NASTAVNI PROGRAM iz MEDICINSKE FIZIOLOGIJE (A. Teorijska nastava, B. Seminari, C. Praktična nastava) A. TEORIJSKA NASTAVA (118 časova)

Transcript

1 NASTAVNI PROGRAM iz MEDICINSKE FIZIOLOGIJE (A. Teorijska nastava, B. Seminari, C. Praktična nastava) (Ukupno 268 časova nastave: 118 časova teorijske nastave/24 metodske jedinice, 45 časova seminarske nastave/22 seminara, 105 časova praktične nastave/27 vežbi, 6 izbornih predmeta/30 časova po predmetu) *Italic fontom su označeni delovi Medicinske fiziologije koje predaje Biofizika u medicini A. TEORIJSKA NASTAVA (118 časova) 1. UVOD U MEDICINSKU FIZIOLOGIJU. HOMEOSTAZA I KONTROLNI MEHANIZMI (2 časa) Predmet izučavanja medicinske fiziologije. Funkcionalni sistemi ćelije i međućelijska komunikacija. Homeostaza i kontrolni mehanizmi održavanja homeostaze. Stroge i plastične homeostatske varijable. 2. TRANSPORTI KROZ BIOLOŠKE MEMBRANE (2 časa + 2 časa) Fizičke veličine. Energija (potencijalna i kinetička). Pritisak (hidrostatski, hidrodinamički i parcijalni pritisak gasova). Površinski napon. Laplasov zakon. Difuzija (Fikov zakon). Difuzija kroz ćelijsku membranu. Osmoza. Osmotski pritisak (totalni i efektivni osmotski pritisak). Refleksioni koeficijent. Difuzija kroz kapilarnu membranu. Starlingove sile. Filtracija. Reapsorpcija. Difuzija gasova kroz respiracionu membranu i tkiva. Transportni proteini. Olakšana difuzija. Difuzija kroz proteinske kanale (kontrola permeabilnosti kanala). Aktivni transporti (primarni i sekundarni); vezikularni transport (egzocitoza i endocitoza). Transporti kroz sloj epitelnih ćelija. 3. TELESNE TEČNOSTI (2 časa) Ukupna količina, distribucija i sastav telesnih tečnosti. Odeljci telesnih tečnosti. Homeostaza volumena i sastava telesnih tečnosti. Biološke membrane između odeljaka telesnih tečnosti. Transcelularne tečnosti: cerebrospinalna tečnost, očna vodica i tečnosti potencijalnih šupljina. Fiziološki rastvori. 4. FIZIOLOGIJA EKSCITABILNIH TKIVA (2 časa + 4 časa) Naelektrisanje. Električno polje (jačina i potencijal). Elektrohemijski potencijal. Električni dvojni sloj. Donanova ravnoteža. Difuzioni potencijal (Nernstov potencijal). Transmembranski mirovni potencijal (Goldmanova jednačina). Registrovanje membranskih potencijala. Mirovni membranski potencijal u različitim tkivima: nastanak i održavanje (pasivni i aktivni mehanizmi); funkcionalni značaj. Stimulus: vrste i osobine (intenzitet i trajanje primene). Akcioni potencijal: nastanak, faze, osobine i vrste. Refraktornost. Propagacija akcionog potencijala. Lokalni (nepropagirajući, elektrotonički) potencijali: osobine, vrste i značaj (pragovni potencijal). Kriva ekscitabilnosti. Fiziološki faktori koji menjaju razdražljivost ćelija ekscitabilnih tkiva.

2 5. FIZIOLOGIJA MIŠIĆA (6 časova) Skeletni mišići: funkcionalna gradja do nivoa sarkomere (kontraktilne jedinice miofibrila). Mehanizam mišićne kontrakcije i relaksacije. Neuromišićna spojnica. Sistem trijada i povezanost ekscitacije i kontrakcije. Motorna jedinica. Vrste mišićnih kontrakcija: pojedinačna, tetanička, izometrijska, izotonička. Odnos dužine mišića i tonusa. Energija za mišićnu kontrakciju. Glatki mišići: morfofunkcionalne specifičnosti; vrste mišića, inervacija. Mehanizam kontrakcije, izvor i uloga Ca 2+. Mehanizam zaključavanja; plastičnost (stres relaksacija). Nervna, humoralna i mehanička stimulacija kontrakcije. 6. OPŠTA NEUROFIZIOLOGIJA (4 časa) Funkcionalna organizacija nervnog sistema. Neuron. Opšta klasifikacija nervnih vlakana. Zakoni nervnog sprovodjenja. Sinapse: vrste i funkcionalna morfologija. Neurotransmiteri i neuromodulatori. Postsinaptički receptori i autoreceptori. Postsinaptički potencijali: vrste i osobine. Ekscitacija i prag paljenja akcionog potencijala. Inhibicija: postsinaptička, presinaptička i rekurentna. Odnos stanja ekscitacije i učestalosti paljenja akcionog potencijala. Prenos i obrada signala u neuronskim kolima: divergencija i konvergencija signala. Oscilatorna i reverberacijska kola. 7. SENZORNA NEUROFIZIOLOGIJA (4 časa) Senzorni receptori: vrste i klasifikacija. Receptorski potencijal i nastanak nervnih impulsa. Receptivno polje i senzorna jedinica. Transmisija senzornih signala u perifernim nervima. Somatski senzibilitet: mehanoreceptivna, termoreceptivna, nociceptivna i proprioceptivna osetljivost. Sistem dorzalne kolumne i anterolateralni sistem. Dermatomi. Somatosenzorni korteks: I, II i asocijativno područje. Somatotopska i kolumnarna organizacija. Dešifrovanje informacije u senzornom sistemu. Kortikalna kontrola senzorne percepcije. 8. FIZIOLOGIJA ČULA (SPECIJALNI SENZORNI SISTEMI) (6 časova) Čulo vida. Svetlost: transmisija, refleksija, refrakcija (indeks prelamanja). Vrste sočiva, žiža, prelomna moć, stvaranje lika, realni i imaginarni lik, sferna i hromatska aberacija. Refleks akomodacije. Najdalja i najbliža tačka jasnog vida. Zenica i njena uloga. Autonomna kontrola otvora zenice. Oštrina vida; binokularni vid. Svetlosnoprijemni aparat oka: retina; distribucija i struktura fotoreceptora; fotohemija vida; kolorni vid; konsekutivni likovi; kritična frekvencija treptanja. Neurofiziologija vida: organizacija i stimulacija nervnih elemenata u mrežnjači. Funkcija spoljašnjeg kolenastog jedra, primarne vidne kore i asocijativnih područja. Vidno polje. Pokreti očiju: vrste, značaj; nervni mehanizmi kontrole. Čulo sluha. Zvuk: transmisija, jačina, frekvencija. Jedinice i opseg čujnosti. Interferencija talasa. Uloga spoljašnjeg i srednjeg uha: vazdušna i kostna sprovodljivost zvuka. Bazilarna membrana: obrazac vibracija bazilarnih niti - diferencijacija frekvencije i amplitude zvučnih talasa. Kortijev organ: funkcionalne karakteristike slušnih receptora duž bazilarne membrane. Slušni put; mehanizmi za diferenciranje tonskih obrazaca, analizu svojstava zvuka i lokalizaciju zvučnog izvora. Uloga primarnih i asocijativnih kortikalnih područja. Čulo ukusa. Primarne senzacije ukusa; ukusni pupoljak i njegova uloga, prenos signala za ukus u centralni nervni sistem, kontrola izbora hrane, ukusni refleksi. Čulo mirisa. Mirisna (olfaktivna) membrana, stimulacija mirisnih ćelija, prenos mirisnih signala u centralni nervni sistem. Adaptacija i afektivna priroda osećaja ukusa i mirisa.

