ΦΥΣΙΚΟ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ Κεφάλαιο 5ο Εισαγωγή Στο προηγούµενο κεφάλαιο εξετάσαµε τις πολιτικές προστασίας ανταγωνισµού, δηλαδή παρεµβάσεις για την ενίσχυση ή προστασία του επιπέδου του ανταγωνισµού. Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουµε τις περιπτώσεις κυβερνητικών παρεµβάσεων για τον άµεσο καθορισµό των τιµών (έλεγχος της αγοράς) Περιπτώσεις 1. Πλήρης πληροφόρηση (δηµόσιες επιχειρήσεις) 2. Ασύµµετρη πληροφόρηση A. Ένα αγαθό B. Περισσότερα αγαθά Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 2
Ορισµός φυσικού µονοπωλίου Οι ρυθµίσεις αυτές αφορούν κυρίως φυσικά µονοπώλια: το µέσο κόστος φθίνει στο σηµείο στο οποίο η καµπύλη ζήτησης τέµνει την καµπύλη του µέσου κόστους $ αύξουσες αποδόσεις κλίµακας AC D Παραδείγµατα κλάδων υπό άµεσο κεντρικό έλεγχο: Επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, ηλεκτρισµός, υδροδότηση, τηλέφωνο, κ.λπ. Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 3 Q Κύρια προβλήµατα φυσικού µονοπωλίου ύο προβλήµατα: 1. Η ελεύθερη αγορά θα οδηγήσει σε µονοπώλιο 2. Στην περίπτωση που θα επιβληθεί η άριστη τιµολογιακή πολιτική P=MC (τιµολόγηση οριακού κόστους) το µονοπώλιο δεν καλύπτει τα έξοδά του. Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 4
Προτεινόµενες λύσεις 1. Πλήρης πληροφόρηση a. ηµόσιες επιχειρήσεις, ένα αγαθό b. ηµόσιες επιχειρήσεις, δύο ή περισσότερα αγαθά 2. Ελλιπής πληροφόρηση a. Ένα αγαθό, επιδοτήσεις b. Περισσότερα του ενός αγαθά c. Χωρίς επιδοτήσεις Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 5 1.α.ι. Τιµολόγηση µέσου κόστους (P=AC) ηµόσιες επιχειρήσεις i. Τιµολόγηση µέσου κόστους P=AC Στηνπερίπτωσηαυτήηεπιχείρησηέχεικέρδηαλλά δεν είναι η αποδοτική τιµολόγηση καθώς P>MC (έχουµε DWL) Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 6
1.α.ιι ιι.. Τιµολόγηση οριακού κόστους (P=MC + επιδότηση) ii. Τιµολόγηση οριακού κόστους µε επιδοτήσεις P=ΜC + επιδότηση Στην περίπτωση αυτή έχουµε αποδοτική τιµολόγηση αλλά οι επιδοτήσεις δηµιουργούν στρεβλώσεις σε άλλα σηµεία της οικονοµίας και µπορούν να δηµιουργηθούν προβλήµατα «ρυθµιστικής σύλληψης» [διαπλοκής ρυθµιστικού φορέαρυθµιζόµενης επιχείρησης] λόγω της δυνατότητας καθορισµού του ύψους της επιδότησης Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 7 1.α.ιιι ιιι.. Μη γραµµική τιµολόγηση iii. Μη γραµµική τιµολόγηση (τιµολόγηση δύο µερών two-part pricing) Εάν το ρυθµιζόµενο µονοπώλιο έχει σταθερό κόστος F και Ν καταναλωτές τότε χρεώνει: ΤP: συνολική χρέωση TP (4) = F + Pq N P: P = MC = C (εάν το οριακό κόστος είναι σταθερό) Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 8
1.α.ιιι ιιι.. Μη γραµµική τιµολόγηση $ P M Η µέθοδος αυτή είναι ουσιαστικά τιµολόγηση µε εκπτώσεις επί της ποσότητας P 2 A B D MC Q M Q 2 MR Q C D Q Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 9 1.α.ιιι ιιι.. Μη γραµµική τιµολόγηση Εάν ο µονοπωλητής κάνει εκπτώσεις (από P M σε P 2 ) για τις ποσότητες που είναι µεγαλύτερες του Q M, τότε το DWL περιορίζεται στο τρίγωνο D Η τιµολόγηση δύο µερών γίνεται προβληµατική όταν οι καταναλωτές διαφέρουν ως προς τη ζήτησή τους καθώς αυτοί που αγοράζουν λίγες µονάδες επιβαρύνονται F N Μια πιθανή λύση είναι η διαφοροποίηση του σταθερού µέρους ανάλογα µε το αν είναι µεγάλοι ή µικροί καταναλωτές Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 10
