ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΜΔΛΔΣΗ ΣΗ ΥΔΗ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΑΠΑΥΟΛΟΤΜΔΝΧΝ ΚΑΙ ΤΓΚΔΚΡΙΜΔΝΧΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΜΔΓΔΘΧΝ ΣΙ ΔΛΛΗΝΙΚΔ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΔ

Transcript

1 TEXNOΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΜΔΛΔΣΗ ΣΗ ΥΔΗ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΑΠΑΥΟΛΟΤΜΔΝΧΝ ΚΑΙ ΤΓΚΔΚΡΙΜΔΝΧΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΜΔΓΔΘΧΝ ΣΙ ΔΛΛΗΝΙΚΔ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΔ Φοιηήηπιερ: ΚΑΛΣΙΓΟΤ ΘΔΟΓΧΡΑ Α.Δ.Μ.:7668 (Δξάμηνο ΠΣ1) ΙΧΠΗ ΓΔΧΡΓΙΑ Α.Δ.Μ.:7387 (Δξάμηνο ΠΣ1) Δπιβλέπων: ΚΑΘΗΓΗΣΗ κ. Θ. ΠΤΡΙΓΗ ΚΑΒΑΛΑ, ΔΠΣΔΜΒΡΙΟ 2008

2 ΠΔΡΙΛΗΦΗ Η εξγαζία κε ζέκα «Μειέηε ηεο ζρέζεο κεηαμχ ησλ απαζρνινχκελσλ θαη ζπγθεθξηκέλσλ καθξννηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ζηηο ειιεληθέο πεξηθέξεηεο», απνζθνπεί ζηελ θαηαγξαθή βαζηθψλ καθξννηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ηεο Διιάδαο αιιά θαη ζηελ παξνπζίαζε ησλ δηαθπκάλζεσλ ηνπο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Τν Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ (Α.Δ.Π.) ζπγθεληξψλεηαη θπξίσο ζηηο πεξηθέξεηεο ηεο Αηηηθήο θαη ηεο Κεληξηθήο Μαθεδνλίαο ε ζπκκεηνρή ησλ νπνίσλ παξακέλεη ζρεηηθά ζηαζεξή θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ, ρσξίο λα παξνπζηάδεη αμηνζεκείσηεο κεηαβνιέο. Οη ηηκέο ηνπ Α.Δ.Π. ζε ζχγθξηζε κε ηηο αληίζηνηρεο επξσπατθέο είλαη ρακειφηεξεο, σζηφζν, εκθαλίδνπλ κηα ζηαζεξή αλνδηθή ηάζε γηα ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Τν πνζνζηφ αλεξγίαο κεηψλεηαη ζεκαληηθά ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη γηα ηα δχν θχια, αγγίδνληαο ηηο ρακειφηεξεο ηηκέο θαηά ην 2007.Η εμέιημε ηνπ πιεζσξηζκνχ ραξαθηεξίδεηαη απφ κηθξέο αιιά θαζνξηζηηθέο, δηαθπκάλζεηο πνπ εμαξηψληαη απφ ηελ πνξεία ηεο νηθνλνκίαο. Οη ζεηηθέο επηδφζεηο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζπλδένληαη κε ηε ζπλέρηζε ηεο καθξνρξφληαο αλνδηθήο ηάζεο ησλ αθαζάξηζησλ επελδχζεσλ θεθαιαίνπ, πνπ ζπλεηζθέξνπλ ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο. Δπηπιένλ, ηα πξνεγνχκελα έηε αληηκεησπίζηεθαλ απνηειεζκαηηθά νη καθξννηθνλνκηθέο αληζνξξνπίεο, φπσο ην δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα, ν πιεζσξηζκφο θαη ε αλεξγία. 1

3 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Πξφινγνο Διζαγωγή Μακποοικονομικά μεγέθη Δηζαγσγή Αλεξγία-Απαζρφιεζε Πιεζσξηζκφο Αθαζάξηζην εζληθφ πξντφλ Αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ Οη καθξννηθνλνκηθνί δείθηεο ζηελ Διιάδα Μελέηη και εκηιμήζειρ για ηην εξέλιξη ηων μακποοικονομικών μεγεθών ζηην Δλλάδα Δηζαγσγή Οη ζεηηθέο επηδφζεηο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο Μειέηε ηνπ εζληθνχ εγρψξηνπ πξντφληνο Μειέηε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο αλεξγίαο θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα Μειέηε ηνπ πιεζσξηζκνχ ζηελ Διιάδα Γεληθή επηζθφπεζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο Δκπεηξηθέο κειέηεο Δπεςνηηικό μέπορ Σπιινγή δεδνκέλσλ Αλάιπζε δεδνκέλσλ ςμπεπάζμαηα 80 Αναθοπέρ 83 Παπάπηημα

4 ΠΡΟΛΟΓΟ Η εξγαζία κε ζέκα απνηειεί ηελ πηπρηαθή εξγαζία ησλ ζπνπδαζηξηψλ Καιηζίδνπ Θενδψξαο θαη Σηψπε Γεσξγίαο. Σην πιαίζην ηεο εξγαζίαο ζα αλαιπζνχλ θχξηα καθξννηθνλνκηθά κεγέζε θαη ζα παξνπζηαζηνχλ κειέηεο ζρεηηθά κε ηελ πνξεία ηνπο γηα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα. Παξάιιεια, επηρεηξείηαη κηα γεληθή πξνζέγγηζε θαη αλάιπζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Σην ζεκείν απηφ ζα ζέιακε λα επραξηζηήζνπκε ζεξκά ηνλ θαζεγεηή θ. Σππξίδε γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηά ηνπ ζε φιε ηε δηάξθεηα ζπγγξαθήο ηεο εξγαζίαο θαη γηα ηηο εχζηνρεο παξαηεξήζεηο θαη πξνηάζεηο ηνπ. Καιηζίδνπ Θενδψξα. Σηψπε Γεσξγία Καβάια, Σεπηέκβξηνο

5 1. ΔΙΑΓΧΓΗ Οη ξπζκνί αλάπηπμεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, πςειφηεξνη ησλ αληίζηνηρσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ησλ 25, δηαηεξνχληαη ζε πςειά επίπεδα ζρεδφλ γηα κηα δεθαεηία. Η ειιεληθή νηθνλνκία αλαπηχζζεηαη θπξίσο ιφγσ ηεο αλάθακςεο ηεο επελδπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Η θαηάζηαζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζπλδέεηαη άκεζα κε ηηο εμειίμεηο ζηνλ επξσπατθφ αιιά θαη ζην δηεζλή ρψξν. Τν θιίκα ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο είλαη ηδηαίηεξα επλντθφ, θαζψο ν ξπζκφο αλάπηπμεο άγγημε ην 5,1% ην 2006, πςειφηεξνο απφ ηνλ πξνεγνχκελν ρξφλν. Οη θχξηνη κνρινί ελίζρπζεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη ην δηεζλέο εκπφξην θαη ε επηηάρπλζε ησλ επηρεηξεκαηηθψλ επελδχζεσλ, απνηέιεζκα ηεο απμεκέλεο θεξδνθνξίαο ησλ επηρεηξήζεσλ. Σεκαληηθή επίδξαζε ζηελ αλάπηπμε έρεη θαη ε ηδησηηθή θαηαλάισζε, ε νπνία δηαηεξεί ηελ αλνδηθή ηεο πνξεία. Τν νηθνλνκηθφ θιίκα ηεο Διιάδαο φπσο πξναλαθέξζεθε, εκθαλίδεη ζπλερή θαη ζηαζεξή βειηίσζε, ιφγσ ηεο ελίζρπζεο ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Σηφρνη ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο είλαη ε ελίζρπζε ηεο αλάπηπμεο, ε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ε δεκνζηνλνκηθή πξνζαξκνγή, κε θχξην άμνλα δξάζεο ηελ πξνψζεζε δηαξζξσηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ ζηνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο. Αλεμάξηεηα απφ ηελ πξφνδν ζηε δεκνζηνλνκηθή εηθφλα ηεο ρψξαο, νη ππνδνκέο ζπλερψο βειηηψλνληαη, ην θνξνινγηθφ θαζεζηψο γίλεηαη ιηγφηεξν επαρζέο θαη πεξηζζφηεξν ζηαζεξφ, νη επελδχζεηο εληζρχνληαη, ε αλεξγία εκθαλίδεη πησηηθή ηάζε, ν πιεζσξηζκφο επηβξαδχλεηαη, ε εηζξνή μέλσλ θεθαιαίσλ δηεπξχλεηαη. Γηα ηελ αλάιπζε ηεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο κηαο ρψξαο, ρξεζηκνπνηνχληαη δηάθνξα κεγέζε καθξννηθνλνκηθά - φπσο νλνκάδνληαη - θαη πεξηιακβάλνπλ ηνλ πιεζσξηζκφ, ηελ αλεξγία θαη ηελ απαζρφιεζε, ην αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ θ.ά. Η κειέηε αιιά θαη ε θαηαγξαθή ησλ ηηκψλ ηνπο ζε εηήζηα βάζε είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ησλ ρσξψλ. 4

6 Σηε ζεκεξηλή επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηνπ ζπλερψο απμαλφκελνπ νηθνλνκηθνχ αληαγσληζκνχ αιιά θαη ησλ δξαζηηθψλ νηθνλνκηθψλ κεηαβνιψλ απφ ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα πνπ θαιείηαη λα αληηκεησπίζεη ν άλζξσπνο είλαη απηά πνπ ζπλδένληαη κε ηελ νηθνλνκία. Η αλεξγία, ν πιεζσξηζκφο, ηα δεκνζηνλνκηθά ειιείκκαηα θαη άιια παξφκνηα ζέκαηα πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο καθξννηθνλνκηθά, ζπγθεληξψλνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλζξψπνπ ζε φιεο ηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο. Σηε καθξννηθνλνκηθή αλάιπζε εμεηάδνληαη δεηήκαηα φπσο ν ηξφπνο πξνζδηνξηζκνχ ησλ ζπλνιηθψλ κεγεζψλ ηεο νηθνλνκίαο, νη δηεζλείο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο, ν ηξφπνο αληηκεηψπηζεο ηέηνησλ πξνβιεκάησλ. Η ζπνπδαηφηεηα ηεο Μαθξννηθνλνκηθήο ζηε ζχγρξνλε επνρή απνδεηθλχεηαη απφ ηελ αχμεζε ησλ βηβιηνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ ηα ηειεπηαία ρξφληα θαζψο θαη απφ ην γεγνλφο φηη πνιινί νηθνλνκνιφγνη ηηκήζεθαλ κε ην βξαβείν Νφκπει. Έρνπλ δηαηππσζεί πνιινί νξηζκνί γηα ηε Μαθξννηθνλνκηθή, νη νπνίνη δηαθνξνπνηνχληαη κφλν σο πξνο ηνλ ηξφπν νξηζκνχ ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο. Ωο Μαθξννηθνλνκηθή κπνξεί λα νξηζηεί ε επηζηήκε πνπ εμεηάδεη ηε ιεηηνπξγία ηεο νηθνλνκίαο ηνπ ζπλφινπ θαη πνπ αζρνιείηαη κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ζπλνιηθψλ κεγεζψλ θαη ησλ παξαγφλησλ ηηο κεηαβνιέο ηνπο (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Σχκθσλα κε έλαλ άιιν νξηζκφ, ε καθξννηθνλνκηθή είλαη ε κειέηε ησλ θαηλνκέλσλ πνπ αθνξνχλ νιφθιεξε ηελ νηθνλνκία, φπσο ν πιεζσξηζκφο, ε αλεξγία, ε νηθνλνκηθή κεγέζπλζε (Σαξηδεηάθεο,2002). Η Μαθξννηθνλνκηθή αλαθέξεηαη ζε νιφθιεξε ηελ νηθννκία ή ζε θχξηνπο ηνκείο ηεο, ελψ ε κηθξννηθνλνκηθή έρεη σο αληηθείκελν κειέηεο ηε ζπκπεξηθνξά επί κέξνπο κνλάδσλ (π.ρ. νηθνγελεηψλ, επηρεηξήζεσλ) θαη αζρνιείηαη κε ηα κεγέζε πνπ αλαθέξνληαη ζ απηέο. Σηε καθξννηθνλνκηθή αλάιπζε ζεσξνχληαη σο δεδνκέλα ηα αθφινπζα ζεκεία: α) ε δηάξζξσζε ησλ ζρεηηθψλ ηηκψλ ησλ πξντφλησλ, νπφηε εξεπλάηαη ν πξνζδηνξηζκφο ησλ γεληθψλ επηπέδσλ ησλ ηηκψλ β) ε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο κεηαμχ ησλ επηκέξνπο κνλάδσλ, άξα επηδηψθεηαη ε εμήγεζε ηνπ πξνζδηνξηζκνχ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κεγέζνπο ζην ζχλνιφ ηνπ. 5

