Ε. Γαλανάκη, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Transcript

1 1 ιαισθητική περίοδος (4-7 ετών) Μεταβατική φάση από το προσυλλογιστικό στάδιο στο στάδιο συγκεκριμένης σκέψης. Το παιδί βρίσκει τη λύση διαισθητικά, χωρίς ακόμη να έχει επίγνωση της διαδικασίας που ακολούθησε και να μπορεί να την περιγράψει γλωσσικά. Το παιδί παραμένει δέσμιο των αντιληπτικών δεδομένων, αλλά πολλοί περιορισμοί (π.χ., μεταγωγικός συλλογισμός, αδυναμία κατανόησης αντιστρεψιμότητας, εγωκεντρισμός) αρχίζουν και υποχωρούν. 2 ιαισθητική περίοδος (4-7 ετών) Λειτουργίες που εμφανίζονται στη φάση αυτή: Ικανότητα του παιδιού να σχηματίζει λογικές κατηγορίες Π.χ., ταξινομεί τα αντικείμενα ως προς το χρώμα, αλλά όχι ταυτόχρονα και ως προς το σχήμα. Ικανότητα του παιδιού να διακρίνει σχέσεις Π.χ., Το κουτάλι και το φτυάρι είναι όμοια. Π.χ., Το γάλα είναι άσπρο, ο καφές είναι μαύρος. Ικανότητα του παιδιού να χειρίζεται αριθμητικές έννοιες Το παιδί κάνει σειροθέτηση, αριθμεί, παράγει αθροίσματα. 3 ΣΤΑ ΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗΣ ΣΚΕΨΗΣ (7-11 ετών) Γενικά χαρακτηριστικά Το βασικό επίτευγμα είναι η κατάκτηση της λογικής σκέψης. Λογικές νοητικές διεργασίες (ή πράξεις): αντιστρέψιμες, ρψμς, εσωτερικευμένες πράξεις, οργανωμένες σε ολικές δομές. Πράξεις = μετασχηματισμοί δεδομένων. Εσωτερικευμένες = γίνονται στο νου. Αντιστρέψιμες = χαρακτηρίζονται από αντιστρεψιμότητα. Οργανωμένες σε ολικές δομές = η καθεμία ανήκει σε ένα οργανωμένο σύνολο συναφών πράξεων. 4 ΣΤΑ ΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗΣ ΣΚΕΨΗΣ (7-11 ετών) Γενικά χαρακτηριστικά Επαγωγικός συλλογισμός Ταξινόμηση Σειροθέτηση: : απλή, πολλαπλή Αντιστρεψιμότητα: αναίρεση, αντιστάθμιση και λογική αναγκαιότητα Αποκέντρωση Αρίθμηση 5 Επαγωγικός συλλογισμός Αναγωγή από το μερικό στο γενικό Βασικός περιορισμός του συλλογισμού: το παιδί παραμένει δέσμιο του συγκεκριμένου περιεχομένου του συλλογισμού. Αν αυτό είναι αντίθετο με την πραγματικότητα, το παιδί ισχυρίζεται ότι ο συλλογισμός είναι εσφαλμένος από λογικής άποψης. Βίντεο: Επαγωγικός συλλογισμός 6 Ανάπτυξη Ι 1

2 Είναι οι μορφές που λαμβάνουν οι ολικές δομές: πρόσθεση πρωτογενών τάξεων πολλαπλασιασμός πρωτογενών τάξεων πρόσθεση ασυμμετρικών σχέσεων (ή απλή σειροθέτηση) πολλαπλασιασμός ασυμμετρικών σχέσεων (ή πολλαπλή σειροθέτηση) μονο-πολυμερής πολλαπλασιασμός τάξεων 7 Πρόσθεση πρωτογενών τάξεων: ενώνονται δύο ή περισσότερες πρωτογενείς, παράλληλες τάξεις και σχηματίζεται μια ανώτερη, συμπεριληπτική τάξη. ημιουργούνται ιεραρχικά συστήματα εννοιών. ιατηρούνται ταυτόχρονα το όλο και τα μέρη. Π.χ., Γαρύφαλλα + Τριαντάφυλλα = Άνθη. Π.χ.,, Καφέ χάντρες + Άσπρες ρςχ χάντρες = Ξύλινες χάντρες. Πολλαπλασιασμός πρωτογενών τάξεων: εντοπίζεται το κοινό μέρος δύο ή περισσότερων τάξεων και σχηματίζονται τάξεις πολυμερούς ταξινόμησης. Π.