1 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ & ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2007-2013» ΜΟΝΑΔΑ Α Ταχ. Δ/νση : Λ. ΑΘΗΝΩΝ 58 Ταχ. Κώδικας : 104 41, ΑΘΗΝΑ Τηλ. : 210 5275216, 210 5275123 E-mail : agrotikianaptixi@mou.gr Αθήνα 15 /11/2012 Αρ. Πρωτ.: 4744 ΠΡΟΣ/ΚΟΙΝ: Πίνακας Διανομής ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2014-2020 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2012
2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2014-2020... 4 1. Η θέση του αγροτικού τομέα στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον.. 8 2. Αποτίμηση των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεων στον αγροτικό τομέα μέχρι σήμερα... 11 2.1 Ανταγωνιστικότητα της γεωργίας... 11 2.1.1 Επενδύσεις στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις... 11 2.1.2 Νέοι Γεωργοί... 13 2.1.3 Μεταποίηση και Εμπορία Γεωργικών Προϊόντων... 13 2.1.4 Ταμίευση & εκμετάλλευση επιφανειακών απορροών... 15 2.1.5 Κατάρτιση... 15 2.1.6 Πρόωρη συνταξιοδότηση... 16 2.2 Βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και δράση για το κλίμα... 16 2.2.1 Γεωργοπεριβαλλοντικά Μέτρα... 16 2.2.2 Ορεινές και Μειονεκτικές περιοχές (ΟΜΠ)... 18 2.3 Ισόρροπη εδαφική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών... 18 2.3.1 Ποιότητα ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας... 18 2.3.2 LEADER... 21 3. Αναφορά δυνατών σημείων, αδυναμιών, ευκαιριών και κινδύνων του αγροτικού τομέα... 24 4. Αναφορά βασικών προτεραιοτήτων ανάπτυξης του αγροτικού τομέα... 34 4.1 Προτεραιότητα 1... 34 4.2 Προτεραιότητες 2 & 3... 35 4.3 Προτεραιότητα 4... 37 4.4 Προτεραιότητα 5... 38 4.5 Προτεραιότητα 6... 38 5. Αναγκαίες θεσμικές και οργανωτικές προσαρμογές Κάλυψη προβλεπόμενων
3 από τον Κανονισμό «αιρεσιμοτήτων»... 40 6. Επισήμανση της χωρικής περιφερειακής διάστασης των προτεραιοτήτων για την αγροτική ανάπτυξη... 47 7. Συνέργειες συμπληρωματικότητα με άλλες τομεακές πολιτικές... 48 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι... 51
4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2014-2020 Σκοπός του εγγράφου είναι να αποτυπώσει τις συνοπτικές και μη δεσμευτικές προτάσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), προς το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών & Δικτύων - Εθνική Αρχή Συντονισμού ΕΣΠΑ - Ειδική Υπηρεσία Στρατηγικής, Σχεδιασμού & Αξιολόγησης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (ΥΠΑΑΥΜΔ), για τη διαμόρφωση των κατευθύνσεων εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής της προγραμματικής περιόδου 2014-2020. Οι προτάσεις του ΥΠΑΑΤ χαρακτηρίζονται ως συνοπτικές κα μη δεσμευτικές καθώς στην «1 η Εγκύκλιο Σχεδιασμού & Κατάρτισης Αναπτυξιακού Προγραμματισμού περιόδου 2014-2020» του ΥΠΑΑΥΜΔ, στους στόχους της οποίας συμβάλλει το παρόν έγγραφο, δεν έχει ληφθεί υπόψη το χρονοδιάγραμμα προετοιμασίας της προγραμματικής περιόδου 2014-2020 του ΥΠΑΑΤ. Το χρονοδιάγραμμα και οι διαδικασίες που έχει προγραμματίσει το ΥΠΑΑΤ, με στόχο τη βέλτιστη και πλέον αποτελεσματική προετοιμασία για τη διαμόρφωση στρατηγικής για την αγροτική ανάπτυξη μετά το 2013 και για την εκπόνηση του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020, αναφέρονται συνοπτικά παρακάτω: Ιούνιος 2012: Οργάνωση εταιρικής σχέση για το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020, με εταίρους από τις αρμόδιες περιφερειακές, τοπικές, αστικές και άλλες δημόσιες αρχές, με τους οικονομικούς και κοινωνικούς εταίρους και με φορείς που εκπροσωπούν την κοινωνία των πολιτών, με περιβαλλοντικούς εταίρους, μη κυβερνητικές οργανώσεις κ.λπ. Ιούνιος 2012: Έκδοση 1 ης Εγκυκλίου του ΥΠΑΑΤ, όπου αναλύονται οι απαιτήσεις των προτάσεων κανονισμού για την αγροτική ανάπτυξη μετά το 2013 και το σχετικό χρονοδιάγραμμα υλοποίησής τους. Ιούνιος 2012: Δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού για SWOT ανάλυση του αγροτικού τομέα υπό το πρίσμα των προτεραιοτήτων για την αγροτική ανάπτυξη (υπ αριθ. 2719/29-6-2012). Το Νοέμβριο 2012 αναμένεται η επιλογή