7 Σηε Μηθξννηθνλνκηθή αλάιπζε ζεσξνχληαη σο δεδνκέλα ηα κεγέζε πνπ εμεηάδνληαη ζηε καθξννηθνλνκηθή θαη εηδηθφηεξα ην γεληθφ επίπεδν ησλ ηηκψλ θαη ηα ζπλνιηθά νηθνλνκηθά κεγέζε θαη αλαδεηείηαη ε εμήγεζε ηνπ πξνζδηνξηζκνχ ησλ ζρέζεσλ ηηκψλ ησλ πξντφλησλ θαη ηνπ ηξφπνπ θαηαλνκήο ησλ ζπλνιηθψλ κεγεζψλ κεηαμχ ησλ επηκέξνπο κνλάδσλ θαη ρξήζεσλ. Τα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ καθξννηθνλνκηθή αλάιπζε αθνξνχλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ζην ζχλνιφ ηνπο θαη αλαθέξνληαη ζε γεληθέο ηάζεηο αλάινγα κε ηε δηαθχκαλζε ησλ κεγεζψλ ηνπο. Βέβαηα, ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη έληνλα ε ηάζε ζηήξημεο ηεο καθξννηθνλνκηθήο αλάιπζεο ζηε κηθξννηθνλνκηθή γη απηφ θαη ηα απφιπηα φξηα κεηαμχ ησλ δχν απηψλ ελνηήησλ δελ είλαη πιήξσο θαζνξηζκέλα. Η ζεκαζία ηεο Μαθξννηθνλνκηθήο ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο απνδεηθλχεηαη κέζσ ησλ επηδξάζεσλ ησλ κεηαβνιψλ ησλ αληίζηνηρσλ κεγεζψλ ζηε δσή ηνπ αλζξψπνπ, ζηηο επηρεηξήζεηο θαη γεληθφηεξα ζε νιφθιεξε ηελ θνηλσλία. Γη απηφ θαη ζεσξείηαη ηδηαίηεξα ρξήζηκε θαη απνηθνδνκεηηθή ε κειέηε νξηζκέλσλ καθξννηθνλνκηθψλ κεγεζψλ θαη ε ζρέζε ηνπο κε ηελ απαζρφιεζε ζηελ ειιεληθή πεξηθέξεηα. Σην πιαίζην ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο ζα αλαιπζνχλ νξηζκέλα κεγέζε, πνπ δηακνξθψλνπλ ην επξχηεξν καθξννηθνλνκηθψλ κεγεζψλ θαη ε ζρέζε ηνπο κε ηελ απαζρφιεζε ζηελ ειιεληθή πεξηθέξεηα, θαζψο θαη νη επηπηψζεηο ηνπο ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο ρψξαο. 6

8 2. ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΔΓΔΘΗ 2.1 Διζαγωγή Σην θεθάιαην απηφ ζα γίλεη κηα αλαιπηηθή πεξηγξαθή ησλ βαζηθψλ καθξννηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ηα νπνία είλαη ε αλεξγία, ε απαζρφιεζε, ν πιεζσξηζκφο, ην αθαζάξηζην εζληθφ πξντφλ θαζψο θαη ην αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ φπνπ ζα παξνπζηαζηνχλ νη ζρέζεηο απηψλ ησλ κεγεζψλ θαζψο θαη ε ζεκαζία ηνπο ζηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο. Ιδηαίηεξε έκθαζε ζα δνζεί ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ θάζε κεγέζνπο θαη ζην πξφβιεκα ηεο αλεξγίαο Ανεπγία Απαζσόληζη Πιήξεο απαζρφιεζε ζε κηα νηθνλνκία δελ ζεκαίλεη αλππαξμία αλεξγίαο. Όζν κεγάιε θαη αλ είλαη ε δήηεζε γηα εξγαζία, ζα ππάξρνπλ πάληνηε νξηζκέλνη πνπ ζα είλαη άλεξγνη θαη ζα αλαδεηνχλ εξγαζία. Η αλεξγία πνπ ππάξρεη ζην επίπεδν πιήξνπο απαζρφιεζεο αλαθέξεηαη σο θπζηθή αλεξγία θαη απνηειείηαη απφ ηελ αλεξγία ηξηβήο (frictional ή turnover unemployment) θαη ηε δηαξζξσηηθή αλεξγία (structural ή mis-match unemployment). Η αλεξγία ηξηβήο πξνέξρεηαη θαηά έλα κεγάιν κέξνο απφ ην γεγνλφο φηη νξηζκέλνη εξγαδφκελνη εγθαηαιείπνπλ ηελ εξγαζία πνπ έρνπλ γηα αλαδήηεζε άιιεο θαιχηεξεο ε νπνία παίξλεη νξηζκέλν ρξφλν. Τν είδνο απηφ ηεο αλεξγίαο πεξηιακβάλεη επίζεο ηα άηνκα πνπ είλαη άλεξγα θαη αλαδεηνχλ εξγαζία επεηδή απνιχζεθαλ απφ ηε ζέζε πνπ θαηείραλ ή επεηδή εηζέξρνληαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο γηα πξψηε θνξά ή έπεηηα απφ θάπνηα δηαθνπή. Σηηο πεξηπηψζεηο απηέο είλαη δπλαηφλ λα ππάξρνπλ θελέο ζέζεηο δηαζέζηκεο, αιιά νη άλεξγνη ρξεηάδνληαη νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα ψζπνπ λα εληνπίζνπλ εθείλεο πνπ ζεσξνχλ ηθαλνπνηεηηθέο. 7

9 Δθηφο απφ ηελ αλεξγία ηξηβήο, ζπλήζσο ππάξρεη θαη ε δηαξζξσηηθή αλεξγία. Δίλαη δπλαηφλ λα πθίζηαληαη θελέο ζέζεηο δηαζέζηκεο, αιιά νη άλεξγνη λα κελ έρνπλ ηα πξνζφληα πνπ απαηηνχληαη γηα απηέο ή λα βξίζθνληαη ζε άιινλ γεσγξαθηθφ ρψξν θαη γηα θάπνηνλ ιφγν λα είλαη δχζθνιε ε κεηαθίλεζε ηνπο. Η δηαξζξσηηθή αλεξγία πξνέξρεηαη απφ ηηο κεηαβνιέο ζηε δηάξζξσζε ηεο δήηεζεο γηα εξγαζία θαη ηε κε πξνζαξκνγή ηεο πξνζθνξάο. Ο ζπληειεζηήο αλεξγίαο πνπ ππάξρεη ζην επίπεδν πιήξνπο απαζρφιεζεο αλαθέξεηαη σο θπζηθφο ζπληειεζηήο αλεξγίαο. Ο θπζηθφο ζπληειεζηήο αλεξγίαο είλαη ην πνζνζηφ αλεξγίαο ην νπνίν αληηζηνηρεί ζηνλ πξαγκαηηθφ κηζζφ πνπ εμηζψλεη ηελ πξνζθνξά κε ηε δήηεζε εξγαζίαο, δειαδή ην πνζνζηφ αλεξγίαο πνπ ππάξρεη ζην επίπεδν πιήξνπο απαζρφιεζεο ηεο νηθνλνκίαο. Ο θπζηθφο ζπληειεζηήο αλεξγίαο αλαθέξεηαη ζηηο δηεζλείο εθδφζεηο θαη κε ην φλνκα NAIRU, απφ ηα αξρηθά ησλ ιέμεσλ Non-Accelerating Inflation Rate of Unemployment. Γειαδή, είλαη ν ζπληειεζηήο αλεξγίαο πνπ φηαλ ππάξρεη ζε κηα νηθνλνκία δελ επηηαρχλεηαη ν ξπζκφο ηνπ πιεζσξηζκνχ. Με ηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε κηα νηθνλνκία, θάζε πξνζπάζεηα λα κεησζεί ε αλεξγία θάησ απφ ηνλ θπζηθφ ζπληειεζηή κε αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ επηηάρπλζε ηνπ πιεζσξηζκνχ. (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Τν πξντφλ πνπ κπνξεί λα παξαρζεί ζε κηα νηθνλνκία φηαλ ππάξρεη πιήξεο απαζρφιεζε, δειαδή ν ζπληειεζηήο αλεξγίαο είλαη ίζνο κε ηνλ θπζηθφ ζπληειεζηή, αλαθέξεηαη σο πξντφλ πιήξνπο απαζρφιεζεο ή σο θπζηθφ πξντφλ (natural output) ή σο δπλεηηθφ πξντφλ (potential output). Ο θπζηθφο ζπληειεζηήο αλεξγίαο είλαη ην πνζνζηφ αλεξγίαο ην νπνίν κηα νηθνλνκία ηείλεη λα έρεη ζε καθξνρξφλην δηάζηεκα. Τν πνζνζηφ απηφ πνηθίιιεη αλάινγα κε ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη ηελ επειημία ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζηελ νηθνλνκία, ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή πνπ εθαξκφδεηαη, θαη άιινπο ζρεηηθνχο παξάγνληεο, κπνξεί δε λα κεηαβιεζεί κε δηαξζξσηηθέο αιιαγέο, πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο, θαιχηεξε νξγάλσζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο θ.ιπ. Όηαλ απμάλεηαη ε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα πέξα απφ θάπνην ζεκείν, αξρίδεη λα δεκηνπξγείηαη πίεζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη λα κεηψλεηαη ν θπζηθφο 8

10 ζπληειεζηήο αλεξγίαο. Παξάιιεια, φκσο, αξρίδεη λα απμάλεηαη θαη ν ξπζκφο πιεζσξηζκνχ. Ο θπζηθφο ζπληειεζηήο αλεξγίαο είλαη ην ειάρηζην πνζνζηφ α- λεξγίαο ην νπνίν, αλ δηαηεξεζεί, δελ πξνθαιεί επηηάρπλζε ηνπ ξπζκνχ πιεζσξηζκνχ. Αληηζηνίρσο, θπζηθφ πξντφλ είλαη ην επίπεδν εθείλν ηνπ πξντφληνο πνπ κπνξεί λα παξαρζεί ζε κηα νηθνλνκία ρσξίο λα δεκηνπξγεζνχλ ζπλζήθεο γηα αχμεζε ηνπ ξπζκνχ πιεζσξηζκνχ. Φπζηθφ πξντφλ είλαη ην πξαγκαηηθφ Αθαζάξηζην Δζληθφ Πξντφλ (ΑΔΠ, απνπιεζσξηζκέλε αμία ηνπ ΑΔΠ) πνπ ππάξρεη ζε κηα νηθνλνκία φηαλ ην πνζνζηφ αχμεζεο ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ δηαηεξείηαη ζηαζεξφ θαη δελ παξνπζηάδεηαη ηάζε γηα αχμεζε ή κείσζε ηνπ. Όηαλ ην πξαγκαηηθφ ΑΔΠ απμάλεηαη ηαρχηαηα, ην πνζνζηφ πιεζσξηζκνχ ηείλεη λα απμεζεί, ελψ φηαλ ην ΑΔΠ απμάλεηαη κε ζρεηηθά αξγφ ή αξλεηηθφ ξπζκφ, ην πνζνζηφ πιεζσξηζκνχ ηείλεη λα κεησζεί, αιιά ηφηε δελ ρξεζηκνπνηνχληαη πιήξσο νη ζπληειεζηέο παξαγσγήο θαη απμάλεηαη ε αλεξγία. Όηαλ ην ππάξρνλ θαη ην θπζηθφ πξαγκαηηθφ πξντφλ είλαη ίζα, ε αλεξγία πνπ παξαηεξείηαη είλαη ίζε κε ηνλ θπζηθφ ζπληειεζηή αλεξγίαο θαη δελ ππάξρεη ηάζε κεηαβνιήο ηνπ ξπζκνχ πιεζσξηζκνχ. Η δηαθνξά κεηαμχ ηνπ ζπληειεζηή αλεξγίαο πνπ θαηαγξάθεηαη ζε κηα νηθνλνκία θαη ηνπ θπζηθνχ ζπληειεζηή αλεξγίαο αλαθέξεηαη σο θπθιηθή αλεξγία (cyclical unemployment). Όηαλ ππάξρεη θπθιηθή αλεξγία, ην πξντφλ πνπ παξάγεηαη είλαη κηθξφηεξν απφ ην θπζηθφ πξντφλ, δειαδή απφ ην κέγηζην δπλαηφλ πξντφλ πνπ κπνξεί λα παξαρζεί ρσξίο λα απμεζεί ν ξπζκφο ηνπ πιεζσξηζκνχ. Σηελ πεξίπησζε απηή, ε απφθιηζε ηνπ πξντφληνο απφ ην θπζηθφ ηνπ επίπεδν α- ληηπξνζσπεχεη ηελ θπθιηθή δηαθχκαλζε θαη αλαθέξεηαη σο θελφ πξντφληνο (output gap), ή θελφ πξαγκαηηθνχ ΑΔΠ (real GDP gap), εθθξάδεηαη σο πνζνζηηαία δηαθνξά κεηαμχ ηνπ ΑΔΠ πνπ ππάξρεη (actual GDP) θαη ηνπ θπζηθνχ ΑΔΠ (natural GDP). Οη βαζηθνί παξαγσγηθνί ζπληειεζηέο πνπ κε δεδνκέλνπο ηνπο θπζηθνχο πφξνπο πξνζδηνξίδνπλ ην κέγεζνο ηνπ πξντφληνο ζε κηα νηθνλνκία ζην καθξνρξφλην δηάζηεκα είλαη ε εξγαζία, ην θεθάιαην θαη ε ηερλνινγία. Όηαλ κεηαβάιιεηαη ε δήηεζε γηα ην πξντφλ, ζην βξαρπρξφλην δηάζηεκα, νη επηρεηξήζεηο ηξνπνπνηνχλ ηελ πνζφηεηα ηεο εξγαζίαο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ, κε ηε κεηαβνιή ηνπ α- 9