3 9. MOTORNA NEUROFIZIOLOGIJA (6 časova) Organizacija motornog sistema. Vrste motorne aktivnosti: refleksna i voljna. Motorne funkcije kičmene moždine. Refleksna kontrola dužine i tonusa mišića. Mišićno vreteno. Refleksi na istezanje; klinički značaj. Uloga i značaj gama motoneurona; alfa i gama kooperacija. Inverzni refleks na istezanje. Refleks fleksora i unakrsni refleks ekstenzora. Spinalni šok. Moždano stablo: motorni centri i njihova uloga u održavanju posturalne stabilnosti. Kontrola tonusa antigravitacionih mišića. Decerebraciona rigidnost. Refleksi uspravljanja. Vestibularni aparat: uloga glave u kontroli položaja tela u miru i kretanju. Održavanje ravnoteže: statičke, dinamičke; značaj proprioceptivnih, eksteroceptivnih i vidnih informacija. Cerebralni motorni korteks: primarno, premotorno i suplementarno područje; somatotopska i kolumnarna organizacija. Aferentne i eferentne veze. Kortikospinalni put. Mali mozak: funkcionalna organizacija; neuronska kola i neurotransmiteri. Aferentni i eferentni putevi. Funkcije malog mozga u kontroli pokreta, motornom učenju i ravnoteži. Bazalne ganglije: funkcionalna anatomija; neuronska kola i neurotransmiteri. Ulazi, internuklearne veze i eferentne projekcije - supstrat za motorne, kognitivne i afektivne funkcije bazalnih ganglija. Voljna (svrsishodna) motorna aktivnost: saradnja motornih sa ostalim delovima cerebralnog korteksa, bazalnim ganglijama i talamusom. 10. AUTONOMNI NERVNI SISTEM (4 časa) Funkcionalna anatomija autonomnog nervnog sistema. Autonomna sinaptička transmisija: neurotransmiteri, kotransmiteri, presinaptički i postsinaptički adrenergički i holinergički receptori. Refleksna kontrola visceralnih funkcija. Autonomni refleksni centri. Hipotalamus: integracija i koordinacija autonomnog nervnog sistema, somatskog i endokrinog sistema. Osnovni principi delovanja autonomnog nervnog sistema: masovna pražnjenja, lokalni refleksi i tonički uticaji. Stres i adaptacija na stresore. 11. VIŠE NERVNE FUNKCIJE I LIMBIČKI SISTEM (6 časova) Limbički sistem i uloga hipotalamusa. Centri za «nagradu» i «kaznu» lokalizacija i uloga u nastanku emocija, motivacije, instiktivnih i afektivnih oblika ponašanja. Biološki ritmovi. Ascendentni retikularni aktivacijski sistem. Cerebralni korteks (asocijativna područja): funkcije prefrontalne, limbičke i parijetookcipito-temporalne kore. Svest, misli, pamćenje i učenje. Uloga hipokampusa. Govor - verbalna komunikacija: Brokin i Vernikeov centar. Funkcionalna specijalizacija hemisfera. Jezička dominantnost leve hemisfere. Funkcije desne hemisfere. Elektroencefalografija (EEG). Budnost i spavanje. 12. FIZIOLOGIJA SRCA (8 časova) Organizacija kardiovaskularnog sistema. Srce centralni organ kardovaskularnog sistema. Morfofunkcionalne osobine srčanog mišića, provodnog sistema i srčanih zalistaka. Provodni sistem srca. Povezanost ekscitacije i kontrakcije. Srčani ciklus; faze srčanog ciklusa. Srčani tonovi. Udarni volumen, end-dijastolni volumen, end-sistolni volumen i ejekciona frakcija. Minutni volumen srca i venski priliv: fiziološke varijacije i faktori od kojih zavise. Srčani rad (opterećenje volumenom i pritiskom - preload i afterload); energija potrebna za srčanu kontrakciju. Zakon sve ili ništa i zakon srca (Frank-Starlingov zakon). Regulacija rada srca: autoregulacija, nervna i humoralna. Fiziološka osnova elektrokardiografije (EKG). Snimanje i principi analize EKG. Srednja električna osovina srca.

4 13. FIZIOLOGIJA CIRKULACIJE (4 časa + 6 časova) Fizika pritiska, protoka i otpora. Ohmov zakon za fluide, Poiseuilleov zakon, Bernulijev princip. Viskoznost fluida, laminarni i turbulentni tok. Pojmovi rastegljivosti, elastičnosti i popustljivosti (komplijanse). Distribucija volumena krvi u različitim delovima cirkulacijskog sistema. Površine poprečnih preseka u različitim nivoima sudovnog sistema. Funkcionalna podela krvnih sudova. Osobine vaskularne glatke muskulature. Funkcionalne osobine endotela. Kontinuirano kretanje krvi. Promene otpora u cirkulacijskom sistemu. Srednji cirkulacijski pritisak punjenja i krvni pritisak. Srednji sistemski pritisak, arterijski pritisak (sistemski i plućni) i pulsni pritisak. Arterijski puls. Mikrocirkulacija, vazomocija, kapilarna dinamika i limfni sistem. Transkapilarna razmena. Ravnoteža sila na nivou kapilara Starlingove sile. Venski pritisak i protok krvi u venama. Centralni venski pritisak. Cirkulacija u posebnim područjima: koronarna, cerebralna, splanhnička i cirkulacija kroz kožu. Redistribucija krvotoka u fizičkom radu. Regulacija cirkulacije: autoregulacija, nervna i humoralna. Regulacija arterijskog krvnog pritiska. 14. FIZIOLOGIJA KRVI (8 časova) Opšte osobine, sastav i uloge krvi. Krvna plazma. Proteini plazme. Serum. Uobličeni elementi krvi. Hemopoeza, kostna srž: faktori rasta, reprodukcije i faktori diferencijacije. Eritrociti: regulacija produkcije i sazrevanja, eritropoetin. Metabolizam eritrocita i osmotska otpornost. Hemoglobin: vrste i uloge. Ferokinetika. Krvno grupni sistemi: OAB i Rh sistem. Leukociti. Monocitno-makrofagni sistem. Sazrevanje monocita u tkivima tkivni makrofagi: vrste. Fiziološke uloge neutrofila i makrofaga. Povratno-sprežni mehanizam u kontroli produkcije granulocita i monocita. Limfociti: vrste i uloga. Celularna i humoralna imunost. Trombociti: regulacija produkcije, opšte osobine i uloge. Hemostaza. Koagulacija krvi (spoljašnji i unutrašnji pu), faktori koagulacije. Antikoagulacioni sistem. Fibrinolitički sistem. 15. FIZIOLOGIJA BUBREGA (6 časova) Morfofunkcionalne karakteristike bubrega i nefrona. Funkcionalne specifičnosti bubrežnog krvotoka. Osobine glomerulske membrane. Glomerulska filtracija i faktori koji određuju njenu veličinu. Tubulska reapsorpcija i sekrecija; karakteristike pojedinih segmenata tubula i sabirnih kanalića; transportni maksimum. Regulacija tubulske reapsorpcije; uloge pojedinih hormona. Glomerulsko-tubulska ravnoteža i faktori od kojih zavisi. Uticaj jukstaglomerulskog kompleksa na veličinu glomerulske filtracije i autoregulacija bubrežnog krvotoka. Mehanizam za koncentrisanje i razređivanje mokraće. Uloga bubrega u regulaciji volumena i elektrolitnog sastava ekstracelularne tečnosti. Načini ispitivanja funkcije bubrega. Mehanizam mokrenja. 16. FIZIOLOGIJA DISANJA (6 časova) Funkcionalna anatomija i pregled funkcija respiracionog sistema. Mehanizam disajnih pokreta: uloga respiracionih mišića; elastičnost pluća i grudnog koša; negativan intrapleuralni pritisak; surfaktant. Mehanizam inspirijuma i ekspirijuma u miru i u uslovima forsiranog disanja. Disajni putevi. Alveolarna ventilacija. Regionalna distribucija alveolarne ventilacije. Statički i dinamički plućni volumeni i kapaciteti. Plućni krvotok: ventilaciono-perfuzioni odnos. Difuzija gasova kroz respiracionu membranu. Transport kiseonika u krvi. Kriva disocijacije oksihemoglobina. Transport ugljen dioksida u krvi. Regulacija disanja: respiracioni centar i hemijska kontrola disanja (centralni i periferni

