ΡΑΝΕΡΛΣΤΘΜΛΟ ΡΑΤΩΝ ΣΧΟΛΘ ΑΝΚΩΡΛΣΤΛΚΩΝ ΚΑΛ ΚΟΛΝΩΝΛΚΩΝ ΕΡΛΣΤΘΜΩΝ ΡΑΛΔΑΓΩΓΛΚΟ ΤΜΘΜΑ ΔΘΜΟΤΛΚΘΣ ΕΚΡΑΛΔΕΥΣΘΣ ΤΟΜΕΑΣ ΡΑΛΔΑΓΩΓΛΚΘΣ ΜΕΣΑΠΣΤΧΙΑΚΟ ΣΜΗΜΑ ΠΣΤΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΙΑ «Θεματολογικζσ και κεωρθτικζσ τάςεισ ςτθν αρκρογραφία τθσ τελευταίασ πενταετίασ (2004-2009) ςτθν Ιςτορία τθσ Εκπαίδευςθσ ςτο παράδειγμα των επιςτθμονικϊν περιοδικϊν History of Education Quarterly, History of Education, Historica Paedagogica και Θζματα Ιςτορίασ Εκπαίδευςησ». ΟΝΟΜΑ: ΚΟΚΚΛΝΑΚΘ ΔΘΜΘΤΑ A.M.: 248 ΚΑΣΕΤΘΤΝΗ: ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΣΗΣΗ: ΣΡΙΜΕΛΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ: ΛΣΤΟΛΑ ΕΚΡΑΛΔΕΥΣΘΣ ΚΑΛ ΜΟΥΣΕΛΟΡΑΛΔΑΓΩΓΛΚΘ Λ. ΜΡΟΥΗΑΚΘΣ Λ. ΜΡΟΥΗΑΚΘΣ, Α. ΦΩΤΟΡΟΥΛΟΣ, Δ. ΦΩΤΕΛΝΟΣ ΡΑΤΑ, Σεπτζμβριοσ 2011 [1]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΡΕΛΛΘΨΘ 1. ΕΛΣΑΓΩΓΘ. 4 2. ΚΕΩΘΤΛΚΟ ΡΛΑΛΣΛΟ Λ. ΡΑΓΚΟΣΜΛΟΡΟΛΘΣΘ.6 ΛΛ.ΡΑΓΚΟΣΜΛΟΡΟΛΘΣΘ ΚΑΛ ΛΣΤΟΛΑ..10 ΛΛΛ.ΡΑΓΚΟΣΜΛΟΡΟΛΘΣΘ ΚΑΛ ΕΚΡΑΛΔΕΥΣΘ. 16 ΛΛ. ΛΣΤΟΛΚΟ ΡΛΑΛΣΛΟ ΕΚΡΑΛΔΕΥΤΛΚΩΝ ΚΕΣΜΩΝ.....20 ΛΛΛ. ΛΣΤΟΛΑ ΕΚΡΑΛΔΕΥΣΘΣ: ΑΝΑΣΚΟΡΘΣΘ ΤΟΥ ΡΕΔΛΟΥ...25 ΛV.ΚΟΛΝΩΝΛΚΕΣ ΚΕΩΛΕΣ ΣΤΘΝ ΕΚΡΑΛΔΕΥΤΛΚΘ ΕΕΥΝΑ..33 V. ΟΛ ΧΩΕΣ-ΘΡΕΛΟΛ ΡΟΕΛΕΥΣΘΣ ΤΩΝ ΡΕΛΟΔΛΚΩΝ Λ)ΕΛΛΑΔΑ.... 56 ΛΛ)ΕΥΩΡΘ 61 ΛΛΛ)ΑΜΕΛΚΘ 67 VI. ΤΑ ΡΕΛΟΔΛΚΑ.... 75 3. ΕΕΥΝΘΤΛΚΑ ΕΩΤΘΜΑΤΑ.... 83 4. ΜΕΚΟΔΟΛΟΓΛΑ...84 5. ΕΥΘΜΑΤΑ....87 6. ΑΝΑΛΥΣΘ-ΕΜΘΝΕΛΑ..108 7. ΚΑΤΑΛΘΚΤΛΚΕΣ ΔΛΑΡΛΣΤΩΣΕΛΣ...120 ΒΛΒΛΛΟΓΑΦΛΑ..126 ΡΑΑΤΘΜΑ.. 133 [2]
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σε αυτιν τθν εργαςία αξιοποιοφνται οι ςυνειςφορζσ από τα τζςςερα πλζον ςθμαντικά επιςτθμονικά περιοδικά Λςτορίασ τθσ Εκπαίδευςθσ: History of Education Quarterly, History of Education, Historica Paedagogica και Θζματα Ιςτορίασ Εκπαίδευςθσ, τα οποία εξετάηονται ςε κεματολογικό και κεωρθτικό επίπεδο. Στόχοσ τθσ είναι: θ ανίχνευςθ, ςυςτθματικι καταγραφι και ανάδειξθ κεματολογικϊν και κεωρθτικϊν τάςεων ςτα τζςςερα αυτά περιοδικά το διάςτθμα 2004-2009, θ διερεφνθςθ τθσ προζλευςθσ, ακαδθμαϊκισ και γεωγραφικισ των αρκρογράφων τουσ, προκειμζνου να εξαχκοφν ςυμπεράςματα με βάςθ τισ πρόςφατεσ διεκνείσ επιςτθμονικζσ εξελίξεισ ςτθν Λςτορία τθσ Εκπαίδευςθσ. Ρρόκειται για ζρευνα ςε τρία αγγλόφωνα περιοδικά και ζνα ελλθνικό, ι με βάςθ τθν ακαδθμαϊκι προζλευςθ των αρκρογράφων τουσ δφο ευρωπαϊκά, ζνα αμερικάνικό και ζνα ελλθνικό. Βαςικι ςε αυτιν τθν εργαςία είναι θ αντίλθψθ ότι τα επιςτθμονικά περιοδικά αποτελοφν ςθμαντικοφσ φορείσ εκφοράσ επιςτθμονικισ γνϊςθσ ςε ειδικοφσ τομείσ εκπαίδευςθσ. Ραρουςιάηονται οι κεματικζσ και κεωρθτικζσ τάςεισ των τεςςάρων περιοδικϊν και ςυγκρίνονται οι ςχζςεισ ομοιότθτασ και διαφοράσ που προκφπτουν. Θ κεωρθτικι κατάταξθ ςτθρίηεται ςτθν αναηιτθςθ και τον εντοπιςμό των κοινωνικϊν κεωριϊν ςτθν εκπαίδευςθ και ειδικότερα ςτθν ανίχνευςθ των ςυγκρουςιακϊν και φιλελεφκερων κοινωνικϊν κεωριϊν των άρκρων, χωρίσ αυτό να ςθμαίνει ότι δεν υπάρχουν και άλλεσ ςθμαντικζσ κεωρίεσ που δε ςυμπεριλαμβάνονται ςε αυτά τα πλαίςια. Θ ανάλυςθ δείχνει ότι τα ευρωπαϊκά περιοδικά ςυγκλίνουν ωσ προσ τθ κεματικισ τουσ κατάταξθ, ενϊ το αμερικανικό διαφοροποιείται. Αναφορικά όμωσ με τθ κεωρθτικι τουσ κατάταξθ παρατθρείται αξιοςθμείωτθ ομοιογζνεια. Τα αποτελζςματα ςυηθτοφνται λαμβάνοντασ υπόψιν τισ ςχζςεισ τουσ με τα ευρφτερα κοινωνικο-πολιτικά, οικονομικά, πολιτιςμικά και εκπαιδευτικά δεδομζνα, ςε εκνικό και διεκνζσ επίπεδο. Βαςικι κεωρείται θ αντίλθψθ ότι οι ςυςτατικζσ ςυνκικεσ των διανοθτικϊν ςχθματιςμϊν αλλάηουν μαηί με τισ κοινωνικζσ ςυνκικεσ. Θ μελζτθ αυτι επικεντρϊνεται ςτθν πενταετία 2004-2009, διότι το διάςτθμα αυτό ςθμειϊκθκαν ραγδαίεσ εξελίξεισ ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ ηωισ. Θ ερμθνεία των εκπαιδευτικϊν εξελίξεων, ειδικά των τελευταίων χρόνων και ςτθν Ελλάδα και ςτο εξωτερικό, είναι αποτζλεςμα πρωτίςτωσ των τεράςτιων αλλαγϊν που ζχουν ςυντελεςτεί ζξω από το χϊρο του ςχολείου: μεταβιομθχανικι, μετανεωτερικι κοινωνία παγκοςμιοποίθςθ, κοςμοπολιτιςμόσ, πλανθτικι αλλθλεξάρτθςθ, διαπολιτιςμικι επικοινωνία, εποχι του διεκνιςμοφ κυριαρχία τθσ οικονομίασ τθσ ελεφκερθσ αγοράσ, οικονομία τθσ γνϊςθσ και των [3]
παγκόςμιων πόλεων μονοκρατορία μιασ υπερδφναμθσ, κοινωνία τθσ γνϊςθσ ι των πλθροφοριϊν, εποχισ πλθροφορίασ, επιςτθμονικι διεκνοποίθςθ, ειςαγωγι τθσ ζννοιασ του δικτφου, είναι οριςμζνεσ από τισ βαςικζσ ζννοιεσ που εξετάηονται. Οι ςυνκικεσ αυτζσ διαμόρφωςαν και τθν παγκόςμια ιςτορία. Από τα τζλθ του 20ου αι. ςθμειϊκθκε το τζλοσ των μεγάλων αφθγιςεων και των κακολικϊν κεωριϊν, που υποκίνθςε τθν εμφάνιςθ των μαφρων, Λατίνων, ομοφυλοφίλων, γυναικϊν, αντρϊν, μετα-αποικιακζσ, μετα-κοςμικζσ, μετα-εκνικζσ, οπτικζσ, υλικζσ και άλλεσ ιςτορίεσ. Τα ςφγχρονα δεδομζνα επιβάλλουν τθ διαμόρφωςθ ςφαιρικισ ιςτορικισ ςυνείδθςθσ, οι ιςτορικοί, επιηθτοφν να καταςτιςουν τον κόςμο ωσ ςθμείο αναφοράσ. Και θ εκπαίδευςθ προςπακεί να ςυμβαδίςει με τισ ςφγχρονεσ ανάγκεσ των καιρϊν, όπωσ προκφπτουν από τθν κοινωνία τθσ γνϊςθσ και τθσ πλθροφορίασ που ξεπρόβαλλε από τθν τεχνολογικι επανάςταςθ. Μζςα ςε αυτό το πλαίςιο, οι κεματικζσ και κεωρθτικζσ τάςεισ των τεςςάρων περιοδικϊν παρουςιάηονται, οι βαςικοί κεωρθτικοί και κεματικοί τουσ άξονεσ περιγράφονται και οι ιδιαίτερεσ ςχζςεισ τουσ με τθν κοινωνικι πραγματικότθτα αξιολογοφνται. Τα ςυμπεράςματα που προκφπτον είναι ενδεικτικά τθσ ςτενισ ςχζςθσ που υπάρχει μεταξφ εκπαίδευςθσ και κοινωνίασ και λειτουργοφν ενκαρρυντικά για περαιτζρω ζρευνα, και προτρεπτικά για μεγαλφτερθ ςυμμετοχι των Ελλινων κυρίωσ επιςτθμόνων ςτο διεκνι επιςτθμονικό χϊρο Iςτορίασ τθσ Εκπαίδευςθσ. 1.ΕΙΑΓΩΓΗ Αυτι θ εργαςία αναλφει τισ διεκνείσ κεματικζσ και κεωρθτικζσ τάςεισ ςτθν Λςτορία τθσ Εκπαίδευςθσ μζςα από τθ μελζτθ των τεςςάρων βαςικϊν επιςτθμονικϊν περιοδικϊν του τομζα. Θ ανάλυςθ αυτι καλφπτει το διάςτθμα από το 2004 ζωσ το 2009, ςτο οποίο ςθμαντικζσ αλλαγζσ ςτθν κοινωνία, τθν Λςτορία, τθν εκπαίδευςθ και ςυνεπϊσ ςτθν Λςτορία τθσ Εκπαίδευςθσ ζχουν ςυντελεςτεί, με ςκοπό να δθμιουργιςει ζνα πεδίο ανάλυςθσ ςχετικά με εκπαιδευτικά κζματα. Θ εργαςία αυτι χωρίηεται ςε δφο ςκζλθ: το πρϊτο επιχειρεί να παρουςιάςει τθ κεματολογικι κατάταξθ των άρκρων και το δεφτερο τθ κεωρθτικι. Πςον αφορά το δεφτερο ςκζλοσ, αναηθτοφνται και εντοπίηονται οι κοινωνικζσ κεωρίεσ ςτθν εκπαίδευςθ, ςε ςχζςθ με τον τρόπο με τον οποίο ερμθνεφουν το ρόλο τθσ εκπαίδευςθσ ςτθ ςφγχρονθ κοινωνία και διακρίνονται ςε α) ςυγκρουςιακζσ προςεγγίςεισ, β) ςυναινετικζσφιλελεφκερεσ και γ) λοιπζσ. Ζγινε μια προςπάκεια να παρουςιαςτοφν οι ςθμαντικότερεσ κεωρίεσ και από τισ δφο κατθγορίεσ, χωρίσ αυτό να ςθμαίνει ότι δεν υπάρχουν και άλλεσ [4]