11 ξηζκνχ ησλ αηφκσλ πνπ απαζρνινχλ ή ησλ σξψλ εξγαζίαο. Σην δηάζηεκα απηφ ε πνζφηεηα θεθαιαίνπ θαη ε ηερλνινγία ζπλήζσο δελ κεηαβάιινληαη. Όηαλ παξαηεξείηαη νηθνλνκηθή επηβξάδπλζε, νη επηρεηξήζεηο πεξηνξίδνπλ ηελ πνζφηεηα εξγαζίαο πνπ απαζρνινχλ νπφηε απμάλεηαη ε αλεξγία. Σηαηηζηηθέο κειέηεο, πνπ έρνπλ δηεμαρζεί δηεζλψο, έρνπλ απνδείμεη φηη ππάξρεη ζπγθεθξηκέλε αξλεηηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπ ξπζκνχ αχμεζεο ηνπ πξντφληνο κηαο νηθνλνκίαο θαη ηνπ κεγέζνπο ηεο αλεξγίαο. Η ζρέζε απηή δηαηππψζεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ Ακεξηθαλφ Οηθνλνκνιφγν Arthur Okun θαη αλαθέξεηαη σο Νφκνο Okun. Σχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα απηψλ ησλ κειεηψλ, αλ ην πξντφλ κηαο νηθνλνκίαο θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ρξνληθήο πεξηφδνπ είλαη κηθξφηεξν ή κεγαιχηεξν απφ ην θπζηθφ ηνπ επίπεδν, ε αλεξγία απμάλεηαη ή κεηψλεηαη αληηζηνίρσο, θαηά έλα πνζνζηφ πνπ βξίζθεηαη ζε νξηζκέλε αξηζκεηηθή ζρέζε κε ηελ πνζνζηηαία απφθιηζε ηνπ πξντφληνο απφ ην θπζηθφ ηνπ επίπεδν. Ο Νφκνο Okun εθθξάδεηαη επίζεο θαη σο ζρέζε κεηαμχ ηνπ πνζνζηνχ αχμεζεο ηνπ πξντφληνο θαη κεηαβνιήο ηεο αλεξγίαο. Αλ ην πνζνζηφ αχμεζεο ηνπ πξντφληνο ζε κηα ρξνληθή πεξίνδν είλαη ρακειφηεξν ή πςειφηεξν απφ ηνλ καθξνρξφλην ξπζκφ ηνπ, παξαηεξείηαη ζπγθεθξηκέλε αχμεζε ή κείσζε, αληηζηνίρσο, ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο. Σχκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ν πςειφο ξπζκφο αχμεζεο ηνπ πξντφληνο νδεγεί ζε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηε κείσζε ηεο α- λεξγίαο. Αληίζεηα, αλ κηα ρψξα έρεη ζρεηηθά πςειή αλεξγία, ζεκαίλεη φηη ζα α- παηηεζεί πςειφο ξπζκφο κεγέζπλζεο ηνπ πξντφληνο, ψζηε λα απμεζεί ζεκαληηθά ε απαζρφιεζε θαη λα επηηεπρζεί κείσζε ηεο αλεξγίαο ζην επηζπκεηφ επίπεδν (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Δπνκέλσο, πξνθχπηεη φηη ν πςειφο ξπζκφο αχμεζεο ελφο πξντφληνο έρεη σο ζπλέπεηα ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηε κείσζε ηεο αλεξγίαο. Ωζηφζν, ζηελ πεξίπησζε πνπ ε αλεξγία ζε κία ρψξα θπκαίλεηαη ζε πςειά πνζνζηά, ζα απαηηεζεί πςειφο ξπζκφο κεγέζπλζεο ηνπ πξντφληνο, κε ζθνπφ ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ζε ζεκαληηθφ πνζνζηφ θαη παξάιιεια ηε κείσζε ηεο αλεξγίαο ζην επηζπκεηφ επίπεδν (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). 10

12 Βέβαηα, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ζηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο ζπκβάιιεη θαη ν αξηζκφο ησλ κνξθσκέλσλ αηφκσλ. Όζν κεγαιχηεξε είλαη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ηφζν πην έληνλε είλαη ε δήηεζε θαηαξηηζκέλσλ αηφκσλ, ηα νπνία κπνξνχλ λα εξγαζηνχλ απνδνηηθά θαη λα εληζρχνπλ ηελ νηθνλνκία αθφκα πεξηζζφηεξν (Asteriou θαη Agiomirgianakis, 2001) Πληθωπιζμόρ Υπάξρεη πιεζσξηζκφο ζε κηα νηθνλνκία φηαλ παξαηεξείηαη ζπλερήο άλνδνο ηνπ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ θαη, ζπλεπψο, ζπλερήο κείσζε ηεο αγνξαζηηθήο δχλακεο ηνπ ρξήκαηνο. Μία κνλαδηθή αχμεζε ηνπ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ δελ απνηειεί πιεζσξηζκφ. Ο πιεζσξηζκφο είλαη κηα δηαδηθαζία απμαλφκελσλ ηηκψλ, έλα δπλακηθφ θαηλφκελν πνπ εθδειψλεηαη ζηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ. Ο ξπζκφο πιεζσξηζκνχ, δειαδή ην πνζνζηφ αχμεζεο ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ, κπνξεί λα κεηξείηαη κε βάζε κεληαία ή ηξηκεληαία δεδνκέλα, εθθξάδεηαη φκσο ζπλήζσο ζε εηήζηα βάζε. Πιεζσξηζκφο παξαηεξείηαη φηαλ ιφγσ απμεκέλεο δήηεζεο ππάξρεη «ππεξζέξκαλζε» ηεο νηθνλνκίαο θαη ν ξπζκφο αχμεζεο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ππεξβαίλεη ηνλ ξπζκφ ηεο καθξνρξφληαο αχμεζεο ηνπ πξντφληνο. Πιεζσξηζκφο, φκσο, κπνξεί λα παξαηεξεζεί θαη ζε πεξηφδνπο θαηά ηηο νπνίεο δελ ππάξρεη ππεξζέξκαλζε ή ε νηθνλνκία βξίζθεηαη ζε ζρεηηθά ρακειά επίπεδα νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ο πιεζσξηζκφο απηφο πξνθαιείηαη απφ κεηαβνιέο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο. Γεληθψο, πιεζσξηζκφο εκθαλίδεηαη φηαλ ε δήηεζε γηα ην πξντφλ κηαο νηθνλνκίαο απμάλεηαη κε ηαρχηεξν ξπζκφ απφ φ,ηη ε πξνζθνξά. Μηα ηέηνηα θαηάζηαζε κπνξεί λα πξνθιεζεί είηε απφ αχμεζε ηεο επέλδπζεο, ηεο θαηαλάισζεο ή ησλ δεκφζησλ δαπαλψλ, είηε απφ δπζκελείο επηδξάζεηο ζηελ πξνζθνξά. Οη απμήζεηο, φκσο, ησλ ηηκψλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηνπο παξάγνληεο απηνχο ζηα- 11

13 καηνχλ φηαλ απμεζνχλ ηφζν νη ηηκέο, ψζηε ε νηθνλνκία λα απνθηήζεη λέν ζεκείν ηζνξξνπίαο. Γηα λα ζπληεξεζεί ν πιεζσξηζκφο ζε κηα νηθνλνκία, πξέπεη λα ππάξρνπλ ζπλερείο επηδξάζεηο ζηε ζπλνιηθή δήηεζε ή ζηε ζπλνιηθή πξνζθνξά. Φαξαθηεξηζηηθή είλαη ε πεξίπησζε φπνπ ππάξρεη έλαο πςειφο ξπζκφο αχμεζεο ηεο πξνζθνξάο ρξήκαηνο, φηαλ επηθξαηνχλ έληνλεο πιεζσξηζηηθέο πξνζδνθίεο, ή φηαλ παξαηεξείηαη ζπλερήο αχμεζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο. Παιαηφηεξα επηθξαηνχζε ε άπνςε φηη ν πιεζσξηζκφο πξνεξρφηαλ απνθιεηζηηθά απφ ππεξβνιηθή ζπλνιηθή δήηεζε. Αξγφηεξα παξαηεξήζεθε φηη ζε νξηζκέλεο νηθνλνκίεο εκθαλίζηεθε αχμεζε ηνπ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ, ελψ ππήξρε αλεξγία ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη κεξηθή κφλν αμηνπνίεζε ηνπ θεθαιαηνπρηθνχ εμνπιηζκνχ. Τν πξφβιεκα απηφ παξνπζηάζηεθε εληνλφηεξα θαηά ηηο πεξηφδνπο ησλ πεηξειατθψλ θξίζεσλ κε ηε κνξθή ηνπ απνθαινχκελνπ ζηαζηκνπιεζσξηζκνχ, πνπ ζεκαίλεη ζπλχπαξμε πιεζσξηζκνχ θαη αλεξγίαο ή ηαπηφρξνλε επηδείλσζε θαη ησλ δχν απηψλ πξνβιεκάησλ. Σε πνιιέο ζχγρξνλεο νηθνλνκίεο είλαη δχζθνιν λα ππάξμεη απφιπηε ζηαζεξφηεηα ησλ ηηκψλ. Η αχμεζε ησλ ηηκψλ ζεσξείηαη σο πξφβιεκα φηαλ ν ξπζκφο ηεο μεπεξλάεη έλα νξηζκέλν ρακειφ επίπεδν πνπ δηαθέξεη απφ νηθνλνκία ζε νηθνλνκία. Αθφκα θαη γηα ηελ ίδηα νηθνλνκία ζπλήζσο δελ ππάξρεη ζπκθσλία απφ πνην επίπεδν ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη φηη ε αχμεζε ησλ ηηκψλ απνηειεί πξφβιεκα. Σρεηηθά κε ηνλ πιεζσξηζκφ ζήκεξα επηθξαηνχλ νη αθφινπζεο δχν απφςεηο: α) ν πιεζσξηζκφο, απφ νπνηαδήπνηε αίηηα θαη αλ πξνθαιείηαη, απνηειεί έλα θαηλφκελν πνπ δεκηνπξγεί ζνβαξά πξνβιήκαηα θαη, ζπλεπψο, πξέπεη νπσζδήπνηε λα θαηαπνιεκεζεί, έζησ θαη αλ ηα ελδεηθλπφκελα κέηξα δεκηνπξγνχλ αλεπηζχκεηεο επηδξάζεηο ζηελ απαζρφιεζε θαη ζην πξντφλ θαη β) ν πιεζσξηζκφο κπνξεί λα δηαξθέζεη κφλνλ αλ νη λνκηζκαηηθέο αξρέο ηνλ αθήζνπλ λα δηαηεξεζεί, δειαδή αλ δελ εθαξκνζηεί ε απαηηνχκελε λνκηζκαηηθή πνιηηηθή. Όηαλ νη ηηκέο απμάλνληαη αδηάθνπα κε ζηαζεξνχο ξπζκνχο, ην θαηλφκελν απηφ αλαθέξεηαη σο ππεξπιεζσξηζκφο. Τν πξφβιεκα απηφ κπνξεί λα ζπληεξε- 12

