Google Earth επνεξέτση: Εφρμοή στην πεδιάδ της Λάρισς Δημήτριος Κϊμάρης 1, Όλ Γεωρούλ 2, Πέτρος Πτιάς 2 1 Λέκτορς, Τμήμ Μηχνικών Χωροτξίς κι Ανάπτυξης 2 Κθηητής, Τμήμ Αρονόμων κι Τοποράφων Μηχνικών Πολυτεχνική Σχολή, Αριστοτέλειο Πνεπιστήμιο Θεσσλονίκης kaimaris@plandevel.auth.gr Περίληψη: Στην ερσί προυσιάζετι η κτ ρχήν φωτοερμηνευτική μελέτη εικόνων του Google Earth, η οποί επέτρεψε τον τυχίο εντοπισμό (ποτέλεσμ μη συστημτικής έρευνς) ιχνών κλυμμένων κτσκευών στην ευρύτερη περιοχή της πόλης της Λάρισς (Θεσσλί, Ελλάδ). Τυτόχρον, ξιοποιούντι ορθονημένες εικόνες του Κτημτολοίου κι το ψηφικό μοντέλο εδάφους των θέσεων κι της ευρύτερης περιοχής, ενώ πρμτοποιείτι οπτική ελτίωση των ιχνών με τη χρήση ψηφικών φίλτρων. Από την πληθώρ των ιχνών, η ερσί εστιάζει σε τρεις θέσεις, όπου τ θετικά ίχνη λάστησης, κυκλικά ή/κι ρμμικά, ποκλύπτουν κι περιράφουν σε ικνοποιητικό θμό κλυμμένες κτσκευές μεάλων διστάσεων. Η μέχρι σήμερ ερευνητική δρστηριότητ της συντκτικής ομάδς, λλά κι η προύσ ερσί, νδεικνύει τ οφέλη των εικόνων του Google Earth ως προς τον τυχίο εντοπισμό άνωστων κλυμμένων κτσκευών, επισημίνοντς ότι δεν μπορεί ν χρκτηριστεί το Google Earth -κι κτ επέκτση οι εικόνες του- ως ερλείο ρχιολοικής πρόλεψης. 1. Εισωή Το Google Earth δεν είνι ερλείο ρχιολοικής πρόλεψης, όμως είνι δυντό ν θεωρηθεί ως μι επιπλέον εν δυνάμει πηή πληροφορίς, η οποί μπορεί ν περιληφθεί στην πληθώρ των δεδομένων, τ οποί μεθοδολοικά ξιοποιούντι ι τον εντοπισμό κλυμμένων ρχιολοικών δομών πό την Ενέρι κι Δορυφορική ρχιολοί (Kaimaris et al. 2011). Πιο συκεκριμέν, στον τομέ της Αρχιολοίς η κύρι κι προφνής χρήση των εικόνων του Google Earth, είνι η πρτήρηση κι μελέτη νωστών ρχιολοικών θέσεων. Ανφερόμενοι σε μελέτες εντοπισμού νέων θέσεων στ πλίσι της Ενέρις κι Δορυφορικής Αρχιολοίς, σε μερικές περιπτώσεις οι εικόνες του επέτρεψν τον "τυχίο" εντοπισμό άνωστων κλυμμένων κτσκευών, δίνοντς το ένυσμ ι περιτέρω συστημτική έρευν, η οποί μπορεί ν ολοκληρωθεί με νσκφικές τομές, προκειμένου ν χρκτηρισθεί η θέση ως Αρχιολοικού ενδιφέροντος. Όμως, στη διεθνή ιλιορφί, νφέροντι κι μελέτες όπου οι εικόνες του Google Earth δεν πρείχν επρκείς ή κθόλου πληροφορίες σε θέσεις νωστών ιχνών κλυμμένων Χρτορφίες Νου, Ψυχής κι Γνώσης Αφιέρωμ στον Ομότιμο Κθηητή Μύρων Μυρίδη Τμήμ Αρονόμων κι Τοποράφων Μηχνικών, ΑΠΘ, 2015
ρχιολοικών δομών, όπου η μεθοδολοική διδικσί χρήσης ερλείων ρχιολοικής πρόλεψης ποκάλυψν (Kaimaris et al. 2011, Palmer 2005, Thomas et al. 2008, Myers and Camp 2010, Myers 2010, Cowley and Palmer 2009, Jia and Nie 2009, Micle et al. 2009, Jacobs 2013, Handwerk 2006). Προς τη κτεύθυνση του τυχίου εντοπισμού ιχνών άνωστων κλυμμένων δομών με τη χρήση εικόνων του Google Earth Pro (GEP) στρέφετι υτή η ερσί. Πράλληλ, ξιοποιούντι στις ίδιες θέσεις οι ορθονημένες εικόνες του Κτημτολοίου (KT), το ψηφικό μοντέλο εδάφους (ΨΜΕ), κι πρμτοποιείτι οπτική ελτίωση των εικόνων με τη χρήση ψηφικών φίλτρων. 