Πρόγνωση της Εξέλιξης της Ήπιας Νοητικής Διαταραχής σε Άνοια τύπου Αlzheimer μέσω Νευροψυχολογικών Δοκιμασιών Κωνσταντίνος Ντόβας, Στέλιος Ζυγούρης, Παρασκευή Ηλιάδου, Χριστίνα Κακαζάνη, Σοφία Κατσαρού, Αναστασία Κλάδη, Μυρτώ Μπαρμπούζα, Μάγδα Τσολάκη
Άνοια Η άνοια είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος, κυρίως της τρίτης ηλικίας, που χαρακτηρίζεται από! Έκπτωση των νοητικών λειτουργιών! Διαταραχές συμπεριφοράς! Αλλαγή στην προσωπικότητα! Έκπτωση της καθημερινής λειτουργικότητας του ατόμου
WHO Dementia fact sheet 2016 47εκ. άνθρωποι πάσχουν από άνοια παγκοσμίως. Ως το 2050, καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός γερνάει, ο αριθμός αναμένεται να εκτοξευθεί σε 131 εκ. Υπολογίζεται ότι το συνολικό παγκόσμιο οικονομικό κόστος της άνοιας είναι 818 δις. δολάρια το οποίο μέχρι το 2018 θα αυξηθεί σε ένα τρις.
Νόσος Alzheimer (ΝΑ) Η ΝΑ είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας και αντιστοιχεί στο 60 70% των περιπτώσεων άνοιας παγκοσμίως (Word Health Organization, 2012) Ο επιπολασμός της ΝΑ κυμαίνεται από 5% μέχρι 10% σε ανθρώπους ηλικίας >65 ετών έως και 33-50% σε ανθρώπους με ηλικία >85 ετών (Alzheimer's Association, 2014)
Η ΝΑ στην Ελλάδα Στη χώρα μας υπάρχουν σήμερα 200.000 άτομα με άνοια και ο αριθμός αυτός μέχρι το 2050 αναμένεται να ξεπεράσει τις 600.000 (Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών)
Ήπια νοητική διαταραχή (ΗΝΔ) Η ΗΝΔ χαρακτηρίζεται από έκπτωση των νοητικών λειτουργιών η οποία είναι μεγαλύτερη από την αναμενόμενη βάσει τις ηλικίας και της μόρφωσης του ατόμου (Petersen, 2004)! Οι ασθενείς με ΗΝΔ μπορούν να διαβιούν αυτόνομα Οι ασθενείς με ΗΝΔ μεταπίπτουν σε άνοια σε μεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση με τους υγιείς ηλικιωμένους Έγκαιρος εντοπισμός της ΗΝΔ και θεραπευτικές παρεμβάσεις μπορούν να σταθεροποιήσουν ή και να βελτιώσουν τη νοητική λειτουργικότητα του ασθενή
Πρόγνωση εξέλιξης της ΗΝΔ σε ΝΑ Πολυάριθμες έρευνες έχουν δείξει ότι η συχνότητα της Ήπιας Νοητικής Διαταραχής είναι 15%-20% σε ηλικίες > 60 ετών. Το ετήσιο ποσοστό μετάπτωσης της ΗΝΔ σε άνοια κυμαίνεται από 8%-15%. (Petersen, 2016) Ανασκόπηση 32 ερευνών, έδειξε ότι κατά μέσο όρο 32% των ατόμων με ΗΝΔ μεταπίπτουν σε άνοια Alzheimer μέσα σε διάστημα 5 χρόνων (Ward, Tardiff, Dye, & Arrighi, 2013)
Προγνωστική ικανότητα νευροψυχολογικών δοκιμασιών Πλήθος ερευνών έχει επισημάνει την υψηλή προγνωστική αξία όσον αφορά τη μετάπτωση από ΗΝΔ σε άνοια:! Συγκεκριμένων νοητικών λειτουργιών! Νευροψυχολογικών δοκιμασιών
Νοητικές λειτουργίες με υψηλή προγνωστική ικανότητα Σημαντική κρίνεται η επίδοση σε δοκιμασίες μέτρησης! Εκτελεστικών λειτουργιών (Chapman et al., 2012, Dickerson et al., 2007, Summers & Saunders, 2012, Tabert et al., 2006)! Μνήμης (οπτική επεισοδιακή, λεκτική επεισοδιακή, εργαζόμενη, άμεση και καθυστερημένη ανάκληση) (Chapman et al., 2012, Tabert et al., 2006, Summers & Saunders, 2012)
Εκτελεστικές λειτουργίες Δοκιμασίες εκτελεστικών λειτουργιών με υψηλή προγνωστική αξία:! Stroop (Chapman et al., 2012)! Trail b (Albert et al., 2001, Blacker et al., 2007, Chapman et al., 2012, Ewers et al., 2012, Marshall, 2011)! Color-word interference test (Clark et al., 2012)! Verbal fluency (Clark et al., 2012, Razani et al., 2007)! WAIS-R digit symbol test (Marshall, 2011, Tabert et al., 2006)! Self-ordering test (Albert et al., 2001, Dickerson et al., 2007)