14 ζεί ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ππάξρεη κεγάιε θαη ζπλερήο αχμεζε ηεο πξνζθνξάο ρξήκαηνο. Πεξίνδνο ππεξπιεζσξηζκνχ παξαηεξήζεθε ζηελ Διιάδα θαηά ηα έηε 1943 θαη Καηά ηελ πεξίνδν απφ ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1943 κέρξη ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1944 ην κέζν κεληαίν πνζνζηφ αχμεζεο ησλ ηηκψλ ήηαλ 365% θαη ε πξνζθνξά ρξήκαηνο απμαλφηαλ πεξίπνπ θαηά 220% ηνλ κήλα. Φεηξφηεξε πεξίπησζε ππεξπιεζσξηζκνχ παξνπζηάζηεθε ζηελ Οπγγαξία ηελ πεξίνδν κεηαμχ ηνπ Απγνχζηνπ ηνπ 1945 θαη ηνπ Ινπιίνπ ηνπ Καηά ηελ πεξίνδν εθείλε, ε κέζε κεληαία αχμεζε ησλ ηηκψλ ήηαλ % θαη ε κέζε κεληαία αχμεζε ηεο πξνζθνξάο ρξήκαηνο ήηαλ %. Σηε Γεξκαλία θαηά ηελ πεξίνδν κεηαμχ ηνπ Απγνχζηνπ ηνπ 1922 θαη ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 1923 ε κέζε κεληαία αχμεζε ησλ ηηκψλ ήηαλ 322% θαη ε κέζε κεληαία αχμεζε ηεο πξνζθνξάο ρξήκαηνο ήηαλ 314%. Υπεξπιεζσξηζκφο παξαηεξήζεθε θαη ζε δηάθνξεο άιιεο ρψξεο ζε πην πξφζθαηεο πεξηφδνπο, αιιά κε ζρεηηθά κηθξφηεξε έληαζε. (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Ο πιεζσξηζκφο κπνξεί λα είλαη εκθαλήο ή αθαλήο. Σε κηα νηθνλνκία είλαη δπλαηφλ ε ζπλνιηθή δήηεζε λα είλαη κεγαιχηεξε απφ ηε ζπλνιηθή πξνζθνξά θαη ην θξάηνο λα εκπνδίδεη ηελ αχμεζε ησλ ηηκψλ. Σηελ πεξίπησζε απηή, ε πεξηνξηζκέλε πξνζθνξά θαηαλέκεηαη ζηνπο αγνξαζηέο είηε κε δειηίν είηε κε ην ζχζηεκα αλακνλήο ζε ζεηξά ή ζε εηδηθφ θαηάινγν. Κάησ απφ ηηο ζπλζήθεο απηέο ν πιεζσξηζκφο είλαη αθαλήο, ππάξρεη δειαδή ε πιεζσξηζηηθή πίεζε, αιιά δελ εθδειψλεηαη κε αχμεζε ησλ ηηκψλ. Τα αίηηα πνπ πξνθαινχλ κηα πιεζσξηζηηθή δηαδηθαζία κπνξεί λα ζπλδένληαη είηε κε ηελ πιεπξά ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο (demand-pull inflation) είηε κε ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο (cost-push inflation). Ωο απνηέιεζκα πξνθαιείηαη αξρηθά αχμεζε ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ, ε νπνία κπνξεί λα ζπληεξεζεί θαη λα εμειηρζεί ζε πιεζσξηζηηθή δηαδηθαζία αλ ππάξμνπλ απμήζεηο ζηελ πξνζθνξά ρξήκαηνο. Αθφκε, ν πιεζσξηζκφο κπνξεί λα πξνθιεζεί φηαλ απμάλεηαη ε ζπλνιηθή δήηεζε ελφο πξντφληνο ηεο νηθνλνκίαο ρσξίο λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα πξνζαξ- 13

15 κνγήο ηεο πξνζθνξάο ζηα λέα επίπεδα δίρσο λα απμεζνχλ νη ηηκέο. Ο πιεζσξηζκφο απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο κπνξεί λα πξνθιεζεί: α) απφ αηζηφδνμεο πξνζδνθίεο γηα ην κέιινλ π.ρ. λέεο αλαθαιχςεηο θιπ. ή απφ αιιαγή ηνπ νηθνλνκηθνχ θιίκαηνο β) απφ δεκνζηνλνκηθά ειιείκκαηα πνπ ρξεκαηνδνηνχληαη κε αχμεζε ηεο πξνζθνξάο ρξήκαηνο κέζσ δαλεηζκνχ απφ ηξάπεδεο. Ο πιεζσξηζκφο είλαη δπλαηφ λα πξνέιζεη θαη απφ ηελ πξνζθνξά θαη ζπγθεθξηκέλα απφ απμήζεηο ζηηο ηηκέο ησλ θαπζίκσλ, αηθλίδηα κείσζε ηεο πξνζθνξάο πξψησλ πιψλ, ελέξγεηαο θ.η.ι. Σ απηήλ ηελ πεξίπησζε ε πνξεία ηνπ πιεζσξηζκνχ εμαξηάηαη απφ ηελ πνιηηηθή πνπ ζα αθνινπζήζνπλ νη λνκηζκαηηθέο αξρέο θαη ηελ αληίδξαζε ηεο θνηλσλίαο ζηηο αηηίεο πνπ πξνθάιεζαλ ηνλ πιεζσξηζκφ. Οη επηπηψζεηο ηνπ πιεζσξηζκνχ είλαη πνιιέο θαζψο κεηαβάιινληαη φρη κφλν ην γεληθφ επίπεδν ησλ ηηκψλ αιιά θαη νη ζρεηηθέο ηηκέο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο πιεζσξηζηηθήο δηαδηθαζίαο, νη ηηκέο ησλ επηκέξνπο πξντφλησλ θαη ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ κεηαβάιινληαη θαηά ηξφπν πνπ πξνθαιεί ζχγρπζε κεηαμχ ησλ απμήζεσλ πνπ νθείινληαη ζηε γεληθή αχμεζε ησλ ηηκψλ θαη ησλ αιιαγψλ ζηηο ζρεηηθέο ηηκέο. Έηζη, ν κεραληζκφο ησλ ηηκψλ ιεηηνπξγεί ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθά θαη επεξεάδεηαη αξλεηηθά ε θαηαλνκή ησλ πφξσλ. Δπηπιένλ, νξηζκέλεο ηηκέο είλαη δχζθνιν λα κεηαβάιινληαη ζπλερψο, κε ζπλέπεηα λα είλαη αδχλαην λα ζπκβαδίζνπλ κε ηε γεληθή αχμεζε ησλ ηηκψλ. Απηφ απνηειεί έλαλ πξφζζεην ιφγν γηα ηε κείσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ κεραληζκνχ ησλ ηηκψλ. (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Μηα άιιε δπζκελήο ζπλέπεηα ηνπ πιεζσξηζκνχ είλαη ε επίδξαζε ηνπ ζηε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηνπ πινχηνπ. Δπεηδή ν ξπζκφο αχμεζεο ησλ ηηκψλ ησλ δηαθφξσλ πξντφλησλ, ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ θαη ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ δηαθνξνπνηείηαη, δεκηνπξγείηαη αλαδηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηνπ πινχηνπ, κε απνηέιεζκα άιια άηνκα λα δεκηνχληαη θαη άιια λα σθεινχληαη. Δπίζεο, ε νλνκαζηηθή αμία ησλ θξαηηθψλ εηζνδεκαηηθψλ κεηαβηβάζεσλ (π.ρ., νη ζπληάμεηο) δε κεηαβάιιεηαη ζπλήζσο κε ηνλ ίδην ξπζκφ ησλ ηηκψλ θαη απηφ ζπκ- 14

16 βάιιεη πεξηζζφηεξν ζηελ αλαδηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο πξνο κε επηζπκεηή θαηεχζπλζε. Γεληθψο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πιεζσξηζηηθήο δηαδηθαζίαο ηα εηζνδήκαηα νξηζκέλσλ αηφκσλ δελ απμάλνληαη κε ηνλ ίδην ξπζκφ κε ηηο ηηκέο θαη απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηε κείσζε ηνπ πξαγκαηηθνχ ηνπο εηζνδήκαηνο. Σηελ θαηεγνξία απηή ππάγνληαη ζπλήζσο άηνκα κε ρακειφ ή κεζαίν εηζφδεκα, φπσο είλαη νη ζπληαμηνχρνη θαη νη ππάιιεινη ηνπ δεκφζηνπ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Απφ ηελ άιιε, ηα εηζνδήκαηα νξηζκέλσλ άιισλ νκάδσλ απμάλνληαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ αχμεζε ησλ ηηκψλ. Οπφηε γίλεηαη αλαδηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, ζπλήζσο ζε βάξνο ησλ ρακειψλ εηζνδεκαηηθψλ ηάμεσλ. Ο πιεζσξηζκφο επηθέξεη αλαδηαλνκή φρη κφλνλ ηνπ εηζνδήκαηνο αιιά θαη ηνπ πινχηνπ. Δπεηδή νη ηηκέο ησλ δηαθφξσλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ κεηαβάιινληαη κε δηαθνξεηηθνχο ξπζκνχο, άιια άηνκα επσθεινχληαη θαη άιια φρη. Τα άηνκα πνπ δηαζέηνπλ ηίηινπο ζηαζεξήο αμίαο, φπσο είλαη νη νκνινγίεο ή νη θαηαζέζεηο ζε ηξαπεδηθά ηδξχκαηα, ή έρνπλ ρνξεγήζεη δάλεηα, δεκηψλνληαη, ελψ νη ρξεψζηεο θεξδίδνπλ. Οη αλαδηαλεκεηηθέο επηδξάζεηο ηνπ πιεζσξηζκνχ ζην εηζφδεκα θαη ζηνλ πινχην θαη νη ζπλέπεηεο γηα ηηο δηάθνξεο θνηλσληθέο νκάδεο εμαξηψληαη απφ ην θαηά πφζνλ ν ξπζκφο ηνπ είρε πξνβιεθζεί ή φρη θαη απφ ην αλ είραλ ιεθζεί κέηξα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπο. Σηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρεη δπλαηφηεηα πξφβιεςεο ηνπ πνζνζηνχ ηνπ πιεζσξηζκνχ, ηφηε ιακβάλεηαη ππφςε ζηηο ζπλαιιαγέο θαη απαιείθνληαη νξηζκέλεο απφ ηηο αλαδηαλεκεηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ. Αλ, π.ρ., ν πιεζσξηζκφο ζε κηα ρψξα είλαη 6% θαη ε πξαγκαηηθή αχμεζε κηζζψλ πνπ κπνξεί λα δνζεί ιφγσ ηεο αχμεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο είλαη 3%, ηφηε ε νλνκαζηηθή αχμεζε κπνξεί λα είλαη 9%, ψζηε λα θαιπθζεί ην αλακελφκελν πνζνζηφ πιεζσξηζκνχ. Αλ ην πξαγκαηηθφ επηηφθην είλαη 4%, ην νλνκαζηηθφ επηηφθην ζα είλαη 10% θ.ν.θ. Έηζη, νη ζπλέπεηεο ηνπ πιεζσξηζκνχ γηα ηε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο κπνξεί λα αληηκεησπηζηνχλ. Σηελ πξάμε, φκσο, είλαη εμαηξεηηθά δχζθνιν λα πξνβιεθζεί κε αθξίβεηα ν ξπζκφο πιεζσξηζκνχ θαη λα γίλνπλ εγθαίξσο νη απαηηνχκελεο πξνζαξκνγέο ησλ εηζνδεκάησλ, ψζηε λα κελ ππάξμνπλ α- λαδηαλεκεηηθέο ζπλέπεηεο. Βέβαηα, αθφκα θαη φηαλ γίλνληαη ηέηνηνπ είδνπο δηεπ- 15

