ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: ΛΕΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: 3. Δημιουργία και Βελτίωση Κοινωνικού Εαυτού ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ: 3.2. Ανάπτυξη Κοινωνικών Δεξιοτήτων και Σχέσεων ΤΑΞΗ: Α Γυμνασίου ΧΡΟΝΟΣ: 1 διδακτική περίοδος για τη μία δραστηριότητα 2 διδακτικές περίοδοι για τις δύο δραστηριότητες ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ Οι μαθητές: Να έχουν την ευκαιρία ανάπτυξης καλών σχέσεων με φίλους, οικογένεια, ενήλικες, τρίτη ηλικία (για όλες τις τάξεις). Να επιδεικνύουν τρόπους αποτελεσματικής επικοινωνίας. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Ο εκπαιδευτικός επιλέγει μία από τις δύο δραστηριότητες ή επιλέγει να κάνει και τις δύο ακολουθώντας την πιο κάτω σειρά: Δραστηριότητα 1: Στάσεις και μηνύματα Δίνεται στους μαθητές το Φύλλο Εργασίας 1: Στάσεις και Μηνύματα, στο οποίο τους ζητείται να παρατηρήσουν τις εικόνες και να απαντήσουν στις σχετικές ερωτήσεις. Στη συνέχεια ακολουθούν τις κατευθυντήριες γραμμές για τη διευκόλυνση της συζήτησης στην τάξη. Άξονες συζήτησης Ποια είναι τα στοιχεία της μη λεκτικής επικοινωνίας και πώς συνδέονται με τα λεκτικά μηνύματα; Υπάρχει πάντοτε συμφωνία μεταξύ λεκτικού και του μη λεκτικού μηνύματος; Κατά την επικοινωνία μας με τους άλλους τι σημασία έχει η δυσαρμονία μεταξύ λεκτικού και μη λεκτικού μηνύματος; Στην περίπτωση που το λεκτικό και το μη λεκτικό μήνυμα βρίσκονται σε ασυμφωνία, η μη λεκτική επικοινωνία μπορεί να μας δώσει πιο αξιόπιστες πληροφορίες, γιατί συνήθως είναι ασυνείδητη και εκφράζει πιο πιστά τον πομπό του μηνύματος π.χ.
κάποιος υποστηρίζει ότι είναι ήρεμος ενώ η στάση του προσώπου-σώματος δείχνει ένταση και θυμό. Πότε είναι πιθανό να συμβαίνει κάτι τέτοιο; Όταν δεν είναι σαφές στον ίδιο τον πομπό το μήνυμα που θέλει να μεταδώσει, όταν βρίσκεται ο ίδιος σε ασυμφωνία μεταξύ αυτού που πιστεύει και αυτού που θεωρεί ότι πρέπει να πει, π.χ. σε σχέσεις εξουσίας για να ευχαριστήσει ο μαθητής τον καθηγητή χωρίς πραγματικά να το νιώθει ή να δώσει την εικόνα του «καλού παιδιού,» Σε τι μας είναι χρήσιμη η συνειδητοποίηση και των μη λεκτικών μηνυμάτων που στέλνουμε ή αποδεχόμαστε από τους άλλους; Πληρέστερη κατανόηση του μηνύματος, συνειδητοποίηση τυχόν ανακολουθίας του δικού μας μηνύματος ή αυτού που στέλνει ο άλλος, Οι μαθητές φέρνουν δικές τους φωτογραφίες, (τους έχει ζητηθεί από το προηγούμενο μάθημα), και τις δείχνουν στους συμμαθητές τους με σκοπό να μαντέψουν πως ένιωθαν τη στιγμή της λήψης της φωτογραφίας. Δραστηριότητα 2: Μαντέψτε τον τίτλο Η τάξη χωρίζεται σε τρεις ομάδες και ζητείται από κάθε ομάδα να αποφασίσει τον τίτλο μιας ταινίας ή βιβλίου ή τραγουδιού που πρέπει να γνωρίζουν μόνο τα μέλη της κάθε ομάδας (Φύλλο Εργασίας 2). Στη συνέχεια, εκπρόσωποι της κάθε ομάδας παρουσιάζουν με παντομίμα τον τίτλο που έχει αποφασιστεί στις δυο άλλες ομάδες, που καλούνται να μαντέψουν τον τίτλο. Άξονες συζήτησης Πόσο εύκολο είναι να προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε με μη λεκτικούς τρόπους; Πότε παρατηρούμε ότι το επιτυγχάνουμε αυτό στην καθημερινή μας ζωή; Συνήθως η επικοινωνία μόνο με ένα βλέμμα ή με ένα νεύμα επιτυγχάνεται με ανθρώπους με τους οποίους έχουμε εδραιώσει μια κοντινή και οικεία σχέση. Είναι δυνατόν να παρανοήσουμε ένα μήνυμα αγνοώντας ή υπερτονίζοντας τα μη λεκτικά στοιχεία του; Η τάση να ερμηνεύουμε τη στάση ή τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου με βάση μόνο αυτό, που εμείς πιστεύουμε ότι μπορεί να εννοείται από αυτή, μπορεί να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις. Γι αυτό είναι σκόπιμο να παίρνουμε υπόψη το πλαίσιο στο οποίο γίνεται η επικοινωνία, στο λεκτικό μήνυμα καθαυτό αλλά και στο συναίσθημα που το συνοδεύει και το οποίο, συνήθως εκφράζεται με τους μη λεκτικούς τρόπους.