5 του Αναδόχου. Ιούλιος 2012: Διεξαγωγή του 1 ου Συνεδρίου για την Αγροτική Ανάπτυξη μετά το 2013, που είχε ως στόχο να φέρει κοντά τους εταίρους του ΥΠΑΑΤ για την αγροτική ανάπτυξη, προκειμένου να ενημερωθούν για τις προτάσεις κανονισμών να προσδιορίσουν από κοινού τις αδυναμίες που προέκυψαν κατά την εφαρμογή των παρεμβάσεων του ΠΑΑ 2007-2013 και να καταθέσουν τις απόψεις τους ώστε μέσα από ένα δημιουργικό κοινωνικό διάλογο να συνδιαμορφωθεί η μελλοντική στρατηγική για την Αγροτική Ανάπτυξη. Σεπτέμβριος 2012: Σύσταση Θεματικών Ομάδων Στρατηγικού Σχεδιασμού (ΘΟΣΣ) 1 για τη διαμόρφωση προτάσεων στρατηγικής για την αγροτική ανάπτυξη μετά το 2013, με την όσο το δυνατό μεγαλύτερη συνεισφορά των εταίρων αγροτικής ανάπτυξης. Παράλληλα συστάθηκε Ομάδα Εργασίας για την «Παρακολούθηση & Αξιολόγηση - Σύστημα Διαχείρισης & Ελέγχου». Στις συναντήσεις των ομάδων συμμετέχουν περίπου 250 άτομα. Τα αποτελέσματα των ΘΟΣΣ επεξεργάζεται Τεχνική Επιτροπή Συντονισμού για την Αγροτική Ανάπτυξη (ΤΕΣΑΑ), με στόχο το συντονισμό των συζητήσεων. Οκτώβριος 2012: Δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού για την εκ των προτέρων (ex-ante) αξιολόγηση του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2104-2020 και την Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση. Νοέμβριος 2012: Αποστολή προς το ΥΠΑΑΥΜΔ των πρώτων συνοπτικών και μη δεσμευτικών κατευθύνσεων στρατηγικής για την αγροτική ανάπτυξη μετά το 2013, καθώς η διαδικασία διαβούλευσης με τους εταίρους είναι σε εξέλιξη. Νοέμβριος 2012: Σύσταση Ομάδας Προγραμματικού Σχεδιασμού, σύμφωνα με την 1 η Εγκύκλιο του ΥΠΑΑΥΜΔ. Δεκέμβριος 2012: Η Πρόταση Στρατηγικής που θα προκύψει από τις συνεδριάσεις των ΘΟΣΣ θα τεθεί σε ευρεία διαβούλευση στο διαδίκτυο. Πρόταση Στρατηγικής του ΥΠΑΑΤ για την Αγροτική Ανάπτυξη 2014-2020: Θα ολοκληρωθεί αμέσως μετά την ανακοίνωση του προϋπολογισμού από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα παρουσιαστεί στο 2 ο Συνέδριο για την Αγροτικής Ανάπτυξη μετά το 2013. 1 «Καινοτομία - Έρευνα Κατάρτιση», «Γεωργία & Αγροδιατροφικός Τομέας», «Συμπληρωματικότητα Πυλώνων Ι & ΙΙ», «Γεωργοπεριβαλλοντικές Δράσεις - Κλιματική Αλλαγή», «Δασοπονία- Κλιματική Αλλαγή», «Διαχείριση Υδάτων στη Γεωργία», «Leader - Τοπική Ανάπτυξη».
6 Κατά τα λοιπά ακολουθείται το χρονοδιάγραμμα που έχει τεθεί στο πλαίσιο της 1 ης Εγκυκλίου του ΥΠΑΑΥΜΔ. Σημειώνεται ότι το ΥΠΑΑΤ συμμετέχει σε ημερίδες των Περιφερειών με στόχο την ενημέρωση για τις νέες προτάσεις τις Επιτροπής για την αγροτική ανάπτυξη και την ενεργό εμπλοκή των φορέων πολιτικής της περιφέρειας στην προετοιμασία της προγραμματικής περιόδου 2014-2020. Το δίμηνο Σεπτέμβρης Οκτώβρης 2012 πραγματοποιήθηκαν ημερίδες στη Θεσσαλία (Λάρισα), στο Β. Αιγαίο (Μυτιλήνη), στην Ήπειρο (Γιάννενα) και στη Στερεά Ελλάδα (Ιστιαία). Στο 1 ο Κεφάλαιο περιγράφεται η θέση του αγροτικού τομέα στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον με την παράθεση δεδομένων για τον αγροτικό τομέα και στατιστικών στοιχείων, τα οποία παρουσιάζονται αναλυτικά στο Παράρτημα Ι του εγγράφου. Στο 2 ο Κεφάλαιο επιχειρείται μια συνοπτική αποτίμηση των παρεμβάσεων, του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης & Ανασυγκρότησης της Υπαίθρου 2000-2006 (ΕΠΑΑ-ΑΥ), του Εγγράφου Προγραμματισμού Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΠΑΑ), του Επιχειρησιακού Προγράμματος Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER+ 2000-2006 καθώς και του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 (συμπεριλαμβανομένης εκτίμησης υλοποίησης μέχρι το τέλος της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου), στον αγροτικό τομέα. Επισημαίνεται ότι στην αγροτική ανάπτυξη συμβάλλουν επίσης παρεμβάσεις οι οποίες υλοποιήθηκαν μέσω των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων των ΚΟΑ (για τον τομέα των οπωροκηπευτικών και του ελαιόλαδου) καθώς επίσης και των δράσεων του επενδυτικού νόμου στον πρωτογενή τομέα. Για τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων των ΚΟΑ δεν υπάρχουν συγκεντρωτικά στοιχεία και για τις παρεμβάσεις του επενδυτικού νόμου τα αντίστοιχα στοιχεία τα έχει το ΥΠΑΑΥΜΔ. Στο 3 ο Κεφάλαιο παρατίθεται μια συνοπτική αποτύπωση των δυνατών σημείων, αδυναμιών, ευκαιριών και απειλών του αγροτικού τομέα ως προς τους στόχους της αγροτικής ανάπτυξης (COM(2011)627 final/2, Άρθρο 4) και ως προς την οριζόντια προτεραιότητα για την «προώθηση της μεταφοράς γνώσεων και της καινοτομίας στη γεωργία και τις αγροτικές περιοχές (COM(2011)627 final/2, Άρθρο 5). Η τελική ανάλυση των δυνατών σημείων, αδυναμιών, ευκαιριών και απειλών του αγροτικού τομέα θα προκύψει από τη μελέτη η οποία έχει ήδη προκηρυχθεί από το ΥΠΑΑΤ.