1.β. ηµόσιες επιχειρήσεις µε δύο και πλέον αγαθά Τιµολόγηση Ramsey (χωρίς διαγώνια αποτελέσµατα τιµών) Η τιµή επιλέγεται έτσι ώστε Pi MC P i i λ = n λ: παράµετρος που επιλέγεται έτσι ώστε π(p)=0. n i : ελαστικότητα ζήτησης του i προϊόντος. i Όσο ποιο ελαστική ζήτηση τόσο ποιο µικρό το P i -MC i Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 11 1.β. ηµόσιες επιχειρήσεις µε δύο και πλέον αγαθά Ακόµη και αν το οριακό κόστος είναι ίδιο για όλα τα προϊόντα, οι τιµές θα διαφέρουν ανάλογα µε την ελαστικότητα ζήτησης Για να αποφευχθούν τα προβλήµατα αναποτελεσµατικότητας (P i >Mc i ) πολλές φορές χρησιµοποιείτε η τιµολόγηση δύο µερών ή τιµολόγηση σε ώρες αιχµής (peak-load pricing) όπου η τιµή διαφέρει ανάλογα µε την ώρα της ηµέρας (τηλέφωνο, ηλεκτρισµός) Η κατά Ramsey τιµολόγηση, αν και είναι θεωρητικά πολύ σωστή είναι δύσκολα εφαρµόσιµη λόγω του όγκου πληροφοριών που απαιτεί Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 12
2.α. Ελλιπής πληροφόρηση, ένα αγαθό και επιδοτήσεις Η ρυθµιστική αρχή έχει πολύ λιγότερη πληροφόρηση για το κόστος των ρυθµιζόµενων επιχειρήσεων. 2.α. Ένα αγαθό και επιδοτήσεις Loed-Magat επιδοτήσεις Στην περίπτωση στην οποία η ζήτηση είναι γνωστή, ο ρυθµιστής µεταβιβάζει το σύνολο του πλεονάσµατος καταναλωτών το οποίο αντιστοιχεί στην τιµή που επιλέγει ο µονοπωλητής. Έτσι ο µονοπωλητής επιλέγει πάντα P=MC (γιατί?) και προσπαθεί να µειώσει όσο το δυνατόν το MC Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 13 2.α. Ελλιπής πληροφόρηση, ένα αγαθό και επιδοτήσεις Προβλήµατα: εκτίµηση ζήτησης µε βεβαιότητα αναδιανοµή πλούτου Το δεύτερο πρόβληµα µπορεί να ξεπεραστεί 1. Εάν δηµοπρατηθεί το µονοπώλιο και έτσι όλα τα κέρδη περιέλθουν στο κράτος. 2. Εάν η επιδότηση είναι CS-Κ, όπου Κ κάποια σταθερά Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 14
2.α. Ελλιπής πληροφόρηση, ένα αγαθό και επιδοτήσεις Εάν η κυβέρνηση θεωρεί πιο σηµαντικά τα διανεµητικά προβλήµατα (δηλαδή δίνει µεγαλύτερη βαρύτητα στο CS) τότε µπορεί να επιλέξει πολιτικές οι οποίες οδηγούν σε P>MC (µη αποτελεσµατικές) αλλά σε µικρότερες µεταβιβάσεις. Στην περίπτωση στην οποία ο ρυθµιστής γνωρίζει το κόστος αλλά όχι την ζήτηση τότε το βέλτιστο δεν µπορεί να επιτευχθεί όταν το µέσο κόστος είναι φθίνον. Στην περίπτωση αυτή ο ρυθµιστής ορίζει µια σταθερή τιµή και µια σταθερή επιδότηση. Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 15 2.β. Ελλιπής πληροφόρηση, περισσότερα του ενός αγαθά 2.β. Με περισσότερα του ενός αγαθά Εάν η ζήτηση όλων των προϊόντων είναι γνωστή αλλά όχι το κόστος παραγωγής τότε και πάλι οι Loeb- Magat επιδοτήσεις είναι βέλτιστες. Γενικά η πλήρης πληροφόρηση είτε της ζήτησης είτε του κόστους είναι δύσκολη, και ως εκ τούτου τα παραπάνω αποτελούν απλώς κατευθυντήριες γραµµές. Στόχος είναι να βρεθούν καλύτερες πληροφορίες (έλεγχος λογιστικών βιβλίων). Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 16
i. Ρυθµιστική πολιτική ποσοστού απόδοσης (Rate of Return Regulation) - επιτρέπεται ένα «δίκαιο» ποσοστό απόδοσης του κεφαλαίου P: τιµή 2.γ. χωρίς µεταβιβαστικές πληρωµές Q: ποσότητα P Q = κόστη κεφαλαίου + S (RB) S: επιτρεπόµενο ποσοστό απόδοσης RB: βάση του ποσοστού απόδοσης Ο ρυθµιστής επιλέγει το S και καθορίζει το RB Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 17 2.γ. χωρίς µεταβιβαστικές πληρωµές Προβλήµατα: Οι επιχειρήσεις έχουν υπερβολική ποσότητα κεφαλαίου, παράγουν υπό συνθήκες έντασης κεφαλαίου πέραν του αποτελεσµατικού εν υπάρχει πίεση για µείωση του κόστους αφού αυτό καλύπτεται ούτως ή άλλως. Averch Johnson (A-J) effect: Max Π = R(K,L) WL rk s.t. R(K,L) WL =SK max Π = (s-r)k Πολύ υψηλό K L Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 18
2.γ. χωρίς µεταβιβαστικές πληρωµές ii. Ρυθµιστική πολιτική οροφής τιµής (price-cap regulation) ηµιουργείτε ένας δείκτης τιµών µιας πολύπαραγωγικής επιχείρησης και αυτός ο δείκτης δεν µπορεί να υπερβαίνει µια συγκεκριµένη τιµή max Π(P) I(P) Επιτρέπει κέρδη στην επιχείρηση εξασφαλίζοντας ένα επίπεδο πλεονάσµατος καταναλωτών P Κυβέρνηση & Επιχειρήσεις Ε.Σ. Σαρτζετάκης 19