ςθμαντικζσ κεωρίεσ που δε ςυμπεριλαμβάνονται ςε αυτά τα πλαίςια. Θ εργαςία αυτι αναγνωρίηει επίςθσ τθ ςθμαςία που παίηουν και παράγοντεσ όπωσ τα πανεπιςτιμια των αρκογράφων, οι χϊρεσ προζλευςθσ και κατ επζκταςθ των θπείρων τουσ. Ρεριςςότερο από το να δθμιουργιςει μια αυςτθρι ανάλυςθ των δεδομζνων μεμονωμζνα ανά περιοδικό και χϊρα, θ εργαςία επιχειρεί να κατανοιςει πϊσ αυτά εμπίπτουν ςε μια ευρφτερθ ςχζςθ μεταξφ Αμερικισ-Ευρϊπθσ-Ελλάδασ, κυρίωσ ςε ςυνάρτθςθ με τισ ευρφτερεσ ςφγχρονεσ κοινωνικοπολιτικζσ και εκπαιδευτικζσ ςυνκικεσ. Το πρϊτο μζροσ αυτισ τθσ εργαςίασ περιλαμβάνει το κεωρθτικό πλαίςιο που αφορά τθν επιλογι τθσ πενταετίασ 2004-2009 προσ μελζτθ, εκκζτοντασ, μζςα από τθν ελλθνικι και διεκνι αρκρογραφία και βιβλιογραφία, όλεσ τισ ραγδαίεσ αλλαγζσ που ζχουν επζλκει ςτθν κοινωνία και ειδικότερα, ςτθν εκπαίδευςθ, τθν ιςτορία και κατά ςυνζπεια και ςτθν ιςτορία τθσ εκπαίδευςθσ. Βαςικι ζννοια είναι αυτι τθσ παγκοςμιοποίθςθσ και θ ςχζςθ τθσ με τθν ιςτορία και τθν εκπαίδευςθ. Ακολουκεί ζνα ιςτορικό πλαίςιο που δείχνει τθν πορεία κυρίωσ τθσ εκπαίδευςθσ μζχρι τθ ςθμερινι τθσ κατάςταςθ που είναι και το ηθτοφμενο, ενϊ ςτθ ςυνζχει α παρατίκεται μια ςφντομθ επιςκόπθςθ του πεδίου τθσ Λςτορίασ τθσ Εκπαίδευςθσ διεκνϊσ. Στο τρίτο μζροσ του εκτίκενται οι βαςικζσ κοινωνικζσ κεωρίεσ ςτθν εκπαίδευςθ, που κα μασ απαςχολιςουν ςτο ερευνθτικό μασ κομμάτι. Συγκεκριμζνα οι κεωρίεσ που παρουςιάηονται είναι οι λειτουργιςτικζσ κεωρίεσ εκπαίδευςθσ, θ οικονομικι κεωρία του ανκρϊπινου κεφαλαίου, ο μεκοδολογικόσ εμπειριςμόσ, οι ςυγκρουςιακζσ εκπαιδευτικζσ κεωρίεσ, θ αλλθλεπιδραςτικι παράδοςθ τθσ εκπαιδευτικισ ζρευνασ, οι φιλελεφκερεσ προςεγγίςεωσ και θ νζα κοινωνιολογία τθσ εκπαίδευςθσ, κακϊσ και κάποια ςυμπεράςματα ςυγκριτικοφ κυρίωσ χαρακτιρα. Στθ ςυνζχεια και με δεδομζνο ότι θ ερμθνεία των εκπαιδευτικϊν εξελίξεων, ειδικά των τελευταίων δζκα ετϊν και ςτθν Ελλάδα και ςτο εξωτερικό, είναι αποτζλεςμα πρωτίςτωσ των τεράςτιων αλλαγϊν που ζχουν ςυντελεςτεί ζξω από το χϊρο του ςχολείου, γίνεται μια προςπάκεια να αποδοκεί ςε γενικζσ γραμμζσ το κοινωνικο-πολιτικό, οικονομικό, πολιτικό και εκπαιδευτικό ςυγκείμενο ςε Ελλάδα, Ευρϊπθ και Αμερικι, που αποτελοφν και τουσ τρεισ βαςικοφσ χϊρουσ προζλευςθσ των περιοδικϊν. Με βαςικι επίςθσ τθν αντίλθψθ ότι τα περιοδικά αντιμετωπίηονται ωσ βαςικά μζςα εκφοράσ επιςτθμονικισ εκπαιδευτικισ γνϊςθσ, παρουςιάηονται τα βαςικά χαρακτθριςτικά των τεςςάρων υπό εξζταςθ περιοδικϊν, κακϊσ και τθσ Εταιρίασ Λςτορίασ τθσ Εκπαίδευςθσ, θ οποία εκδίδει τα τρία ξενόγλωςςα. Τίκενται τα ερευνθτικά ερωτιματα και παρουςιάηεται θ μζκοδοσ που κα χρθςιμοποιθκεί. Ρρόκειται για τθν ποιοτικι ανάλυςθ περιεχομζνου με [5]
μονάδα καταγραφισ το κζμα. Ρεριγράφεται λεπτομερϊσ θ πορεία που ακολουκικθκε για τθ ςυλλογι και παρουςίαςθ των δεδομζνων και ςτθ ςυνζχεια εκτίκενται τα ευριματα, με τθ μορφι πινάκων που ςυνοδεφονται από διαγράμματα. Στθν ανάλυςθ που ακολουκεί γίνεται προςπάκεια να ερμθνευκοφν τα ευριματα που εκτζκθκαν παραπάνω και να διεξαχκοφν ςυμπεράςματα και διαπιςτϊςεισ, ςυμφϊνα με το ςκοπό τθσ ζρευνασ και τα ερευνθτικά μασ ερωτιματα και με βάςθ το κεωρθτικό μασ πλαίςιο. Οι καταλθκτικζσ διαπιςτϊςεισ αποτελοφν το τελευταίο κομμάτι, όπου και εκτίκενται τα βαςικά ςυμπεράςματα από τθν ζρευνα, κακϊσ και κάποιεσ χριςιμεσ επιςθμάνςεισ για το μζλλον τθσ εκπαιδευτικισ και ιςτορικισ ζρευνασ. Θ αναλυτικι βιβλιογραφία εκτίκεται παρακάτω, ενϊ το παράρτθμα που ακολουκεί περιλαμβάνει λεπτομερϊσ όλουσ τουσ πίνακεσ που χρθςιμοποιικθκαν με αναλυτικι ζκκεςθ των δεδομζνων. 2.ΘΕΩΡΗΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ Ι. ΠΑΓΚΟΜΙΟΠΟΙΗΗ Θ εργαςία αυτι αποςκοπεί ςτθ μελζτθ και καταγραφι των κεματικϊν και κεωρθτικϊν τάςεων ςτα τζςςερα επιςτθμονικά περιοδικά Λςτορίασ τθσ Εκπαίδευςθσ τθν τελευταία πενταετία (2004-2009). Το διάςτθμα που επιλζγεται προσ μελζτθ κεωρείται ςθμαντικό κακϊσ, μεγάλεσ αλλαγζσ ζχουν επζλκει ςε παγκόςμια επίπεδο τόςο ςτθν εκπαίδευςθ, όςο και ςτθν ιςτορία και κατά ςυνζπεια και ςτθν εκπαιδευτικι ιςτοριογραφία. Με τθν παροφςα ενότθτα εξετάηεται το πλαίςιο μζςα ςτο οποίο διαμορφϊνεται θ ςφγχρονθ εκπαιδευτικι και ιςτορικι πραγματικότθτα. Ειδικότερα, οι κοινωνίεσ μασ πλζον χαρακτθρίηονται μεταβιομθχανικζσ και μετανεωτερικζσ (Κόκκινοσ, Γκατςϊτθσ,2007:13). Διανφουμε τθ φάςθ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, του κοςμοπολιτιςμοφ και τθσ διαπολιτιςμικισ επικοινωνίασ. Θ παγκοςμιοποίθςθ παρουςιάηεται ωσ ζνα νζο πεδίο που κυριαρχεί ςτον κόςμο και εμπλζκει ολόκλθρο τον πλανιτθ ςε ζνα δίκτυο το οποίο τροποποιεί κακετί που ζρχεται ςε επαφι μαηί του. Κοινωνίεσ, άνκρωποι, οικονομίεσ και κουλτοφρεσ δε μποροφν να διαφφγουν τθσ επιρροισ τθσ, κακότι χρειάηεται ςυνεχϊσ ανατροφοδότθςθ. Θ μοναδικι τθσ διαμόρφωςθ εξελίςςει διαδικαςίεσ και [6]