7 Στο 4 ο Κεφάλαιο παρατίθεται συνοπτική αποτύπωση των προτεραιοτήτων της αγροτικής ανάπτυξης για την περίοδο 2014-2020 ως προς τους στόχους της αγροτικής ανάπτυξης (COM(2011)627 final/2, Άρθρο 4) και ως προς την οριζόντια προτεραιότητα για την «προώθηση της μεταφοράς γνώσεων και της καινοτομίας στη γεωργία και τις αγροτικές περιοχές (COM(2011)627 final/2, Άρθρο 5), χωρίς να γίνεται ιεράρχησή τους στην παρούσα φάση. Στο 5 ο Κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια εκτίμησης του βαθμού ετοιμότητας για τις αναγκαίες θεσμικές και οργανωτικές προσαρμογές που απαιτούνται για την εκπλήρωση των εκ των προτέρων προϋποθέσεων, όπως αυτές αποτυπώνονται στην πρόταση κανονισμού για την αγροτική ανάπτυξη (COM(2011)627 final/2, Παράρτημα 4). Στο 6 ο Κεφάλαιο αναφέρονται οι πιθανές χωρικές περιφερειακές επιπτώσεις και επιδράσεις από την προώθηση των προτεραιοτήτων αγροτικής ανάπτυξης του Κεφ. 4. Στο 7 ο Κεφάλαιο αποτυπώνονται συνοπτικά οι πιθανές συνέργιες μεταξύ των προτεραιοτήτων αγροτικής ανάπτυξης με άλλες τομεακές πολιτικές. Επισημαίνεται ότι η επίτευξη των στόχων της αγροτικής ανάπτυξης, σύμφωνα με την Πρόταση Κανονισμού COM(2011)627 final/2, επιδιώκεται και μέσω προτεραιοτήτων για τη δασοπονία. Αυτές είναι η προώθηση της μεταφοράς γνώσεων και της καινοτομίας στη δασοπονία, η αποκατάσταση και διατήρηση των οικοσυστημάτων που εξαρτώνται από τη δασοπονία και η προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων και στήριξη της μεταστροφής προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα με ανθεκτικότητα στην αλλαγή του κλίματος στον τομέα της δασοπονίας. Παρόλα αυτά, στο παρόν έγγραφο δε γίνεται ανάλυση του τομέα της δασοπονίας, καθώς αποτελεί αρμοδιότητα του Υπουργείου Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.
8 1. Η θέση του αγροτικού τομέα στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Σαφή πτωτική τάση ακολουθεί το ποσοστό συμμετοχής του παραγόμενου εγχώριου προϊόντος (ακαθάριστη προστιθέμενη αξία) από τον αγροτικό τομέα στο συνολικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της ελληνικής οικονομίας κατά την περίοδο 2002 (5,2%) - 2008 (2,7%). Σταθεροποιητικές τάσεις επικρατούν τη τριετία 2009-2011 (2,7%-2,8%). Παραμένει όμως πάνω από το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. των 27 που με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat (2010) ανέρχεται στο 1,7%. Ως προς το γεωργικό εισόδημα, όπως αυτό αντανακλάται από τον δείκτη Α του γεωργικού εισοδήματος ο οποίος αναφέρεται στο πραγματικό, καθαρό, κατά μονάδα εργασίας γεωργικό εισόδημα, εμφανίζει μία τάση έντονης συρρίκνωσης. Οι όποιες αυξήσεις στο γεωργικό εισόδημα κατά την εξεταζόμενη 10ετία απέχουν πολύ από τις μειώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε αυτό και σε απόλυτους αριθμούς και σε ποσοστιαία βάση. Την τελευταία 3ετία, το γεωργικό εισόδημα ενώ ενισχύθηκε κατά 2,18% το 2009/2008, εν συνεχεία συρρικνώθηκε κατά 7,6% το 2010/2009 και κατέγραψε περαιτέρω πτώση 5,56% το 2011/2010. Αναφορικά με την Καθαρή Προστιθέμενη Αξία (= ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του αγροτικού τομέα - ανάλωση παγίου κεφαλαίου - φόροι στην παραγωγή + επιδοτήσεις στην παραγωγή) σε ονομαστικές τιμές αυτή ανήλθε στα 6.230,77 εκ. ευρώ το 2011 έναντι 6.526,91 εκ. ευρώ το 2010 και 6.967,67 εκ. ευρώ το 2009, δηλαδή μειώθηκε κατά (-) 4,54% το 2011/2010 έναντι μείωσης κατά (-) 6,33% το 2010/2009, άρα εδώ προκύπτει μια επιβράδυνση του ρυθμού συρρίκνωσης της καθαρής προστιθέμενης αξίας από την αγροτική δραστηριότητα. Η πραγματική μεταβολή της καθαρής προστιθέμενης αξίας του αγροτικού τομέα (δηλαδή αποπληθωρισμένη) είναι -5,86% το 2011/2010 έναντι -7,9% το 2010/2009. Οι επιδοτήσεις της ΚΑΠ ανήλθαν στα 3.001,86 εκ. ευρώ το 2011 δηλαδή αποτελούν το 48,2% της καθαρής προστιθέμενης αξίας, ενώ τα αντίστοιχα μεγέθη του 2010 ήταν 2.900,63 εκ. ευρώ και 44,4% και του 2009 ήταν 3.224,20 εκ. ευρώ και 46,3%. Από τα 3 περίπου δις κατ έτος, τα 2,4 είναι άμεσες ετήσιες πληρωμές και τα υπόλοιπα από το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης, τα οποία δεν καταλήγουν
