ISI KANDUNGAN ISI KANDUNGAN Prakata 1.0 Pengenalan 2.0 Polisi Perkhidmatan 3.0 Permohonan Ujian 4.0 Ujian Am Ditawarkan 5.0 Ujian Am Ditawarkan di Seksyen IEM 6.0 Ujian Am ditawarkan Makmal Luar Lampiran1:Borang Permohonan Ujian Am Lampiran2: Borang Permohonan Ujian Kecemasan Lampiran3: Borang Permohonan Ujian Metabolik HUSM Lampiran4: Borang Permohonan Ujian Biokimia (IMR) Lampiran5: Borang Permohonan Ujian IEm (IMR) Lampiran6: Borang Permohonan UjianMultiple Myeloma MUKA SURAT 3 4-5 6-9 10-18 19-25 25 26 27-32 2 /33 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
PRAKATA Alhamdulillah, syukur kehadrat Ilahi kerana buku panduan ini dapat disediakan untuk meningkatkan kualiti makmal kepada pelanggan. Objektif utama buku panduan ini adalah untuk memberi maklumat serta polisi-polisi jabatan mengenai ujian-ujian yang dijalankan di Makmal Patologi Kimia. Diharap dengan adanya buku panduan ini, mutu perkhidmatan makmal dapat dipertingkatkan ke mercu dunia selari dengan misi pencapaian bertaraf APEX. Bagi pihak jabatan, saya ingin mengucapkan syabas dan terima kasih terutama kepada semua kakitangan Patologi Kimia yang bertungkus lumus dalam penyediaan buku panduan ini. Semoga buku panduan ini dapat dimanfaatkan dengan sebaik-baiknya oleh semua. Sekian terima kasih DR. ZULKARNAIN MUSTAPHA Ketua Jabatan Patologi Kimia 1 FEBUARI 2016 3 /33 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
1.0 PENGENALAN Makmal Patologi Kimia merupakan sebuah makmal yang dilengkapi dengan peralatan diagnostik dan mempunyai sistem komputeran sepenuhnya yang menawarkan pelbagai ujian biokimia samada kuantitatif mahupun kualitatif. Keputusan ujian yang dilaporkan telah melalui kawalan mutu dalaman dan skim kawalan mutu luaran. Peranan ini dimainkan oleh satu pasukan yang terdiri dari Pakar Patologi Kimia, Pensyarah, Pegawai Sains, Juruteknologi Makmal Perubatan, Pembantu Makmal dan staf sokongan yang berupaya menghasilkan satu perkhimatan diagnostik makmal yang mantap dan berkualiti. Makmal ini telah mendapat akreditasi MS ISO 15189:2007 mulai tahun 2010 1.1 PETUNJUK KUALI BIL. PROSES PETUNJUK KUALITI TARIKH KUATKUASA 1. Pre-examination Peratus penolakan pesanan ujian tidak melebihi 0.5 % 1 Julai 2015 2. Examination Tahap kejituan kawalan mutu analit glukosa (CV analitikal) tidak melebihi 2.3 % Nota: Pemantauan CV secara bulanan 3. Post- examination Menerima dan menganalisa setiap permintaan ujian SEGERA 24 jam sehari termasuk hari cuti serta mengeluarkan keputusannya kepada wad/unit yang memesan dalam tempoh masa 1 jam daripada waktu makmal menerima spesimen. Nota:Pemantauan petunjuk kualiti mestilah mencapai 80% dan keatas 1 Julai 2015 1 Julai 2015 1.2 PIAGAM PELANGGAN Kami berjanji untuk : 1. Memproses dan menganalisakan semua spesimen yang diterima dengan baik untuk mengeluarkan keputusan yang tepat, jitu dan boleh dipercayai dalam jangkamasa yang ditetapkan. 2. Mengamalkan carakerja yang selamat yang tidak membahayakan kakitangan, pesakit, orang awam serta persekitaran. 3. Mengamalkan satu sistem pentadbiran berkomputer yang berkesan untuk mengwujudkan perkhidmatan diagnostik makmal yang cekap, cepat, tepat dan mesra. 1.3 LOKASI Makmal Patologi Kimia terletak di aras bawah blok 218 bangunan Hospital USM 4 /33 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
1.4 PERHUBUNGAN Lokasi Nombor telefon Sambungan Talian Terus Ketua Jabatan 6500 09-7676500 \Pejabat Pentadbiran 6504 09-7676504 Kaunter Penerimaan 4014 09-7674014 Spesimen Seksyen diagnostik Am & 6498 09-7676498 Penanda Tumour Seksyen Ujian Urin & 6492 09-7676492 Stool Unit Metabolik 6472 09-7676472 Pegawai Sains 4012 09-7674012 Bilik JTMP Kanan 097676492 Makmal Pesakit Luar 4025 09-7674025 (OPD) Faks 09-7653370 Website : www.medic.usm.my/chempath/ Nota: sebarang maklumbalas/ aduan pelanggan sila berhubung dengan nombor tertera diatas 5 /33 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