χ., Έλληνες (χριστιανοί, μουσουλμάνοι κ.λπ.) x Χριστιανοί (Έλληνες, Ιταλοί, Αμερικανοί κ.λπ.) = Έλληνες χριστιανοί. ηλ. εθνικότητα x θρήσκευμα. Π.χ., χρώμα (μπλε, κίτρινο, κόκκινο) x σχήμα (τετράγωνο, τρίγωνο, κύκλος). 8 Τα μικρά παιδιά δεν καταφέρνουν να διαφοροποιήσουν τα επίπεδα αφαίρεσης στον τρόπο που χαρακτηρίζουν ομάδες αντικειμένων και χρησιμοποιούν ένα μέσο επίπεδο συχνότερα 9 από τους ενήλικες (Anglin, 1977). (α) Για το μικρότερο παιδί, η σημασία των λέξεων κυριαρχείται από τα πλαίσια δράσης μέσα στα οποία οι λέξεις έχουν παίξει κάποιο ρόλο. (β) Καθώς τα παιδιά αποκτούν τις τυπικές εννοιολογικές κατηγορίες της γλώσσας τους, η δομή της 10 σημασίας των λέξεων αλλάζει αναλόγως (Luria, 1981). Πρόσθεση ασυμμετρικών σχέσων (ή απλή σειροθέτηση): ασυμμετρική σχέση σημαίνει ότι το Α είναι μικρότερο, βαρύτερο, ταχύτερο κ.λπ. από το Β. Η σειροθέτηση γίνεται με βάση ένα μόνο χαρακτηριστικό. Π.χ., σειροθέτηση ράβδων διαφορετικού μήκους, σε απόλυτη σειρά μεγέθους (απλή σειροθέτηση). Π.χ., Αν Α > Β και Β > Γ, τότε Α > Γ (μεταβατική ιδιότητα). Πολλαπλασιασμός ασυμμετρικών σχέσων (ή πολλαπλή σειροθέτηση): εντοπίζεται το κοινό μέρος δύο ή περισσότερων ασυμμετρικών σχέσεων και σχηματίζονται σχέσεις πολυμερούς ταξινόμησης. Η σειροθέτηση γίνεται με βάση δύο ή περισσότερα χαρακτηριστικά. Π.χ., κούκλες διαφορετικού μεγέθους και κουτιά διαφορετικού μεγέθους. Αντιστοιχίζονται 1:1, σε απόλυτη σειρά μεγέθους, οι κούκλες με τα κουτιά τους (διπλή σειροθέτηση). Π.χ., ποτήρια αυξανόμενου ύψους και αυξανόμενου πλάτους τοποθετούνται σε πίνακα διπλής εισόδου (ύψος 11 x πλάτος) Ανάπτυξη Ι 2

3 Σειροθέτηση Βίντεο: Σειροθέτηση (σύγκριση προσχολικής σχολικής ηλικίας) 13 Μονο-πολυμερής πολλαπλασιασμός τάξεων: είναι ένα είδος πολλαπλασιασμού τάξεων, στο οποίο δεν υπάρχει 1:1 αντιστοιχία ανάμεσα στα συστατικά στοιχεία της καθεμίας τάξης, αλλά ένα στοιχείο της μίας σειράς τίθεται σε αντιστοιχία με πολλά στοιχεία καθεμίας από πολλές άλλες τάξεις. Π.χ., απόγονοι του πατέρα (τέκνα, εγγόνια, δισέγγονα) x βαθμός συγγένειας (αδέλφια, πρώτα ξαδέλφια, δεύτερα ξαδέλφια) σε πίνακα διπλής εισόδου. εν είναι δυνατόν να είναι κάποιοι π.χ., τέκνα του ίδιου πατέρα και ταυτόχρονα πρώτα ή δεύτερα ξαδέλφια. 14 Ταξινόμηση Το παιδί σχηματίζει λογικές τάξεις, τις οποίες εντάσσει σε ιεραρχικά συστήματα. ιατηρεί το όλο και τα μέρη. Η ταξινόμηση αρχικά βασίζεται σε εξωτερικά, αντιληπτικά χαρακτηριστικά, αργότερα σε λειτουργικές ιδιότητες και τέλος σε αφηρημένες ιδιότητες. Π.χ., η τάση του παιδιού να κάνει συλλογές Ταξινόμηση - συλλογές Αντίληψη όλου μερών Η συστηματική καταλογοποίηση μιας συλλογής πετρωμάτων απαιτεί την ικανότητα ταξινόμησης σύμφωνα με πολλαπλά κριτήρια. 