17 ζεηήζεηο, αλαηξνθνδνηείηαη ε πιεζσξηζηηθή δηαδηθαζία θαη ην πξφβιεκα δηαησλίδεηαη (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Σε ρψξεο ζηηο νπνίεο δελ ππάξρεη ζχζηεκα ηηκαξηζκνπνίεζεο ηεο θνξνινγηθήο θιίκαθαο, κηα ζεκαληηθή ζπλέπεηα ηνπ πιεζσξηζκνχ είλαη ε αχμεζε ησλ θνξνινγηθψλ επηβαξχλζεσλ. Με ηνλ πιεζσξηζκφ, ε νλνκαζηηθή αμία ησλ εηζνδεκάησλ απμάλεηαη θαη γη απηφ γίλεηαη κεηαπήδεζε ησλ θνξνινγνπκέλσλ ζε πςειφηεξεο θνξνινγηθέο θιίκαθεο, ρσξίο αληίζηνηρε αχμεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ ηνπο εηζνδήκαηνο. Ο πιεζσξηζκφο, εθηφο απφ ηηο αλαδηαλεκεηηθέο ηνπ επηδξάζεηο, είλαη δπλαηφ λα επεξεάζεη ην πξαγκαηηθφ πξντφλ θαη ηελ απαζρφιεζε ζην βξαρπρξφλην δηάζηεκα, θαζψο επίζεο θαη ηνλ ξπζκφ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Όηαλ απμάλεηαη ην επίπεδν ησλ ηηκψλ, αλ δελ πξνζαξκνζηνχλ ακέζσο νη νλνκαζηηθνί κηζζνί, ηφηε, κεηψλνληαη νη πξαγκαηηθνί κηζζνί θαη απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηνπ πξντφληνο. Η αχμεζε, φκσο, είλαη ζπλήζσο πξνζσξηλή, επεηδή χζηεξα απφ νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα νη εξγαδφκελνη ζα αληηιεθζνχλ ηε κείσζε ησλ πξαγκαηηθψλ ηνπο κηζζψλ θαη ζα αζθήζνπλ πηέζεηο πξνθεηκέλνπ λα γίλεη πξνζαξκνγή ησλ νλνκαζηηθψλ ηνπο κηζζψλ ζην λέν επίπεδν ησλ ηηκψλ. Η πξνζσξηλή απηή αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηνπ πξντφληνο παξαηεξείηαη ζηελ πεξίπησζε πνπ νη εξγαδφκελνη δελ έρνπλ πξνβιέςεη ηνλ πιεζσξηζκφ ή έρνπλ ππνεθηηκήζεη ηνλ ξπζκφ ηνπ θαη, γεληθψο, φηαλ δελ γίλεηαη άκεζε θαη πιήξεο πξνζαξκνγή ησλ κηζζψλ. Σηελ πεξίπησζε πνπ ν πιεζσξηζκφο αλακέλεηαη λα επηηαρπλζεί νη επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα επηδηψμνπλ λα απμήζνπλ ηα απνζέκαηα ηνπο ζπκβάιινληαο ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο θαη ηεο απαζρφιεζεο. Δπίζεο, ε παξαγσγή θαη ε απαζρφιεζε κπνξεί λα απμεζνχλ, αλ νη θαηαλαισηέο απμήζνπλ ηηο αγνξέο θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ θαη δηαηεξήζηκσλ πξντφλησλ γηα λα απνθχγνπλ ηελ αγνξά ηνπο αξγφηεξα ζε πςειφηεξεο ηηκέο. Βέβαηα, ε δηαδηθαζία ηεο ζπζζψξεπζεο α- πνζεκάησλ απφ ηηο επηρεηξήζεηο θαη ηνπο θαηαλαισηέο δελ κπνξεί λα ζπλερηζηεί γηα καθξχ ρξνληθφ δηάζηεκα θαη αξγά ή γξήγνξα νινθιεξψλεηαη, νπφηε ζα πα- 16

18 ξνπζηαζηεί απφηνκε θάκςε ηεο παξαγσγήο θαη ηεο απαζρφιεζεο ( Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Η επίδξαζε ηνπ πιεζσξηζκνχ ζηνλ ξπζκφ κεγέζπλζεο ηνπ πξντφληνο εμαξηάηαη απφ ηελ επίδξαζε ηνπ ζηελ απνηακίεπζε θαη ζηελ επέλδπζε, θαζψο θαη απφ ηελ αλάιεςε καθξφπλνσλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Αλ κε ηελ α- λαδηαλνκή πνπ ζπλνδεχεη ηνλ πιεζσξηζκφ απμάλνληαη ηα θέξδε ησλ επηρεηξήζεσλ ζε βάξνο ησλ ακνηβψλ ησλ εξγαδνκέλσλ, ζα απμεζεί ε απνηακίεπζε, επεηδή νη ιήπηεο ησλ θεξδψλ αλήθνπλ ζπλήζσο ζε πςειφηεξεο εηζνδεκαηηθέο ηάμεηο, πνπ απνηακηεχνπλ έλα πςειφηεξν πνζνζηφ ηνπ εηζνδήκαηνο ηνπο ζε ζρέζε κε ηνπο εξγαδνκέλνπο. Η αχμεζε ηεο απνηακίεπζεο επεξεάδεη ηελ επηηάρπλζε ηνπ ξπζκνχ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, κε ηελ πξνυπφζεζε βέβαηα φηη ζα δεκηνπξγεζεί ηζφπνζε επέλδπζε γηα λα ηελ απνξξνθήζεη. Ωζηφζν, δελ είλαη βέβαην φηη κε ηνλ πιεζσξηζκφ ζα απμεζεί ην κεξίδην ησλ θεξδψλ, θαη επνκέλσο ε απνηακίεπζε. Δπηπιένλ, ε αχμεζε ηεο απνηακίεπζεο ησλ αηφκσλ πνπ ζα απνθνκίζνπλ ηα απμεκέλα θέξδε κπνξεί λα δηνρεηεπζεί ζην εμσηεξηθφ ή λα εμνπδεηεξσζεί κεξηθψο ή νιηθψο απφ ηε κείσζε ηεο απνηακίεπζεο ησλ αηφκσλ κε ρακειά θαη κεζαία εηζνδήκαηα. Τα ζπγθεθξηκέλα άηνκα, δηαπηζηψλνληαο φηη κε ηνλ πιεζσξηζκφ ππνβαζκίδεηαη ε αμία ησλ ρξεκάησλ, ηνπνζεηνχλ ηηο απνηακηεχζεηο ηνπο ζε κε παξαγσγηθά ζηνηρεία, φπσο είλαη ε γε, νη πνιχηηκνη ιίζνη, ην μέλν ζπλάιιαγκα θ.ιπ., ή γηα αγνξέο θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ. Με ηνλ πιεζσξηζκφ πνιιαπιαζηάδνληαη νη επθαηξίεο γηα θεξδνζθνπηθέο δξαζηεξηφηεηεο κε άκεζε θαη ζρεηηθά πςειή απφδνζε, κε απνηέιεζκα νη δξαζηεξηφηεηεο απηέο λα απνξξνθνχλ πφξνπο πνπ δηαθνξεηηθά ζα κπνξνχζαλ λα δηαηεζνχλ γηα καθξφπλνεο παξαγσγηθέο επελδχζεηο. Γεληθψο, φηαλ ππάξρεη πιεζσξηζκφο πνπ είλαη ζρεηηθά έληνλνο, ππάξρεη αβεβαηφηεηα γηα ην κέιινλ, ηα επηηφθηα είλαη πςειά θαη δεκηνπξγείηαη απξνζπκία γηα ηελ αλάιεςε καθξνρξφλησλ επελδπηηθψλ έξγσλ. Έρεη ππνζηεξηρζεί φηη, νη ηηκέο ησλ θεθαιαηνπρηθψλ αγαζψλ απμάλνληαη δηαξθψο θαη νη θξαηήζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα απνζβέζεηο δελ ε- παξθνχλ γηα ηελ πιήξε αληηθαηάζηαζε ησλ θεθαιαηνπρηθψλ αγαζψλ. Γεληθψο, 17

19 παξά ην γεγνλφο φηη κε ζρεηηθά ρακεινχο ξπζκνχο πιεζσξηζκνχ είλαη δπλαηφλ λα κελ επεξεάδνληαη αξλεηηθά νη δπλαηφηεηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, νη επηδξάζεηο ελφο επηηαρπλφκελνπ ξπζκνχ πιεζσξηζκνχ ζηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία είλαη κάιινλ δπζκελείο ( Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Δκπεηξηθέο παξαηεξήζεηο έρνπλ απνδείμεη φηη νη ρψξεο κε ρακειφηεξν πιεζσξηζκφ είραλ θαιχηεξεο επηδφζεηο απφ πιεπξάο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, ζε ζχγθξηζε κε ρψξεο κε πςειφηεξνπο ξπζκνχο πιεζσξηζκνχ. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη εάλ ν ξπζκφο πιεζσξηζκνχ είλαη ζρεηηθά ρακειφο, νη επηρεηξήζεηο έρνπλ κεγαιχηεξν θίλεηξν λα πξαγκαηνπνηήζνπλ επελδχζεηο κε πεξηζζφηεξν καθξνρξφλην νξίδνληα. Δπίζεο, νη απνηακηεπηέο είλαη πεξηζζφηεξν πξφζπκνη λα θαηαζέζνπλ ηηο απνηακηεχζεηο ηνπο ζε ηξάπεδεο, λα αγνξάζνπλ ηίηινπο επηρεηξήζεσλ θ.ιπ., ψζηε λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ηα ρξήκαηα απηά γηα επελδπηηθνχο ζθνπνχο. Μία απφ ηηο ζνβαξφηεξεο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ πιεζσξηζκνχ είλαη ε επίδξαζε ηνπ ζην ηζνδχγην ηξερνπζψλ ζπλαιιαγψλ. Αλ κηα ρψξα ππνθέξεη απφ πςειφηεξν ξπζκφ πιεζσξηζκνχ ζε ζρέζε κε άιιεο, ηα πξντφληα ηεο γίλνληαη ζπλερψο αθξηβφηεξα ζε ζχγθξηζε κε άιια αληαγσληζηηθά πξντφληα, νπφηε κεηψλνληαη νη εμαγσγέο θαη ε αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ ηεο. Αλ επηθξαηεί ζχζηεκα θπκαηλφκελσλ ηηκψλ ζπλαιιάγκαηνο, ζα επέιζεη κείσζε ηεο ηηκήο ηνπ λνκίζκαηνο ηεο ρψξαο, ε νπνία ζα έρεη σο ζπλέπεηα ηελ φμπλζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηνπ πιεζσξηζκνχ εμαηηίαο ηεο αχμεζεο ηνπ θφζηνπο ησλ εηζαγφκελσλ πξντφλησλ. Αλ ε ηηκή ηνπ λνκίζκαηνο ηεο ρψξαο δηαηεξείηαη ζηαζεξή, ή αλ ε ρψξα κεηέρεη ζε έ- λσζε ρσξψλ κε θνηλφ λφκηζκα, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο ρψξαο καο, ζα δεκηνπξγεζνχλ ειιείκκαηα ζην ηζνδχγην ηξερνπζψλ ζπλαιιαγψλ θαη αλάγθε γηα ε- μσηεξηθφ δαλεηζκφ. Δπηπιένλ, ε κείσζε ησλ εμαγσγψλ θαη ε αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ ιφγσ πςειφηεξνπ πιεζσξηζκνχ ζα επηθέξεη κείσζε ηεο ζπλνιηθήο δαπάλεο γηα ην εγρψξην πξντφλ θαη, ζπλεπψο, κείσζε ηεο παξαγσγήο, ηεο απαζρφιεζεο θαη ηνπ εγρψξηνπ πξντφληνο θαη εηζνδήκαηνο. Τέινο, κηα άιιε ζεκαληηθή ζπλέπεηα είλαη φηη αλ ππάξμεη πιεζσξηζκφο γηα αξθεηφ ρξνληθφ δηάζηεκα, δεκηνπξγνχληαη πιεζσξηζηηθέο πξνζδνθίεο ζηηο νηθν- 18