2.0 POLISI PERKHIDMATAN 2.1 WAKTU PERKHIDMATAN Waktu pejabat : Ahad Rabu Khamis Selepas waktu pejabat: Ahad Rabu Khamis Hari minggu & cuti umum dari 8:10 pagi 4:55 petang dari 8:10 pagi 4:40 petang dari 4:55 petang - 8:10 pagi dari 4:40 petang - 8:10 pagi 8.00 pagi 8.00 Pagi (24 Jam) 2.2 PENGURUSAN SPESIMEN Spesimen adalah darah/urin/cecair tubuh lain yang dihantar ke makmal oleh wad/klinik Hospital USM, hospital kerajaan atau swasta untuk penganalisaan. Kriteria penerimaan dan penolakan spesimen dalam keadaan berikut: Spesimen sumber haiwan Makmal tidak akan menerima spesimen dari sumber haiwan. Projek penyelidikan dan clinical trials Spesimen projek penyelidikan akan diterima setelah mendapat kelulusan jabatan dan tuntutan akan dilakukan ke atas kos ujian mengikut kadar yang telah ditetapkan. Sila rujuk makmal untuk kadar kos ujian. Permohonan terus oleh staf Kakitangan USM yang ingin menjalani ujian makmal mesti melalui Klinik Rawatan Keluarga (KRK). Permohonan dari luar dan USAINS Permohonan dari pihak luar USM dan sayap koperat USM (USAINS) boleh diterima dan tuntutan akan dilakukan ke atas kos ujian selepas laporan dikeluarkan. Ujian dihantar ke Makmal Luar Kami sedia menerima spesimen bagi ujian biokimia yang tidak dijalankan dimakmal. Spesimen tersebut akan diproses, dibungkus dan akan diposkan kepada Makmal Luar. 6 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
2.3 JENIS PERKHIDMATAN YANG DITAWARKAN Ujian Diagnostik Am Ujian Diagnostik Khas Ujian Segera/STAT : Ujian diagnostik am yang ditawarkan 24jam dan disiapkan di dalam tempoh 12 jam selepas penerimaan spesimen. : Ujian diagnostik bukan harian yang dilakukan pada tempoh masa tertentu. : Ujian diagnostik yang ditawarkan 24 jam sehari dan perlu disiapkan di dalam tempoh masa yang telah ditetapkan oleh objektif kualiti Polisi Perkhidmatan Diagnostik Makmal Patologi Kimia. 2.4 TEMPOH MELAPOR KEPUTUSAN UJIAN (TURN AROUND TIME - TAT) Penerimaan, penganalisaan dan pengeluaran keputusan ujian adalah dalam tempoh masa dari waktu makmal menerima spesimen. Berikut adalah TAT: Ujian segera / STAT 1 jam Ujian diagnostik am 6 jam Ujian Urin/Stool 6 jam Waktu pejabat (8pg hingga 4ptg) 24 jam Selepas waktu pejabat /hari minggu Ujian IEM 7 hari bekerja Ujian diagnostik khas 5 hari bekerja Ujian Protein Electrophoresis 1 bulan Ujian Makmal Luar tertakluk kepada TAT Makmal Luar berkenaan Nota: Surat makluman penangguhan ujian akan dikeluarkan kepada pelanggan sekiranya berlaku masalah seperti kerosakan alat, kehabisan reagen dan sistem LIS 2.5 PINDAAN PESANAN Pembatalan ujian boleh dilakukan dengan menghubungi kakitangan makmal (sambungan 4014/ 6498) dengan menyertakan nama dan jawatan pemaklum. Penambahan ujian yang dipohon TIDAK DIBENARKAN sama sekali. 7 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
2.6 PENGURUSAN KEPUTUSAN UJIAN 2.6.1 Nilai panik Nilai panik atau kritikal adalah keputusan ujian yang tersasar dari julat rujukan dan membahayakan pesakit perhatian serta memerlukan tindakan segera oleh perawat. Semua keputusan ujian yang tergolong dalam nilai ini akan dimaklumkan dengan kadar segera kepada pemohon ujian melalui telefon. 2.6.2 Pindaan Keputusan Ujian Sebarang pindaan (pembetulan atau perubahan) ke atas keputusan yang telah dilaporkan, akan dimaklumkan kepada pemohon melalui telefon. 2.6.3 Jaminan Kerahsiaan Semua keputusan makmal dikategorikan sebagai maklumat SULIT. Sebarang pemakluman melalui telefon hanya boleh disampaikan kepada jururawat/doktor yang merawat pesakit tersebut sahaja. 2.7 PENOLAKAN PESANAN Bagi menjamin keputusan ujian yang dikeluarkan tanpa sebarang keraguan, kami akan menolak pesanan jika: Terdapat kesilapan dalam proses pendaftaran pesanan Tidak menyertakan borang permohonan Tidak mendaftar pesanan melalui sistem LIS Tidak mengisi maklumat pada borang pesanan dengan lengkap. Setiap borang wajib mempunyai nama dan RN pesakit Tidak menepati prosedur Menggunakan borang yang salah Memohon ujian yang tidak ditawarkan Memohon serentak ujian yang sama pada suatu masa Tidak menyertakan spesimen Menyertakan spesimen tetapi tidak mencukupi Integriti spesimen diragui Menggunakan jenis spesimen yang salah Menggunakan bekas spesimen yang salah Tempoh hantaran lewat, melampaui 2 jam setelah spesimen dipungut Penghantaran spesimen tertentu tidak menepati kaedah seperti spesimen ABG dan lactate tidak didinginkan 8 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Maklumat