Εφαρμοσμένη Οικονομική Ανάπτυξη Δρ. Φάνης Παπαγεωργίου papageorgioutheofanis@gmail.com 2016-2017 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΝΟΠΕ
H λογιστική της μεγέθυνσης αναλύει την οικονομική μεγέθυνση σε συνιστώσες οι οποίες σχετίζονται με μεταβολές στις εισροές των συντελεστών παραγωγής και το κατάλοιπο του Solow εστιάζοντας στην τεχνολογική πρόοδο. Η μεθοδολογία της λογιστικής της μεγέθυνσης αποτελεί το πρωταρχικό βήμα της ανάλυσης των πρωταρχικών καθορισμών της μεγέθυνσης και είναι ακόμα χρησιμότερη όταν οι πρωταρχικοί καθορισμοί δεν σχετίζονται με την τεχνολογική καινοτομία. Ανάλυση επεκτείνεται με: Dual approaches Spillover effects Increasing returns Taxes Multiple types of factor inputs
Λογιστική της μεγέθυνσης Ενδογενείς θεωρίες Ενδογενώς μεταβαλλόμενη τεχνολογία Συνέπειες για πρόσληψη τεχνολογίας: «συναθροιστική ποιότητα ενδιαμέσων αγαθών», σημασία R&D. Εξωγενείς θεωρίες Εξωγενείς τεχνολογικές μεταβολές Shocks Δεν αρκούν οι υπάρχουσες δυνάμεις (φυσικό κεφάλαιο και αύξηση μεγέθους εργατικής δύναμης) ως πηγές οικονομικής μεγέθυνσης. Εξάλειψη φθινουσών αποδόσεων μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του Κατά Κεφαλήν Εισοδήματος
Εξωγενές Υπόδειγμα: υπόδειγμα του Solow: βάση νεοκλασσικής προσέγγισης Cass (1965), Koopmans (1965) και Solow (1956), «θεωρία της οικονομικής δυναμικής» (economic dynamics) (βλ. και Hicks 1965, σελ. 4). Η σταθερή κατάσταση της οικονομίας, αποταμίευση και μεταβολή του πληθυσμού. Στη σταθερή κατάσταση, το ποσοστό αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδήματος καθορίζεται από τον εξωγενή ρυθμό αύξησης της τεχνολογικής προόδου (Mankiw 2002, [1998], σελ. 206). Οικονομικοί κύκλοι, διακυμάνσεις των πραγματικών μεταβλητών, εξηγούνται με βάση τις «πραγματικές» μεταβολές που συμβαίνουν στην οικονομία, όπως οι μεταβολές στις τεχνολογίες παραγωγής και οι οποίες μπορούν να μετατοπίσουν το φυσικό επίπεδο παραγωγής (βλ. και Mankiw 2002, [1998], σελ. 741). Όταν βελτιώνεται η διαθέσιμη τεχνολογία, η οικονομία παράγει περισσότερο προϊόν και οι πραγματικοί μισθοί ανεβαίνουν, ενώ ταυτόχρονα η βελτίωση της τεχνολογίας οδηγεί σε μεγαλύτερη απασχόληση.
Υποθέσεις: ευκαμψία τιμών και αυξανόμενο επίπεδο παραγωγής με την πάροδο του χρόνου (υπόδειγμα οικονομικής μεγέθυνσης του Solow) ενώ, τέλος, οι διαταραχές είναι άριστες κατά Pareto. Υπόθεση της πλήρους ευκαμψίας των τιμών, οι ονομαστικές μεταβλητές όπως η προσφορά χρήματος και το επίπεδο τιμών, δεν επηρεάζουν τις πραγματικές μεταβλητές όπως η παραγωγή και η απασχόληση (βλ. και Mankiw 2002, [1998], σελ. 741). Ευκαμψία των μισθών διευκολύνει την υπόθεση της εκκαθάρισης των αγορών (market clearing).