20 λνκηθέο κνλάδεο θαη ζπλεπψο ε αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο εμαηξεηηθά δχζθνιε (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Σχκθσλα κε ηνπο Gibson θαη Λαδαξέηνπ, 2001, ππάξρεη έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηνπο ηξφπνπο πξφβιεςεο ηνπ πιεζσξηζκνχ. Πνιιέο θνξέο είλαη δπλαηφ λα εθηηκεζεί ν πιεζσξηζκφο κε ηε βνήζεηα καθξννηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ή κε βάζε ζρεηηθέο πξνβιέςεηο ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη δελ ζα γίλνπλ ζπζηεκαηηθά ιάζε (Gibson θαη Λαδαξέηνπ, 2001) Aκαθάπιζηο Δθνικό Πποϊόν Τν Αθαζάξηζην Δζληθφ Πξντφλ (ΑΔΠ) κεηξά ην εηζφδεκα θαη ηηο δαπάλεο ηεο νηθνλνκίαο κηαο ρψξαο. Πην αλαιπηηθά νξίδεηαη σο ην ζχλνιν ηεο αγνξαίαο αμίαο φισλ ησλ ηειηθψλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ παξάγνληαη ζε κηα ρψξα θαηά ηε δηάξθεηα ζπγθεθξηκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ. Σην αθφινπζν δηάγξακκα θπθιηθήο ξνήο, παξνπζηάδεηαη ε αμηνιφγεζε ηνπ ΑΔΠ ζε ηηκέο αγνξάο. Διάγραμμα 2.1.: Δηάγξακκα θπθιηθήο ξνήο (Πεγή: αξηδεηάθεο,2002) 19

21 Σην ΑΔΠ ζπκπεξηιακβάλνληαη: α) ε αμία κφλν ησλ ηειηθψλ αγαζψλ θαη φρη ησλ ελδηάκεζσλ πξντφλησλ (ε α- μία ηνπο ππνινγίδεηαη κφλν κηα θνξά) β) πιηθά αγαζά (ελδχκαηα, θαγεηά) θαη άπιεο ππεξεζίεο (ηαηξηθέο επηζθέςεηο, εθπαίδεπζε) γ) αγαζά θαη ππεξεζίεο πνπ παξάρζεθαλ πξφζθαηα θαη φρη ζην παξειζφλ δ) ε αμία ηεο παξαγσγήο εληφο ησλ γεσγξαθηθψλ νξίσλ κηαο ρψξαο ε) ε αμία ηεο παξαγσγήο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη θαηά ηε δηάξθεηα ζπγθεθξηκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ Σ απηφ ην ζεκείν πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ην ΑΔΠ δελ πξνζκεηξά ηα πεξηζζφηεξα αγαζά θαη ηηο ππεξεζίεο πνπ παξάγνληαη θαη θαηαλαιψλνληαη ζηα ζπίηηα θαη δελ πέξαζαλ κέζα απφ αγνξέο. Αθφκε, δελ πξνζκεηξά δηάθνξεο παξάλνκεο πσιήζεηο π.ρ. λαξθσηηθά, ιαζξεκπφξην φπισλ. Σπρλά γίλεηαη ιφγνο γηα ην Καζαξφ Δζληθφ Πξντφλ, πνπ είλαη ην ζπλνιηθφ εηζφδεκα ησλ θαηνίθσλ κηαο ρψξαο κεηά απφ ηελ αθαίξεζε ησλ δεκηψλ ηεο α- πφζβεζεο. Απφζβεζε είλαη ε ρξνληθή θζνξά θαη ε ρξήζε ηνπ απνζέκαηνο ηεο νηθνλνκίαο ζε εμνπιηζκφ θαη θηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο (πάγην θεθάιαην). Τα θχξηα ζηνηρεία ηνπ ΑΔΠ είλαη ε θαηαλάισζε, ε επέλδπζε, νη δεκφζηεο δαπάλεο θαη νη θαζαξέο εμαγσγέο. Αλαιπηηθά, ην θάζε έλα απφ απηά είλαη: θαηαλάισζε είλαη ε δαπάλε πνπ πξαγκαηνπνηνχλ ηα λνηθνθπξηά γηα ηελ αγνξά πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, κε εμαίξεζε ηηο λέεο θαηνηθίεο επέλδπζε είλαη ε δαπάλε ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ηελ αγνξά θεθαιαηνπρηθνχ εμνπιηζκνχ, απνζεκάησλ θαη θηηξίσλ, παιαηψλ θαη λέσλ δεκφζηεο δαπάλεο είλαη νη δαπάλεο γηα ηελ αγνξά αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απφ φια ηα επίπεδα ηεο θπβέξλεζεο θαζαξέο εμαγσγέο είλαη νη δαπάλεο γηα ηελ αγνξά αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ εμάγνληαη κείνλ ηε δαπάλε γηα εηζαγφκελα αγαζά θαη ππεξεζίεο. 20

22 Σπρλά γίλεηαη αλαθνξά ηφζν ζην πξαγκαηηθφ φζν θαη ζην νλνκαζηηθφ Α- ΔΠ. Τν νλνκαζηηθφ ΑΔΠ απνηηκά ησλ αμία ηεο παξαγσγήο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ ζε ηξέρνπζεο ηηκέο, ελψ ην πξαγκαηηθφ απνηηκά ηελ αμία ηεο παξαγσγήο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ ζε ζηαζεξέο ηηκέο ηνπ έηνπο βάζεο. Η πξνζαξκνγή ηνπ νλνκαζηηθνχ ζε πξαγκαηηθφ ΑΔΠ γίλεηαη κε ηε ρξήζε ηνπ απνπιεζσξηζηή ηνπ ΑΔΠ, πνπ κεηξά ην επίπεδν ηξέρνλησλ ηηκψλ ζε ζρέζε κε ην επίπεδν ηηκψλ ηνπ έηνπο βάζεο. Οπφηε, ππνινγίδεηαη κέξνο ηεο αχμεζεο ηνπ νλνκαζηηθνχ ΑΔΠ, πνπ νθείιεηαη ζηελ αχμεζε ησλ ηηκψλ θαη φρη ησλ παξαγφκελσλ πνζνηήησλ (Σαξηδεηάθεο,2002) Ακαθάπιζηο Δγσώπιο Πποϊόν Τν πξντφλ πνπ παξάγεηαη ζε κηα νηθνλνκία θαηά ηε δηάξθεηα κηαο νξηζκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ νλνκάδεηαη αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ (ΑΔΠ). Τν αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ κπνξεί λα νξηζηεί σο ε ζπλνιηθή αμία ησλ ηειηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ παξάγνληαη ζε κηα νηθνλνκία θαηά ηε δηάξθεηα κηαο νξηζκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ. Απφ πιεπξάο νηθνλνκηθήο επεκεξίαο ζεκαζία έ- ρνπλ ην είδνο, ε πνζφηεηα θαη ε πνηφηεηα ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ παξάγνληαη. Δίλαη επλφεην, φκσο, φηη νη πνζφηεηεο ησλ εθαηνληάδσλ παξαγφκελσλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ δελ γίλεηαη λα πξνζηεζνχλ ζε έλα ινγηθφ ζχλνιν πνπ λα δείρλεη ην κέγεζνο ηεο παξαγσγήο. Γηα ηνλ ιφγν απηφλ, γηα ηε κέηξεζε ηνπ απνηειέζκαηνο ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο, αληί γηα ηηο πνζφηεηεο ησλ πξντφλησλ ρξεζηκνπνηείηαη ε πξαγκαηηθή ηνπο αμία. Η αμία ελφο πξντφληνο είλαη ην γηλφκελν ηεο πνζφηεηαο επί ηελ ηηκή ηνπ, ε νπνία κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κέηξν ηεο ηθαλνπνίεζεο πνπ πξνζθέξεη κηα κνλάδα ηνπ. Η αμία απηή αληηπξνζσπεχεη ηε ζπκβνιή ηνπ πξντφληνο ζηελ νηθνλνκηθή επεκεξία ησλ αηφκσλ ηεο θνηλσλίαο. Αλ πξνζηεζνχλ νη αμίεο φισλ ησλ πξντφλησλ πνπ παξάγνληαη, ιακβάλεηαη ε ζπλνιηθή αμία ηνπ πξντφληνο, ε νπνία απνηειεί ην αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ. Γηα λα απνθεπρζεί δηπιφο ππνινγηζκφο 21

23 ησλ ίδησλ πξντφλησλ, φηαλ ππνινγίδεηαη ε αμία ηνπ εγρψξηνπ πξντφληνο πξέπεη λα ζπκπεξηιεθζεί ε αμία ησλ ηειηθψλ κφλνλ πξντφλησλ θαη φρη ησλ ελδηάκεζσλ. Τν εγρψξην πξντφλ πεξηιακβάλεη ηελ αμία ησλ πξντφλησλ πνπ έρνπλ παξαρζεί θαηά ηελ πεξίνδν πνπ εμεηάδεηαη θαη ζπλεπψο δελ πεξηιακβάλεη πξντφληα πνπ είλαη απνηέιεζκα παξαγσγήο πξνεγνχκελσλ πεξηφδσλ, π.ρ., παιαηά ζπίηηα, πνπ γίλνληαη αληηθείκελν αγνξαπσιεζίαο θαηά ηελ ελ ιφγσ πεξίνδν. Τν εγρψξην πξντφλ παξνπζηάδεη νξηζκέλεο επνρηθέο δηαθπκάλζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έ- ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, ζε πνιιέο ρψξεο απμάλεηαη θαηά ην ηειεπηαίν ηξίκελν θαη κεηψλεηαη θαηά ην πξψην ηξίκελν ηνπ έηνπο. Άξα, φηαλ παξαθνινπζνχληαη νη κεηαβνιέο ηνπ γηα κηθξφηεξα ρξνληθά δηαζηήκαηα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπο έ- ηνπο, ζα πξέπεη λα γίλνληαη νη θαηάιιειεο πξνζαξκνγέο ή νη ζπγθξίζεηο ζε ζρέζε κε ηηο αληίζηνηρεο πεξηφδνπο ησλ πξνεγνχκελσλ εηψλ. Τν αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ κπνξεί λα ππνινγηζηεί κε ηηο αθφινπζεο ηξεηο κεζφδνπο: Τε κέζνδν ηεο δαπάλεο γηα ηελ αγνξά ηνλ ηειηθνχ πξντφληνο, ηε κέζνδν ηεο πξνζηηζέκελεο αμίαο θαη ηελ εηζνδεκαηηθή κέζνδν. Έηζη, πξνθχπηνπλ, αληηζηνίρσο, ηξία βαζηθά κεγέζε πνπ αληηπξνζσπεχνπλ ην πξντφλ ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο: ε αθαζάξηζηε εγρψξηα δαπάλε, ην αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ θαη ην αθαζάξηζην εγρψξην εηζφδεκα. Αλ ε κέηξεζε κπνξνχζε λα είλαη απφιπηα αθξηβήο, ηα ηξία απηά κεγέζε ζα ήηαλ αθξηβψο ίζα, δηφηη απνηεινχλ ηξεηο δηαθνξεηηθέο φςεηο ηνπ ίδηνπ κεγέζνπο. Τν αθαζάξηζην εζληθφ δηαθέξεη απφ ην αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ, θαζψο πεξηιακβάλεη εηζνδήκαηα πνπ θεξδίδνπλ νη έιιελεο ζην εμσηεξηθφ, ελψ δελ πεξηιακβάλεη ηα εηζνδήκαηα πνπ απνθηνχλ νη αιινδαπνί ζηελ Διιάδα. Σπλεπψο, ην εζληθφ εγρψξην πξντφλ είλαη ην θαιχηεξν κέηξν ηεο νηθνλνκηθήο επεκεξίαο κηαο θνηλσλίαο, ελψ ζε θακία πεξίπησζε δελ απνηειεί απφιπην κέηξν ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ αηφκσλ (Σαξηδεηάθεο,2002). Τν πξντφλ ή ην εηζφδεκα κηαο νηθνλνκίαο ζπλήζσο δηαηξείηαη κε ηνλ πιεζπζκφ ηεο ρψξαο γηα λα ππνινγηζηεί ην θαηά θεθαιήλ πξντφλ ή εηζφδεκα ην ν- πνίν ρξεζηκνπνηείηαη σο δείθηεο ηνπ επηπέδνπ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη επεκεξίαο, ν ξπζκφο αχμεζεο ηνπ πξντφληνο ή ηνπ εηζνδήκαηνο ζεσξείηαη κέηξν γηα 22