5 hemoreceptori). Refleksna regulacija disanja. Hipotalamusni i kortikalni mehanizmi kontrole disanja. Refleks kašlja i kijanja. 17. ACIDO-BAZNA RAVNOTEŽA (2 časa) Puferski sistemi organizma. Neorganski (bikarbonatni, fosfatni i amonijačni) i organski (proteini) puferi. Distribucija puferskih sistema. Fiziološki puferi - uloga pluća i bubrega u regulaciji acidobazne ravnoteže. 18. FIZIOLOGIJA GASTROINTESTINALNOG SISTEMA (6 časova) Funkcionalna anatomija i uloge gastrointestinalnog trakta. Motorna aktivnost: funkcionalne specifičnosti i električna aktivnost glatke muskulature; tipovi kontrakcija i vrste pokreta. Enterički nervni sistem: autonomna kontrola motorike i sekrecije; gastrointestinalni refleksi. Spoljašnja inervacija gastrointestinalnog sistema. Transport i mešanje hrane. Postprandijalna motorna i sekretorna aktivnost: želuca, tankog creva i debelog creva. Jetra i bilijarni sistem. Interdigestivna sekrecija u gastrointestinalnom sistemu. Digestija: mehanička i hemijska obrada hrane. Apsorpcija: putevi i mehanizmi apsorpcije vode, elektrolita, ugljenih hidrata, belančevina, masti, vitamina i oligoelemenata. Kontrola apsorpcije. Ostali procesi u gastrointestinalnom sistemu: procesi u debelom crevu, intestinalni gasovi i formiranje fecesa. 19. ENERGETIKA I METABOLIZAM (4 časa) Energetski učinak osnovnih hranljivih materija (supstrata) u različitim tkivima i u različitim fiziološkim uslovima. Osnovni izvori energije u pojedinim tkivima specifičnosti srčanog mišića, skeletnih mišića, eritrocita, jetre, masnog tkiva i mozga. Promet proteina i obavezna dnevna razgradnja proteina. Intenzitet metabolizma. Principi određivanja energetskog metabolizma. Bazalni metabolizam. 20. FIZIOLOGIJA ISHRANE (2 časa) Ravnoteža između energetske potrebe i energetske potrošnje. Energetska vrednost hrane. Makro- i mikro-nutrijensi: vrste, dnevne potrebe, biološka vrednost; azotni bilans; nutriciona piramida. Ishrana u specifičnim fiziološkim stanjima. Regulacija unosa hrane nervni i humoralni faktori. 21. TERMOREGULACIJA (2 časa) Ravnoteža između proizvodnje i odavanja toplote. Mehanizmi stvaranja toplote. Mehanizmi odavanja toplote. Detekcija temperature perifernim i centralnim termoreceptorima. Regulacija telesne temperature: hipotalamički termostat. 22. UVOD U ENDOKRINOLOGIJU I NEUROENDOKRINA INTEGRACIJA: HIPOTALAMO-HIPOFIZNI SISTEM (2 časa) Opšti pregled organizacije i funkcije endokrinog sistema. Hormon (hemijski signal), klasifikacija, transport krvlju, ciljna tkiva, hormonski receptori. Opšti principi kontrole lučenja hormona. Hipotalamohipofizna veza: hormoni hipotalamusa. Hipotalamo-hipofizni portni sistem i kontrola lučenja adenohipofize. Hormoni adenohipofize: hormon rasta, ACTH, TSH, FSH, LH i prolaktin. Neurohipofiza: arginin-vazopresin (AVP ili ADH) i oksitocin fiziološka dejstva i regulacija sekrecije. Retinohipotalamusne veze cirkadijalni ritmovi. Primeri neuroendokrine integracije.

6 23. FIZIOLOGIJA ENDOKRINIH ŽLEZDA (8 časova) Tireoidna žlezda: hormoni. Metabolizam joda. Metabolički i sistemski efekti tireoidnih hormona. Regulacija sekrecije. Paratireoidni hormon, kalcitonin i 1,25-dihidroksi-holekalciferol (kalcitriol): uloga u metabolizmu kalcijuma i fosfata. Ciljna tkiva i regulacija kalcemije. Mineralokortikoidi: aldosteron - efekti na ciljna tkiva i regulacija sekrecije. Glikokortikoidi: kortizol metabolički, antiinflamatorni i imunosupresivni efekti. Adrenalni androgeni. Regulacija sekrecije hormona kore nadbubrežne žlezde. Hormoni srži nadbubrežne žlezde. Endokrini pankreas. Insulin - mehanizam dejstva na insulin-senzitivna tkiva; efekti na metabolizam ugljenih hidrata, proteina i masti. Glukagon - metabolička dejstva. Kontrola sekrecije insulina i glukagona. 24. FIZIOLOGIJA REPRODUKTIVNOG SISTEMA (4 časova) Seksualna diferencijacija. Sekrecija gonada u fetalnom periodu. Pubertet. Kontrola sekrecije polnih hormona. Fertilni period muškarca: testisi - gametogena i endokrina funkcija. Erekcija i ejakulacija. Fertilni period žene: ovogeneza i endokrine funkcije ovarijuma; menstrualni ciklus. Menopauza. Trudnoća, hormoni u trudnoći i značaj feto-placento-maternalne jedinice. Porodjaj. Laktacija.

7 B. SEMINARSKA NASTAVA (45 časova) III semestar (23 časova) 1. Biofizika u Medicinskoj fiziologiji I: Fizičke veličine. Energija (potencijalna i kinetička). Pritisak (hidrostatski, hidrodinamički i parcijalni pritisak gasova). Pritisci u fluidima. Difuzija. Fikov zakon difuzije (2 časa) 2. Biofizika u Medicinskoj fiziologiji II: Osmoza. Osmotski pritisak (totalni i efektivni osmotski pritisak). Refleksioni koeficijent. Površinski napon (2 časa) 3. Specijalne telesne tečnosti; fiziološki rastvori (vrste i primena) (2 časa) 4. Ekscitacija i kontrakcija skeletnih i glatkih mišića (2 časa) 5. Fiziologija bolne osetljivosti (2 časa) 6. Biofizika u Medicinskoj fiziologiji III: Svetlost: transmisija, refleksija, refrakcija (indeks prelamanja). Vrste sočiva, žiža, prelomna moć, stvaranje lika, realni i imaginarni lik, sferna i hromatska aberacija (2 časa). Zvuk: transmisija, jačina, frekvencija. Jedinice i opseg čujnosti. Interferencija talasa (1 čas) 7. Neurofiziologija vida (2 časa) 8. Refleksna aktivnost kičmene moždine (2 časa) 9. Kontrola položaja i lokomocije: moždano stablo (2 časa) 10. Učenje i pamćenje (2 časa) 11. EKG: registrovanje i analiza (2 časa) IV semestar (22 časova) 12. Srčani ciklus: varijacije u fiziološkim uslovima. Minutni volumen srca i njegova regulacija (2 časa) 13. Regulacija arterijskog krvnog pritiska (2 časa) 14. Posebna područja cirkulacije (cerebralna, koronarna, skeletni mišići, kožna) (2 časa) 15. Krvne grupe (OAB, Rh sistem), transfuzija i transfuzijske reakcije (2 časa) 16. Uloga bubrega u regulaciji volumena i sastava ekstracelularne tečnosti. Hormoni bubrega (2 časa) 17. Homeostaza kalcijuma i magnezijuma; fiziologija kostiju (2 časa) 18. Regulacija aktivnosti respiracionog sistema (2 časa) 19. Hemija u Medicinskoj fiziologiji: Acido-bazna ravnoteža. Hemijski puferi organizma (2 časa) 20. Fiziologija jetre. Endokrina uloga gastrointestinalnog sistema (2 časa) 21. Uloga hipotalamusa u kontroli homeostatskih sistema organizma (2 časa) 22. Životni ciklus reproduktivnih funkcija žene (2 časa)