κοινωνικζσ ομάδεσ, διαγράφοντασ κάκε ιδιομορφία και δθμιουργϊντασ περιοχζσ χωρίσ διακρίςεισ. Κεφάλαιο, παραγωγι, ειδιςεισ, εικόνεσ, τεχνολογίεσ και γνϊςθ, διαπερνοφν μζςα από αυτοφσ τουσ διαφλουσ με ζνα ρυκμό που ακυρϊνει αποςτάςεισ και δθμιουργεί νζουσ κανόνεσ και ςχζςεισ. Στο ςθμερινό κόςμο οι αγορζσ, θ οικονομία, τα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ κι επικοινωνίασ, οι νόμοι, οι οργανϊςεισ οργανιςμοί, θ εργαςία και θ επιςτθμονικι ζρευνα ζχουν αποκτιςει ζναν διεκνι ι πολυεκνικό χαρακτιρα. Θ παγκοςμιοποίθςθ διακρίνεται ςε τεχνολογικι, πολιτιςμικι, κρθςκευτικι, οικονομικι, πολιτικι χωρίσ καμία να μπορεί να χαρακτθριςτεί κετικι ι αρνθτικι, διότι ςτθν ιςτορικι τουσ πορεία, όλεσ εμφανίηουν τόςο κετικζσ, όςο και αρνθτικζσ πλευρζσ. (Κουςτουράκθσ, 2002,Αλμπάνθσ, 2005). Σφμφωνα με τον A. Giddens, παγκοςμιοποίθςθ είναι θ παγκόςμια εντατικοποίθςθ των κοινωνικϊν αλλθλεπιδράςεων, κατά τθν οποία τα τοπικά γεγονότα επθρεάηονται από εκείνα που ςυμβαίνουν ςε μακρινι απόςταςθ και αντίςτροφα (Giddens, 1990). Σφμφωνα με τον Bourdieu, προκειμζνου να επιτευχκεί θ ενοποίθςθ του οικονομικοφ πεδίου, πρζπει να καταργθκοφν όλοι οι περιοριςμοί που τθν ανακόπτουν και οι οποίοι ωσ επί πλείςτον ςυνδζονται με τθν φπαρξθ του κράτουσ - ζκνουσ (Bourdieu, 2001:128) και με το ρόλο του πολίτθ.(ρεραχωρίτθ, 2002). Ο όροσ παγκοςμιοποίθςθ, παρά το ότι ςτο παρελκόν δεν είχε επικρατιςει ωσ όροσ τεχνικόσ, ίςχυςε ωσ ολιγαρχικόσ, αντιδθμοκρατικόσ και αυταρχικόσ τρόποσ ηωισ. Διαχρονικά με τθν παγκοςμιοποίθςθ ο άνκρωποσ επιδίωκε τουσ ίδιουσ ςτόχουσ, ωςτόςο με διαφορετικά μζςα και μεκόδουσ. Από το τζλοσ του 18ου αιϊνα, τθσ δεφτερθσ βιομθχανικισ επανάςταςθσ, ζχουμε τισ επιςτθμονικζσ ανακαλφψεισ που ςυνδζονται ςυςτθματικά με τθν παραγωγι, το κζρδοσ και τισ επενδφςεισ. Θ άνοδοσ τθσ αςτικισ τάξθσ δίνει το αίςκθμα τθσ παντοδυναμίασ τθσ κυριαρχίασ του ατόμου, γκρεμίηοντασ τισ παλιζσ θγετικζσ τάξεισ και τισ κεοκρατικζσ δοξαςίεσ τουσ. (Ρορτελάνοσ, 2002). Από το δεφτερο μιςό του 20ου αι. παρατθρικθκε μια διαδικαςία που μπορεί να περιγραφεί ςαν ζνα μεγάλο κφμα παγκοςμιοποίθςθσ. Μια μεγάλθ διεκνισ ενδοςυνοχι, κατζςτθςε το διάςτθμα αυτό ωσ «εποχή του διεθνιςμοφ». Αυτι θ περίοδοσ χαρακτθρίςτθκε από τθ μία, από μαηικι μετανάςτευςθ, τθν αυξανόμενθ διεκνι αλλθλεξάρτθςθ τθσ βιομθχανικισ παραγωγισ και τθν ανάπτυξθ του διεκνοφσ εμπορίου, από τισ καινοτομίεσ ςτθν επικοινωνία, τθ βελτίωςθ τθσ τεχνολογίασ με αποτζλεςμα τθν εμφάνιςθ των διεκνϊν οργανιςμϊν, ςυνεδρίων, δικτφων κοινωνίασ πολιτϊν από τθν άλλθ.(fuchs,2007:186).αν πριν ο [7]
κόςμοσ είχε ςυνδεκεί χωρικά με ςχζςεισ ιςχυρισ εξάρτθςθσ, αυτι θ καινοφρια φάςθ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ επζδραςε και ςτο χρόνο, επιτρζποντασ ταυτόχρονθ επικοινωνία ςε όλον τον πλανιτθ, γεγονόσ που ςυνοδεφτθκε από μια νεοφιλελεφκερθ νίκθ, νζα γεωπολιτικά δεδομζνα που προζκυψαν μετά τον Ψυχρό Ρόλεμο, τεχνολογικι επανάςταςθ και άλλεσ ςφγχρονεσ διαδικαςίεσ και τον αντίκτυπό τουσ ςτον κοινωνικό, πολιτιςμικό τομζα. (Pineau, 2008: 743). Το τζλοσ του 20 ου αι. ςυμπίπτει με τθν παγκοςμιοποίθςθ τθσ οικονομίασ και του πολιτιςμοφ και με τισ κοςμογονικζσ τεχνολογικζσ εξελίξεισ, οι οποίεσ ζχουν καταλυτικζσ επιπτϊςεισ ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ ανκρϊπινθσ δραςτθριότθτασ και διαμορφϊνουν μια πολφ πιο διαφορετικι κοινωνία. Σε αυτιν τθν «κοινωνία τθσ γνϊςθσ ι των πλθροφοριϊν» ο ρόλοσ τθσ γνϊςθσ, τθσ κατοχισ και διαχείριςθσ πλθροφοριϊν αποκτοφν μεγάλθ ςθμαςία. Ο 21 οσ αι. ςθματοδοτείται και από νζα φαινόμενα, όπωσ τθν πλανθτικι αλλθλεξάρτθςθ. (Μπουηάκθσ, 2006:190). Εδϊ και μερικά χρόνια, άλλωςτε και οι κοινωνιολόγοι πιςτοποίθςαν και τθν αρχι μιασ «εποχήσ πληροφορίασ». Αυτι θ νζα εποχι, ςε μεγάλο βακμό ερμθνεφεται από τθν επανάςταςθ τθσ τεχνολογίασ τθσ πλθροφορίασ και χαρακτθρίηεται από τα διειςδυτικά τθσ αποτελζςματα που επθρεάηουν κάκε πτυχι τθσ ηωισ μασ. Ανάμεςα ςτα πιο διακριτά χαρακτθριςτικά τθσ είναι θ ανάπτυξθ τθσ οικονομίασ τθσ γνώςθσ και των παγκόςμιων πόλεων, οι οποίεσ κεωροφνται κζντρα καινοτομίασ που ςτθρίηουν τθν ευθμερία του μζλλοντόσ τουσ ςτθν εκπαιδευτικι καινοτομία, τθν θκικι τθσ παραγωγισ γνϊςθσ και τον αντίκτυπό τθσ ςτθν ποιότθτα τθσ ηωισ και τθσ κοινωνικισ ταυτότθτασ. (Grosvenor, Myers, 2006:226-228). Οι δραματικζσ εξελίξεισ του τζλουσ του εικοςτοφ αιϊνα μετζβαλλαν τθ λειτουργία του παγκόςμιου ςυςτιματοσ και διαφοροποίθςαν, κατά ςυνζπεια, τουσ όρουσ παραγωγισ. Θ επανάςταςθ τθσ πλθροφορικισ τεχνολογίασ και των τθλεπικοινωνιϊν ζκανε δυνατι τθ μεταφορά και ανταλλαγι οικονομικϊν και πολιτιςμικϊν προϊόντων ςε πραγματικό χρόνο ςε όλο τον κόςμο. Θ αλλθλεξάρτθςθ των αγορϊν ςυναλλάγματοσ ςυνζδεςε τισ εκνικζσ οικονομίεσ. Θ κατάρρευςθ των κρατικιςτικϊν κακεςτϊτων τθσ Ανατολικισ Ευρϊπθσ επζτρεψε τθν κυριαρχία ενόσ κοινοφ ςυνόλου κανόνων οικονομικισ αναδιάρκρωςθσ ανά τον κόςμο, βαςικά χαρακτθριςτικά του οποίου είναι θ ιδιωτικοποίθςθ επιχειριςεων του δθμοςίου τομζα, θ απελευκζρωςθ του διεκνοφσ εμπορίου και των επενδφςεων και θ απορφκμιςθ τθσ εςωτερικισ οικονομικισ δραςτθριότθτασ. [8]
Θ παγκοςμιοποίθςθ, ςτθν οικονομικι τθσ διάςταςθ, ςθματοδοτεί μια πρωτοφανι επζκταςθ των κανόνων και των κριτθρίων του καπιταλιςμοφ ςε πλανθτικό επίπεδο. Ραράλλθλα ςθμειϊκθκε ελευκερία ςτθ διαςυνοριακι κίνθςθ κεφαλαίων, αγακϊν, υπθρεςιϊν και πλθροφοριϊν περιορίηοντασ τθ δυνατότθτα του κράτουσ να αςκεί πλιρθ ζλεγχο ςτθ νομιςματικι του πολιτικι. Χαρακτθριςτικι είναι επίςθσ και θ ζκρθξθ των ΜΜΕ και θ ανάπτυξθ τθσ πολυκεντρικισ και διαδραςτικισ επικοινωνίασ μζςω του Internet, που ευνοεί τισ ςυμπράξεισ και τουσ υπερεκνικοφσ μθχανιςμοφσ διακυβζρνθςθσ με ςκοπό τθν αντιμετϊπιςθ του διεκνοφσ εγκλιματοσ, των τρομοκρατικϊν ενεργειϊν και των ποικίλων περιβαλλοντικϊν απειλϊν. Το νζο διεκνζσ περιβάλλον, χαρακτθρίηεται από τθ δθμιουργία και τθν ιςχυροποίθςθ του ρόλου διεκνϊν και υπερεκνικϊν οργανιςμϊν ςε διάφορουσ τομείσ: λ.