Φύλλο Εργασίας 1: Στάσεις και Μηνύματα Παρατηρήστε προσεκτικά την καθεμία από τις παρακάτω εικόνες 2 1 2 3 4 5
Πώς νομίζετε πως νιώθουν τα πρόσωπα στις εικόνες;............ Τι σας βοήθησε να το «μαντέψετε»;......... Σας έχει τύχει ποτέ να καταλάβετε τις προθέσεις ή τη διάθεση κάποιου, χωρίς εκείνος να σας έχει μιλήσει; Πως το καταλάβατε; (αναφέρετε σε συντομία κάποιο περιστατικό).........
Φύλλο Εργασίας 2: Μαντέψτε τον Τίτλο Ομαδική Δραστηριότητα Αφού χωριστείτε σε ομάδες, διαλέξτε τον τίτλο μιας ταινίας, ενός βιβλίου ή ενός τραγουδιού που σας άρεσε, χωρίς να το γνωρίζουν τα μέλη των άλλων ομάδων. Στη συνέχεια, κάποιοι από σας θα πρέπει να περιγράψουν με παντομίμα τον τίτλο που επέλεξε η ομάδα σας στις άλλες με σκοπό να τον μαντέψουν. Τίτλοι τραγουδιών Τίτλοι βιβλίων Τίτλοι ταινιών Γενικό συμπέρασμα:
Πληροφοριακό Υλικό: Επικοινωνία είναι η μεταφορά πληροφοριών από ένα πρόσωπο σε άλλο, με τη χρήση λεκτικών και μη λεκτικών μέσων. Η αποτελεσματική επικοινωνία αποτελεί προϋπόθεση για ποιοτικές και επιτυχημένες διαπροσωπικές σχέσεις κάθε είδους: φιλικές, οικογενειακές, επαγγελματικές ή ερωτικές. Οι σχέσεις μας μπορούν να αποτελέσουν πραγματική πηγή ικανοποίησης μόνο όταν υπάρχει ανοιχτή και ξεκάθαρη επικοινωνία εκ μέρους και των δύο πλευρών. Έχει παρατηρηθεί πως από τη στιγμή που ένας άνθρωπος είναι ικανός να εκφράζει αυτό που νιώθει με καθαρό και ανοιχτό τρόπο, οι άλλοι τον σέβονται και τον εκτιμούν. Κατά τη διαδικασία της επικοινωνίας μας με άλλα άτομα αυτό που συχνά λειτουργεί καταλυτικά για να σχηματίσουμε μια άποψη ή μια εντύπωση δεν είναι τόσο το λεκτικό μήνυμα που παίρνουμε από το συνομιλητή μας αλλά τα μη λεκτικά στοιχεία της επικοινωνίας μας. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι σε περιπτώσεις που το λεκτικό μέρος της επικοινωνίας μεταφέρει διαφορετικό μήνυμα από τα μη λεκτικά χαρακτηριστικά μας, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα επιλέξουμε να πιστέψουμε αυτό που μας λένε τα μη λεκτικά χαρακτηριστικά στην επικοινωνία. Τα χαρακτηριστικά που συνδέονται με τη μη λεκτική επικοινωνία τείνουν να μεταδίδουν συχνά πιο ειλικρινή μηνύματα γι αυτό που νιώθουμε ή σκεφτόμαστε για το συνομιλητή μας παρά όσα άμεσα και δυνατά εκφράζουμε με λόγια. Αυτό έχει να κάνει με τη δυσκολία μας να ελέγξουμε τη μη λεκτική επικοινωνία μας με τον ίδιο τρόπο που ελέγχουμε τη λεκτική. Τα στοιχεία της μη λεκτικής επικοινωνίας όπως είναι οι εκφράσεις του προσώπου, οι κινήσεις των ματιών και το βλέμμα, η στάση ή κίνηση του σώματος, ο τόνος της φωνής ή ακόμα και η άρθρωση του λόγου μεταφέρουν συνήθως μηνύματα από τον εσωτερικό μας κόσμο, κάποιες φορές υπερβολικά σύνθετα ή ακόμα και ακατάλληλα για να μεταφερθούν λεκτικά. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η μη λεκτική επικοινωνία αποτελεί πολύ βασικό στοιχείο στις σχέσεις. Πιο καθοριστικό από το τι λέμε στους άλλους είναι το πώς το λέμε, αφού με βάση αυτό διαμορφώνουν οι άλλοι άποψη για μας και αποφασίζουν ανάλογα να μας συμπαθήσουν, να μας σεβαστούν ή το αντίθετο. Η καλλιέργεια της ικανότητας χειρισμού των μη λεκτικών στοιχείων της επικοινωνίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για επιτυχημένες σχέσεις σε όλους τους τομείς της ζωής μας ενώ ταυτόχρονα μπορεί να μας προστατεύσει και από ανεπιθύμητες καταστάσεις.
ΠΗΓΕΣ: Επαμεινώνδα, Ε. Νεοκλέους, Ε. Τιγγιρίδου, Μ., (2007). Πρώτα Βήματα: Οδηγός Εκπαίδευσης για Υγιείς Σχέσεις. Κυπριακός Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού. Χατζηχρήστου, X.Γ., (2004). Πρόγραμμα προαγωγής της ψυχικής υγείας και της μάθησης, Κοινωνική και συναισθηματική Αγωγή στο σχολείο. Βιβλίο για τον Εκπαιδευτικό Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Γυμνάσιο Λύκειο. Εκδόσεις: Τυπωθήτω Γιώργος Δαρδανός ΕΙΣΗΓΗΤΕΣ Ομάδα Υποστηρικτών των Αναλυτικών Προγραμμάτων Οικιακής Οικονομίας- Αγωγής Υγείας: Αργυρώ Καζέλα, Βασιλική Λουκαΐδου, Δέσπω Λοΐζου.