9 αναγκαστικά στην πρωτογενή παραγωγή. Στη φυτική παραγωγή, ο όγκος παραγωγής εμφανίζει αύξηση μόλις κατά (+)0,68% το 2011/2010. Στη ζωική παραγωγή ο όγκος παραγωγής μειώθηκε μόλις κατά (-) 0,29%. Στο σύνολο της η αγροτική παραγωγή αυξήθηκε ως προς τον όγκο μόλις κατά (+)0,39%. Το κόστος παραγωγής, προκύπτει τόσο από το μέσο σταθμικό Δείκτη Τιμών Εισροών 2, ο οποίος σημείωσε αύξηση 8,7% το 2011/2010, έναντι αύξησης 4,2% το 2010/2009, όσο και από το Δείκτη Αμοιβής Συντελεστών Παραγωγής (ημερομίσθια, ενοίκια αγροκτημάτων, τόκοι δανείων, ενοίκια μηχανημάτων), ο οποίος αυξήθηκε κατά 2,1% το 2011/2010 έναντι μείωσης κατά 0,7% το 2010/2009. Αντίστοιχα, ο μέσος Δείκτης Τιμών Εκροών που αφορά στις τιμές που απολαμβάνει ο παραγωγός από την πώληση των προϊόντων του, σημείωσε μείωση κατά 1,1% το 2011/2010, έναντι αύξησης 13,5% που σημειώθηκε το 2010/2009. Ως προς την απασχόληση στον πρωτογενή τομέα, σε έκταση 10ετίας (Β 3μηνα ετών) η τάση είναι σαφώς πτωτική με εξαίρεση τη διετία 2009-2010. Το 2011 ο αριθμός των απασχολουμένων μειώθηκε κατά 7,6% και περαιτέρω κατά 3,1% το 2012. Το ποσοστό των απασχολουμένων στον πρωτογενή τομέα ανέρχεται το 2012 στο 13% των απασχολουμένων σε όλους τους τομείς της οικονομίας έναντι 15,3% που ήταν το 2003. Η έκταση της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης εμφανίζει την τελευταία 4ετία 2007-2010 σοβαρή συρρίκνωση κατά 19% και ο αντίστοιχος αριθμός των εκμεταλλεύσεων παρουσιάζει επίσης σημαντική μείωση κατά 21,7% το 2010 σε σχέση με το 2007. Το φαινόμενο αυτό εξηγείται εν μέρει λόγω των ρυθμίσεων της ΚΑΠ και αναμένεται να έχει επανέλθει σχετικώς το 2012. Το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων της Ελλάδας διεθνώς, μετά την εκτίναξη του στα 3 δις ευρώ το 2007 από τα 2,1 δις το 2006, κατέγραψε ιδιαίτερα σημαντική συρρίκνωση το 2009 (-23,1%) και το 2010 (-19,9%). Όμως το 2011 διευρύνθηκε και πάλι (+4,6%). Τα στοιχεία για το 8μηνο 2012/ 8μηνο 2011 είναι άκρως ενθαρρυντικά, καθώς διαφαίνεται μείωση του εμπορικού ελλείμματος κατά (-) 41,1%. 2 Ο δείκτης τιμών εισροών αναφέρεται στις μεταβολές των τιμών που καταβάλουν οι ίδιοι οι παραγωγοί για την αγορά των χρησιμοποιημένων μέσων (εισροών) της παραγωγικής διαδικασίας
10 Οι εισαγωγές, στο σύνολο της περιόδου 2008-2012, παρουσιάζουν ΠΤΩΤΙΚΗ ΤΑΣΗ: +6,9% το 2008, -10,2% το 2009, -2,7% το 2010, +2,1% το 2011, -, 5,7% το 8μηνο 2012 και οι εξαγωγές ΑΝΟΔΙΚΗ ΤΑΣΗ: +13% το 2008, -0,8% το 2009, +7% το 2010, +1,1% το 2011,, +12.8% το 8μηνο 2012. Αναφορικά με τη γεωγραφική διάρθρωση του εμπορικού ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων προκύπτει ότι, βάσει των στοιχείων για το 2011, το 77,1% των εισαγωγών προέρχεται από την Ε.Ε., το 70,5% των εξαγωγών είναι προς την Ε.Ε. και συνεπώς το 92,4% του εμπορικού ελλείμματος δημιουργείται από τις συναλλαγές με την Ε.Ε.. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει τη συντριπτική εξάρτηση από την Ε.Ε. ενώ υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης του αγροτικού εμπορίου στο επίπεδο των Τρίτων Χωρών. Από τη διάρθρωση των εισαγωγών στην 4ετία 2008-2011, προκύπτει ότι η μέση αξία των εισαγωγών κρέατος-παρασκευασμάτων κρέατος και των γαλακτοκομικών προϊόντων, ανέρχεται στο ύψος των 1,913 δις, αποτελώντας έτσι το 29% περίπου του μέσου όρου της συνολικής αξίας των εισαγωγών σε αγροτικά προϊόντα. Στις εν λόγω κατηγορίες αγροτικών προϊόντων η μέση αξία του εμπορικού τους ελλείμματος στην 4ετία 2008-2011 αντιπροσωπεύει το 68% της μέσης αξίας του συνολικού ελλείμματος στα αγροτικά προϊόντα. Από τη διάρθρωση των εξαγωγών προκύπτει η συντριπτική υπεροχή των Φρούτων και Λαχανικών που αποτελούν κατά μέσο όρο στην 4ετία το 34% της συνολικής αξίας των αγροτικών εξαγωγών. Το μερίδιο των αγροτικών εξαγωγών στις συνολικές εξαγωγές της χώρας είναι ιδιαίτερα σημαντικό αλλά με φθίνουσα τάση: 28,4% το 2009, 27,2% το 2010 και 20,1% το 2011 (προσωρινά στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Στο Παράρτημα Ι παρατίθενται πίνακες με στοιχεία του αγροτικού τομέα.
11 2. Αποτίμηση των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεων στον αγροτικό τομέα μέχρι σήμερα Οι στόχοι της Αγροτικής Ανάπτυξης, σύμφωνα με το άρθρο 4 της πρότασης Κανονισμού για την Αγροτική Ανάπτυξη, είναι: 1) η ανταγωνιστικότητα της γεωργίας 2) η βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και δράση για το κλίμα 3) η ισόρροπη εδαφική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών Ακολουθεί συνοπτική αποτύπωση των αποτελεσμάτων των σημαντικότερων μέτρων της προηγούμενης (2000-2006) καθώς και της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου (2007-2013), σε σχέση με την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Στην εικόνα φαίνεται η αντιστοίχιση με τους θεματικούς στόχους του Κοινού Στρατηγικού Πλαισίου. 2.1 Ανταγωνιστικότητα της γεωργίας 2.1.1 Επενδύσεις στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις Στην 3 η προγραμματική περίοδο το Μέτρο προέβλεπε την ενίσχυση επενδύσεων σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις και περιέλαβε ανειλημμένες υποχρεώσεις του Β Κ.Π.Σ. για επενδύσεις τόσο στην φυτική, όσο και στην ζωική παραγωγή και τα επενδυτικά σχέδια του Γ Κ.Π.Σ. για επενδύσεις κυρίως στην ζωική παραγωγή, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό της φυτικής παραγωγής στο Γ ΚΠΣ εντάχθηκε στα ΠΕΠ. Συνολικά χρηματοδοτήθηκαν 19.598 επενδύσεις. Στην 4 η προγραμματική περίοδο το μέτρο προβλέπει την ενίσχυση επενδύσεων σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις και συμπεριλαμβάνει τις ανειλημμένες υποχρεώσεις του Γ Κ.Π.Σ., τα σχέδια βελτίωσης μικρού κόστους (αμελκτήρια αιγοπροβατοτροφικών εκμεταλλεύσεων) και τα σχέδια βελτίωσης μεγάλου κόστους στη φυτική και ζωική παραγωγή Για τα μικρά σχέδια βελτίωσης, εγκρίθηκαν συνολικά 581 αιτήσεις ενίσχυσης που αντιστοιχούν σε περίπου 14 εκ. Δημόσια Δαπάνη και για τα μεγάλα σχέδια βελτίωσης έχουν υποβληθεί συνολικά 7.730 αιτήσεις ενίσχυσης συνολικής