pesakit dan pelabelan diragui Maklumat pada borang dan label bekas spesimen tidak sepadan Tiada dicatat nama/rn Memudaratkan keselamatan Tidak menggunakan bekas plastik khas yang mengasingkan spesimen /borang Bekas yang digunakan bocor atau tiris Borang atau bekas tercemar oleh spesimen Tidak melekatkan tag pada borang dan bekas bagi spesimen yang berisiko 2.8 LAPORAN MAKMAL Bil Seksyen Kumpulan Ujian Cara Pelaporan 1. Diagnostik Am RFT LFT Lipid Profile Cardiac Enzyme Glucose LIS Blood Gas Billirubin Magnesium CKMB Ammonia & Lactate Troponin- T 2. Diagnostik Khas CEA PSA CA125 Iron /TIBC LIS Serum Protein Electrophoresis Laporan bertulis/lis 3. Urin & Stool Serum & Urin Osmolarity LIS Urine Spot Test LIS ( Qualitative & Quantitative) Urine 24 Hours LIS 4. Inborn Error of Metabolism (IEM) Stool Qualitative Test Sila rujuk senarai ujian yang ditawarkan Seksyen IEM. LIS Laporan bertulis/lis 5. Ujian Makmal Luar/ Rujukan Sila rujuk senarai ujian yang ditawarkan makmal luar. Laporan Bertulis/LIS 9 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
3.0 PERMOHONAN UJIAN Kualiti keputusan ujian biokimia sangat bergantung kepada mutu spesimen yang diterima oleh pihak makmal. Persediaan sebelum pungutan spesimen (penyediaan pesakit), semasa pungutan dan penghantaran spesimen menjadi faktor penentu mutu spesimen bagi menghasilkan keputusan ujian yang tepat. 3.1 PROSEDUR PERMOHONAN UJIAN Terdapat 2 kaedah permohonan perkhidmatan Makmal Patologi Kimia. Permohonan ujian boleh menggunakan sistem HIS-LIS (Paperless) Makmal Patologi Kimia HUSM atau borang permohonan ujian. Terdapat 3 jenis borang permohonan ujian Patologi Kimia (dalaman) iaitu: Borang permohonan ujian am (Lampiran 1) Borang permohonan ujian kecemasan (Lampiran 2) Borang permohonan ujian metabolik HUSM (Lampiran 3) Disamping itu terdapat 4 jenis borang Makmal Luar bagi ujian yang tidak ditawarkan di Makmal Patologi Kimia iaitu: Borang permohonan ujian biokimia (IMR) (Lampiran 4) Borang permohonan ujian metabolik (IEM) (IMR) (Lampiran 5) Borang permohonan ujian Multiple myeloma (IMR) (Lampiran 6) Borang permohonan ujian biokimia (HKL) (Lampiran 7) Untuk kegunaan borang & LIS, maklumat seperti di bawah perlu dilengkapi Nama pesakit Nombor Pendaftaran (RN) dan/atau No Kad Pengenalan Jantina Umur Ringkasan klinikal Tarikh dan masa pungutan spesimen Wad/Klinik/Hospital/Pusat Kesihatan Tandatangan doktor (borang sahaja) Ujian yang dipesan * * Ujian yang dipesan boleh secara profil (panel) seperti renal profile, liver function tests, blood sugar, cardiac enzymes dan lipid profile serta juga secara ujian individu seperti dalam senarai ujian yang ditawarkan (muka surat 16 20). Pesanan akan ditolak jika maklumat pada borang dan/atau bekas spesimen tidak lengkap atau salah. 10 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
3.2 TATACARA PERMOHONAN UJIAN SEGERA Keutamaan akan diberi kepada pesanan dan spesimen yang digolongkan sebagai STAT dan urgent. Sila rujuk 4.1 senarai ujian SEGERA. Untuk ujian Troponin T,dan ujian yang tidak disenaraikan pemohon hendakhlah mendapatkan kebenaran daripada Konsultan Makmal sebelum penghantaran spesimen. Semua ujian SEGERA harus dimaklumkan kepada makmal melalui telefon. Permohonan boleh dibuat dengan langkah berikut: Telefon sambungan 4014/6498 maklumkan nama pesakit, RN, wad/klinik dan ujian yang dipesan. Pungut dan hantar spesimen dengan SEGERA. 3.3 PERSEDIAAN SEBELUM PENGAMBILAN SPESIMEN Terdapat beberapa faktor variasi yang mempengaruhi keputusan ujian semasa pengambilan spesimen. Variasi-variasi ini terbahagi kepada pelbagai termasuk pengambilan makanan, postur badan, ketegangan (stress) dan lain-lain lagi. Prosedur pengambilan spesimen harus mengambil kira variasi-variasi ini. Contonnya, ujian Glucose dan Lipid pesakit harus berpuasa selama 10-12 jam. Pengambilan ubat dibenarkan dengan segelas air kosong. Langkah berikut adalah perlu sebelum pungutan dilakukan Pastikan pesakit yang betul dengan bertanya nama atau periksa identiti (nama/rn) yang terdapat pada pesakit. Rehatkan pesakit secukupnya sebelum pengambilan darah dilakukan terutama ujian bagi analyte yang boleh dipengaruhi oleh aktiviti lasak dan senaman seperti Creatine kinase (CK). Amalkan teknik aseptik semasa pungutan bagi mengelak sebarang jangkitan kepada pesakit dan spesimen dicemari oleh mikroorganisma. Untuk ujian urin, berikan arahan yang jelas kepada pesakit berkenaan langkahlangkah pungutan spesimen urin yang betul. 