8 C. PRAKTIČNA NASTAVA III SEMESTAR: PROGRAM PRAKTIČNE NASTAVE, sa terminima SEMINARA i KOLOKVIJUMA (Test I i II) * Italic fontom navedene su vežbe koje se rade u elektronskoj učionici SEMINAR 1: Biofizika u Medicinskoj fiziologiji - Fizičke veličine. Energija (potencijalna i kinetička). Pritisak (hidrostatski, hidrodinamički i parcijalni pritisak gasova). Pritisci u fluidima. Difuzija. Fikov zakon difuzije (2 časa) I vežba (3 časa) 1. Upoznavanje studenata sa oblicima nastave i načinima provere znanja 2. Protokol rada na vežbama iz Medicinske fiziologije 3. Eksperiment kao metoda naučnog istraživanja u medicini (izbor laboratorijske životinje; akutni i hronični eksperiment) 4. Upoznavanje sa načelima zaštite i dobrobiti laboratorijskih životinja SEMINAR 2: Biofizika u Medicinskoj fiziologiji - Osmoza. Osmotski pritisak (totalni i efektivni osmotski pritisak). Refleksioni koeficijent. Površinski napon (2 časa) II vežba (3 časa) 1. Upoznavanje sa pravilima davanja injekcija: izvođenje i uvežbavanje na modelu 2. Korišćenje kompjutera za rad u virtuelnoj laboratoriji (interaktivne laboratorijske simulacije) 3. Video prezentacija disekcije nervusa ischiadicusa žabe (SimNerv) III vežba (4 časa) 1. Uzimanje uzoraka krvi za analizu iz jagodice prsta 2. Održavanje zapremine ćelije: a) ispitati ponašanje eritrocita u izo-, hipo- i hipertoničnom rastvoru b) ispitati osmotsku otpornost eritrocita c) ispitati značaj osmotskog refleksionog koeficijenta 3. Interaktivna video prezentacija homeostaze vode u organizmu (A.D.A.M.) 4. Vodeno-elektrolitska ravnoteža: odeljci, primeri i zadaci (Darrow-Yannet) 5. Interaktivna video prezentacija homeostaze elektrolita u organizmu (A.D.A.M.) SEMINAR 3: Specijalne telesne tečnosti; fiziološki rastvori (vrste i primena) (2 časa) IV vežba (4 časa) 1. Upoznavanje sa načinima registrovanja i analize membranskih potencijala 2. Registrovati i analizirati akcioni potencijal (AP) pojedinačnog nervnog vlakna i odrediti kvalitete pragovne draži (AP7) 3. Ispitati uticaj promenjene ekstracelularne koncentracije Na +, K + i Ca 2+ na vrednost mirovnog membranskog potencijala, amplitudu AP i razdražljivost 4. Ispitati ekscitabilnost pojedinačnog nervnog vlakna (kriva ekscitabilnosti) 5. Pokazati akomodaciju nervnog vlakna primenom pragovnog stimulusa spororastućeg intenziteta

9 6. Ispitati uticaj temperature na vrednost Nernstovog potencijala za različite jone 7. Registrovati i analizirati zapis jonskih struja pri normalnom sastavu intracelularne i ekstracelularne tečnosti na temperaturi od 37 0 C 8. Registrovati zapis i analizirati poreklo ulaznih i izlaznih struja koristeći blokatore: Na +, K + i Ca 2+ kanala V vežba (4 časa) 1. Anestezija u eksperimentalnim istraživanjima a. Upoznavanje sa hirurškom anestezijom (vrste i stadijumi anestezije) b. Demonstracija anestezije na laboratorijskoj životinji (žaba, miš, pacov) c. Prezentacija o vrstama anestezije i primene kod pacova (Rat Blood Pressure) 2. Ispitati osobine složenog akcionog potencijala nerva (SimNerv) a. Registrovati i analizirati složen akcioni potencijal nervusa ischiadicusa žabe b. Promeniti polarnost stimulusa. Kako se menja izgled akcionog potencijala? c. Pokazati da je katoda aktivna elektroda d. Pokazati postojanje polarizacionih struja e. Odrediti intenzitet pragovne i maksimalne draži (pokazati gradiran odgovor) f. Pokazati postojanje i izračunavanje trajanja apsolutnog i relativnog refraktornog perioda g. Izračunati brzinu provođenja akcionog potencijala u nervu 3. Interaktivna video prezentacija centralnog nervnog sistema (A.D.A.M.) SEMINAR 4: Ekscitacija i kontrakcija skeletnih i glatkih mišića (2 časa) TEST 1. METODSKE JEDINICE 1-6 VI vežba (4 časa) 1. Pravila uzimanja krvi venepunkcijom i davanja leka intravenski (individualni rad uvežbavanje na modelu) 2. Izdvajanje krvne plazme i seruma 3. Interaktivna prezentacija sveukupne funkcije skeletnih mišića (A.D.A.M.) 4. Video prezentacija pravljenja nervno-mišićnog preparata žabe m.gastrocnemius n. ischiadicus (SimMuscle) a. Registrovati pojedinačnu izotoničnu kontrakciju skeletnog mišića (miogram) b. Odrediti intenzitet pragovne i maksimalne draži i pokazati gradiran odgovor c. Registrovati sumaciju dve mišićne kontrakcije d. Registrovati složenu mišićnu kontrakciju (tetanus) e. Pokazati uticaj opterećenja na amplitudu mišićne kontrakcije f. Pokazati uticaj zamora na izgled miograma g. Registrovati pojedinačnu izometrijsku kontrakciju skeletnog mišića h. Pokazati zavisnost veličine kontrakcije od jačine stimulusa (gradiran odgovor) SEMINAR 5: Fiziologija bolne osetljivosti (2 časa) VII vežba (4 časa) 1. Ispitivanje čula mirisa i ukusa a) Kvalitativno i kvantitativno ispitivanje čula mirisa b) Kvalitativno ispitivanje čula ukusa

10 c) Ispitivanje povezanosti čula mirisa i ukusa 2. Registrovati pojedinačnu izometrijsku kontrakciju (PhysioEx 4.0) i analizirati zapise 3. Registrovati složenu mišićnu kontrakciju i odrediti napetost koja se razvija u mišiću 4. Pokazati fenomen»stepenica«5. Pokazati uticaj dužine mišića na napetost pri primeni stimulusa konstantnog intenziteta (maksimalne draži) i nacrtati dijagram 6. Pokazati uticaj intenziteta stimulusa na napetost u mišiću (pri dužini mišića u mirovanju) i nacrtati dijagram 7. Pokazati uticaj opterećenja na brzinu izotonične mišićne kontrakcije i nacrtati dijagrame pri različitim dužinama mišića SEMINAR 6: Biofizika u Medicinskoj fiziologiji - Svetlost: transmisija, refleksija, refrakcija (indeks prelamanja). Vrste sočiva, žiža, prelomna moć, stvaranje lika, realni i imaginarni lik, sferna i hromatska aberacija (2 časa). Zvuk: transmisija, jačina, frekvencija. Jedinice i opseg čujnosti. Interferencija talasa (1 čas) VIII vežba (4 časa) 1. Konstruisati lik u složenom optičkom sistemu 2. Odrediti najbližu i najdalju tačku jasnog vida i ispitati oštrinu vida 3. Pokazati postojanje slepe mrlje pomoću Mariottovog ogleda 4. Odrediti širinu vidnog polja metodom perimetrije i konfrontacije 5. Ispitati osetljivost oka za boje 6. Ispitati sposobnost reljefnog viđenja predmeta pri binokularnom gledanju 7. Ispitati konjugovane pokrete očnih jabučica 8. Ispitati ulogu kontrasta u interpretaciji vidne slike (boja podloge i osvetljenost) 9. Pokazati postojanje naknadnih slika i optičkih iluzija 10. Ispitati vizuelnu pažnju (Brain Metric) SEMINAR 7: Neurofiziologija vida (2 časa) IX vežba (4 časa) 1. Posmatrati očno dno oftalmoskopom 2. Ispitivanje sluha (vazdušna i kostna provodljivost zvuka) 3. Ispitati somatski senzibilitet: površinski (osetljivost za dodir i toplotu); duboki (osećaj vibracije, položaja i pokreta - kinestezija) 4. Ispitati kortikalni senzibilitet (grafestezija, stereognozija, barognozija) 5. Multimedijalna prezentacija fiziologije optičkog sistema 6. Multimedijalna prezentacija fiziologije akustičkog sistema 7. Odrediti prag čujnosti za zvuke različite frekvence (audiometrija Brain Metric) X vežba (4 časa) 1. Izvesti klinički važne reflekse: kornealni i konjuktivalni refleks; reflekse zenice na svetlost i akomodaciju; kožno-mišićne reflekse i reflekse na istezanje 2. Ispitati mišićnu snagu i tonus 3. Izvesti testove za procenu funkcije malog mozga 4. Ispitati funkcionalnu specijalizovanost hemisfera: dominantnost za ruku, nogu i oko