24 ηελ αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο κηαο νηθνλνκίαο δηαρξνληθά. Με βάζε ηα κεγέζε απηά γίλνληαη ζπγθξίζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζην επίπεδν ή ζηνλ ξπζκφ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο δηαθφξσλ ρσξψλ ηνπ θφζκνπ ή ηεο ίδηαο νηθνλνκίαο ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο πεξηφδνπο. Δπηπιένλ, ηα κεγέζε απηά ρξεζηκνπνηνχληαη θαη γηα δηάθνξνπο άιινπο ζθνπνχο, φπσο, π.ρ., γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο νηθνλνκηθήο ζπκβνιήο ησλ ρσξψλ-κειψλ ζε δηεζλείο νξγαληζκνχο, θαζψο επίζεο θαη γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο δπλαηφηεηαο ιήςεο νηθνλνκηθήο ή ηερληθήο βνήζεηαο απφ ηνπο ελ ιφγσ νξγαληζκνχο (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). Όζν πςειφηεξν είλαη ην θαηά θεθαιήλ πξντφλ ή εηζφδεκα ζε κηα ρψξα ζε ζρέζε κε άιιεο ρψξεο ηφζν πςειφηεξν ζεσξείηαη φηη είλαη θαη ην επίπεδν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη επεκεξίαο ηεο. Δπίζεο, φζν πςειφηεξν είλαη ην πνζνζηφ αχμεζεο ηνπ πξντφληνο κηαο ρψξαο θαηά ηε δηάξθεηα κηαο νξηζκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ ηφζν θαιχηεξα ζεσξείηαη φηη ιεηηνχξγεζε ε νηθνλνκία ηεο θαη ηφζν πςειφηεξε επεκεξία επηηπγράλεηαη γηα ηνπο θαηνίθνπο ηεο. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο, ην πξντφλ θαη ην εηζφδεκα απνηεινχλ δείθηεο πνπ παξαθνινπζνχληαη δηαξθψο κε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαη ε αλνδηθή πνξεία ηνπο ζεσξείηαη σο κία απφ ηηο θπξηφηεξεο επηδηψμεηο ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Τν ελδηαθέξνλ γηα ην κέγεζνο θαη ηνλ ξπζκφ αχμεζεο ηνπ πξντφληνο κηαο νηθνλνκίαο είλαη απφιπηα δηθαηνινγεκέλν, επεηδή απμάλεηαη ην πξντφλ ηφζν κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ δηαηίζεληαη ζηνπο θαηνίθνπο ηεο ρψξαο γηα παξνχζα ή κειινληηθή θαηαλάισζε. Βέβαηα, κηα αχμεζε ηνπ πξντφληνο δελ επηθέξεη πάληνηε βειηίσζε ζηελ επεκεξία ηνπ ζπλφινπ ή εάλ ην επίπεδν ηεο επεκεξίαο ησλ θαηνίθσλ κηαο ρψξαο κε πςειφηεξν θαηά θεθαιήλ πξντφλ είλαη πςειφηεξν απφ ην επίπεδν ησλ θαηνίθσλ κηαο άιιεο ρψξαο κε ρακειφηεξν θαηά θεθαιήλ πξντφλ (Κψηηε θαη Κψηηεο, 2001). 23

25 2.6. Οι μακποοικονομικοί δείκηερ ζηην Δλλάδα Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, νη ζεκαληηθέο δηαξζξσηηθέο κεηαβνιέο ζηελ Διιεληθή νηθνλνκία, επεξέαζαλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηηο εμειίμεηο ησλ βαζηθψλ καθξννηθνλνκηθψλ κεγεζψλ, αιιά θαη ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Η πνξεία ησλ θπξηφηεξσλ απηψλ κεγεζψλ ζα παξνπζηαζηνχλ αλαιπηηθά γηα ην θαζέλα ζηα επφκελα θεθάιαηα ηεο εξγαζίαο. Σε απηφ ην ζεκείν φκσο είλαη απαξαίηεην λα αλαθεξζνχλ νξηζκέλα γεληθά ζηνηρεία ζε ζχγθξηζε κε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηηο Η.Π.Α. Αξρηθά, θξίλεηαη ζθφπηκν λα δνζεί ν πξαγκαηηθφο πιεζπζκφο ηεο ρψξαο, θαζψο θαη ε πνζνζηηαία θαηαλνκή θαηά νκάδεο ειηθηψλ, φπσο πξνέθπςαλ απφ ηηο απνγξαθέο απφ ην 1971 έσο ην Απογπαθέρ ύνολο Δλλάδαρ Άξξελεο Θήιεηο εηψλ εηψλ εηψλ θαη άλσ Ποζοζηαία καηανομή % Άξξελεο 48,89 49,07 49,27 49,50 Θήιεηο 51,11 50,93 50,73 50, εηψλ 25,36 23,69 19,25 15, εηψλ 63,72 63,58 67,06 68,12 65 εηψλ θαη άλσ 10,92 12,73 13,69 16,71 Πίνακαρ 2.2. Πληθςζμόρ ηηρ Δλλάδορ, ανά θύλο και ομάδερ ηλικιών Πηγή: Η Ειιάδα κε αξηζκνύο 2007, ΕΥΕ 24

26 Διάγραμμα 2.3.: Πνζνζηηαία θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνύ, θαηά νκάδεο ειηθηώλ Πηγή: Η Ειιάδα κε αξηζκνύο 2007, ΕΥΕ Βέβαηα, πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη αλαθνξηθά κε ηε γεσγξαθηθή θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ, έλα ζεκαληηθφ κέξνο ζπγθεληξψλεηαη ζηνπο Ννκνχο αηηηθήο θαη Θεζζαινλίθεο. Σπγθξίλνληαο ην Α.Δ.Π. παγθνζκίσο, ζηελ Διιάδα δίλεηαη θαηά θεθαιή 6.000$ έσο $. Ιδηαίηεξα πςειφ Α.Δ.Π. (27.000$ θαη πεξηζζφηεξα) ππάξρεη ζηηο Η.Π.Α. θαη ηελ Ιαπσλία, ελψ ζε πςειά επίπεδα είλαη θαη γηα πνιιέο Δπξσπατθέο ρψξεο ( $). Σηνλ Πίλαθα 2.3. δίλνληαη ν νηθνλνκηθψο ελεξγφο θαη αλελεξγφο πιεζπζκφο ηεο ρψξαο θαηά θχιν θαη νκάδεο ειηθηψλ, κε βάζε ηα απνηειέζκαηα ηεο απνγξαθήο ηνπ

27 Φύλο και ομάδερ ηλικιών ύνολο Οικονομικώρ ενεπγόρ Απαζσολούμενοι ύνολο Άνεπγοι Από αςηούρ, «νέοι» Οικονομικώρ μη ενεπγόρ Αμθοηέπων ηων θύλων εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ θαη άλσ Άππενερ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ θαη άλσ Θήλειρ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ εηψλ θαη άλσ Πίνακαρ 2.4.: Οικονομικά ενεπγόρ και ανενεπγόρ πληθςζμόρ ηηρ σώπαρ Πηγή: πλνπηηθή ηαηηζηηθή Επεηεξίδα 2006, ΕΥΕ 26

28 Οηθνλνκηθά αλελεξγέο πεξηζζφηεξν είλαη νη γπλαίθεο ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο. Υςειή είλαη ε δηαθνξά ησλ άλεξγσλ γπλαηθψλ θαη αληξψλ θπξίσο ζηηο ε- ιηθίεο κεηαμχ 25-29, 30-34, εηψλ, ελψ γηα ηηο ίδηεο ειηθίεο είλαη πεξηζζφηεξνη νη άληξεο απαζρνινχκελνη. Τα ζηνηρεία ηνπ πίλαθα 2.5. δείρλνπλ ηελ πνξεία ησλ θπξηφηεξσλ καθξννηθνλνκηθψλ δεηθηψλ ηεο Διιάδαο γηα ηα έηε Οη ζεκαληηθφηεξνη καθξννηθνλνκηθνί δείθηεο πνπ επεξέαζαλ ηα ηειεπηαία ρξφληα ην ξπζκφ πξαγκαηηθήο αχμεζεο ηνπ Α.Δ.Π. ζηελ Διιάδα ήηαλ ηα κεγάια έξγα ππνδνκήο γηα ηε δηνξγάλσζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004, ηα ρξεκαηνδνηνχκελα πξνγξάκκαηα απφ ην 3 ν Κνηλνηηθφ Πιαίζην Σηήξημεο, ε πηψζε ησλ επηηνθίσλ θαη ε αχμεζε ηεο ρξεκαηνδφηεζεο, νη δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζην θνξνινγηθφ ζχζηεκα θαη ε επηρεηξνχκελε απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ. Η αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο είλαη πςειφηεξε ζηελ Διιάδα απφ ην κέζν Δπξσπατθφ φξν θαη απφ ηηο πςειφηεξεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, αλαθνξηθά κε ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο, είλαη πςειφηεξε ηνπ κέζνπ επξσπατθνχ φξνπ, ρσξίο, φκσο, λα είλαη ηδηαηηέξσο πςειή. Η ζρέζε αλάκεζα ζην ξπζκφ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, ηελ αχμεζε ηεο εξγαζίαο θαη ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θπζηθά θαη δελ είλαη φκνηα γηα φιεο ηηο ρψξεο ηεο Δ.Δ. Σηελ πεξίπησζε πνπ ν ξπζκφο ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο είλαη πςειφο, δελ ππάξρεη α- παξαίηεηα άκεζα αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο αιιά ελδερνκέλσο κεηά απφ θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα. Φαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε Ιζπαλία πνπ έρεη κηθξφηεξν ξπζκφ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο απφ ηελ Διιάδα, αιιά κεγαιχηεξε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο. Ωζηφζν, ε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο επεξεάδεη θαζνξηζηηθά ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο (Κνληένο, 2008). 27

29 Έηορ Πξαγκαηηθφ ΑΔγΠ 3,1 0,7-1,6 2,0 2,1 2,4 3,6 3,4 3,6 4,2 4,1 4,0 3,6 3,8 Απαζρφιεζε -2,3 1,4 1,0 1,9 0,9-0,4-0,6 4,1 0,0-0,2-0,3-0,2 0,3 0,4 Παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο 5,6-0,7-2,5 0,1 1,2 2,8 4,2-0,7 3,6 4,3 4,5 4,2 3,3 3,4 Δλαξκνληζκέλνο δείθηεο ηηκψλ θαηαλαισηή 8,9 7,9 5,4 4,5 2,1 2,9 3,7 3,9 3,8 3,5 Απνπιεζσξηζηήο ΑΔγΠ 19,8 14,8 14,4 11,2 9,8 7,4 6,8 5,2 3,0 3,4 3,4 3,7 3,7 3,7 Μνλαδηαίν θφζηνο εξγαζίαο (νλνκαζηηθφ) 9,3 12,3 12,7 10,8 11,7 5,9 9,1 6,1 1,1 1,6 1,5 2,5 2,1 2,0 Μνλαδηαίν θφζηνο εξγαζίαο (πξαγκαηηθφ) -8,8-2,1-1,5-0,4 1,7-1,4 2,2 0,8-1,9-1,7-1,9-1,2-1,5-1,6 Πίνακαρ 2.5.: Κςπιόηεποι μακποοικονομικοί δείκηερ ζηην Δλλάδα Πηγή: (Κνληένο, 2008). 28