χ. του ΟΘΕ, του ΝΑΤΟ, των G8, του Διεκνοφσ Νομιςματικοφ Ταμείου (ΔΝΤ) και τθσ Ραγκόςμιασ Τράπεηασ, του Ραγκόςμιου Οργανιςμοφ Εμπορίου (ΡΟΕ), του ΟΟΣΑ, των περιφερειακϊν οργανιςμϊν NAFTA, MERCOSUR και ASEAN και, βεβαίωσ, τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ, τθσ πιο εξελιγμζνθσ διακρατικισ οντότθτασ. Διαμορφϊνεται πλζον ζνα παγκόςμιο ςφςτθμα «διακυβζρνθςθσ χωρίσ κυβζρνθςθ», (Μοφτςιοσ,2002), το οποίο χαρακτθρίηεται από αλλθλοδικτφωςθ και τθν κυριαρχία οριςμζνων ιςχυρϊν κόμβων κυβερνιςεων ι γραφειοκρατιϊν. Με τθν παγκοςμιοποίθςθ επίςθσ, διαμορφϊνεται μια παγκόςμια αγορά, όπου υπάρχει ελεφκερθ διακίνθςθ αγακϊν, υπθρεςιϊν και κεφαλαίων και κατ επζκταςθ θ Οικουμζνθ μετατρζπεται ςε μια ενιαία οικονομικι, πολιτιςτικι και πολιτικι επικράτεια Θ διεκνισ κοινωνιολογία τθσ κεωρθτικισ καταςκευισ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, κακορίηει τρεισ κριτικζσ διαςτάςεισ: τθν ανάπτυξθ τθσ παγκοςμίωσ επεκτεινόμενθσ επικοινωνιακισ ενδοςυνοχισ, τθσ επζκταςθσ των οριηόντων αναφοράσ και τισ ςυνζπειεσ τθσ τάςθσ προσ τθν υπερνίκθςθ των εδαφικϊν, εκνικά οριςμζνων ςυνόρων ςε όλεσ τισ τάξεισ τθσ κοινωνικισ δράςθσ, όπωσ θ οικονομία, ο νόμοσ, θ τζχνθ, θ επιςτιμθ και θ εκπαίδευςθ. Αυτζσ οι τρεισ κοινωνιολογικζσ κεωρίεσ υποδεικνφουν τθν ιςτορικι εμφάνιςθ των μοντζρνων κοινωνιϊν και το ρόλο ενόσ παγκόςμιου επιπζδου αιτιολογίασ ςε αυτι τθ διαδικαςία, ανεξάρτθτα από τθν ιδιομορφία τθσ παγκοςμιοποίθςθσ και αναχρονιςτικζσ απόψεισ. (Caruso, 2008:825). Θ παγκοςμιοποίθςθ λοιπόν δεν είναι ζνα ενιαίο και παγκόςμιο φαινόμενο. Μπορεί να αντανακλά ζνα ςφνολο από κακοριςμζνεσ τεχνολογικζσ, οικονομικζσ και πολιτιςμικζσ αλλαγζσ, οι μελλοντικζσ όμωσ τάςεισ δεν μποροφν να προςδιοριςτοφν, οφτε επίςθσ ςθμαίνει [9]
ότι οι επιρροζσ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ είναι ομοιόμορφεσ ςε όλο τον κόςμο. (Υφαντι,2002).Δεν είναι μια αναπόφευκτθ, αλλά μια κοινωνικι διαδικαςία. Δεν μπορεί να οριοκετθκεί μζςα ςτο χρόνο και το χϊρο ςαν αποτζλεςμα κοινωνικϊν μαχϊν και οι πλιρεισ ςυνζπειζσ τθσ δεν είναι αναμενόμενεσ.(pineau, 2008: 743). ΙΙ. ΠΑΓΚΟΜΙΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΙΣΟΡΙΑ Θ παγκοςμιοποίθςθ είναι θ δεςπόηουςα τάςθ που διατρζχει και τθν ιςτορία του 20 ου αι. (Κόκκινοσ, Γκατςϊτθσ,ό.π:23). Ζνα νζο πνεφμα διακατζχει τθν παγκόςμια κοινότθτα των ιςτορικϊν, που χαρακτθρίηεται από μια επιβεβλθμζνθ μετατόπιςθ του κζντρου βάρουσ τθσ ιςτορικισ ζρευνασ και τθσ εκπαίδευςθσ προσ τθν παγκόςμια ιςτορία. Ωσ ιςτοριογραφικι πρακτικι, θ παγκόςμια ιςτορία, προθγείται χρονικά και τθσ εκνικισ και τθσ ευρωπαϊκισ ιςτορίασ. Θ δθμιουργία τθσ Κακολικισ ι Γενικισ ι Ραγκόςμιασ Λςτορίασ προιλκε από τθ μερικι αναίρεςθ τθσ χριςτιανικισ ςφλλθψθσ τθσ ιςτορικισ εξζλιξθσ και ςυγκεκριμζνα από το ςχιμα τθσ διαδοχισ τθσ χριςτιανικισ εςχατολογικισ παράδοςθσ, το οποίο αντικαταςτάκθκε από τθν τριμερι διάκριςθ τθσ ιςτορίασ ςε Αρχαιότθτα, Μεςαίωνα και Νεότερουσ Χρόνουσ, ςτθν οποία ενυπιρχε ζνα προοδοκεντρικό ςχιμα. Στθν ουςία, θ παγκόςμια ιςτορία, ωσ προνομιακό πεδίο άςκθςθσ τθσ ιςτοριογραφικισ πρακτικισ, απζκτθςε ιδιαίτερθ δυναμικι κατά το Διαφωτιςμό. Θ μελζτθ τθσ παγκόςμιασ ιςτορίασ βοθκικθκε επίςθσ από τθν ανάπτυξθ τθσ Λςτορικισ Κοινωνιολογίασ, τθσ Συγκριτικισ Λςτορίασ και των Μετα-αποικιακϊν Σπουδϊν. (Κόκκινοσ, Γκατςϊτθσό.π:16). Κεςμοποιικθκε ακαδθμαϊκά με ιδιαίτερθ δυναμικι ςτισ ΘΡΑ. Αντίκετα ςτθν Ευρϊπθ, το ενδιαφζρον για τθ διεκνι ι παγκόςμια ιςτορία δεν απζκτθςε ζντονο κεςμικό περιεχόμενο με τθ δθμιουργία ακαδθμαϊκϊν και ερευνθτικϊν κζςεων, αλλά αποτυπϊκθκε κυρίωσ ςτο ζργο μαρξιςτϊν ιςτορικϊν ι ιςτορικϊν τθσ Σχολισ των Annales. Θ Ευρϊπθ και οι ΘΡΑ διεκδικοφν κεντρικό ρόλο ςτθν ιςτορικι διαπραγμάτευςθ όχι ωσ υποςταςιοποιθμζνεσ οντότθτεσ, αλλά ωσ δφο πόλοι μιασ ιςτορικισ τάςθσ, που δεν ζχει ακόμα ολοκλθρωκεί και ςφμφωνα με τθν οποία θ «αποφαςιςτικι ιςτορικι δράςθ» μεταφζρεται ςταδιακά και με ςυνεχϊσ επιταχυνόμενουσ ρυκμοφσ ςτθν πορεία του 20 ου αι. από τθν ευρωπαϊκι ιπειρο ςτο πλανθτικό επίπεδο, ςτο οποίο δεςπόηοντα ρόλο παίηουν οι ΘΡΑ(Κόκκινοσ, Γκατςϊτθσ, ό.π:23-24). [10]
H παγκόςμια ιςτορία ωσ τομζασ μελζτθσ κζτει μια ςοβαρι πρόκλθςθ ςε μια νζα δζςμευςθ εμφανι ςτισ κοινωνικζσ και ιςτορικζσ επιςτιμεσ χωρίσ να προχποκζτει κάποιο «όλο» όταν αναλφει τοπικζσ πρακτικζσ, ειδικοφσ παράγοντεσ και πολιτιςμικά ενςωματωμζνουσ κεςμοφσ. Θ απόρριψθ του κακολικοφ, που προτάκθκε από το μεταμοντερνιςμό μαηί με τθ διαφοροποίθςθ των ιςτορικϊν γραφϊν, υποκίνθςε τθν εμφάνιςθ των μαφρων, Λατίνων, ομοφυλοφίλων, γυναικϊν, αντρϊν, μετα-αποικιακζσ, μετα-κοςμικζσ, μετα-εκνικζσ, οπτικζσ, υλικζσ και άλλεσ ιςτορίεσ. Αυτζσ οι μελζτεσ του «κραφςματοσ», ζδωςαν ζμφαςθ ςτθν τοπικότθτα, ςτθν ιδιομορφία των ταυτοτιτων και αντιμετϊπιςαν με δυςπιςτία το κακολικό που προτάκθκε από τθ γλϊςςα και τισ επινοθμζνεσ πολιτιςμικζσ παραδόςεισ. Θ «παγκόςμια ιςτορία» ςυλλζγει και ςυγκεντρϊνει τα κραφςματα άλλων ιςτοριϊν και προτείνει πιο περιεκτικά πλαίςια με ζνα ςυγκεκριμζνο επίπεδο παγκόςμιασ αιτιολογίασ. (Caruso, 2008:826-828). Οι ιςτορικοί ζχουν αποδεχτεί ότι θ επιλεκτικότθτα που πθγάηει από τισ περιεκτικζσ κεωρίεσ τθσ παγκόςμιασ αλλθλεξάρτθςθσ και αυξανομζνθσ εμπλοκισ μπορεί να τουσ βοθκιςουν να ορίςουν νζα πεδία ζρευνασ και να παρουςιάςουν μια πολυεπίπεδθ προςζγγιςθ ςτο κραφςμα, λόγω τθσ απειροςφνθσ του παγκόςμιου, του διεκνοφσ, και του διεκνικοφ, ωσ εςτιάςεισ τθσ ζρευνασ. Θ κατθγορία τθσ παγκοςμιοποίθςθσ δεν είναι ςε καμία περίπτωςθ μια μονοδρομικι διαδικαςία, αλλά προβάλλει ζνα διάςτθμα αντιμαχόμενων αφθγιςεων και μαχόμενων δυνάμεων. Τα απελευκερωτικά αποτελζςματα τθσ ςυγγραφισ τθσ ιςτορίασ από τα κραφςματα αποτελείται από τθν περιγραφι διαφορετικϊν καταςτάςεων ωσ αποτελζςματα διαμαχϊν και ζτςι προτείνοντασ μια ανοιχτότθτα τθσ ιςτορίασ, θ φπαρξθ εναλλακτικϊν και τρόπων αντίςταςθσ και θ αποφυγι μιασ εικόνασ του κόςμο που χαρακτθρίηεται μόνο από τισ ςχζςεισ αναπόφευκτου προςδιοριςμοφ. Λαμβάνοντασ υπόψιν τθ δουλεία των παγκόςμιων δυνάμεων και τθ ςυγκεκριμζνθ αιτιολογία ενόσ παγκόςμιου επιπζδου δε ςθμαίνει απαραίτθτα επανεπιςτροφι ςτθ ςυγγραφι ιςτορίασ ςτενά ςχετιηόμενθσ με τισ ζννοιεσ τθσ ενότθτασ και προτείνοντασ μια ζλλειψθ εναλλακτικϊν ςτθν κοινωνικι, πολιτικι και εκπαιδευτικι δράςθ. Θ πρόκλθςθ τθσ παγκόςμιασ ιςτορίασ αποδεικνφει τα αποτελζςματα ενόσ άλλου επιπζδου αιτιολογίασ ςε διαμάχθ με το τοπικό, το περιφερειακό και τουσ εκνικοφσ παράγοντεσ. Μζςα ςε αυτό το περιεχόμενο το κραφςμα δεν είναι νεκρό ςτθ ςυγγραφι τθσ ιςτορίασ, απλά πρζπει να επανεκτιμθκεί, όπωσ και οι ατομικζσ ιςτορίεσ.(caruso,2008:840). [11]