2. Περιοχή μελέτης Νοτιοδυτικά της πόλης της Λάρισς (Θεσσλί, εικ. 1), κι συκεκριμέν ορειοντολικά του οικισμού Μεσορράχη (θέση Α) κι όρει-ορειοντολικά του οικισμού Ελευθέρες (θέση Β κι Γ), εντοπίστηκν στις εικόνες του GEP, ίχνη κλυμμένων δομών μεάλων διστάσεων. Εικόν 1 Οι θέσεις (Α, Β κι Γ) των κλυμμένων κτσκευών στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισς. Πρόκειτι ι θετικά ίχνη λάστησης, που υποδηλώνουν συκράτηση υρσίς κι ύπρξη κλυμμένης, ίσως, τάφρου. Τέλος, κμί θέση δεν συνοδεύετι πό ΦΕΚ ρχιολοικής προστσίς. Google Earth επνεξέτση: Εφρμοή στην πεδιάδ της Λάρισς 769
3. Δεδομέν Τ δεδομέν της ερσίς προυσιάζοντι στον Πίνκ 1. Πίνκς 1 Δεδομέν Προέλευση Εικόνες Google Earth Pro (GEP) Φσμτική νάλυση Χωρική νάλυση (m) R,G,B 0.5-1.0 Ημερομηνί 3/5/2004, 4/5/2010, 27/4/2012, 8/7/2013 Εικόνες Κτημτολοίου (KT) R,G,B 0.5 2007-2009 ΨΜΕ Κτημτολοίου BW 2.5-5.0 2007-2009 4. Θέση Α Ομόκεντρ θετικά κυκλικά ίχνη λάστησης με διάμετρο πό 40 έως 100m κι πλάτος πό 5 έως 10m, με διστήμτ κενών που ίσως ποδίδοντι σε διόδους, πρτηρούντι στην εικόν του GEP (εικ. 2) του 2010. Η έντση πρτήρησής δ Εικόν 2 Θέση Α. Ομόκεντρ θετικά κυκλικά ίχνη κτσκευών όπως εμφνίζοντι σε διφορετικές εικόνες. : GEP 4/5/2010, : GEP 3/5/2004, : ΚΤ 2007-2009, κι δ: GEP 8/7/2013. 770 Δημήτριος Κϊμάρης, Όλ Γεωρούλ, Πέτρος Πτιάς
τους μειώνετι στις εικόνες του 2004 (εικ.2), κι υξάνετι στις ορθονημένες εικόνες του ΚΤ (2007-2009, εικ. 2). Τ ίχνη πουσιάζουν πό τις εικόνες του GEP του 2013. 5. Θέση Β Θετικά, κυρίως ρμμικά, ίχνη λάστησης που ποκλύπτουν μι κλυμμένη κτσκευή σχεδόν τρπεζοειδούς μορφής, μέσης διάστσης 40x90m, πρτηρούντι στην εικόν του GEP (εικ. 3) του 2010. Τ ίχνη σχεδόν πουσιάζουν πό την εικόν του GEP του 2004 (εικ. 3) κι στην ορθονημένη εικόν του ΚΤ (εικ. 3). Επνλμάνοντι στην εικόν του GEP του 2012 (εικ. 3δ), κι πουσιάζουν κθολικά πό την εικόν του GEP του 2013 (εικ. 3δ). δ ε Εικόν 3 Θέση Β. Θετικά, κυρίως ρμμικά, ίχνη λάστησης κλυμμένης κτσκευή τρπεζοειδούς μορφής όπως εμφνίζοντι σε διφορετικές εικόνες. : GEP 4/5/2010, : GEP 3/5/2004, : ΚΤ 2007-2009, δ: GEP 27/4/2012 κι ε: GEP 8/7/2013. Google Earth επνεξέτση: Εφρμοή στην πεδιάδ της Λάρισς 771
6. Θέση Γ Θετικά, κυρίως ρμμικά ίχνη λάστησης, που ποδίδοντι σε κλυμμένες κτσκευές ορθοωνικής σχεδόν μορφής διστάσεων πό 30x60 έως 45x80m, πρτηρούντι στην εικόν του GEP (εικ. 4) του 2010. Τ ίχνη πουσιάζουν στην εικόν του 2004 (εικ. 4), διτηρούντι στην ορθονημένη εικόν του ΚΤ (εικ. 4) στις θέσεις όπου η κτσκευή κλύπτετι με λάστηση. Τ ίχνη εμφνίζοντι στην εικόν του GEP του 2012 (εικ. 4δ), κι πουσιάζουν κθολικά πό την εικόν του GEP του 2013 (εικ. 4ε). δ ε Εικόν 4 Θέση Γ. Θετικά, κυρίως ρμμικά, ίχνη λάστησης κλυμμένων ορθοωνικών κτσκευών όπως εμφνίζοντι σε διφορετικές εικόνες. : GEP 4/5/2010, : GEP 3/5/2004, : ΚΤ 2007-2009, κι δ: GEP 8/7/2013. 7. Ψηφική επεξερσί Γι την οπτική ελτίωση των ιχνών πρμτοποιήθηκε διόρθωση της ντίθεσης κι της φωτεινότητς των εικόνων (εικ. 5). 772 Δημήτριος Κϊμάρης, Όλ Γεωρούλ, Πέτρος Πτιάς