12 δημόσιας δαπάνης 670,8 εκ., οι οποίες αξιολογούνται και εγκρίνονται σταδιακά. Στις περιπτώσεις, στις οποίες τα διαρθρωτικά προβλήματα ήταν έντονα (π.χ. διαθεσιμότητα γης, μειωμένη ανταγωνιστικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων των επιμέρους τομέων κ.λπ.) και η διαθέσιμη χρηματοδότηση ήταν περιορισμένη δεν καλύφτηκαν οι ανάγκες των ενδιαφερόμενων γεωργών. Όταν η στόχευση του Μέτρου επικεντρωνόταν σε συγκεκριμένες κατηγορίες δικαιούχων, είδη περιοχών, μεγέθη εκμεταλλεύσεων ή τύπους επενδύσεων φαίνεται ότι συνέβαλε αποτελεσματικότερα στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και στη διατήρηση βιώσιμων γεωργικών δραστηριοτήτων. Στο Μέτρο δόθηκε μεγαλύτερη βαρύτητα στην επίτευξη των οικονομικών στόχων και δευτερευόντως των περιβαλλοντικών και κοινωνικών. Στις περιβαλλοντικές προτεραιότητες δόθηκε βαρύτητα για την κάλυψη των απαιτήσεων συμμόρφωσης με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα. Ειδικοί οικονομικοί στόχοι του Μέτρου ήταν η διατήρηση ή / και η δημιουργία θέσεων απασχόλησης, η οικονομική ανάπτυξη και η βελτίωση του γεωργικού εισοδήματος. Η θετική επίδραση στην ανταγωνιστικότητα ήταν αποτέλεσμα μείωσης του κόστους παραγωγής και βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων, ενώ η ενίσχυση της βιωσιμότητας προκλήθηκε από τη βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής και των συνθηκών εργασίας. Ωστόσο, θα πρέπει να γίνει η διάκριση μεταξύ της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε επίπεδο δικαιούχων και σε επίπεδο τομέα. Το Μέτρο είχε θετικά αποτελέσματα για το περιβάλλον όταν οι επενδύσεις περιελάμβαναν την υιοθέτηση νέων, καθαρότερων τεχνολογιών και σύγχρονο εξοπλισμό. Ενδείκνυται ένας συνεκτικός σχεδιασμός του Μέτρου, ο οποίος θα λαμβάνει υπόψη τις άμεσες και έμμεσες σχέσεις μεταξύ της γεωργίας με την ευρύτερη αγροτική οικονομία, το περιβάλλον, θα προωθεί τη συνέργεια, θα ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό την ανταπόκρισή του, όχι μόνο στην κάλυψη των αναγκών της γεωργίας, αλλά και των αγροτικών περιοχών. Αν και το μέγεθος της στήριξης δεν ήταν αρκετά μεγάλο για να δημιουργήσει μια αξιοσημείωτη επίπτωση σε επίπεδο τομέα, οι επιπτώσεις στους επιμέρους δικαιούχους σε πολλές περιπτώσεις ήταν ιδιαίτερα σημαντική.
13 2.1.2 Νέοι Γεωργοί Το Μέτρο προβλέπει την καταβολή ενισχύσεων για την ενθάρρυνση της εγκατάστασης νέων γεωργών στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Στο πλαίσιο της τρίτης προγραμματικής περιόδου εντάχθηκαν 4.115 νέοι γεωργοί ως ανειλημμένες υποχρεώσεις από το Β ΚΠΣ και 15.550 ως νέες εντάξεις στη τρίτη προγραμματική περίοδο. Στο πλαίσιο της τέταρτης προγραμματικής περιόδου εντάχθηκαν 5.500 νέοι γεωργοί ως ανειλημμένες υποχρεώσεις από το Γ Κ.Π.Σ. και 8.500 ως νέες εντάξεις. Το μέτρο των Νέων Γεωργών καλύπτει τις ανάγκες της γεωργίας καθώς και των αγροτικών περιοχών. Συμβάλλει σημαντικά στην αντιμετώπιση της γήρανσης του πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές ενθαρρύνοντας την παραμονή και εγκατάσταση των νέων στην ύπαιθρο. Παρόλα αυτά όμως, η επιτυχία της υλοποίησής του αμφισβητείται για τρεις λόγους: α) το ποσό ενίσχυσης δεν ήταν ικανοποιητικό για τους νέους ανθρώπους, β) υπήρχαν αδυναμίες στα κριτήρια επιλογής (οι υπερβολικές απαιτήσεις μείωσαν το ενδιαφέρον) και γ) η έλλειψη υπηρεσιών και υποδομών στις αγροτικές περιοχές. Το Μέτρο συνέβαλε στην απασχόληση, αλλά δεν εξασφάλισε επαρκώς τη βιωσιμότητα των εκμεταλλεύσεων και κατά συνέπεια των θέσεων απασχόλησης. Το μέτρο ήταν συναφές με τις οικονομικές και κοινωνικές προτεραιότητες της αγροτικής πολιτικής και ιδίως όταν υλοποιήθηκε σε συνέργεια με άλλα μέτρα. Ενδείκνυται η συνέργεια του μέτρου με τα μέτρα της παροχής συμβουλών και της κατάρτισης. 2.1.3 Μεταποίηση και Εμπορία Γεωργικών Προϊόντων Συνολικά στην τρίτη προγραμματική περίοδο ενισχύθηκαν 1.672 επενδύσεις στην Α μεταποίηση και εμπορία γεωργικών προϊόντων, που είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία 3.869 νέων θέσεων εργασίας. Στην τέταρτη προγραμματική περίοδο μέχρι στιγμής έχουν ενταχθεί 69 επενδύσεις από την 1 η προκήρυξη και δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί η διαδικασία της αξιολόγησης των αιτήσεων της 2 ης προκήρυξης.