11 5. Ispitati funkciju vestibularnog aparata u proceni subjektivnog osećaja vertikalnog položaja (POSOV) 6. Ispitati reakcijsko vreme 7. Refleks uklanjanja i koordinirani odgovor kod žabe (Pro Dissector Frog) SEMINAR 8: Refleksna aktivnost kičmene moždine (2 časa) XI vežba (4 časa) 1. Izvesti testove za procenu funkcije vestibularnog sistema: rotacioni test, Rombergov test i test na kompasni hod 2. Elektroencefalografija (EEG) upoznavanje sa principima registrovanja i analize 3. Elektromioneurografija (EMNG) određivanje brzine provođenja kroz nerv 4. Analizirati reprezentativne uzorke normalnog EEG zapisa 5. Ispitati aspekte pažnje: raspon pažnje, nepodeljenu (Trail-Making test) i podeljenu pažnju (Stroop test) 6. Ispitati neposredno i kratkoročno pamćenje SEMINAR 9: Kontrola položaja i lokomocije: moždano stablo (2 časa) XII vežba (4 časa) 1. Palpirati udar»srčanog vrha«(ictus cordis) 2. Auskultacija srčanih tonova 3. Odrediti frekvencu i ritmičnost rada srca 4. Video prezentacija izolovanja i preparisanja srca pacova (SimHeart) i aparature za registrovanje po Langendorffu 5. Registrovati i analizirati kontrakcije srčanog mišića pacova 6. Ispitati i analizirati uticaj adrenalina, acetilholina i drugih supstanci na frekvencu i amplitudu srčanih kontrakcija 7. Multimedijalna prezentacija rada srca (A.D.A.M.) 8. Demonstracija Frank-Starlingovog zakona SEMINAR 10: Učenje i pamćenje (2 časa) TEST 2: METODSKE JEDINICE 7-12 XIII vežba (4 časa) 1. Posmatrati funkciju valvularnog aparata na izolovanom goveđem srcu (Gadov ogled) 2. Registrovati i analizirati elektrokardiogram (EKG) kod čoveka 3. Video prezentacija EKG-a: sticanje osnovnih znanja o analizi EKG-a 4. Video interaktivna vežba na srcu žabe: (PhysioEx 4.0) a. Registrovati kontrakcije srca (mehanogram) u bazalnim uslovima b. Izazvati i registrovati ekstrasistole c. Ispitati uticaj temperature na rad srca žabe d. Ispitati uticaj stimulacije n. vagusa na frekvencu srca 5. Potpisi, nadoknada vežbi i seminara SEMINAR 11: EKG: registrovanje i analiza (2 časa)

12 IV SEMESTAR: PROGRAM PRAKTIČNE NASTAVE, sa terminima SEMINARA i KOLOKVIJUMA (Test III i IV) * Italic fontom navedene su vežbe koje se rade u elektronskoj učionici XIV vežba (4 časa) 1. Palpirati arterijski puls na različitim mestima na telu 2. Odrediti kvalitete pulsa a. radialis kod čoveka 3. Registrovati i analizirati krivu pulsnih oscilacija arterija (sfigmogram) 4. Merenje volumenskog toka tečnosti (ml/min) na različitim modelima pijecometara 5. Video prezentacija funkcije vaskularnog sistema (A.D.A.M.) 6. Zakonitosti hemodinamike (PhysioEx 4.0): Izmeriti protok krvi (ml/min) pri promeni: radijusa krvnog suda, viskoznosti krvi, dužine cevi i gradijenta pritiska SEMINAR 12: Srčani ciklus: varijacije u fiziološkim uslovima. Minutni volumen srca i njegova regulacija (2 časa) XV vežba (4 časa) 1. Izmeriti vrednost arterijskog krvnog pritiska kod čoveka palpacionom i auskultacionom metodom 2. Pokazati uticaj hidrostatskog pritiska i ulogu venskih valvula na tok krvi u venama 3. Ispitati funkcionalnu sposobnost srca i krvotoka kod čoveka u uslovima fizičkog opterećenja (Lorentzov i Harvard step test) 4. Objasniti okulokardijačni refleks 5. Multimedijalna prezentacija eksperimenta: Direktno merenje arterijskog krvnog pritiska i delovanje vazopresornih i vazodepresornih supstanci na vrednost krvnog pritiska (Dog Blood Pressure) 6. Interaktivna video simulacija odgovora izolovanog krvnog suda na dejstvo vazoaktivnih supstanci (SimVessel) SEMINAR 13: Regulacija arterijskog krvnog pritiska (2 časa) XVI vežba (4 časa) 1. Uzimanje uzoraka krvi za analize iz jagodice prsta 2. Napraviti i obojiti krvni razmaz po Pappenheimu 3. Prepoznavanje ćelijskih elemenata krvi 4. Odrediti broj retikulocita bojenjem brilijant-krezil plavim 5. Odrediti brzinu sedimentacije eritrocita SEMINAR 14: Posebna područja cirkulacije (cerebralna, koronarna, skeletni mišići, kožna) (2 časa) XVII vežba (4 časa) 1. Odrediti broj eritrocita upotrebom hemocitometra i na osnovu optičke gustine suspenzije eritrocita 2. Odrediti hematokritsku vrednost (mikrometoda) 3. Odrediti koncentraciju hemoglobina u krvi 4. Iz datih podataka izračunati hematološke indekse (MCV, MCH, MCHC)

13 XVIII vežba (3 časa ) 1. Odrediti krvnu grupu OAB sistema metodom na pločici i u epruveti 2. Odrediti Rh (D) faktor 3. Izvesti interreakciju i direktan Kumbsov (Coombs) test SEMINAR 15: Krvne grupe (OAB, Rh sistem), transfuzija i transfuzijske reakcije (2 časa) XIX vežba (4 časa) 1. Odrediti broj leukocita 2. Odrediti relativnu leukocitnu formulu 3. Izračunati apsolutnu leukocitnu formulu 4. Interaktivna video prezentacija homeostaze vode u organizmu (A.D.A.M.) - ponavljanje XX vežba (4 časa) 1. Brza procena broja trombocita na krvnom razmazu metodom po Foniju 2. Odrediti broj trombocita upotrebom hemocitometra 3. Odrediti vreme krvavljenja metodom po Dukeu 4. Odrediti vreme koagulacije krvi metodom po Buerkeru 5. Odrediti protrombinsko vreme XXI vežba (4 časa) 1. Izračunati klirens: inulina, kreatinina i paraaminohipurne kiseline 2. Izračunati veličinu glomerulske filtracije u zavisnosti od promenjenih vrednosti renalnog protoka krvi, hidrostatskog pritiska i koloidno-osmotskog pritiska 3. Izračunati veličinu diureze u zavisnosti od osmotskog opterećenja bubrega (osmotski klirens i klirens slobodne vode) 4. Interaktivna video simulacija funkcije nefrona (PysioEx 4.0): ispitati faktore koji utiču na obim glomerulske filtracije, volumen i osmolalnost definitivnog urina 5. Interaktivna video prezentacija funkcije urinarnog trakta (A.D.A.M.) SEMINAR 16: Uloga bubrega u regulaciji volumena i sastava ekstracelularne tečnosti. Hormoni bubrega (2 časa) TEST 3. METODSKE JEDINICE XXII vežba (4 časa) 1. Pokazati ulogu dijafragme u disanju (Dondersov model) 2. Spirometrija: odrediti statičke plućne volumene i kapacitete 3. Izvođenje ergometrijskog step-testa i indirektno određivanje maksimalne potrošnje kiseonika (VO2max) SEMINAR 17: Homeostaza kalcijuma i magnezijuma; fiziologija kostiju (2 časa) XXIII vežba (4 časa) 1. Auskultacija disanja, auskultacija srčanih tonova i palpacija udara srčanog vrha 2. Interaktivana video simulacija plućne ventilacije (PhysioEx 4.0): a. Merenje plućnih voluma i kapaciteta (simulirana spirometrija)