Οι προσπάθειες της κυβέρνησης να μεταβάλουν την κατανομή των πόρων της αγοράς, (πολιτικές σταθεροποίησης της απασχόλησης), στην καλύτερη περίπτωση είναι αναποτελεσματικές και στην χειρότερη μπορεί να είναι καταστροφικές υπονομεύοντας το «αόρατο χέρι», σύμφωνα με την άριστη κατά Pareto υπόθεση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ανταγωνιστική ισορροπία εμφανίζεται όχι ως Pareto άριστη αλλά ως υπό-άριστη (suboptimal) ισορροπία. Μάλιστα, οι Baxter και King (1999) καταλήγουν ότι, πιο μόνιμες μεταβολές στην κρατική δαπάνη έχουν μεγαλύτερους πολλαπλασιαστές από ότι πιο προσωρινές μεταβολές.
Η τεχνολογία είναι δύσκολο να υποτεθεί ότι παρουσιάζει αρνητικές μεταβολές, με την έννοια ότι πρακτικά δεν μπορούν να υπάρξουν τεχνολογικές μεταβολές που να καθιστούν το επίπεδο παραγωγής χαμηλότερο. Έτσι, η τεχνολογική μεταβολή εννοιολογείται σε ένα μεγαλύτερο επίπεδο αφαίρεσης περιλαμβάνοντας οτιδήποτε μπορεί να καταστήσει την παραγωγή δυσχερέστερη, όπως οι καιρικές συνθήκες, η ψήφιση αυστηρών νόμων για την προστασία του περιβάλλοντος, ή οι αυξήσεις στις τιμές του πετρελαίου. Με αυτόν τον τρόπο, δυσμενής τεχνολογική μεταβολή σημαίνει μεγαλύτερη δυσκολία να μετατραπεί το κεφάλαιο και η εργασία σε αγαθά και υπηρεσίες (Mankiw 2002, [1998], σελ. 748). Μέτρο αυτών των μεταβολών είναι το γνωστό και ως κατάλοιπο του Solow, ή TFP (total factor productivity) που πρακτικά αναφέρεται στο τμήμα του προϊόντος που δεν μπορεί να εξηγηθεί με βάση τη συνάρτηση παραγωγής.
Οι προσδιοριστικές αιτίες της ανάπτυξης: Κεφαλαιακή συσσώρευση vs. TFP 2 η Ενότητα: Με δεδομένο ότι ισχύουν φθίνουσες αποδόσεις φυσικού κεφαλαίου (Νεοκλασσική Υπόθεση) μακροπρόθεσμη μεγέθυνση δεν μπορεί να υποστηριχθεί με κεφαλαιακή συσσώρευση ενώ με TFP μπορεί. Βιβλιογραφία σύγκρισης TFP μεταξύ των χωρών υποθέτει όμοιες τεχνολογίες ανάμεσα στις χώρες Hall και Jones (1999) μεγάλο μέρος της διακύμανσης του TFP ανάμεσα στις χώρες μπορεί να εξηγηθεί με όρους κοινωνικής δομής (social infrastructure). Growth rates vs. levels στις χρησιμοποιούμενες μεταβλητές
TFP: συχνά επιδεικνύει κυκλική συμπεριφορά, έχει δεχθεί κριτικές σχετικά με την ικανότητα του να αποτελεί μέτρο της τεχνολογίας: Πρώτον, οι επιχειρήσεις συνηθίζουν να αποθεματοποιούν εργασία στην διάρκεια υφέσεων μειώνοντας τις ώρες απασχόλησης τους ή και να συνεχίζουν να τους απασχολούν, χωρίς τον ίδιο φόρτο εργασίας, ώστε να τους έχουν διαθέσιμους μετά το πέρας της ύφεσης. Σε αυτήν την περίπτωση, το κατάλοιπο του Solow μειώνεται (τεχνολογία αμετάβλητη). Δεύτερον, οι εργαζόμενοι μπορούν να απασχολούνται σε παρεμπίπτουσες δραστηριότητες, (καθαρισμός εργοστασίου) μείωση παραγωγικότητας χωρίς μεταβολή τεχνολογίας παραγωγής. Στις υφέσεις παρατηρείται μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας και του καταλοίπου του Solow (χωρίς χειροτέρευση τεχνολογίας).