17 (α) Μέρη και σύνολα: αυτά τα σχήματα απεικονίζουν αντικείμενα που έχουν δημιουργηθεί από άλλα αντικείμενα: μια καρδιά από καμηλοπαρδάλεις, ένα πατίνι φτιαγμένο από γλειφιντζούρια. (β) Ασαφή σχήματα: ένα δέντρο/κύκνος και μία πεταλούδα/πρόσωπο. Πριν από τη μέση παιδική ηλικία, τα παιδιά δεν είναι πιθανό ν αντιληφθούν τη διπλή σημασία αυτού 18 του είδους των σχημάτων (Elkind, 1978). Ανάπτυξη Ι 3

4 Ηλικιακά επίπεδα κατάκτησής της Αριθμός Ουσία (μάζα, ύλη) Χώρος Όγκος υγρών Βάρος 5-6 ετών 9-10 ετών Όγκος στερεών ετών 19 ασυνεχούς ποσότητας ή αριθμού: Π.χ., οι σειρές με τον ίδιο αριθμό χαντρών που αραιώνονται ή συμπυκνώνονται (επιφανειακή αλλαγή). συνεχούς ποσότητας: Π.χ., η ίση ποσότητα νερού στα δύο ψηλά-στενά ποτήρια, από τα οποία το ένα μεταφέρεται σε ένα κοντό-πλατύ ποτήρι (επιφανειακή αλλαγή). μήκους: Π.χ. οι ράβδοι ίσου μήκους που μετακινούνται στο χώρο (επιφανειακή αλλαγή). ουσίας, βάρους, όγκου: Π.χ., οι όμοιοι βόλοι πηλού που ο ένας γίνεται, από 20 σφαιρικός, κυλινδρικός (επιφανειακή αλλαγή). χώρου: Π.χ., η ποσότητα χορταριού που θα φάει η αγελάδα παραμένει η ίδια ανεξάρτητα από το πού είναι τοποθετημένα στο χωράφι διάφορα κτίσματα, των οποίων ο αριθμός παραμένει σταθερός. όγκου υγρών-στερεών: Π.χ., Τι συμβαίνει όταν κύβοι ζάχαρης διαλύονται στο νερό; Έως 7 ετών: η ζάχαρη εξαφανίζεται, η γεύση χάνεται. : η ουσία της ζάχαρης διατηρείται, όχι όμως και το βάρος και ο όγκος της ετών: διατήρηση και του βάρους της ζάχαρης. 11 ετών: διατήρηση και του όγκου της ζάχαρης (η στάθμη του νερού, που αυξάνεται όταν προστεθούν οι κύβοι ζάχαρης, δεν επιστρέφει στην αρχική της θέση όταν διαλυθεί η ζάχαρη) Βίντεο: συνεχούς ποσότητας (υγρού) 23 Αντιστρεψιμότητα Αναίρεση: μια λογική πράξη μπορεί να ακυρωθεί εάν γίνει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Π.χ., η αφαίρεση είναι η αναίρεση της πρόσθεσης. Π.χ., σε όλα τα έργα διατήρησης η επιφανειακή αλλαγή μπορεί να ακυρωθεί (π.χ., οι χάντρες να ξανα-πυκνώσουν, ο πηλός να ξαναγίνει κυλινδρικός). Αντιστάθμιση: οι αλλαγές σε μια πτυχή ενός προβλήματος αντισταθμίζονται από αλλαγές σε μια άλλη πτυχή. Π.χ., στο έργο διατήρησης της συνεχούς ποσότητας, η αλλαγή στο ύψος του ποτηριού αντισταθμίζεται από την αλλαγή στο πλάτος. 24 Ανάπτυξη Ι 4

5 Αντιστρεψιμότητα 3 μπάλες Α, Β, Γ ίδιου μεγέθους αλλά διαφορετικού χρώματος τοποθετούνται μέσα σε έναν κύλινδρο με τη σειρά Γ, Β, Α. Το παιδί προβλέπει ότι θα βγουν με τη σειρά Γ, Β, Α. Μετά, ο κύλινδρος περιστρέφεται κατά 180 ο. Στο προσυλλογιστικό στάδιο, το παιδί υποστηρίζει ότι θα βγουν με τη σειρά που μπήκαν, δηλ. Γ, Β, Α. Εκπλήττεται όταν βλέπει ότι βγαίνουν αντίστροφα και μπορεί ακόμη και να υποστηρίξει ότι κάποια στιγμή θα βγει