14 b. Ispitati efekat promene otpora u disajnim putevima, ulogu surfaktanta i promene intrapleuralnog pritiska na funkciju pluća c. Analizirati vrednost parcijalnog pritiska CO2 u alveolarnom vazduhu pri promeni disanja (dubine i frekvencije disanja) 3. Interaktivna video prezentacija funkcije respiracionog sistema (A.D.A.M.) SEMINAR 18: Regulacija aktivnosti respiracionog sistema (2 časa) XXIV vežba (4 časa) 1. Spirometrija: dinamički plućni volumeni: FEV1, maksimalna voljna ventilacija (MVV); registrovanje krivulje protok-volumen 2. Kardiopulmonalna reanimacija: osnovni principi izvođenja primenom različitih metoda (uvežbavanje na modelu) 3. Interaktivna video prezentacija acidobazne ravnoteže (A.D.A.M.) 4. Acidobazna ravnoteža kompjuterska simulacija (PhysioEx 4.0): pokazati ulogu pluća i bubrega u acido-baznoj homeostazi (korekcija acidoze i alkaloze) SEMINAR 19: Hemija u Medicinskoj fiziologiji: Acido-bazna ravnoteža. Hemijski puferi organizma (2 časa) XXV vežba (4 časa) 1. Izračunati vrednost bazalnog metabolizma studenata 2. Izračunati dnevni energetski promet (EP) za studente 3. Sastaviti hranljivi obrok na bazi određenog EP 4. Interaktivna video vežba ispitivanja kontraktilnog odgovora antruma želuca (SimVessel): pokazati delovanje supstanci koje utiču na spontanu aktivnost i efekte pasivnog istezanja 5. Interaktivna video prezentacija gastrointestinalnog sistema (A.D.A.M.) SEMINAR 20: Fiziologija jetre. Endokrina uloga gastrointestinalnog sistema (2 časa) XXVI vežba (4 časa) 1. Izvesti test tolerancije na glukozu (OGTT) 2. Interaktivna video simulacija fiziologije endokrinog sistema (Physio Ex 4.0): a. odrediti vrednosti bazalnog metabolizma pacova i pokazati uticaj tiroksina, TSH i propiltiouracila b. pokazati uticaj estrogena na morfološke i funkcionalne karakteristike uterusa c. odrediti vrednost glukoze u krvi spektrofotokolorimetrijskom metodom i pokazati uticaj insulina na nivo glukoze u krvi 3. VIRTUELNI PACIJENT: U odabranom primeru pacijenta konstatovati izmenjene homeostatske varijable (»SimBioSys Physiology«) SEMINAR 21: Uloga hipotalamusa u kontroli homeostatskih sistema organizma (2 časa) TEST 4. METODSKE JEDINICE XXVII vežba (4 časa) 1. Analizirati citološki nalaz vaginalnog brisa u toku menstrualnog ciklusa 2. Rana dijagnoza trudnoće: laboratorijski testovi 3. Analizirati ćelijske elemente u krvi (krvnu sliku) u fiziološkim uslovima 4. Analizirati sastav plazme u fiziološkim uslovima

15 5. Analizirati sastav urina u fiziološkim uslovima 6. Potpisi, nadoknada vežbi i seminara SEMINAR 22: Životni ciklus reproduktivnih funkcija žene (2 časa)

16 UDŽBENICI I OSTALA LITERATURA ZVANIČNI UDŽBENIK MEDICINSKA FIZIOLOGIJA, 11. izdanje. Autori: Guyton AC, Hall JE, Izdavač: Savremena administracija, Beograd, POMOĆNI UDŽBENICI PRAKTIKUM ZA MEDICINSKU FIZIOLOGIJU sa radnom sveskom (I i II deo), dopunjeno i prerađeno izdanje. Autori: Grupa autora, Katedra za medicinsku fiziologiju. Urednici: Đurić D, Mitrović D, Suzić S. Izdavač: CIBID, Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, ZBIRKA TEST PITANJA IZ MEDICINSKE FIZIOLOGIJE, dopunjeno i prerađeno izdanje. Autori: Grupa autora, Katedra za medicinsku fiziologiju. Urednici: Starčević V, Maširević-Drašković G, Đurić D. Izdavač: CIBID, Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, FIZIOLOGIJA EKSCITABILNIH TKIVA, 1. izdanje. Autor: Maširević-Drašković G. Izdavač: Maširević- Drašković G, Beograd, PREPORUČENA LITERATURA NA SRPSKOM JEZIKU FIZIOLOŠKI ATLAS U BOJI. Autori: Despopoulos A, Silbernagl S. Prevod petog engleskog izdanja prerađenog i dopunjenog. Medicinski fakultet Univerziteta u Nišu, Niš PREPORUČENI UDŽBENIK NA ENGLESKOM JEZIKU GANONG S REVIEW OF MEDICAL PHYSIOLOGY, 23rd Edition, Eds. Barrett KE, Barman SM, Boitano S, BrooksHL, LANGE Basic Science, McGraw Hill, 2009.

17 DEFINISANJE ZAVRŠNE OCENE IZ MEDICINSKE FIZIOLOGIJE Definisanje završne ocene iz Medicinske fiziologije za studente školske 2010/11. godine, odnosno način sticanja ESPB bodova, a na osnovu urednosti u pohađanju nastave i redovnim proverama znanja u okviru predispitnih obaveza, kao i na samom praktičnom i usmenom ispitu, usklađeno je sa Pravilnikom o organizaciji i izvodenju integrisanih akademskih studija za sticanje zvanja doktor medicine i izmenama Pravilnika usvojenim na sednici Nastavnog veća od g., kada je precizirano da predispitne obaveze čine do 30% ocene, do 20% ocene je praktični ispit i do 50% ocene je usmeni ispit. Ovladavanje gradivom iz Medicinske fiziologije se kontinuirano prati na 4 kolokvijuma, koje student polaže tokom školske godine, kao i na testovima kojima se na praktičnim vežbama ocenjuje pripremljenost i savladanost gradiva za datu praktičnu vežbu. Broj poena koje student može da ostvari kroz predispitne obaveze, kao i na praktičnom i usmenom ispitu je: 1. Urednost u pohađanju nastave - do 6 poena a) 6 poena ako su sve obaveze ispunjene i to u predviđenom roku (po 2 poena za predavanja, vežbe i seminare) b) 3 poena ako su obaveze ispunjene nadoknadom (Član 22/tačka 3 Pravilnika) c) 0 poena ako student nije nadoknadio propuštena predavanja Napomena: Studenti su dužni da prisustvuju na svakom predmetu pojedinačno na najmanje 66% predavanja i na 90% svakog od ostalih oblika nastave (Član 18/tačka 4 Pravilnika) 2. Kolokvijumi - do 24 poena Svaki od 4 kolokvijuma se polaže pošto se na predavanjima i seminarima obradi gradivo odgovarajuće oblasti. Tokom školske godine, pored redovnog polaganja ovih kolokvijuma organizuje se i po jedan ponovni termin. Svaki kolokvijum čini 35 pitanja po principu više ponuđenih odgovora od kojih je samo jedan tačan. Rezultatima na četiri kolokvijuma ostvaruje se najviše 24 poena (Član 25. Pravilnika). Položenim pojedinačnim kolokvijumom ostvaruje se od 2 do 6 poena (za ocene od 6 do 10). U skladu sa Pravilnikom rezultati na ponovnim kolokvijumima se vrednuju tako da se ostvareni broj poena umanjuje za 1 poen. Tabela 1. Način vrednovanja kolokvijuma (na osnovu ostvarenih tačnih odgovora, Član 26. Pravilnika) BROJ TAČNIH ODGOVORA OCENA OSTVARENI POENI < 18 5 student nije položio kolokvijum