Ιδθ τα διάφορα απελευκερωτικά κινιματα του 20 ου αι. πολζμθςαν για τθ ςυγγραφι πιο περιεκτικϊν αφθγιςεων, επανακακορίηοντασ τθν ιςτορία ωσ ςυλλογικό ανκρϊπινο δικαίωμα,(pineau, 2008: 44), ενϊ από τα τζλθ του 20 ου αι. ςθμειϊκθκε και το τζλοσ των μεγάλων αφθγιςεων και των κακολικϊν κεωριϊν, ο κριτικόσ απολογιςμόσ των επιςτθμονικϊν κεωριϊν μετά τθν κατάρρευςθ του υπαρκτοφ ςοςιαλιςμοφ και τθν επικράτθςθ του δυτικοφ δθμοκρατικοφ μοντζλου και τθσ ελεφκερθσ οικονομίασ, (Τηάρτηασ, 2005:95). Οι μεταυλιςτικζσ αξίεσ άλλαξαν τα δεδομζνα. Θ οικονομικι και τεχνολογικι ανάπτυξθ, θ απουςία ενόσ «ολικοφ πολζμου» κατά τθ διάρκεια τθσ προθγοφμενθσ γενιάσ, τα αυξανόμενα επίπεδα εκπαίδευςθσ και θ άνοδοσ τθσ γεωγραφικισ κινθτικότθτασ, δθμιοφργθςαν μια μεταυλιςτικι επικυμία για κοινωνικι αλλαγι ςτθ Δυτικι Ευρϊπθ και τισ ΘΡΑ κατά τθ δεκαετία του 1960. Τα ςφγχρονα δε δεδομζνα επιβάλλουν τθ διαμόρφωςθ ςφαιρικισ ιςτορικισ ςυνείδθςθσ ςυναφοφσ με το πρόςταγμα τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, του κοςμοπολιτιςμοφ και τθσ διαπολιτιςμικισ επικοινωνίασ. Θ ανάγκθ ανάδειξθσ όςο περιςςότερο πιο αντικειμενικϊν αιτιωδϊν ςυναφειϊν ςτο πλαίςιο τθσ ςυγκρότθςθσ ολιςτικϊν, πλουραλιςτικϊν και ανοιχτϊν εξθγθτικϊν ςχθμάτων είναι πλζον επιτακτικι.(κόκκινοσ, Γκατςϊτθσ,ό.π:12). Οι Bruce Mazlish and Akira Iriye περιγράφουν τθ διαφορά μεταξφ ιςτορίασ του κόςμου (world history)και παγκόςμιασ ιςτορίασ (global history) με όρουσ επιλογισ: «οι οπαδοί τθσ παγκόςμιασ ιςτορίασ ιταν και τείνουν να κεωροφν ωσ αντικείμενό το ςφνολο τθσ προθγοφμενθσ ιςτορίασ. Η αρχι τθσ επιλεκτικότθτασ γενικά χάνεται μζςα ςε αυτιν τθν προςπάκεια».(caruso,2008:839).ωςτόςο, θ παγκόςμια ιςτορία αποτελεί μια ξεχωριςτι προςπάκεια που δεν υπογραμμίηει καμία μοναδικι ι ενοποιθμζνθ ιςτορικι διαδικαςία και κάνει επιλογζσ με ζναν διεπιςτθμονικό τρόπο. Οι ιςτορικοί τθσ παγκοςμιοποίθςθσ προςπακοφν να εγκακιδρφςουν μία πιο ςκόπιμθ ερευνθτικι διαδικαςία. Γνωρίηουν ότι κακζνασ παράγοντασ παγκοςμιοποίθςθσ απαιτεί αυςτθρι εμπειρικι μελζτθ. Υπό αυτιν τθν ζννοια θ παγκόςμια ιςτορία εξετάηει το ςφνολο τθσ διαδικαςίασ, αλλά επικεντρϊνεται και ςτο κραφςμα. Τθν τελευταία δε δεκαετία του αιϊνα ςθμειϊκθκε ζνα αυξανόμενο ενδιαφζρον από τθν πλευρά των ιςτορικϊν, όςον αφορά τθν αντικατάςταςθ των ςυμβατικϊν ορίων ζρευνασ των εκνικϊν ιςτοριϊν- με νζεσ αρχζσ, οι οποίεσ κατζςτθςαν τον κόςμο ωσ ςθμείο αναφοράσ. Αυτι θ διαδικαςία υπονοεί το ςχθματιςμό μιασ νζασ αντίλθψθσ, όχι μόνο για το ζκνοσ, αλλά και για τθν ιςτορία επίςθσ. Ο όροσ «διεκνικόσ», ζρχεται να υποδείξει αυτιν τθ νζα εννοιολογικι προοπτικι «για τθν κατανόθςθ τθσ ςυμπεριφοράσ τθσ κοινωνικισ ηωισ ςε ζνα [12]
κόςμο παγκοςμιοποίθςθσ». (Del Mar del Pozo Andrés, 2009:561). Ωσ ςυνζπεια, οι μελετθτζσ επιδεικνφουν τισ αμφιλεγόμενεσ ςχζςεισ ανάμεςα ςτο τοπικό και το παγκόςμιο που ξεπερνά τα ςφνορα των εκνικϊν κρατϊν. (Goodman, McCulloch, Richardson,2009: 695).Επομζνωσ θ διεκνικι ιςτορία μπορεί να οριςτεί ωσ «θ μελζτθ των κινθμάτων και των δυνάμεων που αντιβαίνουν τα εκνικά ςφνορα» ι με άλλα λόγια, ωσ μια ιςτορία παγκοςμιοποίθςθσ ιδωμζνθ μζςα από τισ ομάδεσ και τισ οργανϊςεισ που τθν κατζςτθςαν δυνατι, μια προοπτικι ερευνθτικοφ χαρακτιρα που κζτει αρκετζσ προκλιςεισ. Μια πρϊτθ πρόκλθςθ μπορεί να κεωρθκεί «θ παρακολοφκθςθ του αναπόφευκτου κενοφ ανάμεςα ςτθ κεωρία και το αντικείμενο τθσ ανάλυςθσ», που απαιτεί μια πολφ προςεκτικι επιλογι των αντικειμζνων προσ μελζτθ, όπωσ επίςθσ και μια ςε βάκοσ εκτίμθςθ τθσ πραγματικισ ζννοιασ του διεκνιςμοφ, δθλ. τθσ «αναγνϊριςθσ τθσ εμπειρικισ πραγματικότθτασ ωσ αντιφατικισ», με άλλα λόγια ότι πρζπει να είμαςτε ενιμεροι τθσ αποκάλυψθσ των αντιφάςεων που υπάρχουν ςτθν ζννοια του ίδιου του διεκνιςμοφ, όπωσ για παράδειγμα θ προςοχι που ο διεκνιςμόσ δίνει ςε αυτό που αρνείται, τθν επιμονι ςτο εκνικό. (Del Mar del Pozo Andrés, ό.π:561-562).θ υιοκζτθςθ μιασ διεκνικισ προοπτικισ υπονοεί τθν υπόκεςθ ότι πρζπει να λάβουμε υπόψθ τουσ ρόλουσ που παίηουν οι διάφοροι παράγοντεσ που εμπλζκονται ςτισ διεκνικζσ δραςτθριότθτεσ- τα άτομα, τισ ομάδεσ, τισ οργανϊςεισ ι τα κινιματα- ανάλυςθ θ οποία απαιτεί και τθν ειςαγωγι τθσ ζννοιασ του δικτφου. Ο κόςμοσ κακορίηεται από αλλθλοεπιδρϊμενα δίκτυα και ταυτότθτεσ, τα οποία δεν μποροφν να γίνουν κατανόθςα με βάςθ τισ παραδοςιακζσ ζννοιεσ μόνο. (Pereira de Sousa, Catani, Nóvoa and Frank, 2005). Ο όροσ «δίκτυο» χρθςιμοποιείται πλζον πολφ ςυχνά Σφμφωνα με ζναν απλό οριςμό «ωσ δίκτυο νοείται ζνα ςφνολο ςυνδεδεμζνων μεταξφ τουσ κόμβων»(μοφτςιοσ, 2002) το οποίο, εξ οριςμοφ, δεν διακζτει κζντρο. Οι κόμβοι του μπορεί να διαφζρουν ωσ προσ το μζγεκοσ τουσ και άρα να ςυνιςτοφν άνιςεσ και ιεραρχικζσ ςχζςεισ ωσ προσ τθ ςυμβολι τουσ ςτθ λειτουργία και τισ επιδιϊξεισ του δικτφου. Οριςμζνοι κόμβοι είναι πιο ςθμαντικοί από τουσ άλλουσ, αλλά όςο βρίςκονται μζςα ςτο δίκτυο είναι όλοι απαραίτθτοι. Ρρόκειται για μια αςφμμετρθ αλλθλεξάρτθςθ. Θ λογικι, με βάςθ τθν οποία λειτουργεί ζνα δίκτυο, είναι δυαδικι: ζνταξθ-αποκλειςμόσ. Π,τι δεν είναι ςχετικό με τισ επιδιϊξεισ του δικτφου αγνοείται, ενϊ αυτό που λειτουργεί ανταγωνιςτικά απζναντι ςτουσ ςτόχουσ του ι αυτό που παφει να εκτελεί μια χριςιμθ λειτουργία, αποβάλλεται και τότε το δίκτυο αναδιευκετείται. Θ κυριαρχία των ιςχυρϊν κόμβων δεν ζχει τθν ζννοια τθσ μεταβίβαςθσ εντολϊν από κάποια κζντρα. Οι κφριοι κόμβοι, ακολουκϊντασ τθ δικτυακι λογικι, λειτουργοφν περιςςότερο ωσ διακόπτεσ [13]