14 Κρίνοντας από τον αριθμό των αιτήσεων και τη γεωγραφική του κάλυψη τo Μέτρο ήταν από τα πιο δημοφιλή της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου. Καλύπτει τις ανάγκες του τομέα συμβάλλοντας στον εκσυγχρονισμό και στη βιωσιμότητά του ενώ οδηγεί και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων. Το μέτρο συνέβαλε θετικά όταν εφαρμόστηκε σε περιοχές που αντιμετωπίζουν διάφορες δυσκολίες, οι οποίες σχετίζονται με τη δυνατότητα πρόσβασης και την ανταγωνιστικότητα (δυνατότητα διάθεσης των προϊόντων, εισαγόμενα προϊόντα). Επίσης, συνέβαλε σε όλες τις προτεραιότητες του αγροτικού τομέα, οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές με κυρίαρχο στόχο τον οικονομικό. Παράλληλα όμως η καινοτομία και η χρήση νέων τεχνολογιών συνέβαλαν στην επίτευξη των στόχων και άλλων προτεραιοτήτων. Θετικά αποτελέσματα είχε η συνέργεια με άλλα Μέτρα όπως το Μέτρο «Εκσυγχρονισμός των Γεωργικών Εκμεταλλεύσεων», τα «Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου» και το LEADER. Ιδιαίτερα θετικά όμως είναι τα αποτελέσματα όταν διατίθενται πιστώσεις για μικρές επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε συλλογικές δράσεις ενώ αρνητικές επιπτώσεις παρουσιάστηκαν όταν οι επενδύσεις καλύπτουν προσωρινές ανάγκες σε περιορισμένο τοπικό επίπεδο. Ο κύριος αντίκτυπος του μέτρου ήταν η βελτίωση της ποιότητας και της ανταγωνιστικότητας καθώς και η δυνατότητα επέκτασης των πωλήσεων σε τοπικό, εθνικό και διασυνοριακό επίπεδο. Το Μέτρο δεν θεωρείται ότι είχε επιρροή στις τιμές των προϊόντων καθώς οι τιμές συχνά επηρεάζονται από τις τάσεις στις διεθνείς τιμές των βασικών γεωργικών προϊόντων. Η εξέλιξη που θα πραγματοποιούταν χωρίς την υλοποίηση του προγράμματος διαφέρει σημαντικά μεταξύ των περιοχών. Η εφαρμογή του Μέτρου σε μικρές επιχειρήσεις τροφίμων που προβαίνουν σε συνεργατικές διαδικασίες δημιουργεί θετικά αποτελέσματα στην ανταγωνιστικότητα και την δημιουργία εργασίας. Συνίσταται η ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ των δικαιούχων και παραγωγών σε όλα τα στάδια του μέτρου και σε διάφορα θέματα όπως καινοτομία, περιορισμός υποπροϊόντων και λυμάτων, προστασία του περιβάλλοντος κ.λπ.
15 2.1.4 Ταμίευση & εκμετάλλευση επιφανειακών απορροών Στην τρίτη προγραμματική περίοδο οι στόχοι του μέτρου ήταν κυρίως περιβαλλοντικοί ενώ στη παρούσα προγραμματική περίοδο ο κυρίαρχος στόχος του αντίστοιχου μέτρου στο ΠΑΑ είναι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Στο πλαίσιο του Μέτρου κατά την 3 η προγραμματική περίοδο υλοποιήθηκαν 37 αρδευτικά εγγειοβελτιωτικά έργα, τα οποία συμβάλλουν στην αύξηση της αποθηκευτικής ικανότητας κατά 8 εκατ. κυβικά μέτρα και τελικά στην βελτίωση των συνθηκών άρδευσης 100.000 στρεμμάτων. Στην 4 η προγραμματική περίοδο έχουν ενταχθεί 108 εγγειοβελτιωτικά έργα (συμπεριλαμβάνονται 10 έργα γέφυρες), συνολικού προϋπολογισμού 1.459,85 εκ. και έχουν πραγματοποιηθεί πληρωμές ύψους 179.981.334. Στη παρούσα φάση δίνεται προτεραιότητα ολοκλήρωσης των υποχρεώσεων και των έργων αυτών που παρουσιάζουν καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων του Προγράμματος, συμβάλλοντας στην προώθηση της ορθολογικής χρήσης των υδατικών πόρων (εξοικονόμηση νερού άρδευσης, βελτίωση της αποδοτικότερης χρήσης του και βελτίωση της ικανότητας αποθήκευσής του). 2.1.5 Κατάρτιση Στη τρίτη προγραμματική περίοδο δεν προβλέποταν στο πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης ενέργειες κατάρτισης καθώς αυτές πραγματοποιήθηκαν από το ΕΚΤ μέσω τομεακού και περιφερειακών προγραμμάτων. Στην τέταρτη προγραμματική περίοδο στο πλαίσιο του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ), είχε αρχικά συμπεριληφθεί το Μέτρο 111 «Επαγγελματική κατάρτιση και δράσεις ενημέρωσης», το οποίο στη συνέχεια καταργήθηκε προκειμένου να πραγματοποιηθεί από το ΕΚΤ. Βασικοί παράγοντες επιτυχίας για την κατάρτιση είναι η διάγνωση των αναγκών, ο συντονισμός μεταξύ των αρμόδιων οργανισμών που ασχολούνται με την παροχή κατάρτισης και οι συνέργειες με άλλα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης.