3.4 PERLABELAN DAN TAG Labelkan bekas spesimen sebelum pungutan dilakukan di sebelah pesakit. Label mestilah dibuat dengan jelas dan lengkap dengan maklumat berikut: i. Nama pesakit ii. Nombor Pendaftaran (RN) dan/atau No Kad Pengenalan iii. Tarikh dan masa pungutan iv. Wad/Klinik/Hospital v. Ujian yang dipesan 11 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Pesakit yang disyaki berisiko boleh mendatangkan jangkitan, tagkan bekas spesimen dan borang permohonan dengan tanda warna merah seperti di bawah: 3.5 PUNGUTAN SPESIMEN Jenis spesimen dan bekas yang digunakan mestilah bersesuaian dengan ujian yang dipohon. Isipadu yang dipungut juga harus mencukupi dengan keperluan setiap ujian. 3.5.1 Pungutan Darah Kebanyakan ujian biokimia dilakukan pada plasma (ada antikoagulan), serum atau darah utuh berantiantikoagulan (ujian ABG). Tatacara a. Pilih salur darah yang sesuai dengan ujian yang dipohon. Kebanyakan ujian biokimia menggunakan darah vena. Darah arteri cuma diambil untuk ujian Arterial Blood Gases (ABG). b. Elakkan kesilapan memilih kedudukan venapuntur kerana ia boleh mempengaruhi keputusan ujian. Oleh itu cuba jauhi daripada: i. menggunakan lengan sebelah mastectomy ii. kawasan terdapat edema dan atau haematoma iii. lengan yang sedang ditransfusi darah atau cairan IV iv. lengan berfistula atau graf vaskular v. bahagian atas kanula IV c. Sapukan alkohol (70%) pada kulit di kawasan venapuntur dan pastikan ia kering sebelum jarum ditusuk bagi mengelakkan kemungkinan lisis sel darah yang boleh mempengaruhi keputusan. d. Elakkan stasis vena yang berpanjangan dengan membebaskan tourniquet sebaik sahaja jarum menusuk vena. Stasis vena yang berpanjangan mengakibatkan peningkatan kepada aras beberapa analyte/keputusan ujian seperti Protein, Cholesterol, Calcium dan hormon. e. Lakukan dengan cermat bagi mengelak hemolisis dan trauma kepada tisu sekeliling yang boleh meningkatkan aras Potassium, LDH, CK dan AST. f. Pindahkan darah ke dalam tiub yang bersesuaian (Gambar 1) memenuhi bekas sehingga tanda pada tiub. Ini adalah untuk memastikan nisbah darah:antikoagulan yang betul dicapai. 12 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Tiub plain Tiub plain dengan gel Tiub lithium heparin Tiub NAF Oxalate Gambar 1: Jenis bekas darah g. Jika lebih daripada satu jenis spesimen darah diperlukan, pindahkan darah ke dalam bekas seperti aturan di bawah. Ini bertujuan bagi meminimakan kemungkinan kesalahan pra-analitikal akibat kontiminasi silang untuk additives. i. spesimen steril ii. bekas citrate (tri-sodium citrate) iii. bekas plain iv. bekas lithium heparin v. bekas EDTA vi. bekas fluoride oxalate (Sodium oxalate/potassium oxalate) h. Sebatikan dengan cermat bekas spesimen berantikoagulan 6 10 kali sebaik sahaja selepas spesimen dimasukkan. Biarkan darah dalam bekas tiub plain membeku pada suhu bilik. i. Untuk ujian ABG pungut darah arteri ke dalam picagari berheparin dan pastikan tiada sebarang gelembung udara terperangkap di dalam picagari. Tutup kemas picagari pada bahagian terbuka bagi mengelakkan darah terdedah kepada udara. Label dengan jelas dan rendamkan picagari dalam air berais j. Buang bahan dari pengutipan spesimen kedalam Sharp Bi/ Biohazard bin 13 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