παρά ωσ κζντρα εντολϊν. Τα δίκτυα εν ολίγοισ είναι δομζσ οι οποίεσ μποροφν να αποκλείουν υπάρχοντεσ ι να εντάςςουν νζουσ κόμβουσ με κριτιριο τθν αποδοχι οριςμζνων επικοινωνιακϊν κωδίκων. Τα δίκτυα δεν αποτελοφν, βζβαια, νζεσ μορφζσ κοινωνικισ ζκφραςθσ και οργάνωςθσ. Ραραδοςιακά, όμωσ, παρουςίαηαν αδυναμία ςτο ςυντονιςμό των λειτουργιϊν τουσ. Για το λόγο αυτό υπερίςχυςαν οι πυραμιδικζσ μορφζσ οργάνωςθσ, οι οποίεσ μζςα από κάκετεσ γραμμζσ εντολϊν και ελζγχου, κεωροφνταν ικανζσ να διαχειριςτοφν πόρουσ και να επιδιϊξουν τθν επίτευξθ κεντρικά κακοριςμζνων ςτόχων. Θ ειςαγωγι, όμωσ, κατά τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ του εικοςτοφ αιϊνα, τθσ πλθροφορικισ και τθλεπικοινωνιακισ τεχνολογίασ ςτισ οικονομικζσ και κοινωνικζσ δραςτθριότθτεσ επζφερε τθν αναγζννθςθ και τθ ραγδαία επζκταςθ τθσ δικτυακισ μορφισ κοινωνικισ οργάνωςθσ. Οι νζεσ τεχνολογίεσ επιτρζπουν ςτα δίκτυα να διατθροφν τθν ευελιξία τουσ και τθν προςαρμοςτικότθτα τουσ, και κακιςτοφν ευχερζςτερο το ςυντονιςμό των λειτουργιϊν τουσ και τθ διαχείριςθ πολφπλοκων καταςτάςεων. Επίςθσ, οι διαδραςτικζσ και ανατροφοδοτικζσ δυνατότθτεσ των νζων τεχνολογιϊν διευκολφνουν τθν αποκεντρωμζνθ εκτζλεςθ κακθκόντων, τθ λιψθ αποφάςεων και τθν επίτευξθ ςτόχων. Τα δίκτυα ωσ επικοινωνιακζσ δομζσ προςιδιάηουν, και ςτουσ υπερεκνικοφσ κεςμοφσ διακυβζρνθςθσ. (Μοφτςιοσ, 2002). Θ δραςτθριότθτα άλλωςτε των περιςςότερων διεκνϊν ι πολυεκνικϊν οργανιςμϊν αφορά πρωτίςτωσ ςτον κακοριςμό οικονομικισ πολιτικισ, γενικότερα, και κοινϊν κριτθρίων δθμοςιονομικισ πεικαρχίασ, ειδικότερα. Ωςτόςο, είναι ςυχνι θ επζκταςθ τουσ ςε πλείςτα κζματα πολιτικισ, όπωσ και τθσ εκπαιδευτικισ πολιτικισ, που δεν αποτελεί νζο φαινόμενο, αντίκετα, τα τελευταία χρόνια ζχει πάρει μεγάλεσ διαςτάςεισ, κυρίωσ, λόγω τθσ αυξανόμενθσ νομιμοποίθςθσ και ιςχυροποίθςθσ του ρόλου τουσ κακϊσ και τθσ ανάπτυξθσ τθσ πλθροφορικισ και τθλεπικοινωνιακισ τεχνολογίασ που επιτρζπει τθν ταχεία δικτυακι αλλθλεπίδραςθ μεταξφ φορζων και ατόμων. Για παράδειγμα θ επίδραςθ τθσ UNESCO ςυνζβαλε ςτθ δθμιουργία μια διεκνοφσ «εκπαιδευτικισ ιδεολογίασ», θ οποία ςυχνότερα ςε επίπεδο πολιτικϊν υποςχζςεων παρά πρακτικισ, ζχει ωσ κφρια επιδίωξθ τθν προϊκθςθ των ανκρωπίνων δικαιωμάτων, τθσ πολιτιςμικισ διαφοράσ, τθσ ιςότθτασ των δυο φφλων, του κακολικοφ αλφαβθτιςμοφ, τθσ ιςότθτασ των εκπαιδευτικϊν ευκαιριϊν και τθσ εγχάραξθσ δθμοκρατικισ ςυνείδθςθσ. Ρρόςφατα, και με τθ βοικεια μιασ τεράςτιασ βάςθσ δεδομζνων για τθν εκπαίδευςθ ςε όλο τον κόςμο, θ ατηζντα των εκπαιδευτικϊν ενδιαφερόντων τθσ UNESCO ζχει διευρυνκεί περιλαμβάνοντασ τομείσ όπωσ οι νζεσ τεχνολογίεσ, θ προςχολικι [14]
αγωγι, θ Τριτοβάκμια εκπαίδευςθ, θ διοίκθςθ τθσ εκπαίδευςθσ και θ άνοδοσ του βιοτικοφ επιπζδου μζςω εκπαιδευτικϊν προγραμμάτων πρωτοβουλίεσ οι οποίεσ προωκοφνται ςυχνά με τθ ςυνεργαςία τθσ Ραγκόςμιασ Τράπεηασ. Γίνεται, λοιπόν, ςαφζσ ότι το ςφγχρονο παγκόςμιο ςφςτθμα χαρακτθρίηεται από τον ενιςχυμζνο ρόλο των υπερεκνικϊν κεςμϊν διακυβζρνθςθσ. Οι κεςμοί αυτοί δραςτθριοποιοφνται όλο και περιςςότερο και ςτθν παραγωγι εκπαιδευτικισ πολιτικισ θ οποία εμφανίηει, μάλιςτα, αρκετά κοινά ςτοιχεία. Το ίδιο ςυμβαίνει και με τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ, τθν ιςχυρότερθ μορφι υπερεκνικισ διακυβζρνθςθσ.( Μοφτςιοσ, 2002). Θ χρθςιμότθτά του δικτφου ςτθν ιςτορικι-εκπαιδευτικι ερεφνα ζγκειται ςτθν παροχι νζων προοπτικϊν ςτθν ερμθνεία φαινομζνων επιρροισ, επικοινωνίασ, διάχυςθσ, κυκλοφορίασ, αποδοχισ και καταλλθλότθτασ παιδαγωγικϊν ιδεϊν και πρακτικϊν, ενϊ παράλλθλα ανακαλφπτουν μονοπάτια και διαςυνδζςεισ μζςα ςτθ διεκνικι ιςτοριογραφία. Θ διεκνικι ανταλλαγι δεν προκφπτει ςαν αποτζλεςμα τθσ διάχυτθσ επιρροισ του ενόσ εκνικοφ μοντζλου ι του άλλου, αλλά, περιςςότερο ωσ «ιδζεσ που κυκλοφοροφν από ποικίλα διαφορετικά κανάλια». Μια ανάλυςθ αυτϊν των δικτφων και κινθμάτων αποκαλφπτει ςτρατθγικζσ κυκλοφορίασ επιςτθμονικϊν ιδεϊν που τζμνουν τα εκνικά ςφνορά, φανερϊνουν τθν εμφάνιςθ και τθν ενδυνάμωςθ τθσ διεκνοφσ επιςτθμονικισ κοινότθτασ και των δικτφων που ζχουν κυριαρχιςει ωσ ςθμεία αναφοράσ και τελικά κακιςτοφν εμφανι τθν «ζνταςθ μεταξφ τοπικοφ και διεκνικοφ». (Del Mar del Pozo Andrés, ό.π:562). Θ ζρευνα λοιπόν ζχει αρχίςει να αναδεικνφει τθν αλλθλεξάρτθςθ και ενδοςυνοχι των πολιτικϊν και κοινωνικϊν αλλαγϊν ςε όλο τον κόςμο, μια εξζλιξθ που, όπωσ αναφζρκθκε, ζχει μετατοπίςει τθ ςυηιτθςθ προσ πιο διεκνικζσ, παγκόςμιεσ ι ςφαιρικζσ ιςτορίεσ. Οι ιςτορικοί που δουλεφουν πλζον μζςα ςε ζνα διεκνικό πλαίςιο, το οποίο επικεντρϊνεται ςε ζνα «ευρφτερο πεδίο αλλθλεπιδράςεων μεταξφ ανκρϊπων και κινθμάτων» πζρα από τα εκνικά ςφνορα, υποδεικνφουν τρόπουσ με τουσ οποίουσ μεταφζρςιμεσ μεκοδολογίεσ, ιδζεσ και κεςμοί επανερμθνζυκθκαν και επαναρκρϊκθκαν μζςα ςτισ κοινωνίεσ. Μαηί με τισ νζεσ ιςτοριογραφικζσ προςεγγίςεισ, οι μελετθτζσ κζτουν νζεσ περιοχζσ μελζτθσ και νζα ι διαφορετικά είδθ αμφιςβιτθςθσ των ιςτορικϊν, παλιϊν ι νζων, δεδομζνων. (Goodman, McCulloch, Richardson,ό.π: 695 706). Κατά ςυνζπεια και θ εκπαιδευτικι ιςτοριογραφία επθρεάςτθκε εξίςου. Δεν τίκεται πλζον μόνο το ηιτθμα τθσ καταςκευισ τθσ γνϊςθσ, αλλά επίςθσ και τθσ επιλογισ γεγονότων, ονομάτων, νοθμάτων και ςιωπϊν ςτθν ιςτορία τθσ εκπαίδευςθσ. Αυτζσ οι ςυςτατικζσ [15]
ςυνκικεσ των διανοθτικϊν ςχθματιςμϊν αλλάηουν μαηί με τισ κοινωνικζσ ςυνκικεσ. Βρίςκονται πίςω από τθν άνοδο και τθν παρακμι των διανοθτικϊν κινθμάτων, παραδειγμάτων και κεωριϊν. ΙΙΙ. ΠΑΓΚΟΜΙΟΠΟΙΗΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ Θ παγκοςμιοποίθςθ αναπότρεπτα αλλάηει τθν πολιτικι κατάςταςθ των εκνικϊν κρατϊν και των κοινωνικϊν τάξεων. Με αυξανόμενουσ ρυκμοφσ θ εκπαίδευςθ διαμορφϊνεται από τθ διαδικαςία τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, και άμεςα αλλά και ζμμεςα από τισ επιδράςεισ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ ςτα εκνικά κράτθ. Ραράλλθλα όμωσ θ εκπαίδευςθ κακίςταται κυρίαρχο μζςο και όργανο των δυνάμεων τθσ παγκοςμιοποίθςθσ και πθγι των ςυντελεςτϊν τθσ. Θ εκπαίδευςθ προςπακεί να ςυμβαδίςει με τισ ςφγχρονεσ ανάγκεσ των καιρϊν, όπωσ προκφπτουν από τθν κοινωνία τθσ γνώςθσ και τθσ πλθροφορίασ που διαμορφϊνεται τθσ εποχι τθσ μετανεωτερικότθτασ. Για οριςμζνουσ μελετθτζσ, αυτι θ νζα εποχι ςθματοδοτεί τθν παρακμι παλιότερων μορφϊν εκπαίδευςθσ που αποτυγχάνουν να ικανοποιιςουν τισ ανάγκεσ των υπερ-δυναμικϊν αγορϊν εργαςίασ. Ραράλλθλα με το μεταςχθματιςμό παλιότερων τφπων εκπαίδευςθσ θ παγκοςμιοποίθςθ δθμιουργεί και καινοφριουσ.