16 2.1.6 Πρόωρη συνταξιοδότηση Παρά τη δυνατότητα του μέτρου πρόωρης συνταξιοδότησης να επηρεάσει θετικά τα δομικά χαρακτηριστικά και τη βιωσιμότητα του γεωργικού τομέα, δεν κατάφερε (στις περισσότερες περιπτώσεις), στην πράξη, να ανταποκριθεί στις αγροτικές αναπτυξιακές ανάγκες, κυρίως λόγω της χαμηλής ελκυστικότητας της οικονομικής ενίσχυσης και της ανεπαρκούς συνοχής μεταξύ της πρόωρης συνταξιοδότησης και των άλλων μέτρων αγροτικής ανάπτυξης ή υφιστάμενων συστημάτων συνταξιοδότησης. Το μέτρο θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση διαρθρωτικών αδυναμιών και δημογραφικών προβλημάτων. Ωστόσο, φαίνεται ότι το μέτρο εξυπηρέτησε κυρίως κοινωνικές προτεραιότητες για την αγροτική ανάπτυξη και όχι τόσο οικονομικές. Υπήρχαν επίσης και άλλοι παράγοντες που καθόρισαν την απόφαση των αγροτών να συνταξιοδοτηθούν, όπως προσωπικές συνθήκες, οι πιέσεις αστικοποίησης και οι ελκυστικές τιμές που προσφέρονται για αλλαγή χρήσης της γεωργικής γης ή οι υψηλότεροι μισθοί που προσφέρονταν για την απασχόληση εκτός του γεωργικού τομέα. Η μεταβίβαση προς συγγενείς απλώς συνέβαλε σε μια εσωτερική αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και όχι σε μια πραγματική διαρθρωτική αλλαγή στην τοπική οικονομία. 2.2 Βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και δράση για το κλίμα 2.2.1 Γεωργοπεριβαλλοντικά Μέτρα Τα γεωργοπεριβαλλοντικά Μέτρα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δράσεων, επιτρέποντας την αντιμετώπιση των πολλαπλών περιβαλλοντικών αναγκών σε πολύ διαφορετικές εδαφικοκλιματικές συνθήκες. Είναι προσαρμόσιμα και αρκετά ευέλικτα μέτρα με σημαντικές θετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το ευρύ φάσμα των δράσεων διευκολύνει την εστιασμένη του στόχευση ακόμη και σε τοπική
17 κλίμακα. Οι στόχοι του μέτρου επιτεύχθηκαν με ικανοποιητικό τρόπο σχετικά με την αντιμετώπιση των αναγκών που συνδέονται με την προστασία του τοπίου, του εδάφους και της ποιότητας των υδάτων, της βιοποικιλότητας και την εφαρμογή φιλικών προς το περιβάλλον μεθόδων παραγωγής. Όταν η στόχευση του μέτρου είναι επικεντρωμένη, όταν δηλαδή το μέτρο εστιάζεται σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο ή δικαιούχους, ή τύπους περιοχών (π.χ. ορεινές, μειονεκτικές), οι περιβαλλοντικές ανάγκες καλύπτονται με περισσότερη ακρίβεια. Σημειώνεται όμως ότι η εφαρμογή του μέτρου θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη όχι μόνο διακριτά τμήματα σε ένα αγρόκτημα αλλά να λαμβάνει υπόψη και το αγρόκτημα εξ ολοκλήρου προκειμένου να υπάρχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Τα μέτρα αυτά ανταποκρίθηκαν στις περιβαλλοντικές προτεραιότητες, συνέβαλαν στην κάλυψη των αναγκών για την αειφόρο ανάπτυξη του αγροτικού τομέα, σε εθνικό και περιφερειακό πλαίσιο. Ωστόσο υπάρχει περιθώριο βελτίωσης θέτοντας πιο συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς στόχους καθώς κάποιοι θεωρούνται ασαφείς ενώ η στοχοθεσία προς τη βιοποικιλότητα κρίνεται ως ελλιπής. Ελλείψεις στο σύστημα παρακολούθησης που συνδέεται με το μέτρο των γεωργοπεριβαλλοντικών (συμπεριλαμβανομένων των βασικών δεδομένων) δημιουργούν διφορούμενες αποφάσεις σχετικά με το επίπεδο της απόδοσης. Τα περιβαλλοντικά οφέλη του μέτρου εντοπίστηκαν σε ολόκληρη την ΕΕ των 25, αλλά προέρχονται κυρίως από γνωμοδοτήσεις και δεν είναι ποσοτικά. Τα θετικά αποτελέσματα που προκύπτουν από την εφαρμογή του Μέτρου δεν περιορίζονται μόνο σε επίπεδο εκμετάλλευσης αλλά επεκτείνονται σε ευρύτερο επίπεδο λόγω των θετικών επιπτώσεων στο περιβάλλον (τοπίο, βιοποικιλότητα, ποιότητα εδάφους κ.λπ.) Η εφαρμογή του Μέτρου είχε θετικά αποτελέσματα ως προς τη ποιότητα νερού με την υλοποίηση των αντίστοιχων δράσεων, όμως αμφίβολη είναι η συμβολή του στην ποσότητα νερού καθώς σε αυτό συμβάλλει η χρήση εξειδικευμένης τεχνολογίας. Γενικά παράγοντες οι οποίοι συνεισφέρουν σε μία πιο αποτελεσματική και επιτυχημένη εφαρμογή του Μέτρου είναι ο καθορισμός συγκεκριμένων στόχων και επιλογής συγκεκριμένων διαδικασιών, η εφαρμογή των γεωργοπεριβαλλοντικών
18 μέτρων σε τοπικό επίπεδο, η βελτίωση του συστήματος παρακολούθησης και ελέγχου, η συμπληρωματικότητα και συνέργεια με άλλα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης και η συνέργεια με μέτρα των άλλων διαρθρωτικών ταμείων. 2.2.2 Ορεινές και Μειονεκτικές περιοχές (ΟΜΠ) Το καθεστώς για τις ΟΜΠ κρίνεται ως σχετικό με τις γεωργικές και αγροτικές αναπτυξιακές ανάγκες. Καλύπτει σχεδόν το 55% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης (ΧΓΕ) στην ΕΕ των 25. Το μέτρο των μειονεκτικών περιοχών θεωρείται ότι συνέβαλε στη διατήρηση γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε μειονεκτικές περιοχές, με πολύ σημαντική συμβολή στα γεωργικά εισοδήματα, στην κοινωνική και οικονομική συνοχή και στην ισορροπημένη εδαφική ανάπτυξη. Οι αδυναμίες του μέτρου αφορούν: α) ανεπαρκείς αποζημιώσεις και β) κακή στόχευση η οποία δεν περιλαμβάνει την ένταση της εδαφικής ή μειονεκτικής διαφοροποίησης. Κατά παρέκκλιση των ανωτέρω, υπήρχαν καλές πρακτικές που επιτρέπουν οριοθέτηση της επιλεξιμότητας με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Συνίσταται η ενσωμάτωση των καλών πρακτικών, η συμπληρωματικότητα με τις επενδύσεις στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και το μέτρο των νέων γεωργών και ο καθορισμός μιας ενιαίας στρατηγικής χρησιμοποιώντας μια bottom-up προσέγγιση με τους τοπικούς φορείς, προκειμένου να αναπτυχθεί επαρκής και λεπτομερής συνέργεια. 