3.5.2 Pungutan urin Kebanyakan penaksiran biokimia urin, pungutan spesimen bertempoh seperti 24 jam sering digunakan. Maklumat masa pungutan hendaklah dicatatkan dalam borang permohonan ujian. Pungutan urin ini harus dilakukan dengan pemantauan yang tinggi. Berikan arahan cukup jelas kepada pesakit berkenaan masa pengosongan pundi kencing (urin perlu dibuang) dan masa pungutan terakhir (urin mesti pungut). Arahkan pesakit memungut semua urin (termasuk semasa buang air kecil mahupun buang air besar) sepanjang tempoh pungutan. Arahan ini amat penting terutama bagi pungutan urin bertempoh singkat kerana ia memberi kesan yang besar jika terdapat urin tidak dipungut. Pastikan terdapat pengawet di dalam bekas pada permulaan pungutan bagi penaksiran analyte yang memerlukan bahan tersebut. Pengawet ini mungkin bersifat racun atau mengkakis. Pesan pesakit agar jangan membuang pengawet tersebut dan perlu mengendalikan bekas urin secara berhati-hati. Beri perhatian kepada pemakanan dan ubat-ubatan sebelum dan semasa pungutan spesimen bagi ujian tertentu. Elakkan makanan yang mengandungi pisang, kopi, kaffein, nenas, kacang walnut, garam, aspirin dan drug antihipertensif bila memungut urin untuk ujian Cotecholamines dan VMA. Elakkan ketegangan (stress), latihan fizikal yang melampau, merokok dan kesakitan sebelum dan semasa urin dikumpulkan. 14 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Langkah-langkah pungutan urin 24 jam a. Pilih bekas pungutan yang sesuai (Gambar 2) Gambar 2: Bekas spesimen urin b. Buang urin di awal pagi dan mulakan pungutan selepas itu. Rekodkan tarikh dan masa di label yang terdapat pada bekas, contoh : 15/8/2009, 8:00 am. c. Pungut urin untuk tempoh 24 jam berikutnya. Jika pesakit ingin buang air besar, pundi kencing harus dikosongkan dulu untuk mengelakkan kehilangan urin dan tinja mencemari urin yang dipungut. d. Hentikan pungutan dan kumpul urin pada pagi berikutnya, tepat 24 jam. e. Spesimen urin ini disyorkan disimpan dalam peti ais sepanjang tempoh pungutan. f. Labelkan bekas urin dengan terang dengan nama pesakit, RN, wad, tarikh, waktu pungutan dan ujian yang dipesan. 15 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Langkah-langkah pungutan urin random a. Pungut urin dalam bekas universal (Gambar 3) Gambar 3: Bekas universal b. Labelkan bekas urin dengan terang dengan nama pesakit, RN, wad, tarikh, waktu pungutan dan ujian yang dipesan. 3.5.3 Pungutan Stool, CSF dan lain-lain cairan badan a. Pungut stool, CSF dan lain-lain cairan badan dalam bekas universal (Gambar 3). b. Labelkan bekas dengan terang dengan nama pesakit, RN, wad dan tarikh. 16 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
3.6 PROSEDUR PENGHANTARAN Bagi menjaga keselamatan kakitangan yang mengendalikan spesimen serta menjamin keputusan ujian yang bermutu dapat dikeluarkan, dalam proses penghantaran langkahlangkah berikut haruslah dipatuhi: a. Dinginkan spesimen (2 o C 8 o C) untuk ujian Arterial Blood Gases (ABG), Ammonia, Lactate dan Metabolic Diseases/Inborn Error of Metabolism (IEM). Ini boleh membantu merencatkan metabolisme sel darah seterusnya menstabilkan konstituen yang mudah dirosak oleh haba. Pendinginan boleh menggunakan ketulan ais atau campuran air/ais. Pastikan spesimen dilitupi pendingin yang digunakan dan dihantar kemakmal dengan segera selepas diambil. b. Semua spesimen kecuali urin 24 jam mesti dihantar di dalam beg plastik spesimen biohazard (Gambar 4). Spesimen dan borang pesanan perlu diasingkan di poket yang berbeza bagi mengelakkan borang dicemari jika berlaku sebarang ketirisan. Gambar 4: Beg plastik spesimen (biohazard) c. Hantar semua spesimen ke makmal secepat mungkin (dalam masa 2 jam selepas pungutan). Ini dapat membantu mengelakkan perubahan morfologi/kerosakan (deterioration) pada sel/komponen darah dan seterusnya boleh mengakibatkan keputusan yang salah (erroneous results). d. Spesimen bersama borang diserahkan di kaunter penerimaan Makmal Patologi Kimia. Sahkan waktu penghantaran spesimen pada borang pesanan dengan menggunakan perakam masa yang disediakan di kaunter. 17 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