Μνήμη Δοκιμασίες μνήμης με υψηλή προγνωστική αξία:! PAL (Saunders & Summers, 2011, Summers & Saunders, 2012)! RAVLT(Saunders & Summers, 2011, Summers & Saunders, 2012)! SSP (Saunders & Summers, 2011, Summers & Saunders, 2012)! CRT (Summers & Saunders, 2012)! California Verbal Learning Scale (Albert et al., 2001, Blacker et al., 2007, Clark et al., 2012, Dickerson et al., 2007)! Wechsler memory scale (Albert et al., 2001)! ROCFT (Chapman et al., 2012)
Μνήμη! Selective reminding test (Blacker et al., 2007, Tabert et al., 2006)! The logical memory II (Chapman et al., 2011)! HVLT true positives (Chapman et al., 2011, Chapman et al., 2012)! ADAS delayed recall (Rountree et al., 2007)
Λοιπές δοκιμασίες με υψηλή προγνωστική αξία Ως ισχυρός προγνωστικός δείκτης έχει αναφερθεί και η επίδοση σε έργα διαμοιρασμένης προσοχής (Summers & Saunders, 2012) Έρευνες έχουν υπογραμμίσει πως η επίδοση στις παρακάτω δοκιμασίες μπορεί να προβλέψει ποιοι ασθενείς με ΗΝΔ θα εξελιχθούν σε άνοια! GDS (γηριατρική κλίμακα κατάθλιψης) (Rosenberg et al., 2013)! NPI (κλίμακα νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων)
Ψηφιοποίηση του αρχείου ασθενών της Ελληνικής Εταιρείας Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών Διενεργείται στα πλαίσια βελτίωσης των παρεχόμενων υπηρεσιών Πάνω από 10.000 ασθενείς καταχωρημένοι Σημαντική πηγή ερευνητικής πληροφορίας! Παροχή ανωνυμοποιημένων δεδομένων σε ερευνητές
Ερευνητικός σχεδιασμός Μελέτη της πορείας ασθενών με ΗΝΔ οι οποίοι παρακολουθήθηκαν για 5 χρόνια στα κέντρα ημέρας της Ελληνικής Εταιρείας Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών (ΕΕΑ)! Εντοπισμός δοκιμασιών που έχουν δυνατότητα πρόγνωσης της μετάπτωσης σε νόσο Alzheimer (ΝΑ)! Μελέτη της επίδρασης των προγραμμάτων νοητικής αποκατάστασης
Δημογραφικά στοιχεία δείγματος 125 ασθενείς με ΗΝΔ στην πρώτη εξέταση (30 άνδρες/ 95 γυναίκες)! Ηλικία: Mean=67,21 SD = 8,41 Min=42/ Max=84! Έτη εκπαίδευσης: Mean=11,75 SD = 4,42 Min=1/ Max=23
90 ασθενείς ακολούθησαν προγράμματα νοητικής αποκατάστασης κατά τα 5 χρόνια που προηγήθηκαν της επανεξέτασης Στην επανεξέταση μετά από 5 έτη:! 110 ασθενείς παρέμειναν στο στάδιο της ΗΝΔ! 9 ασθενείς μετέπεσαν σε ΝΑ! 6 ασθενείς επανήλθαν σε φυσιολογική νοητική λειτουργικότητα
Στατιστική ανάλυση - μεθοδολογία Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε 3 κατηγορίες ανάλογα με την εξέλιξη τους στην επανεξέταση μετά από 5 έτη! Φ = φυσιολογική νοητική λειτουργικότητα! ΗΝΔ = ήπια νοητική διαταραχή! ΝΑ = Νόσος Alzheimer
Ερευνήθηκε η επίδραση των προγραμμάτων νοητικής αποκατάστασης με τη χρήση 2X2 cross tabulation και Fisher s exact test. Ερευνήθηκαν οι διαφορές στις τιμές των νευροψυχολογικών δοκιμασιών, κατά την πρώτη εξέταση, ανάμεσα στις 3 ομάδες με τη χρήση μη παραμετρικής ανάλυσης διασποράς Kruskal - Wallis
Στατιστική ανάλυση - αποτελέσματα Επίδραση προγραμμάτων νοητικής αποκατάστασης! Σύγκριση Φ, ΗΝΔ: όχι στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση! Σύγκριση ΗΝΔ, ΝΑ: όχι στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση! Σύγκριση Φ, ΝΑ: στατιστικά σημαντική σχέση ανάμεσα σε therapy & condition p=.043
Διαφορές στις τιμές των νευροψυχολογικών δοκιμασιών, κατά την πρώτη εξέταση (Φ, ΝΑ)! MMSE p=.011! FRSSD p=.008! RAVLT (5 η προσπάθεια) p=.029! TEA map 2 (επιλεκτική προσοχή 2min) p=. 016! ROCFT (delayed recall) p=.011 (ΗΝΔ, ΝΑ)! MMSE p=.010! ROCFT (delayed recall) p=.010
Συμπεράσματα Επίδραση των προγραμμάτων νοητικής αποκατάστασης! Δεν είναι ιδιαίτερα εμφανής στο παρόν δείγμα Μικρή συσχέτιση με την επιστροφή σε φυσιολογική νοητική λειτουργικότητα! Είναι αναγκαία περαιτέρω μελέτη με μεγαλύτερο δείγμα ασθενών