Τρίτον, βελτιώσεις στην ποιότητα της εργασίας τείνει να υπερεκτιμά το κατάλοιπο του Solow. Τέταρτον, δεδομένου ότι η απόδοση του κεφαλαίου είναι ψηλότερη, όσο μεγαλώνει η απόσβεση του κεφαλαίου. Έτσι, το πέρασμα από μακροπρόθεσμο κεφάλαιο (πάγια) σε πιο βραχυχρόνιο κεφάλαιο θα συνεισφέρει σε κάποιο βαθμό σε οικονομική μεγέθυνση (Barro 1998). Έτσι υπερεκτιμάται το κατάλοιπο του Solow. Πέμπτον, έχουν χρησιμοποιηθεί άλλα μέτρα της τεχνολογικής προόδου όπως investment specific technical change (βλέπε και Fisher 2003).
Barro 1998
Σε αντίθεση με μια από τις βασικές θέσεις της Νέο-Κεϋνσιανής προσέγγισης όπου η βελτίωση της τεχνολογίας μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη απασχόληση, η θεωρία του πραγματικού κύκλου στηριζόμενη στη θέση περί διαχρονικής υποκατάστασης της εργασίας, θεωρεί ότι βελτίωση της τεχνολογίας οδηγεί σε αύξηση της απασχόλησης. Ακόμα, το κανάλι μέσω του οποίου οι διακυμάνσεις στην απασχόληση λαμβάνουν χώρα, είναι η υποκατάσταση μεταξύ σχόλης και αγαθών. Στη διάρκεια της ύφεσης, η αξία της σχόλης μειώνεται σε σχέση με την αξία των αγαθών, άρα μειώνεται ο πραγματικός μισθός, ο οποίος με αυτόν τον τρόπο είναι προ-κυκλικός (Mankiw 1989, σελ. 8).
Η νεοκλασσική συνάρτηση παραγωγής: Α: Επίπεδο Τεχνολογίας Κ: Κεφαλαιακό Απόθεμα L: Ποσότητα Εργασίας Y = F(A,K,L) Ο ρυθμός αύξησης του παραγόμενου προϊόντος μπορεί να αναλυθεί στα συστατικά της: την συσσώρευση των συντελεστών και την τεχνολογική πρόοδο: F KK F LL F Υ / Υ= g+ ( )( K / K) + ( )( L / L) Y Y Όπου F K και L τα κοινωνικά οριακά προϊόντα των συντελεστών και g ο ρυθμός αύξησης λόγω τεχνολογικής μεταβολής δίνεται ως εξής: g ( F AA )( A / A) Y
Εάν η τεχνολογική πρόοδος εμφανίζεται με τρόπο κατά Hicks ουδέτερο (Hicks neutral) τότε: g = ( A / A) και η τεχνολογία είναι εξωγενώς προσδιορισμένη. Το υπόδειγμα Solow δεν μπορεί να εξηγήσει τη μεγέθυνση των κατά κεφαλήν μεγεθών χωρίς να κάνει επιπλέον υποθέσεις. Ερωτήματα: Γιατί ο ρυθμός μεγέθυνσης είναι τόσο μεγαλύτερος από ότι ήταν παλαιότερα; Γιατί οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν τόσο μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα από τις αναπτυγμένες χώρες; Στο εξωγενές υπόδειγμα όποια κι αν είναι η ερώτηση, το TFP είναι η απάντηση
Υπόδειγμα Solow: οι φθίνουσες αποδόσεις του κεφαλαίου έχουν ως αποτέλεσμα το γεγονός ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης σε ισορροπία είναι ανεξάρτητος από το ποσοστό αποταμίευσης. Απάντηση: Το Ενδογενές Υπόδειγμα Οικονομικής Μεγέθυνσης Αναίρεση υπόθεσης φθινουσών αποδόσεων Y i = AKi Ρυθμός μεγέθυνσης κεφαλαίου σταθερός και εξαρτάται από την αποταμίευση g K sa δ Μια μεταβολή της Ρυθμός μεγέθυνσης αυξάνεται όταν: αποταμίευσης Αυξάνεται το επίπεδο τεχνολογίας μεταβάλλει στιγμιαία Μειώνεται ο συντελεστής απόσβεσης τον ρυθμό μεγέθυνσης
Dual approach: Το κατάλοιπο Solow εκτιμάται από τις τιμές των συντελεστών παραγωγής, και όχι από τις ποσότητες Χρησιμοποιούνται factor income shares και η εξίσωση γράφεται: g = s προσδιοριστικός παράγοντας γίνεται η share K( R / R) + sl( w / w) weighted μεγέθυνση των ποσοτήτων των συντελεστών Πρόβλημα: Όταν οι τιμές των συντελεστών αποκλίνουν σημαντικά από τα κοινωνικά οριακά προϊόντα το εκτιμηθέν g θα διαφέρει από το πραγματικό g.