3.7 GANGGUAN KUALITI SPESIMEN Kualiti spesimen boleh terganggu jika yang berlaku kesalahan pada sebelum/ semasa pungutan, dalam tempoh penghantaran dan juga sewaktu pemprosesan. Beberapa masalah dan penyebab yang dikenal pasti adalah seperti berikut: Masalah Penyebab Akibat Lewat mengasingkan serum atau plasma Salah bekas atau antikoagulan Lipaemia Darah dicemari oleh cairan infusi Analyte photolabile Gelembung udara untuk ABG Hemolisis Nisbah antikoagulan:darah tidak betul (<90% daripada isipadu darah sepatutnya) Darah membeku dalam bekas berantikoagulan Spesimen tidak didinginkan atau lewat dihantar Menyimpan spesimen semalaman Menunda menghantar spesimen Tiada perencat enzim Tinggi K, AST, LDH dan Mg Rendah Na Rendah glucose Tiub EDTA untuk ujian Tinggi K, rendah Ca biokimia rutin Spesimen dipungut selepas Gangguan optikal bagi pengambilan makanan kebanyakan ujian berlemak atau pesakit Rendah Na (palsu) hipertrigliceridaemia Dextrans berberat molekul Aras protein total tinggi meningkat Dextrose Tinggi glucose Larutan crystalloid Keputusan palsu Na, K, Cl Phosphate Rendah ionised Ca Citrate Tinggi Na (jika garam Na) Spesimen tidak dilindungi Rendah bilirubin, dari cahaya Picagari bocor Rendah P CO 2 Tidak cukup penyumbat Peningkatan P CO 2 Sampel darah dipaksa - Tinggi K, Phasphate keluar melalui jarum - Rendah Na, Cl, Thyroxine, semasa diisi dalam bekas Glucose Sebati spesimen dengan Tinggi AST, LD, LDI, ALT kasar Penghantaran terlalu lewat Tinggi Mg, Ca, Alb, TP, Fe Spesimen didedah pada Gangguaan terhadap ujian suhu tinggi kalorimetri Cairan heparin berlebihan ABG tidak normal dan kepekatan analytes tercair Spesimen tidak disebati dengan baik Tiada bahan pendingin dan sikap menunda menghantar spesimen Keputusan palsu ABG Keputusan palsu NH 3, Lactate dan ABG 18 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
4.0 UJIAN AM DITAWARKAN Kami menawarkanujian biokimia dalam darah utuh, plasma serum, urin random, urin 24 jam, stool, dan lain-lain cairan tubuh seperti berikut: Petunjuk: L = lelaki B = bayi P = perempuan R = random D = dewasa F = puasa K = kanak-kanak *** = pesanan mesti dibuat melalui temujanji Bagi pungutan spesimen darah bayi dan kanak-kanak tiub bullet (1 ml) boleh menggantikan tiub plain. Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran Julat rujukan Alanine transaminase Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau L : <45 U/L (ALT, GPT) lithium heparin P : <34 U/L Albumin Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau lithium heparin Albumin : Globulin ratio Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau lithium heparin Alkaline phosphatase Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau (ALP) lithium heparin Ammonia (NH 3) Plasma 2.5 ml dalam tiub lithium heparin, direndam dalam air ais dan hantar SEGERA ke makmal K : 13 45 U/L D : 38 44 g/l K : 38 42 g/l L : 53 128 U/L P : 42-98 U/L K : < 406 16.0 53.0 µmol/l Amylase Serum 2.5 ml dalam tiub plain 25 125 U/L Amylase (Diastase) Urin random 20 ml dalam bekas universal Aspartate transaminase Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau (AST,GOT) Lithium heparin 490 U/L 19 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4 D : 5 34U/L Newborn : 25 75 U/L Infant : 15-60 U/L Negatif Bence Jones Protein Urin random 20 ml dalam bekas (BJP), Ujian Saringan universal Bilirubin, Direct Serum 2.5 ml dalam tiub plain D : < 4.3 µmol/l K : <3.4 µmol/l Bilirubin, Total Serum 2.5 ml dalam tiub plain D : < 17 µmol/l Kanak-kanak: 0-1 hari: 24 149 µmol/l 1-2 hari : 58 197 µmol/l 3-5 hari : 26 205 µmol/l Blood Gases, Arterial Darah utuh 0.3 ml dalam picagari berheparin diremdam dalam air ais dan hantar SEGERA ke makmal Body fluid biochem 1. Protein 2. Glucose 3. ph 4. LDH 5. SAAG (Peritoneal) Abdominal fld Peritoneal fld Pleural fld 2.5 ml dalam bekas universal ph : 7.35 7.45 pco 2 : 35 45 mmhg po 2 : 75 100 mmhg HCO 3 : 24 32 mmol/l (Arterial ;Calculated ) BE : -2 to 2 mmol/l Sila berhubung dengan makmal
Analyte CSF biochem 1. Protein 2. Globulin 3. Glucose 4. Lactate 5. Chloride CA 125 (Tumour marker) Jenis sampel CSF Serum Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran 1.5 2.5 ml dalam bekas universal 2.5 ml dalam tiub plain Julat rujukan Sila berhubung dengan makmal 35 U/mL Calcium Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau lithium heparin Urin random 20 ml dalam bekas universal Urin 24 jam Bekas urin 24 Carcinoembryonic antigen (CEA) Serum/plasma jam 2.5 ml dalam tiub plain atau lithium heparin Chloride Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau lithium heparin Urin random 20 ml dalam bekas universal Urin 24 jam Bekas urin 24 jam Cholesterol Total Serum Berpuasa semalaman: 2.5 ml dalam tiub plain 2.02 2.60 mmol/l 2.50 6.0 mmol/24 jam 5.2 U/mL 98 107 mmol/l 110 