Χρήση νευροψυχολογικών δοκιμασιών για πρόγνωση της εξέλιξης της ΗΝΔ! Διαφοροποίηση στις τιμές νευροψυχολογικών δοκιμασιών γενικής νοητικής κατάστασης, λειτουργικών προβλημάτων, οπτικοχωρικής ικανότητας, λεκτικής και οπτικής μνήμης και επιλεκτικής προσοχής ανάμεσα σε άτομα που μετέπεσαν σε ΝΑ και άτομα που δεν μετέπεσαν! Απαιτείται μεγαλύτερο δείγμα για τη δημιουργία προγνωστικού μοντέλου
Αδυναμίες της μελέτης Μη αντιπροσωπευτικό δείγμα! Ηλικιωμένοι που εξετάζουν τακτικά τη νοητική λειτουργία τους κάθε χρόνο δεν αντιπροσωπεύουν το γενικό πληθυσμό Υποστηρικτικό περιβάλλον Καλή λειτουργικότητα! Λήψη δείγματος από το μικρό κομμάτι της βάσης δεδομένων της ΕΕΑ που έχει ήδη ψηφιοποιηθεί
Ευχαριστούμε την Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών για τη βοήθεια της στην υλοποίηση της παρούσας μελέτης
Βιβλιογραφικές αναφορές Alzheimer's Association. (2014). 2014 Alzheimer's Disease Facts and Figures. Blacker, D., Lee, H., Muzikansky, A., Martin, E. C., Tanzi, R., McArdle, J. J., Albert, M. (2007). Neuropsychological measures in normal individuals that predict subsequent cognitive decline. Archives of Neurology, 64(6), 862 71. Chapman, R. M., Mapstone, M., McCrary, J. W., Gardner, M. N., Porsteinsson, A., Sandoval, T. C.,... & Reilly, L. A. (2011). Predicting conversion from mild cognitive impairment to Alzheimer's disease using neuropsychological tests and multivariate methods. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 33(2), 187-199. Clark, L. R., Schiehser, D. M., Weissberger, G. H., Salmon, D. P., Delis, D. C., & Bondi, M. W. (2012). Specific measures of executive function predict cognitive decline in older adults. Journal of the International Neuropsychological Society, 18(01), 118-127. Dickerson, B. C., Sperling, R. A., Hyman, B. T., Albert, M. S., & Blacker, D. (2007). Clinical prediction of Alzheimer disease dementia across the spectrum of mild cognitive impairment. Archives of General Psychiatry, 64(12), 1443 1450.
Marshall, G. A., Rentz, D. M., Frey, M. T., Locascio, J. J., Johnson, K. A., Sperling, R. A., & Alzheimer's Disease Neuroimaging Initiative. (2011). Executive function and instrumental activities of daily living in mild cognitive impairment and Alzheimer's disease. Alzheimer's & Dementia, 7(3), 300-308. Petersen RC (2004) Mild cognitive impairment as a diagnostic entity. Journal of Internal Medicine 256, 183 194. Petersen, R. C. (2016). Mild cognitive impairment. CONTINUUM: Lifelong Learning in Neurology, 22(2, Dementia), 404-418. Razani, J., Casas, R., Wong, J. T., Lu, P., Alessi, C., & Josephson, K. (2007). Relationship between executive functioning and activities of daily living in patients with relatively mild dementia. Applied Neuropsychology, 14(3), 208 14. Rosenberg et al. (2013). The association of neuropsychiatric symptoms in MCI with incident dementia and Alzheimer disease. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 21, 685-695 Saunders, N. L., & Summers, M. J. (2011). Longitudinal deficits to attention, executive, and working memory in subtypes of mild cognitive impairment. Neuropsychology, 25(2), 237 248. Ward, A., Tardiff, S., Dye, C., & Arrighi, H. M. (2013). Rate of conversion from prodromal Alzheimer's disease to Alzheimer's dementia: a systematic review of the literature. Dementia and geriatric cognitive disorders extra, 3(1), 320-332. World Health Organization. (2012). Dementia: a public health priority. United Kingdom.