Barro 1998
Προβλήματα (συνέχεια): Αν οι τιμές των συντελεστών δεν ταυτίζονται με τα οριακά κοινωνικά προϊόντα τότε η προβληματική εκτίμηση του g φωτίζεται διαφορετικά υπό το φως αυξημένων αποδόσεων και δευτερογενών επιπτώσεων (spillovers). Γνώση και συσσώρευση κεφαλαίου (Frankel 1962) a 1 a Y i = Ki( ΑLi ) Ο συντελεστής Α μετατρέπεται από τον εξωγενή συντελεστή παραγωγικότητας σε ενδογενή συντελεστή που εξαρτάται από το επίπεδο της συσσώρευσης του κεφαλαίου. Μικροοικονομικά εκφράζεται σε σχέση με το επίπεδο της εργασίας και έτσι σε επίπεδο επιχείρησης πολλαπλασιάζει την εργασία. Η επιχείρηση έχει σταθερές αποδόσεις κλίμακας και φθίνουσες αποδόσεις στο κεφάλαιο.
1 a a η(1 α) 1 α Επίπεδο οικονομίας: Y i = Α0 K + L Αύξουσες αποδόσεις κλίμακας αφού α + η(1 α) + (1 α) > 1 Το μέγεθος των επιπτώσεων της γνώσης εξαρτάται από την παράμετρο η. Αν η=1 τότε υπόδειγμα τύπου ενδογενούς μεγέθυνσης και σταθερές επιδράσεις συσσώρευσης κεφαλαίου ως προς τη συσσώρευση γνώσης a 1 a Y i = Ki( ΑLi ) Αν η<1 τότε φθίνουσες αποδόσεις (Ενδογενής τεχνική πρόοδος αλλά χωρίς ενδογενή μεγέθυνση) Αν η>1 τότε αύξουσες αποδόσεις (Ενδογενής μεγέθυνση)
Αυξημένες αποδόσεις και δευτερογενείς επιπτώσεις (spillovers). Ενδογενής προσέγγιση. Y i = a AKiK β L 1 a i Εάν β>0 τότε δευτερογενείς επιπτώσεις (spillovers) υπάρχουν. Για δεδομένο κεφαλαιακό απόθεμα K η συνάρτηση παραγωγής ακολουθεί σταθερές αποδόσεις κλίμακας στις ιδιωτικές εισροές Σύμφωνα με τον Griliches (1979) οι δευτερογενείς επιπτώσεις αναπαριστούν την διάχυση της γνώσης ανάμεσα στις επιχειρήσεις. Ενώ στην εννοιολόγηση του Lucas (1988) οι δευτερογενείς επιπτώσεις από την αλληλεπίδραση με έξυπνους ανθρώπους! Κ i Li
Δευτερογενείς επιπτώσεις (συνέχεια) Σύμφωνα με τον Griliches (1979) η μεταβλητή του κεφαλαίου Κ συνδέεται με δραστηριότητες παραγωγής γνώσης (knowledge-creating activities) όπως οι επενδύσεις Ε&Α. Ο Romer (1986) εστιάζει αποκλειστικά στο φυσικό κεφάλαιο. Ενώ ο Lucas (1988) εστιάζει στο ανθρώπινο κεφάλαιο με όρους εκπαίδευσης. Εκτός βέβαια από θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις είναι πιθανό να υπάρχουν και αρνητικές όπως η περιβαλλοντική μόλυνση και η κυκλοφοριακή συμφόρηση. Οι σωστές σταθμίσεις (weights) των συντελεστών δεν μπορούν να δοθούν από τις αξίες. Δεν υπάρχουν άμεσες εκτιμήσεις για τον συντελεστή β.
