε* 5>4
Εύρεση µέγιστου ελάχιστου σε πρόβληµα µεγιστοποίησης 90 P 1 P 45 TR P 45 1 TC 3 8 + 57 +
Εύρεση µέγιστου ελάχιστου σε πρόβληµα µεγιστοποίησης π TR TC 3 + 7,5 1 π 0 3 + 15 1 ( 3+ 3)( 4) 0 1 4
Εύρεση µέγιστου ελάχιστου σε πρόβληµα µεγιστοποίησης π 6 1 π 4 4 π + 15 π π 9 > 9 3 0 < [ π min ] 0 + 7,5 [ π max] 1 ( ) 3 ( ) 4 7,5 4 1( 4) 6
Εύρεση µέγιστου ελάχιστου σε πρόβληµα µεγιστοποίησης 4 P 45 90 1 45 43 P 90 (43) 4 TR P 43*4 17 TC 3 8 + 57 + ( ) 3 ( ) 4 8 4 + 57( 4) + 64 18 + 8 + 166 π TR TC 17 166 6