2.3 Ισόρροπη εδαφική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών 2.3.1 Ποιότητα ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας Στο πλαίσιο του Άξονα 7 «Προγράμματα ανάπτυξης αγροτικού χώρου» του ΕΠΑΑΑΥ, που υλοποιήθηκε μέσω δέκα τεσσάρων (14) Μέτρων, εφαρμόστηκε μια σειρά δραστηριοτήτων για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη του αγροτικού χώρου (ΟΠΑΑΧ). Οι
19 Δράσεις αυτές εφαρμόστηκαν σε επιλεγμένες κυρίως ορεινές και μειονεκτικές περιοχές, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες των περιοχών αυτών και είχαν στόχο να βοηθήσουν τους κατοίκους της υπαίθρου να προσδώσουν βιωσιμότητα στην εκμετάλλευσή τους, ώστε να δώσουν πνοή οικονομικής και κοινωνικής ανανέωσης στην ύπαιθρο, περιλαμβάνοντας και υποδομές και υπηρεσίες εξυπηρέτησης του αγροτικού πληθυσμού και της αγροτικής οικονομίας στην ύπαιθρο. Στο πλαίσιο του Άξονα υλοποιήθηκαν 40 προγράμματα ολοκληρωμένης ανάπτυξης του αγροτικού χώρου καλύπτοντας 224 Καποδιστριακούς δήμους της Χώρας, έχοντας θετικές επιπτώσεις σε έναν αγροτικό πληθυσμό που ξεπερνά τις 800.000. Ο Άξονας περιλάμβανε μικρά δημόσια έργα και ιδωτικές επενδύσεις όπως περιγράφονται παρακάτω : Μέτρα Δημοσίων Έργων Χρηματοδοτήθηκαν συνολικά 605 μικρά Δημόσια έργα στους Δήμους των περιοχών παρέμβασης των ΟΠΑΑΧ, για εγγειοβελτιωτικά έργα, ανακαίνιση και ανάπτυξη οικισμών, την προστασία και διατήρηση της αγροτικής μας κληρονομιάς, την διαχείριση των υδατικών πόρων της γεωργίας την αγροτική οδοποιία και την προστασία του περιβάλλοντος και του τοπίου στις αγροτικές περιοχές των ΟΠΑΑΧ. Μέτρα Ιδιωτικών επενδύσεων Χρηματοδοτήθηκαν 1.505 ιδιωτικές επενδύσεις στους τομείς του αγροτουρισμού, του τουρισμού, της βιοτεχνίας, της α μεταποίησης γεωργικών και δασοκομικών προϊόντων, καθώς επίσης και στην εμπορία γεωργικών προϊόντων ποιότητας, τη χρησιμοποίηση ήπιων μορφών ενέργειας, την διοργάνωση παραδοσιακών γιορτών και την διατήρηση στοιχείων της αγροτικής κληρονομιάς στις περιοχές παρέμβασης των ΟΠΑΑΧ. Οι στόχοι σε επίπεδο Επιχειρησιακού Προγράμματος σε γενικές γραμμές επετεύχθησαν και σε πολλές περιπτώσεις υπερκαλύφθηκαν, ενώ δεν σημειώθηκαν σημαντικές αποκλίσεις. Υστέρηση σε τιμές δεικτών εμφανίζονται στην περίπτωση του αριθμού των αναμενόμενων θέσεων απασχόλησης του Άξονα 7, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι τελικά, για τον Άξονα 7 οι υλοποιηθείσες ιδιωτικές επενδύσεις, πραγματοποίησαν μειωμένες προσλήψεις προσωπικού από τις αρχικά προεκτιμημένες, γεγονός που οφείλεται με την σειρά του στα προβλήματα ρευστότητας των ιδιωτών, σε συνέχεια της εμφάνισης της οικονομικής κρίσης που ενέκυψε παγκοσμίως, αλλά και σε μεγαλύτερο
20 βαθμό στη Χώρα μας. Σε σύγκριση με τους στόχους και τα επιτεύγματα, τα έργα και οι υποδομές ήταν τα πιο αποτελεσματικά μέτρα ενώ σχετικά με τις δράσεις ανακαίνισης και ανάπτυξης των χωριών οι απόψεις διίστανται σχετικά με την αναγκαιότητα και την αποτελεσματικότητά τους. Οι σημαντικότερες επιπτώσεις των ΟΠΑΑΧ ήταν η βελτίωση των διαρθρωτικών χαρακτηριστικών και της ανταγωνιστικότητας της αγροτικής οικονομίας, καθώς και των συνθηκών διαβίωσης των πληθυσμών. Ενδείκνυται η δημιουργία πιο συνεκτικού πακέτου μέτρων, δεδομένου ότι όλα τα προβλήματα και οι λύσεις τους είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Συνίσταται η βελτίωση της συμπληρωματικότητας με τα άλλα διαρθρωτικά ταμεία και τα προγράμματα χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο πλαίσιο του Άξονα 3 του ΠΑΑ 2007-2013, συμπεριλαμβάνεται μία δέσμη μέτρων και δράσεων που αφορούν σε δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις αλλά λόγω της περιορισμένης υλοποίησης δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για την αποτίμηση των παρεμβάσεων. Ιδιαίτερη σημασία έχει η δράση «Ανάπτυξη Ευρυζωνικών Υποδομών σε λευκές αγροτικές περιοχές» του Άξονα 3, η οποία έχει ως στόχο την κάλυψη αγροτικών και απομακρυσμένων περιοχών της χώρας, χωρίς υφιστάμενο δίκτυο, με διαδικτυακή υποδομή υψηλής ταχύτητας και την εκμετάλλευση και αξιοποίηση των υποδομών για χρονική περίοδο 10 ετών. Η Δράση έχει εκχωρηθεί στην ΕΥΔ Ε.Π. «Ψηφιακή Σύγκλιση» (ΕΥΔ ΨΣ) του Υπουργείου Ανάπτυξης Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 201,5 εκ. δημόσιας δαπάνης για την κατασκευή του, ο οποίος θα καλυφθεί με την αξιοποίηση πόρων από το Ε.Π. «Ψηφιακή Σύγκλιση» και από το ΠΑΑ 2007-2013. Η Δημόσια Δαπάνη της δράσης του ΠΑΑ ανέρχεται σε ποσό ύψους 50 εκ.. Ρεαλιστική εκτίμηση της εικόνας μέχρι το τέλος της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου, θα είναι δυνατή μετά την προκήρυξη της Δράσης η οποία αναμένεται (η προετοιμασία του τεύχους προκήρυξης έχει ολοκληρωθεί).