Εικόν 5 Βελτίωση της ντίθεσης κι της φωτεινότητς των εικόνων στις οποίς εμφνίζοντι ρχικά τ ίχνη. : Θέση Α, GEP 3/5/2004, : Θέση Β, GEP 4/5/2010, κι : Θέση Γ, GEP 4/5/2010. 1 Εικόν 6 Εφρμοή φίλτρου Emboss. : Θέση Α, 20 ο, GEP 3/5/2004, : Θέση Β, 70 ο, GEP 4/5/2010, 1: Θέση Γ, 0 ο (ενίσχυση των κτκόρυφων ιχνών), GEP 4/5/2010, κι 2: Θέση Γ, 90 ο (ενίσχυση των οριζόντιων ιχνών), GEP 4/5/2010. 2 Google Earth επνεξέτση: Εφρμοή στην πεδιάδ της Λάρισς 773
Αρκετά ψηφικά φίλτρ χρησιμοποιήθηκν (Edge Detect, Horizontal, Vertical, Cross Edge, Laplacian Edge Detection, etc) χωρίς ποτέλεσμ, ίσως λόω της μέτρις φσμτικής κι ρδιομετρικής νάλυσης των ρχικών εικόνων. Στην εικόν 6 προυσιάζοντι τ ποτελέσμτ του φίλτρου Emboss. Αξιοποιώντς το ΨΜΕ κι την πόδοση μέρους των ιχνών (εικ. 7), προκύπτει ότι τ ίχνη της θέσης Α κι Γ νπτύσσοντι στις κορυφές λόφων. Ιδιίτερ τ ίχνη της θέσης Α κολουθούν τη εωμορφολοί της περιοχής. Νοτιοδυτικά της θέσης Β δεν πρτηρούντι ίχνη λόω των έντονων σύχρονων νθρωποενών επεμάσεων. Επίσης, είνι εμφνές πό τη εωμορφολοί της περιοχής, ότι το σύνολο των ιχνών (διτηρημέν ή μη) υτής της θέσης νπτύσσοντν ρχικά σε έν προϋπάρχον πλάτωμ της περιοχής (όχι στη κορυφή του λόφου). Εικόν 7 Η πόδοση τμήμτος των ιχνών με σκούρο μύρο χρώμ κι οι ισοϋψείς. : Θέση Α, : Θέση Β, κι : Θέση Γ. 8. Συμπεράσμτ Το Google Earth είνι έν πολύτιμο ερλείο πρτήρησης κι μελέτης νωστών επιφνεικών μνημείων κι συνόλων. Η μεθοδολοική διδικσί χρήσης ερλείων ρχιολοικής πρόλεψης όπως μελέτη ιστορικών κειμένων, ψηφική επεξερσί χρτών, φωτορμμετρική επεξερσί διχρονικών εροφωτορφιών κι δορυφορικών εικόνων ρχείου, σε συνδυσμό με την επεξερσί εικόνων ημερομηνιών λήψεων οι οποίες προκύπτουν πό μελέτη ι τον υπολοισμό του έλτιστου χρονικού πρθύρου εντοπισμού ιχνών, είνι υτή η οποί θ οδηήσει σε σφλέστερ συμπεράσμτ σχετικά με τον εντοπισμό άνωστων κλυμμένων 774 Δημήτριος Κϊμάρης, Όλ Γεωρούλ, Πέτρος Πτιάς
δομών (Georgoula et al. 2003, Kaimaris et al. 2009, Kaimaris et al. 2012). Έτσι, το Google Earth κι κτ επέκτση οι εικόνες του, με ημερομηνίες λήψης οι οποίες δεν προέκυψν πό μι συστημτική έρευν Ενέρις κι Δορυφορικής ρχιολοίς, λλά πό τις νάκες άλλων μελετών (υποδομές, πολεοδομί, χωροτξί, περιάλλον, κ.ά.), δεν μπορεί ν χρκτηριστεί ως ερλείο ρχιολοικής πρόλεψης το οποίο οδηεί σε σφλή συμπεράσμτ. Πρόλ υτά, σε ορισμένες περιπτώσεις όπως κι στην προύσ ερσί, τυχί δίνετι το ένυσμ στην ερευνητική ομάδ ι περιτέρω συστημτική μελέτη. Στη συκεκριμένη ερσί η χρήση ψηφικών φίλτρων δεν οήθησε την οπτική ελτίωση των ιχνών, ενώ το ΨΜΕ έδωσε ιδιίτερες πληροφορίες ι τη εωμορφολοί των περιοχών εμφάνισής τους. Βιλιορφί Cowley, D. and Palmer, R., 2009. Education in aerial remote sensing for archaeology, Occasional Publication of the Aerial Archaeology Research Group 1. Georgoula, O., Kaimaris, D., Karadedos, G. and Patias, P., 2003. Photogrammetry and Archaeology: A case study in the archaeological site of Philippoi in.greece, Proceedings CAA (Computer applications and quantitative methods in archaeology) Congress Enter the Past. The E-way into four Dimensions of Cultural Heritage, April 8-12, City Hall Vienna, Austria, pp. 409-413. Jacobs, Q. J., 2013. Ancient Monuments Placemarks, Available at: http://www.jqjacobs.net/archaeo/sites/. Handwerk, B. 2006. Google Earth, Satellite Maps Boost Armchair Archaeology, National Geographic Society (2006), Available at: http://news. nationalgeographic.com/news/2006/11/061107-archaeology.html. Jia, P. and Nie, Y., 2009. Remote sensing technique application in the research of ancient cities. A Case Study in Changhua Ancient City of Hainan Province, in 30th Asian Conference on Remote Sensing, China, Beijing, pp. 101 107. Kaimaris, D., Geogoula, O., Karadedos, G. and Patias, P., 2009. Aerial and Remote sensing Archaeology in eastern Macedonia, Greece, Proceedings of the CIPA XXII Symposium, Kyoto, Japan, CIPA Archives for Documentation of Cultural Heritage, Vol. XXII-2009, CD Kaimaris, D., Georgoula, O., Patias, P. and Stylianidis, E., 2011. Comparative analysis on the archaeological content of imagery from Google Earth. Journal of Cultural Heritage 12(3): 263-269 Kaimaris, D., Patias, P. and Tsakiri, M., 2012. Best period for high spatial resolution satellite images for the detection of marks of buried structures. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Sciences 15(1): 9-18 Micle, D., Torok-Oance, M. and M aruia, L. 2009. The morpho-topographic and cartographic analysis of the archaeological site Cornes, ti Iarcuri, Timis, County, Google Earth επνεξέτση: Εφρμοή στην πεδιάδ της Λάρισς 775
Romania, using computer sciences methods (GIS and Remote Sensing techniques), Anale. Computer Science 7: 249 262. Myers, A. and Camp, D. 2010. Google Earth and the ethics of remote sensing in archaeology. World Archaeology 42: 455 467. Myers, A., 2010. Field work in the age of digital reproduction: a review of the potentials and limitations of Google Earth for archaeologists. SAA Archaeological Record 4: 7 11. Palmer R. 2005. Google Maps. AARGnews 31: 38 39. Thomas, D., Kidd, F., Nikolovski, S. and Zipfel, C., 2008. The archaeological sites of Afghanistan in Google Earth. AARGnews 37: 22 30. 776 Δημήτριος Κϊμάρης, Όλ Γεωρούλ, Πέτρος Πτιάς