Senhadji 2000 συμπεράσματα: Η Αφρική έχει το χαμηλότερο ρυθμό μεγέθυνσης του TFP (-0,56) την περίοδο μεταξύ 1960-1994, λόγω χαμηλής συσσώρευσης φυσικού και ανθρώπινου κεφαλαίου. Ο καλός ρυθμός μεγέθυνσης του TFP της Νότιας Ασίας οφείλεται κατά βάση στην δυναμική της Κίνας. Στις βιομηχανικές χώρες η συνεισφορά του ανθρώπινου κεφαλαίου στην μεγέθυνση του ΑΕΠ είναι πολύ μικρή, το μεγαλύτερος μέρος της αύξησης του ρυθμού μεγέθυνσης του TFP οφείλεται σε επένδυση παγίου κεφαλαίου. Στις υποπεριόδους (60-73, 74-86, 87-94), με εξαίρεση τις Ασιατικές χώρες, η μεγέθυνση μειώνεται σταθερά από την πρώτη στην τρίτη περίοδο λόγω μείωσης παραγωγικότητας και φθίνουσας επένδυσης. Το προβάδισμα στη σημασία αντιστράφηκε από το πρώτο στο δεύτερο από τη δεύτερη στην τρίτη περίοδο.
Geylani Senhadji 2000
Geylani Senhadji 2000
Προσδιοριστικοί παράγοντες TFP (Senhadji 2000) Αρχικές συνθήκες μοντέλου Εξωτερικές διαταραχές (Όροι εμπορίου) Μακροοικονομικές μεταβλητές Καθεστώς εμπορίου Πολιτική σταθερότητα
Senhadji 2000 Government consumption Exchange rate Reserves to imports Accounts
Σημερινό επίπεδο γνώσεων στον κλάδο των τροφίμων: Μελέτη περίπτωσης Heien (1983) ο πρώτος που υπολόγισε τοtfp, εξήγησε τις αιτίες της πτώσεως του για την περίοδο73 77 Huang (2002): χαμηλό TFP growth σε σχέση με άλλους κλάδους λόγω της πολύ χαμηλής επένδυσης σε R&D Gopinath and Carver (2002): επενδύσεις σε R&D μπορούν να φέρουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις διεθνείς. Azzam A., E. Lopez and R. Lopez, (2002): ο πιο σημαντικός παράγοντας γιαtfp growth στον κλάδο των τροφίμων είναι η ζήτηση Hossain F., Jain R. And Govindasamy R. (2005): ο πολύ μεγάλος δανεισμός μείωσε το TFP Morrison and Siegel (1997): οι μειώσεις του κόστους στον κλάδο ήταν αποτέλεσμα του ανθρώπινου κεφαλαίου (general technological advance or automation). Morrison (1999): η αποδοτικότητα κόστους οφείλεται σε μειωμένη χρήση εργασίας, σε οικονομίες κλίμακας και χρήση κεφαλαίου υψηλής τεχνολογίας
Μελέτη περίπτωσης Geylani and Stefanou (2008): η περίοδος μάθησης που συνδέεται με μεγάλες επενδύσεις (investment spikes) διαφέρει ανάλογα με τους κλάδους. Goodwin and Brester (1995): δομικές αλλαγές (όσον αφορά την αγορά) σε κλάδο κατέληξαν σε 1) αύξηση της ελαστικότητας της ενέργειας και των πρώτων υλών 2) μείωσε την ελαστικότητα της εργασίας decrease 3) ο βαθμός υποκατάστασης έχει αυξηθεί λόγω τεχνολογικών μεταβολών Roder C., Herrmann R. and Connor J. (2000) υπάρχει ένα there U type effect συγκέντρωσης της καινοτομίας και του αριθμού των επιχειρήσεων. Το μέγεθος της αγοράς συναρτάται θετικά με τον αριθμό των καινοτομιών. Wang S.S., Stiegert K. and Rogers R. (2006) οι αλλαγές στη δομή της αγοράς κατέληξαν σε αύξηση της σημασίας του κεφαλαίου υψηλής τεχνολογίας και άλλαξαν την τεχνολογία παραγωγής.
Papageorgiou κ. α. 2011