(δακοποφλου, 2002). Οφείλει πλζον να παρζχει ςτουσ μακθτζσ λειτουργικζσ δεξιότθτεσ και ικανότθτεσ μιασ ςτερεισ γενικισ παιδείασ και ευζλικτθσ εξειδίκευςθσ: ικανότθτα προςαρμογισ, κριτικι ςκζψθ, δθμιουργικότθτα, ευελιξία, φανταςία. (Μπουηάκθσ, 2006:190). Το παγκόςμιο δεν προςδιορίηει το τοπικό και το εκνικό με ζνα μονοδιάςτατο τρόπο, αλλά ζχει τθ δυνατότθτα να επθρεάηει κάκε μζροσ τθσ υφθλίου, ςυμπεριλαμβανομζνων και των εκπαιδευτικϊν ιδρυμάτων, των προγραμμάτων και των υποκειμενικοτιτων που διαμορφϊνουν τθν εκπαίδευςθ. Θ παγκοςμιοποίθςθ λειτουργεί αμφίδρομα, και πάνω και μζςα από τθν εκπαιδευτικι πολιτικι. Θ εκπαίδευςθ επθρεάηεται από τισ δυνάμεισ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, ενϊ ταυτόχρονα αποτελεί θ ίδια ζνα ςθμαντικό μθχανιςμό μζςω του οποίου οι παγκόςμιεσ δυνάμεισ επιδροφν ςτθν κακθμερινι ηωι των εκνικϊν πλθκυςμϊν. Θ φπαρξθ του εκνικοφ κράτουσ είναι αναγκαία, ενϊ θ εκπαίδευςθ ωσ ζνασ από τουσ κεςμοφσ-κλειδιά του εκνικοφ κράτουσ, παραμζνοντασ εκνικι, αλλά λειτουργϊντασ κάτω από το οπτικι τθσ παγκόςμιασ αλλθλεπίδραςθσ, ειςζρχεται και αυτι με τθ ςειρά τθσ ςε μια τροχιά μεταςχθματιςμοφ. Επθρεάηεται αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και μζςο τθσ διαδικαςίασ τθσ [16]
παγκοςμιοποίθςθσ. (Δακοποφλου,2002).Στθ ςχζςθ τθσ με τθ ςχολικι εκπαίδευςθ, δεν εκλαμβάνεται ωσ «άνευ αντικειμζνου», αλλά ωσ μια διαδικαςία που επθρεάηει τθσ εκπαίδευςθσ, ςτθν οποία υποςτθρίηεται ςυχνά θ νεοφιλελεφκερθ εκδοχι τθσ, θ οποία επιβάλλει ςυγκεκριμζνεσ πολιτικζσ για τθν αξιολόγθςθ, τθ χρθματοδότθςθ, τθν εκπαίδευςθ των εκπαιδευτικϊν, το αναλυτικό πρόγραμμα, τθ διδαςκαλία κλπ. Ρροκειμζνου να αντιμετωπιςτοφν αυτζσ οι πιζςεισ, τίκεται το ερϊτθμα με ποιουσ τρόπουσ θ δθμόςια εκπαίδευςθ μπορεί να αντιςτακεί ςτθν επιβολι μθχανιςμϊν τθσ αγοράσ που απαιτοφν τθ ςυρρίκνωςθ τθσ κρατικισ χορθγίασ και τθν κακιζρωςθ μοντζλων εκπαιδευτικισ πολιτικισ υιοκετθμζνων από τον τομζα των επιχειριςεων. Είναι αλικεια ότι οι αλλαγζσ που ςυντελοφνται ςτθν ευρφτερθ κοινωνία και ςτθν κουλτοφρα τθσ υποκινοφν πολλζσ από τισ ςφγχρονεσ εντάςεισ που εμφανίηονται ςτθν εκπαίδευςθ. Ζνα μζροσ λοιπόν τθσ λφςθσ του προβλιματοσ κα μποροφςε να ςχετίηεται με τθ δθμιουργία μιασ «κουλτοφρασ μάκθςθσ», ενόσ περιβάλλοντοσ δθλαδι μάκθςθσ μζςα ςτα ςχολεία. (Υφαντι, 2002), βαςικά δομικά ςτοιχεία τθσ οποίασ κα μποροφςαν να κεωρθκοφν θ ενεργοποίθςθ για μάκθςθ, θ δθμιουργικότθτα, θ εμπιςτοςφνθ, θ επιμονι. Θ ανάπτυξθ εξάλλου τθσ δια βίου μάκθςθσ και το αυξανόμενο ενδιαφζρον γι αυτιν υπογραμμίηει πζρα από ό,τι θ ίδια θ αρχι δθλϊνει- τθν ανάγκθ των ατόμων και ειδικότερα των εκπαιδευτικϊν να τφχουν όλο και περιςςότερων ευκαιριϊν μάκθςθσ κατά τθ διάρκεια τθσ ηωισ τουσ. Υπό τισ επιρροζσ τθσ παγκόςμιασ τάξθσ πραγμάτων, ο εκπαιδευτικόσ οφείλει να βρίςκεται ςε μια διαδικαςία ςυνεχοφσ μάκθςθσ. Θ προοπτικι τθσ εφαρμογισ ςτθν πράξθ μιασ τζτοιασ κζςθσ δεν περιλαμβάνει απλϊσ τθν αποτελεςματικι υλοποίθςθ μεμονωμζνων νεωτεριςμϊν, αλλά ςθμαίνει ακόμθ και μια ριηοςπαςτικι αλλαγι ςτθν κουλτοφρα των ςχολείων και ςτθν άποψθ ότι θ διδαςκαλία είναι επάγγελμα. Το βαςικό πρόβλθμα που εντοπίηεται ςτθ διδαςκαλία φαίνεται να ζγκειται ςτον τρόπο υποκίνθςθσ και ενεργοποίθςθσ των εκπαιδευτικϊν κατά τθ διάρκεια τθσ υπθρεςίασ τουσ. Απαιτοφνται, κατά ςυνζπεια, αλλαγζσ ςτθν κουλτοφρα τθσ διδαςκαλίασ και ςτθν κουλτοφρα των ςχολείων. Μια τζτοια αλλαγι, ςτθ ςυνζχεια, προχποκζτει επίπονεσ και επίμονεσ προςπάκειεσ, διότι πολλζσ από τισ τρζχουςεσ πρακτικζσ είναι καλά εδραιωμζνεσ ςτισ δομζσ και ςτθν κακθμερινι ρουτίνα, με αποτζλεςμα να ταυτίηονται με τθν επαγγελματικι ςτάςθ και τθ ςυμπεριφορά των ατόμων, ςυμπεριλαμβανομζνων και των εκπαιδευτικϊν. Οι γραφειοκρατικζσ εξάλλου μεταρρυκμίςεισ μπορεί να επθρεάςουν κάποια κριτιρια ςτθ διδαςκαλία και ςτθν απόδοςθ του ζργου του εκπαιδευτικοφ, δεν προωκοφν όμωσ τθν [17]
ανάδειξθ τθσ διδαςκαλίασ. H ουςιαςτικι πρόοδοσ μπορεί να επιτευχκεί με τθν αλλαγι των ρόλων και του τρόπου λειτουργίασ των οργανιςμϊν, με τθ διαμόρφωςθ ςυνκθκϊν, ςτισ οποίεσ οι εκπαιδευτικοί κα είναι ςε κζςθ να διαχειρίηονται τθν αλλαγι (Υφαντι, 2002). Το γεγονόσ αυτό γίνεται πιο επιτακτικό τθν εποχι τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, όπου ο εκπαιδευτικόσ κα πρζπει να αγωνιςτεί για να επιβεβαιϊςει κατθγορθματικά τον εαυτό του και να ςυνειδθτοποιιςει ότι τα πάντα μεταβάλλονται ςτθν ιςτορικι τουσ πορεία. Το ςχολείο επίςθσ οφείλει να είναι ο χϊροσ όπου οι μακθτζσ κα βρουν τρόπουσ για να αντιμετωπίςουν τθν επζλαςθ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ αλλά και να επιβιϊςουν ςτθν ανταγωνιςτικι αγορά που ςυχνά φαίνεται να ορκϊνεται ενάντια ςτθν προςπάκεια για τθν κακιζρωςθ μιασ παγκόςμιασ ςυναίνεςθσ ςε ό,τι αφορά ςτα ανκρϊπινα ενδιαφζροντα. Το ςχολείο κα πρζπει να είναι ςε κζςθ να παρζχει ζνα αςφαλζσ και αξιόπιςτο περιβάλλον που κα τιμά το ςτοχαςμό και τθ δθμιουργικότθτα, κα ενκαρρφνει τθ ςυνεργαςία ςτθν επίλυςθ των προβλθμάτων, κα αναγνωρίηει τθ μοναδικότθτα του κακενόσ ατόμου μζςα ςτθ ςχολικι τάξθ κακϊσ και τθ ςπουδαιότθτα τθσ τοπικισ κοινότθτασ. Σε μια τζτοια προοπτικι, θ διαδικαςία τθσ αποκζντρωςθσ κακίςταται αναγκαία, δεδομζνου ότι το ςχολείο πρζπει να είναι ιςχυρό και ευζλικτο. Σθμαντικζσ εκπαιδευτικζσ αποφάςεισ κα πρζπει να λαμβάνονται ςτο ςχολείο, εάν αυτό αναπτφςςει τθν απαραίτθτθ προςαρμοςτικότθτα ςτισ εντατικζσ αλλαγζσ, που αποτελοφν εξάλλου και τον κοινό τόπο ςε μια παγκοςμιοποιθμζνθ κοινωνία και οι οποίεσ κζτουν ςε ςυνεχι κριτικι τισ αντιλιψεισ για τθ μάκθςθ και τθν διδαςκαλία. Επίςθσ, τα αποτελζςματα ερευνϊν για τισ επιδόςεισ των μακθτϊν ςε διεκνείσ ςυγκριτικζσ μελζτεσ φαίνεται να διαμορφϊνουν ςυχνά τθν παιδαγωγικι ατηζντα για το κάκε εκνικό εκπαιδευτικό ςφςτθμα, προβάλλεται δε ςυχνά θ άποψθ ότι «επιτυχθμζνα» εκπαιδευτικά ςυςτιματα κεωροφνται εκείνα που προχωροφν ςτακερά προσ τθν παγκοςμιοποιθμζνθ οικονομία και τονίηεται με επιτακτικό τρόπο θ ανάγκθ να ενκαρρφνονται οι μακθτζσ να επιδιϊκουν τθ μάκθςθ. Διαπιςτϊνεται λοιπόν ότι θ μεν παγκοςμιοποίθςθ είναι πολφπλοκθ και δαιδαλϊδθσ, το δε ςχολείο οφείλει να εναρμονίηεται με τισ ποίκιλεσ απαιτιςεισ και τισ υψθλζσ προςδοκίεσ τθσ ςφγχρονθσ κοινωνίασ. Εάν μάλιςτα ενδιαφερόμαςτε για τθν ανάπτυξθ ςτάςεων και αξιϊν, δεξιοτιτων και ικανοτιτων προσ όφελοσ των μακθτϊν, κακϊσ επίςθσ και για τθν ενίςχυςθ του ρόλου των εκπαιδευτικϊν ςτο εκπαιδευτικό γίγνεςκαι, φαίνεται ότι το ςχολικό ςφςτθμα δεν είναι ςε κζςθ μόνο του να επιτφχει τθν υλοποίθςθ τζτοιων ςτόχων. Τα προβλιματα που ςυναντϊνται ςτθν πραγμάτωςθ αυτϊν των προςπακειϊν δεν κα πρζπει να λειτουργοφν παρ [18]
όλ αυτά αποτρεπτικά. Απεναντίασ, λαμβάνοντασ υπόψθ ότι χρειάηεται να εδραιωκεί μια βιϊςιμθ και αποτελεςματικι διάςταςθ ςτο αναλυτικό πρόγραμμα κάτω από το πρίςμα τθσ παγκοςμιοποίθςθσ, κα πρζπει μια τζτοια πολιτικι να διατθρεί ςτακεροφσ τουσ ςτόχουσ τθσ, οι οποίοι φυςικά κα επιδιϊκονται με ρεαλιςμό, ανάλογα με τισ ιδιαιτερότθτεσ τθσ κάκε χϊρασ. Σε ό,τι αφορά ςτθν εκπαίδευςθ, οι επιρροζσ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ είναι μάλλον ζμμεςεσ, αποτελζςματα ςτάςεων που ακολουκοφν τα ζκνθ-κράτθ ανταποκρινόμενα ςτθν παγκοςμιοποίθςθ. Κα μποροφςε να επιςθμανκεί εδϊ ότι οι πιο ξεκακαριςμζνεσ επιρροζσ ςτθν εκπαιδευτικι πολιτικι ςχετίηονται με τισ προςπάκειεσ επαναπροςδιοριςμοφ των προτεραιοτιτων των κρατϊν, με ςτόχο να μποροφν να γίνουν πιο ανταγωνιςτικά. Θ εκπαίδευςθ όμωσ οφείλει να είναι ο χϊροσ όπου αναπτφςςονται ιδζεσ και επιχειριματα για το μζλλον, ϊςτε να αξιοποιοφνται και από τθν εκπαιδευτικι πολιτικι. Απαιτείται επίςθσ μια διαφορετικι πολιτικι τθσ επιχειρθματικότθτασ, θ οποία κα λαμβάνει υπόψθ ότι θ εκπαίδευςθ μπορεί καλφτερα να ςυνειςφζρει ςτθν οικοδόμθςθ του δθμοκρατικοφ κράτουσ και που επανατοποκετεί το κοινωνικό κεφάλαιο ςτα ςοβαρά ηθτιματα που απαςχολοφν τθν εκπαιδευτικι πολιτικι (Υφαντι 2002). Θ εκπαίδευςθ ςυνεπϊσ καλείται να διαδραματίςει ζνα ςθμαντικό ρόλο ςτθν οικονομικι και κοινωνικι ανάπτυξθ ςτο μζλλον, περιςςότερο ίςωσ από ό,τι ζπαιηε ςτο παρελκόν. Βελτιϊνοντασ λοιπόν τισ ςυνκικεσ μάκθςθσ προσ όφελοσ των εκπαιδευτικϊν και των μακθτϊν, επεκτείνοντασ τισ εκπαιδευτικζσ ευκαιρίεσ αλλά και ςυγκρίνοντασ και κατανοϊντασ τθ διαφορά που υπάρχει μεταξφ των κεςμϊν και των πολιτιςμϊν μζςα ςτθν εκπαίδευςθ και ςτθ μάκθςθ, ενδεχομζνωσ να αναπτυχκοφν μεγαλφτερα επίπεδα ανοχισ, αφοφ οι λαοί κα μάκουν να ηουν μαηί ςτο παγκοςμιοποιθμζνο πλαίςιο. Σε ζνα τζτοιο υποκετικό ςχιμα, οι πολίτεσ κα μποροφν να ςυμμετζχουν ενεργθτικά και κριτικά ταυτόχρονα ςτθ διαμόρφωςθ πολιτικϊν για τθ δθμιουργία ενόσ πιο δθμοκρατικοφ κόςμου και μιασ παγκόςμιασ κοινωνίασ μάκθςθσ. H παγκοςμιοποίθςθ λοιπόν δεν είναι μια ομοιογενισ δφναμθ, αλλά είναι μάλλον μια εξαιρετικά πολφπλοκθ διαδικαςία, τθσ οποίασ το κυρίαρχο χαρακτθριςτικό είναι ότι λειτουργεί ςε πολλά και διαφορετικά επίπεδα, με μια ςειρά διαφορετικϊν αποτελεςμάτων και με ζναν ιςχυρό λόγο που αξιοποιείται για να επικυρϊνει ι να αποκθρφςςει αρκετζσ αλλαγζσ ςτισ ςφγχρονεσ κοινωνίεσ. Στθν εκδοχι τθσ παγκοςμιοποίθςθσ ωσ διαδικαςίασ, κα πρζπει να ξεχωρίςουμε τα υποκείμενα που εμπλζκονται και ότι πολλζσ προςπάκειεσ πρζπει ακόμθ να καταβλθκοφν ςτθν ενίςχυςθ τθσ εκδοχισ τθσ παγκοςμιοποίθςθσ ωσ λόγου, κακϊσ [19]
και ςτθ διερεφνθςθ των ςχζςεων μεταξφ λόγου και διαδικαςίασ αλλά και ςτθν εξζταςθ των αλλθλοςυνδεόμενων επιρροϊν τουσ ςτισ κρατικζσ εκπαιδευτικζσ πολιτικζσ και τακτικζσ. Μζςα λοιπόν ςε αυτό το πλαίςιο, όπωσ διαμορφϊκθκε με βάςθ τισ ραγδαίεσ εξελίξεισ των τελευταίων δεκαετιϊν ςε διεκνζσ, αλλά και εκνικό επίπεδο, αξίηει να παρακολουκιςει κανείσ τισ τάςεισ που επικρατοφν, τόςο ςε επίπεδο κεματολογίασ, όςο και ςε επίπεδο κεωρίασ, ςτα τζςςερα επιςτθμονικά περιοδικά Λςτορίασ Εκπαίδευςθσ. ΙΙ. ΙΣΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΣΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΩΝ ΘΕΜΩΝ. Κατά το 17 ο και 18 ο αι. θ εγκακίδρυςθ τθσ επιςτιμθσ ωσ ζνασ κοινωνικόσ και οργανωμζνοσ κεςμόσ είχε οδθγιςει ιδθ ςτα μεςαιωνικά Ράν/μια ςτθν αποςφνκεςθ τθσ Χριςτιανικισ Κακολικότθτασ και δθμιοφργθςε τισ βάςεισ για μια κοςμοπολίτικθ res publica litteraria. Μετά τθ Γαλλικι Επανάςταςθ, οι νζεσ πολιτικζσ ςυνκικεσ, τεχνικζσ καινοτομίεσ, και οικονομικζσ εξελίξεισ διαμόρφωςαν τθ νζα κατάςταςθ. Θ εξζλιξθ επίςθσ, τθσ επαγγελματικισ ζρευνασ, θ διαφοροποίθςθ των επιςτθμϊν μζςα ςε διεκνζσ περιεχόμενο, θ ολοκλιρωςθ των εφαρμοςμζνων και τεχνικϊν επιςτθμϊν, κακϊσ και οι διεκνείσ ςυναλλαγζσ, ςυνεργαςία, ςυντονιςμόσ και θ τυποποίθςθ των ατομικϊν επιςτθμονικϊν αρχϊν, οδιγθςαν ςτθ διεκνοποίθςθ κατά τθ διάρκεια του 19 ου αι., γεγονόσ που πρϊτα ςυνζβθ μζςω τθσ ίδρυςθσ των διεκνϊν επιςτθμονικϊν κεςμϊν και ςχζςεων, που αναπτφχκθκαν μζςα ςτο φορτιςμζνο πεδίο τθσ εκνικισ επιςτθμονικισ ανάπτυξθσ, αλλά δεν εκφράςτθκαν μζςω τθσ διεκνοποίθςθσ των εκνικϊν επιςτθμονικϊν οργανιςμϊν και του διεκνοφσ ανταγωνιςμοφ. Αυτά τα χαρακτθριςτικά κακόριςαν τθν επιςτθμονικι διεκνοποίθςθ και κατά τον 20 ο αι.(fuchs, 2004:758). Κατά το 19ο και 20ο αι. όλοσ ο κόςμοσ ςυμπεριλιφκθκε ςε ζνα παγκόςμιο ςφςτθμα, του οποίου θγοφντο τα ευρωπαϊκά ζκνθ. Θ κουλτοφρα τροποποιικθκε και ζγινε οικονομικά καπιταλιςτικι και πολιτικά φιλελεφκερθ. Θ αςτικι τάξθ ιταν θ νζα θγεμονικι τάξθ, βακιά πεπειςμζνθ για τθν κεντρικι κζςθ τθσ Ευρϊπθσ, τθσ οποίασ θ οικονομία είχε επεκτείνει τθν επιρροι τθσ ςτο μεγαλφτερο τμιμα του παγκόςμιου πολιτικοφ ςυςτιματοσ. Σε εκπαιδευτικοφσ όρουσ μία από τισ διακριτζσ αγορζσ τθσ περιόδου, ιταν θ επζκταςθ ςε όλο τον [20]