250 mmol/24 jam Creatine Kinase (CK) Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau lithium heparin (ATP III/Abbott Architect) L : 30-200 U/L P : 29-168 U/L CKMB (activity) Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau lithium heparin Creatinine Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau lithium heparin Spot urine 20 ml dalam bekas universal Urin 24 jam Bekas urin 24 jam <25 U/L L : 62-106 µmol/l P : 44 80 µmol/l L : 3450 22 900 µmol/l P : 2470 19 200 µmol/l L : 9000 21 000 µmol/24 jam P : 7000-14 000 µmol/24 jam 20 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Analyte Creatinine clearance test Jenis sampel Serum Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran 2.5 ml dalam tiub plain Urin 24 jam Bekas urin 24 jam 75 135 ml/min Julat rujukan Gamma glutamyl transferase (GGT) Serum 2.5 ml dalam tiub plain Glucose Plasma Berpuasa semalaman: 2.5 ml dalam tiub NAF oxalate Glucose tolerance test Plasma 2.5 ml dalam tiub NAF oxalate Haemosiderin Urin random 20 ml dalam bekas universal Haemoglobin Urin random 20 ml dalam bekas universal L : 12 64 U/L P : 9 36 U/L Puasa: < 6.1 mmol/l Random: <11.1 mmol/l 0 min : < 6.1 mmol/l 120 min : < 7.8 mmol/l Gestational DM (*ACOG) 0 min : > 5.3 mmol/l 120 min : > 8.6 mmol/l Negatif Negatif High density lipoprotein cholesterol (HDL) Serum Berpuasa semalaman: 2.5 ml dalam tiub plain Iron Serum 2.5 ml dalam tiub plain (ATP III) L : 10.6 28.3 µmol/l P : 6.6 26.0 µmol/l Lactate Plasma 2.5 ml dalam tiub lithium heparin dan dihantar SEGERA dalam air ais Lactate Dehydrogenase (LDH) Plasma 2.5 ml dalam tiub lithium heparin Lithium Serum 2.5 ml dalam tiub plain Low density lipoprotein cholesterol (LDL) 0.50 2.20 mmol/l <480 U/L 1.1 1.2 mmol/l Pengiraan Range(mg/dl) Range(mmol/L) Optimal <100 <2.6 Near optimal 100-129 2.6-3.3 Borderline high 130-159 3.4-4.1 High 160-189 4.2-4.9 Very high 190 4.9 * ATP III 21 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran Magnesium Plasma 2.5 ml dalam tiub lithium heparin 0.73 1.06 mmol/l Julat rujukan Urin random 20 ml dalam bekas universal Urin 24 jam Bekas urin 24 jam 3-5 mmol/24 jam Occult Blood Stool Dalam bekas universal Negatif berpenutup Osmolality Serum 2.5 ml dalam tiub plain 275-295 mosmol/kg H 2O Urin random 20 ml dalam bekas universal Phosphate (PO 4) Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau Lithium heparin 300 900 mosm /kg H 2O D: 0.84-1.45 mmol/l K: 1.25 2.50 mmol/l Urin random 20 ml dalam bekas universal Urin 24 jam Bekas urin 24 jam 12.9 42.0 mmol/h24 jam Porphrin / porphobilinogen Urin random 20 ml dalam bekas universal Potassium Serum/plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau Lithium heparin Urin random 20 ml dalam bekas universal Negatif 3.5 5.0mmol/L Urin 24 jam Bekas urin 24 jam 25 125 mmol/24 jam Prostate Specific Antigen (PSA) Protein Serum 2.5 ml dalam tiub plain < 4 ng/ml 2.5 ml dalam tiub plain 64 83 g/l Serum Urin random 20 ml dalam bekas 0 140 mg/l universal Urin 24 jam Bekas urin 24 jam < 300 mg/day Malaysia CPG on Diabetic Nephropathy July 2004 22 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Analyte Protein : CreatinineIndex (PCI) Protein Creatinine Ratio (PCR) Jenis sampel Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran Urin random Bekas universal 2 3 (Abbott Architect) Urin spot 20 ml dalam bekas universal <200 mg/g (22.7 mg/mmol) Julat rujukan Protein Electrophoresis Reducing Sugars Screening Sodium Serum 2.5 ml dalam tiub plain Sila hubungi makmal Urin random 20 ml dalam Negatif bekas universal Stool Dalam bekas Negatif universal berpenutup Serum/ 2.5 ml dalam tiub 135 145 mmol/l plasma plain atau Lithium heparin Urin random 20 ml dalam bekas universal Urin 24 jam Bekas urin 24 jam 40-220 mmol/24 jam Range (mg/dl) Range (mmol/l) Normal <150 <1.7 Borderline 150 to 199 1.7 to 2.25 High High 200 to 499 2.26 to 5.64 Very High 1.7 to 2.25 Triglycerides Serum 2.5 ml dalam tiub plain (Abbott Architect) hs Troponin T Serum 2.5 ml dalam tiub <14ng/l plain Urea Serum/ 2.5 ml dalam tiub 1.7 8.3 mmol/l plasma plain atau Lithium heparin Urin 24 jam Bekas urin 24 jam 430 715 mmol/24 jam Urinalysis Urin random 20 ml dalam