18 Ukoliko student tokom školske godine u organizovanim terminima ne položi odgovarajuće kolokvijume, on takođe ima pravo da u svakom ispitnom roku izađe na kolokvijum/kolokvijume koji mu nedostaju, ali je maksimalan broj kolokvijuma na koje može da izađe u istom ispitnom roku 2. Ukoliko kolokvijume položi u okviru ispitnog roka, student nema pravo da izađe na usmeni ispit u istom ispitnom roku (Član 28. Pravilnika) Na ovaj način pre nego što izađe na praktični ispit student može da ostvari maksimalno 30 poena (ispunjenjem predispitnih obaveza). 3. Praktični ispit - do 20 poena Na praktičnom ispitu, koji se sastoji od dva pitanja, student može da ostvari do 20 poena, u skladu sa ocenom koju dobije na ispitu (od 6-10). Student samostalno popunjava ispitni formular na kome opisuje princip vežbe, postupak njenog izvođenja, očekivani rezultat, normalan raspon vrednosti i fiziološki značaj. Napomena: Praktični deo ispita se polaže pre usmenog i dobijena pozitivna ocena je uslov za polaganje usmenog ispita (Član 33. Pravilnika). Ocenu sa praktičnog ispita, kao i broj ostvarenih poena isključivo vrednuje nastavnik; ocena saradnika je opisna i uslovna (položio/nije položio). Pre izlaska na usmeni ispit student može da ostvari maksimalno 50 poena (za konačnu ocenu 6 potrebno je minimalno 51 poen u skladu sa Pravilnikom). 4. Usmeni ispit - do 50 poena Broj poena koji student može da ostvari na usmenom ispitu (iz 4 pitanja) je maksimalno 50 poena. 5. Formiranje konačne ocene Na ovaj način se formira konačna ocena na sledeći način (vidi Tabelu 2): Tabela 2. Formiranje konačne ocene OCENA OSTVARENI POENI

19 UKUPNO 100 poena * Za formiranje konačne ocene primenjuje se Član 21. Pravilnika Napomena: 1. Na usmenom ispitu student izvlači po jedno pitanje iz svake logičke oblasti i mora da pokaže minimalno znanje za svako pitanje da bi dobio pozitivnu ocenu na ispitu (Član 34. Pravilnika). U skladu sa Pravilnikom student odgovara samo na pitanja koja je izvukao. 2. Student stiče ESPB bodove po osnovu znanja ukoliko je dobio završnu ocenu najmanje 6 (šest) (Član 10. Pravilnika). 3. Stečeni ESPB bodovi po okončanoj izbornoj nastavi se nezavisno obračunavaju u skladu sa Pravilnikom i ne ulaze u definisanje završne ocene.

20 NASTAVNICI I SARADNICI KATEDRE ZA MEDICINSKU FIZIOLOGIJU (ŠKOLSKA GODINA 2010/11) Red. prof. dr Tomislav Jovanović Red. prof. dr Helena Lončar-Stevanović Red. prof. dr Vesna Starčević Red. prof. dr Gordana Maširević-Drašković rukovodilac nastave na engleskom jeziku Red. prof. dr Slavica Suzić Red. prof. dr Dušan Mitrović Red. prof.dr Ljiljana Šćepanović upravnik Instituta Red. prof. dr Dragan Đurić šef Katedre Van. prof. dr Olivera Stanojlović Van. prof. dr Zvezdana Kojić zamenik šefa Katedre Doc. dr Sanja Mazić Ass. dr sc. Miloš Petrović Ass. dr sc. Aleksandra Rašić-Marković sekretar Katedre Ass. dr sc. Dejan Nešić Ass. dr Drenka Turjačanin-Pantelić, mr sc. Ass. dr Predrag Brkić, mr sc. Ass. dr sc. Darko Stevanović Ass. dr Marina Đelić Dr Dragan Hrnčić, saradnik u nastavi Dr Igor Pantić, saradnik u nastavi

21 PROGRAM USMENOG DELA ISPITA IZ MEDICINSKE FIZIOLOGIJE PITANJA GRUPE A : OPŠTA I CELULARNA FIZIOLOGIJA FIZIOLOGIJA MEMBRANE NERVI I MIŠIĆI KRV TELESNE TEČNOSTI 1. Unutrašnja sredina organizma i primeri strogih i plastičnih homeostatskih varijabli 2. Opšte karakteristike homeostatskih kontrolnih sistema i primeri mehanizama negativne i pozitivne povratne sprege 3. Molekulske i funkcionalne karakteristike ćelijske membrane i ćelijskih organela; funkcionalni sistemi ćelije 4. Međućelijska komunikacija 5. Mehanizmi transporta jona i molekula kroz ćelijsku membranu: pasivan; aktivan; vezikularni transport 6. Mehanizmi i specifičnosti transporta jona i molekula kroz endotelni sloj kapilara: difuzija, filtracija, osmoza, vezikularni transport (transcitoza) 7. Mehanizmi transporta jona i molekula kroz epitelni sloj ćelija digestivnog trakta i bubrežnih tubula: luminalna i bazolateralna membrana; primarni i sekundarni aktivni transport; olakšana difuzija; osmoza; nejonska difuzija 8. Mirovni potencijal ćelijske membrane: mehanizmi uspostavljanja i održavanja potencijalne razlike kroz ćelijsku membranu; vrednosti mirovnog potencijala u različitim tkivima; pojam ravnotežnog potencijala membrane za pojedine jone 9. Promene membranskog potencijala pri delovanju draži: mehaničkih, hemijskih i električnih; prednost primene električnih draži; lokalne hiperpolarizacijske i hipopolarizacijske promene; efekti pragovnih i suprapragovnih draži 10. Elektrotonički potencijali: značaj hipopolarizacijske ili hiperpolarizacijske promene mirovnog potencijala; osobine lokalnog, receptorskog, generatorskog, post-sinaptičkog potencijala i potencijala motorne ploče 11. Akcioni potencijal: kritični prag»okidanja«akcionog potencijala; aktivacija potencijal zavisnih jonskih kanala i propagacija akcionog potencijala; zakon sve ili ništa 12. Osobine akcionog potencijala: depolarizacija, plato, repolarizacija, hiperpolarizacija; refraktorni period; trajanje u različitim ekscitabilnim tkivima i značaj 13. Ekstracelularno i intracelularno registrovanje akcionog potencijala: dvofazna i monofazna krivulja akcionog potencijala; izgled monofaznih krivulja u različitim ekscitabilnim tkivima