πρώτο και το Β! Στο στάδιο συγκεκριμένης σκέψης, το παιδί προβλέπει σωστά ότι οι μπάλες θα βγουν με τη σειρά Α, Β, Γ (αναίρεση). Αυτό κατακτιέται μετά το 6ο έτος. Μετά το 7ο- 8ο έτος το παιδί προβλέπει σωστά και ότι μετά από δύο περιστροφές (360 ο ) οι μπάλες θα βγουν με τη σειρά Γ, Β, Α (αναίρεση της αναίρεσης = ταυτότητα). Γ Β Α [αντιστροφή] Α Β Γ [αντιστροφή] Γ Β Α. 25 Αποκέντρωση Η διαρκής επανεστίαση της οπτικής γωνίας. Το αντίθετο της επικέντρωσης. Το παιδί αντιλαμβάνεται ταυτόχρονα περισσότερες από μία διαστάσεις μιας κατάστασης: π.χ., ταξινομεί με βάση δύο ή περισσότερα κριτήρια, διατηρεί ταυτόχρονα το όλο και τα μέρη, επιλύει τα έργα διατήρησης αφού δεν εστιάζεται στις επιφανειακές αλλαγές. Μείωση του εγωκεντρισμού. Βίντεο: 1. Το έργο των τριών βουνών 2. Θεωρία του νου «Το κουτί που εξαπατεί» 26 Αρίθμηση Το παιδί κατανοεί την απόλυτη και την τακτική σημασία του αριθμού. Π.χ., 5 σημαίνει πέντε ομοειδείς μονάδες και ταυτόχρονα πέμπτος στη σειρά. Το παιδί υπολογίζει με μια πρώτη ματιά το αριθμητικό μέγεθος μιας μικρής ομάδας αντικειμένων, χωρίς να καταφύγει στην αρίθμησή τους. Κατανοεί ότι αυτό συμβαίνει μόνον όταν τα αντικείμενα είναι πολύ λίγα (2 με 3). Το παιδί κάνει ακριβή μέτρηση: μετρά ένα αντικείμενο κάθε φορά και δεν παραλείπει κανένα. Το παιδί εκτελεί αριθμητικές πράξεις προσθέτει, αφαιρεί με πραγματικούς χειρισμούς αντικειμένων. 27 Αρίθμηση Το παιδί κατανοεί ότι δύο σύνολα είναι αριθμητικώς ίσα όταν υπάρχει πλήρης αντιστοιχία μεταξύ των στοιχείων τους. Κατασκευάζει σύνολα αριθμητικώς ίσα, δηλ. λύνει προβλήματα αριθμητικής ισοδυναμίας. Το παιδί κατανοεί τις σχέσεις που υποδηλώνουν οι έννοιες «περισσότερο», «λιγότερο», «ίσο», «τόσο όσο» και ότι η σχέση ισότητας δύο συνόλων δεν μεταβάλλεται με την πρόσθεση ή αφαίρεση ίσου αριθμού στοιχείων. Το παιδί διακρίνει τον ουσιώδη μετασχηματισμό από τον επουσιώδη, δηλ. κατανοεί τη διατήρηση. Η διατήρηση της ποσότητας συμβαδίζει με την κατανόηση της έννοιας του αριθμού. Το παιδί κατανοεί πώς προκύπτουν οι ακέραιοι αριθμοί: αν στον προηγούμενο προσθέσουμε μία μονάδα, επ άπειρον. 28 Περιορισμοί του σταδίου συγκεκριμένης σκέψης Η σκέψη παραμένει συγκεκριμένη: το παιδί προσκολλάται στο υλικό της άμεσης εμπειρίας. Π.χ., «Η Helen είναι πιο ξανθιά από τη Suzanne. H Helen είναι πιο μελαχρινή από τη Lillie. Ποια είναι η πιο μελαχρινή;». Το παιδί δεν μπορεί να απαντήσει σωστά αν δεν γνωρίζει τις τρεις κοπέλες. Η διατήρηση των φυσικών μεγεθών γίνεται βαθμιαία (οριζόντια κλιμάκωση), από την αρχή μέχρι το τέλος του σταδίου. Οι ομαδοποιήσεις λειτουργούν μεμονωμένα, δηλ. δεν έχουν οργανωθεί σε ένα ενιαίο, ευέλικτο και συνυπόλογο σύστημα. Π.χ., η αναίρεση και η αντιστάθμιση δεν συντονίζονται ακόμη μεταξύ τους. 29 Ανάπτυξη Ι 5