bekas universal Uric Acid Serum/ plasma 2.5 ml dalam tiub plain atau Lithium heparin Leucocytes : Negatif Nitrite : Negatif Urobilinogen: Normal Protein : Negatif ph : 4.7 7.8 Blood : Negatif SG : 1.005 1.030 Ketone : Negatif Bilirubin : Negatif Glucose : Negatif L: 210-420 µmol/l P : 150-350 µmol/l K : 120-320 µmol/l Urin 24 jam Bekas urin 24 jam 1500 4400 µmol/12 jam SOURCE : - Manufacturer reagent kits Risalah reagen (HUSM/MPK/73). - Malaysia CPG - American Congress of Obstetrics and Gynaecologist (ACOG) - National Cholesterol Education Programme Adult Treatment Panel III (NCEP ATP III) - Hospital Kuala Lumpur (HKL) 23 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
4.1 UJIAN SEGERA Bil Ujian 1. Sodium 2. Potassium 3. Urea 4. Calcium 5. Glucose 6. Creatinine 7. Amylase 8. Magnesium 9. Total Bilirubin 10. Uric Acid 11. Total Creatine Kinase (CK) 12. CKMB 13. Arterial Blood Gas (ABG) 14. Cerebral Spinal Fluid Biochemistry (CSF) 15. Ammonia 16. Lactate 17. Troponin T 18. Alanine Transaminase (ALT) 19. Aspartate Amino Transferase (AST) 24 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
14.0 UJIAN AM DITAWARKAN 5.0 UJIAN YANG DITAWARKAN DI SEKSYEN IEM Kami juga menawarkan ujian biokimia khas bagi kes inborn error metabolism seperti berikut: Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran Amino acid Plasma 2.5 ml dalam tiub lithium heparin Julat rujukan Sila hubungi makmal Organic acid Urin random 20 30 ml dalam bekas universal NBS Dried blood Kertas turas S & S no 903 spot Mucopolysaccharides (GAG) Urin random 20 ml dalam bekas universal Kami juga boleh menerima ujian IEM selain daripada senarai di atas. Sila hubungi Makmal Metabolik sambungan telefon 6472 atau 6490. 25 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
6.0 UJIAN YANG DITAWARKAN (Makmal Luar) Kami menerima pesanan ujian biokimia yang pengujiannya tidak dijalankan di Makmal Patologi Kimia. Spesimen akan diproses, dibungkus dan akan diposkan kepada makmal luar yang menawarkan perkhidmatan ujian tersebut. Senarai ujian yang dihantar ke makmal luar adalah seperti di bawah: Nama ujian Bekas Isipadu Penghantaran Julat rujukan Amino acid, plasma Tiub Lithium 2.5 ml Dalam air ais heparin Amino acid, urin Urin spot 20 ml Dalam air ais α 1 Antitrypsin, serum Tiub plain 2.5 ml 1.30 2.90 g/l BJP, urin 24 jam dan Protein electrophoresis for multiple, serum Urin 24 jam dan tiub plain 2.5 ml Caeruloplasmin, serum Tiub plain 2.5 ml 0.15 0.60 g/l Carnitine, plasma Tiub Lithium heparin 2.5 ml Dalam air ais Total : 32 84 µmol/l Free : 26 60 µmol/l Catecholamines, urin 24 jam Urin 24 jam + 10 ml HCL pekat Epineprine : 1.7 22.4 µg/24 jam Norepineprine : 12.1 85.5 µg/24 jam Dopamine : < 498.1 µg/24 jam Copper, serum Tiub plain 2.5 ml 11 20 µmol/l Copper, urin 24 jam Urin 24 jam + HNO 3 Dried blood spot Filter paper (Guthrie card) Free light chain, serum Tiub plain 5 ml < 0.9 µmol/l Haptoglobin, serum Tiub plain 2.5 ml 36.0 195.0 mg/dl Homocystine, plasma Tiub Lithium 2.5 ml Dalam air ais 5.5 17.0 µmol/l heparin Lead (Plumbum), serum Tiub EDTA / 2.5 ml < 10 µg/dl Lithium heparin β2 Microglobulin, serum Tiub plain 2.5 ml 1.2 2.5 mg/l Organic acid, urin spot Urin spot 20 ml Dalam air ais Orotic acid, urin spot Urin spot 20 ml Dalam air ais < 2 minggu : 1.3 5.3 mmol/mol Creat 2 minggu 1 tahun : 1.0 3.2 mmol/mol Creat 1 10 tahun : 0.5 3.3 mmol/mol Creat > 10 tahun : 0.4 1.2 mmol/mol Creat Zinc, serum Tiub plain 2.5 ml 26 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Lampiran 1 7.1 BORANG PERMOHONAN UJIAN AM 27 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Lampiran 2 7.2 BORANG PERMOHONAN UJIAN KECEMASAN 28 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Lampiran 3 7.3 BORANG PERMOHONAN UJIAN METABOLIK HUSM 29 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Lampiran 4 7.4 BORANG PERMOHONAN UJIAN BIOKIMIA (IMR) 30 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Lampiran 5 7.5 BORANG PERMOHONAN UJIAN IEM (IMR) 31 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4
Lampiran 6 BORANG PERMOHONAN UJIAN MULTIPLE MYELOMA (IMR) 32 /32 PANDUAN PERKHIDMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA Versi 4