22 14. Ponašanje nervnih i mišićnih vlakana pri delovanju električnih draži različitog oblika, intenziteta i frekvencije: zavisnost odgovora ekscitabilne ćelije od brzine porasta intenziteta draži (akomodacija); kriva ekcitabilnosti (reobaza, korisno vreme, hronaksija); brzina elektrofiziološke aktivnosti (labilnost) 15. Morfofunkcionalne osobenosti neurona: funkcionalna svojstva dendrita, some, inicijalnog segmenta, aksona i aksonskih završetaka 16. Klasifikacija nervnih vlakana (opšta i senzorna): aferentna i eferentna; mijelinska i nemijelinska vlakna; brzina provođenja nervnih impulsa; zakoni nervnog provođenja 17. Morfofunkcionalne osobenosti vlakana skeletnih mišića: membranski i filamentni sistem; T sistem sarkoleme; sarkomera kao osnovna kontraktilna jedinica; specifičnosti sarkoplazminog retikuluma; vlakna koja se brzo i sporo kontrahuju 18. Mehanizam kontrakcije skeletnih mišića: prenošenje signala sa nerva na mišić; sarkotubulski sistem; trijade i njihov značaj u povezivanju ekscitacije i kontrakcije; uloga Ca 2+ jona; interakcija miozinskih i aktinskih filamenata 19. Motoneuroni i inervacija skeletnih mišića: motorna jedinica; morfofunkcionalne osobenosti neuromišićne veze; sinteza i oslobađanje neurotransmitera; potencijali motorne ploče; prag izbijanja i širenje akcionog potencijala u sarkolemi 20. Vrste mišićnih kontrakcija: karakteristike izometričnih, izotoničnih, prostih (pojedinačnih) i složenih (tetaničkih) kontrakcija, toničnih i fazičnih kontrakcija; razlike u ponašanju motorne jedinice i mišića u celini; prostorna i vremenska sumacija kontrakcija motornih jedinica 21. Tonus skeletnih mišića: bazalni tonus u uslovima fiziološkog mirovanja; pasivan, aktivan i ukupan tonus; kontrola mišićnog tonusa spinalnim i supraspinalnim nervnim uticajima 22. Uticaj dužine mišića i opterećenja na amplitudu i brzinu kontrakcije: krivulja odnosa dužine sarkomere i ostvarenog tonusa 23. Energetika mišićne kontracije: izvori energije za mišićnu kontrakciju; mehanizmi koji obezbeđuju porast protoka krvi i dopremanje O2 u toku intenzivne mišićne aktivnosti; kiseonički dug; efikasnost mišićne kontrakcije; zamor mišića 24. Glatki mišići: morfofunkcionalne specifičnosti visceralnih i višejediničnih glatkih mišića; organizacija kontraktilnih proteina; inervacija i tonus glatkih mišića 25. Mehanizam kontrakcije glatkih mišića: nervna, hemijska i mehanička stimulacija; specifičnosti mehanizma kontrakcije u odnosu na skeletne mišiće; tonične i fazične kontrakcije i njihov značaj za funkciju različitih visceralnih organa 26. Opšte osobine i uloge krvi: volumen, sastav i hematokrit; osobine krvne plazme (volumen, viskoznost, osmolarnost); elektrolitni i proteinski sastav; krvni serum 27. Hemopoeza: pluripotentne, usmerene i prekursorske ćelije; regulacija hemopoeze; hemopoetska induktivna mikrosredina

23 28. Eritrociti: osobine, građa i uloge; eritrotopoeza i njena regulacija; eritropoetin (EPO); metabolizam eritrocita; životni vek i razaranje eritrocita 29. Hemoglobin: sinteza; vrste i jedinjenja hemoglobina; funkcionalne osobine i uloge; katabolizam hemoglobina 30. Supstance neophodne za normalnu izgradnju i sazrevanje eritrocita: aminokiseline; gvožđe (promet gvožđa u organizmu); vitamin B12; folna kiselina; oligoelementi 31. Leukociti: vrste leukocita; funkcionalna svojstva; leukocitna formula; mesta proizvodnje; pluripotentne matične ćelije; mijeloidna matična ćelija; limfoidna matična ćelija; faktori rasta i diferencijacije 32. Granulociti: vrste granulocita; osobine; životni vek i uloge neutrofila; specifična i nespecifična fagocitoza; fagocitna sposobnost; uloge eozinofila i značaj površinskih receptora; mehanizam antikoagulantne i vazoaktivne uloge bazofilnih leukocita 33. Monociti i monocitno-makrofagni sistem: građa i funkcionalne osobine; mehanizam povratne sprege u proizvodnji monocita; mobilni i tkivni makrofagi; fagocitna sposobnost 34. Limfociti: vrste i osobine limfocita; mesta sazrevanja i predobrade; funkcionalna podela i razlike između T i B limfocita; celularna i humoralna imunost; poreklo i uloge limfocitnih klonova; NK ćelije 35. OAB i Rh sistem: krvne grupe OAB sistema i njihova učestalost; Rh pozitivne i negativne osobe; antitela; značaj određivanja krvnih grupa; transfuzija krvi i komponenata krvi; transfuzijske reakcije 36. Hemostaza: faze: vaskularna, trombocitna i koagulaciona; sudbina krvnog ugruška 37. Mehanizam koagulacije krvi: faktori koagulacije; faze koagulacije; spoljašnji i unutrašnji put stvaranja aktivatora protrombina; antikoagulacioni i fibrinolitički sistemi 38. Trombociti: morfofunkcionalne osobine; trombopoeza i njena regulacija; životni vek i uloge trombocita u hemostazi (trombocitni čep i koagulacija krvi) 39. Proteini krvne plazme: vrste proteina plazme; koncentracije; mesto sinteze; opšte i specifične uloge 40. Količina vode u organizmu: varijacije u odnosu na uzrast, pol i sadržaj masnog tkiva; dnevni unos i gubitak vode; kontrola ravnoteže između unosa, stvaranja i gubitka vode 41. Raspodela vode u pojedinim odeljcima telesnih tečnosti: intra- i ekstracelularna tečnost; odeljci ekstracelularne tečnosti: intersticijumska tečnost; krvna plazma; transcelularne tečnosti; određivanje zapremine odeljaka telesnih tečnosti; osmotska ravnoteža između intracelularne i ekstracelularne tečnosti 42. Transcelularne tečnosti: likvor, očna vodica, endolimfa, tečnost potencijalnih prostora 43. Osmolarnost telesnih tečnosti:

24 osmotska koncentracija; ukupan osmotski pritisak; efektivni osmotski pritisak; uloga onkotskog (koloidno-osmotskog) pritiska krvne plazme u održavanju intravaskularnog volumena 44. Međućelijski prostor - intersticijum: sastav i osobine intersticijumske tečnosti; hidrostatski i osmotski pritisak intersticijumske tečnosti; fiziološke uloge 45. Fiziološki rastvori: prosti i složeni; izotonija, izoosmija, izojonija, izohidrija i izotermija; osmotski refleksioni koeficijent; primena fizioloških rastvora u eksperimentalnoj medicini i kliničkoj praksi (infuzioni rastvori) PITANJA GRUPE B : SRCE CIRKULACIJA BUBREG RESPIRACIJA 1. Morfološke i funkcionalne specifičnosti miokarda i provodnog sistema srca: Funkcionalna podela srčanog mišića; funkcionalni sincicijum (interkalatni diskovi, dezmozomi, tesne veze); inervacija srca; vrste jonskih kanala; jonska osnova srčanog automatizma (SA čvor, AV čvor, Hisov snop, Purkinjeova mreža) 2. Elektrofiziološke osobine provodnog sistema srca: mirovni potencijal i spontana dijastolna depolarizacija; stepen automatizma; predvodnik srčanog rada; uticaj autonomnih nerava na okidanje i provođenje sinusnih impulsa 3. Propagacija akcionog potencijala kroz provodni sistem i mišićno tkivo srca: redosled i smer propagacije; brzina i vreme propagacije kroz pretkomore; AV čvor; Purkinjeov sistem i miokard komora; značaj AV zadržavanja impulsa 4. Autonomna inervacija srca: distribucija simpatičkih i parasimpatičkih vlakana; mehanizam batmotropnog, dromotropnog, hronotropnog i inotropnog dejstva 5. Kontrakcija srčanog mišića: povezivanje ekscitacije s kontrakcijom; uticaj influksa Ca 2+ jona na trajanje akcionog potencijala i amplitudu miokardne kontrakcije; funkcionalni sincicijum i ponašanje po zakonu sve ili ništa ; refraktornost srčanog mišića 6. Srčani ciklus: definicija; izračunavanje trajanja srčanog ciklusa; redosled faza sistole i dijastole pretkomora i komora; hemodinamski značaj ovog redosleda 7. Srčani ciklus pretkomora: trajanje sistole i dijastole pri frekvenciji od 75/min; promene pritisaka, volumena i stanja atrioventrikularnih zalistaka 8. Srčani ciklus komora: faze sistole i dijastole i njihovo trajanje; promene pritisaka i volumena; stanje srčanih zalistaka; uloga papilarnih mišića i horda tendinea; end-dijastolni, udarni i end-sistolni volumen, ejekciona frakcija