30 3. ΜΔΛΔΣΗ ΚΑΙ ΔΚΣΙΜΗΔΙ ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΧΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΜΔΓΔΘΧΝ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ 3.1 Διζαγωγή Σηελ θαηάηαμε ησλ ρσξψλ-κειψλ ηεο Δ.Δ. ε ειιεληθή νηθνλνκία, κε θξηηήξην ην ξπζκφ ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο θαηά ην , θαηέιαβε ηελ πξψηε ζέζε. Οη επηδφζεηο ηεο ππεξηεξνχλ ησλ αληίζηνηρσλ ηεο Δ.Δ., θαζψο νη επελδχζεηο πάγηνπ θεθαιαίνπ σο πνζνζηφ ηνπ Α.Δ.Π. θπκάλζεθαλ ζε ηδηαίηεξα ρακειά επίπεδα. Η παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο θαηά ηελ πεξίνδν απμήζεθε κε κέζν εηήζην ξπζκφ ρακειφηεξν απφ 1% ζηελ Δ.Δ. έλαληη 3% ζηελ Διιάδα. Η δηαθνξά αλάκεζα ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ζηελ Διιάδα θαη ζηελ Δ.Δ. (κέζνο φξνο) παξακέλεη ζηαζεξή επί ζεηξά εηψλ, έηζη ψζηε ε αλάθακςε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο λα κε ραξαθηεξίδεηαη σο ζπγθπξηαθή. Σε απηφ ην ζπκπέξαζκα, ζπλεγνξνχλ θαη νη ζρεηηθνί δείθηεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, πνπ αθνξνχλ ζηελ θεξδνθνξία θαη ηε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ ζηελ Διιάδα, ζηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο θιπ (ΙΝΔ/ΓΣΔΔ-ΑΓΔΓΥ, Δηήζηα Έθζεζε 2004). Η πνξεία ησλ θπξηφηεξσλ καθξννηθνλνκηθψλ δεηθηψλ απνδεηθλχεη ηελ πνξεία αιιά θαη ην ξπζκφ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο. Γη απηφ θαη είλαη απαξαίηεηε ε εθηεηακέλε αλάιπζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ δεηθηψλ γηα λα δηεπθξηληζηνχλ φινη νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ νηθνλνκία. Σην πιαίζην απηφ ηνπ θεθαιαίνπ, ζα παξνπζηαζηεί ε εμέιημε ησλ δεηθηψλ γηα ην ρξνληθφ δηάζηεκα Οι θεηικέρ επιδόζειρ ηηρ ελληνικήρ οικονομίαρ Οη ζεηηθέο επηδφζεηο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζπλδένληαη κε ηε ζπλέρηζε ηεο καθξνρξφληαο αλνδηθήο ηάζεο ησλ αθαζάξηζησλ επελδχζεσλ θεθαιαίνπ. Οη ζπγθεθξηκέλεο επελδχζεηο απνηεινχλ έλδεημε ηεο αλαλέσζεο ηνπ παξαγσγηθνχ 29

31 ζπζηήκαηνο θαη ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο. Δπηπξφζζεηα, ε ζπλέρηζε ηεο κεγέζπλζεο ηνπ Α.Δ.Π. κε πςεινχο ξπζκνχο θαη ν πεξηνξηζκφο ηεο επηβξάδπλζεο ηεο νηθνλνκίαο απνηεινχλ πξνηεξαηφηεηεο, εμαηηίαο ηεο βειηίσζεο ηεο θαηάζηαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Τα ηειεπηαία ρξφληα, ν πιεζσξηζκφο δηαηεξείηαη πεξίπνπ ζηαζεξφο θαη ην πνζνζηφ ηεο αλεξγίαο κεηψλεηαη. Οπφηε, ε ειιεληθή νηθνλνκία δηαλχεη πιένλ πνξεία ρακεινχ πιεζσξηζκνχ, θαζψο θαη ρακειψλ πιεζσξηζηηθψλ πξνζδνθηψλ. Σπλεπψο, ην πνζνζηφ ηεο αλεξγίαο κπνξεί λα ειαηησζεί κε αληίηηκν κηα ειάρηζηε ή αθφκα θαη κεδεληθή αχμεζε ηνπ πιεζσξηζκνχ (ΙΝΔ/ΓΣΔΔ-ΑΓΔΓΥ, Δηήζηα Έθζεζε 2004). Η νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα δηαηεξήζεθε ζε πςειά επίπεδα θαηά ην πξψην εμάκελν ηνπ 2007, φπνπ ην Α.Δ.Π. απμήζεθε θαηά 4,4%, ξπζκφο ηαρχηεξνο ηνπ πξψηνπ εμακήλνπ ηνπ Οη θχξηνη πξνσζεηηθνί παξάγνληεο ηεο αλάπηπμεο παξακέλνπλ νη εμαγσγέο θαη νη επελδχζεηο (Με βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ,2008). Τν 2008 πξνβιέπεηαη ηζρπξή αλάπηπμε, κε ην ξπζκφ αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ λα αλέξρεηαη ζην 4%. Η ηδησηηθή θαηαλάισζε αλακέλεηαη λα παξνπζηάζεη άλνδν ηεο ηάμεο ηνπ 3,5%, νη επελδχζεηο πξνβιέπεηαη λα απμεζνχλ κε ππεξηξηπιάζην ξπζκφ (10,5%), ελψ ν ξπζκφο αχμεζεο ηεο δεκφζηαο θαηαλάισζεο αλακέλεηαη λα πεξηνξηζηεί ζην 0,7%. Έηζη, ε ζπλνιηθή εγρψξηα δήηεζε ζα δηαηεξεζεί ζε πςειά επίπεδα, κε άλνδν θαηά 4,5%. Οη εμαγσγέο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ εθηηκάηαη φηη ζα απμεζνχλ θαηά 7,3%, επεξεαδφκελεο ζεηηθά απφ ηελ αλάπηπμε ησλ αγνξψλ ηνπ εμσηεξηθνχ θαηά 7,5%, νη δε εηζαγσγέο θαηά 7,8%. Καη ην 2008 νη ηδησηηθέο επελδχζεηο εθηφο θαηνηθηψλ θαη νη εμαγσγέο αγαζψλ ζα ζπλερίζνπλ λα απνηεινχλ ηνλ θχξην πξνσζεηηθφ παξάγνληα ηεο αλάπηπμεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, αθνχ ζα ζπκβάινπλ πιένλ ηνπ 60% ζε απηήλ. Οη ζεηηθέο ηάζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ηα πξνεγνχκελα ρξφληα αλακέλεηαη λα δηαηεξεζνχλ θαη ην Η αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ζην ζχλνιν ηεο νηθνλνκίαο εθηηκάηαη ζην 1,9%, ελψ ην πνζνζηφ αλεξγίαο πξνβιέπεηαη λα πεξηνξηζηεί ζην 7,4% απφ 8,3% ην Η αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο ππνινγίδεηαη φηη ζα παξακείλεη ζε πςειά επίπεδα (+2,2%) θαη έηζη ε αχμεζε 30

32 ζην νλνκαζηηθφ θφζηνο εξγαζίαο αλά κνλάδα πξντφληνο ζα πεξηνξηζηεί ζε 3,1% απφ 3,7% ην 2007 αληίζηνηρα. Αληίζεηα, νη απμήζεηο ησλ πξαγκαηηθψλ απνδνρψλ ησλ εξγαδνκέλσλ ζα δηαηεξεζνχλ ζε πςειά επίπεδα, ζεκεηψλνληαο άλνδν θαηά 2,4% (3% θαηά κέζν φξν ηελ ηξηεηία ). Σην ζχλνιν ηεο επξσδψλεο νη πξαγκαηηθέο απνδνρέο γηα ην 2008 πξνβιέπεηαη φηη ζα απμεζνχλ θαηά 1% θαη θαηά 0,6% θαηά κέζν φξν ηελ ηξηεηία (Με βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ,2008) Ιδησηηθή θαηαλάισζε 3,2 3,2 3,5 Γεκφζηα θαηαλάισζε 3,8 4,2 0,7 Δπελδχζεηο 12,7 8,9 10,5 Δμαγσγέο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, εθ ηωλ νπνίωλ αγαζά Δηζαγσγέο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, εθ ηωλ νπνίωλ αγαζά 5,4 11,5 Α.Δ.Π. 4,3 4,1 4,0 Απνπιεζσξηζηήο ηδησηηθήο θαηαλάισζεο 3,4 2,7 2,8 Πξαγκαηηθφο κέζνο κηζζφο 3,0 3,3 2,4 Πνζνζηφ αλεξγίαο (εζληθνινγηζηηθή βάζε) 9,3 8,3 7,4 9,8 9,8 8,0 6,3 8,4 8,5 7,3 7,5 7,8 8,0 Πίνακαρ 3.1.: Βαζικά μεγέθη ηηρ ελληνικήρ οικονομίαρ (% εηήζιερ μεηαβολέρ, ζηαθεπέρ ηιμέρ) Πεγή: Κξαηηθόο Πξνϋπνινγηζκόο 2008, Εηζεγεηηθή Έθζεζε Λακβάλνληαο ππφςε ηηο πξφζθαηεο πξνβιέςεηο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο (πνπ αλαθνηλψζεθαλ ζηηο 9 Ννεκβξίνπ) θαη άιισλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ γηα ηελ ηηκή ηνπ πεηξειαίνπ, ηηο ηηκέο ησλ ινηπψλ εκπνξεπκάησλ ζε δνιάξηα θαζψο θαη ηελ αλαηίκεζε ηνπ επξψ έλαληη ηνπ δνιαξίνπ, ν πιεζσξηζκφο (απνπιεζσξηζηήο ηδησηηθήο θαηαλάισζεο) εθηηκάηαη φηη ζα επηηαρπλζεί ειαθξά ην 2008 ζην 2,8% απφ 2,7% ην 2007 (Με βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ,2008). 31

33 3.3 Μελέηη ηος εθνικού εγσώπιος πποϊόνηορ Αξρηθά, πξηλ ηελ αλάιπζε ησλ καθξννηθνλνκηθψλ δεηθηψλ δίλεηαη ζην δηάγξακκα 4.1., ν ξπζκφο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα , ελψ ζπκπεξηιακβάλεηαη ε πξφβιεςε γηα ην Όπσο παξαηεξείηαη, ν ξπζκφο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο παξακέλεη ζηαζεξφο ηα ηειεπηαία ρξφληα, κεηά απφ κηα αηζζεηή πηψζε ην Βέβαηα, ηελ ίδηα ρξνληά ειαηηψζεθε ζεκαληηθά θαη ν αληίζηνηρνο ξπζκφο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Σρνιηάδνληαο ηελ νηθνλνκηθή εμέιημε ζε πνζνζηά, ν ξπζκφο αλάπηπμεο ηεο Διιάδαο είλαη πςειφηεξνο απφ ηνλ αληίζηνηρν ηεο Δπξψπεο (Σηνηρεία απφ ην Υπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ). Διάγραμμα 3.2.: Ρπζκόο αλάπηπμεο ζηελ Ειιάδα θαη ζηελ Ε.Ε. Πηγή: ηνηρεία από ην Υπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθώλ, : Η θαηάηαμε ησλ ρσξψλ κε βάζε ην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ γηα ην 2008, δίλεηαη ζην δηάγξακκα 4.2. Η Διιάδα, αλάκεζα ζηηο Δπξσπατθέο ρψξεο, θαηαιακβάλεη ηελ 17ε ζέζε, κε ηηκέο ζρεδφλ αλάινγεο κε απηέο ηεο Ιηαιίαο θαη ηεο Ιζπαλίαο) ( Σηνηρεία απφ ην Υπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ) 32

34 Διάγραμμα 3.3.: Καηάηαμε ρωξώλ κε βάζε ην Α.Ε.Π. (2008) (ζε κνλάδεο αγνξαζηηθήο δύλακεο) Πηγή: ηνηρεία από ην Υπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθώλ, : Αμίδεη λα ζεκεησζεί θαη ε εμέιημε ηνπ Α.Δ.Π. ζηελ Διιάδα ηφζν σο πξνο ηελ Δ.Δ. ησλ 15 αιιά θαη ησλ 27 (Γηαγξάκκαηα 4.3. θαη 4.4.). Τν Α.Δ.Π. παξνπζίαζε ζεκαληηθή αχμεζε θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, ελψ νη πςειφηεξεο ηηκέο θαηαγξάθεθαλ αλαθνξηθά κε ηελ Δ.Δ. ησλ 27 ( Σηνηρεία απφ ην Υπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ) Διάγραμμα 3.4.: Εμέιημε ηνπ ΑΕΠ ηεο Ειιάδαο ωο πξνο ηελ Ε.Ε. ηωλ 15 (ζε κνλάδεο αγνξαζηηθήο δύλακεο) Πηγή: ηνηρεία από ην Υπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθώλ,

35 Διάγραμμα 3.5.: Εμέιημε ηνπ ΑΕΠ ηεο Ειιάδαο ωο πξνο ηελ Ε.Ε. ηωλ 27 (ζε κνλάδεο αγνξαζηηθήο δύλακεο) Πηγή: ηνηρεία από ην Υπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθώλ, Η κειέηε ηνπ Α.Δ.Π. ζα πξαγκαηνπνηεζεί ιακβάλνληαο ππφςε δχν παξάγνληεο (α) ηελ θαηαλνκή ηνπ ζηηο πεξηθέξεηεο θαη (β) ην θαηά θεθαιή (Πίλαθεο 4.1. θαη 4.2.). Όπσο πξνθχπηεη, ην Α.Δ.Π. ζπγθεληξψλεηαη θπξίσο ζηηο πεξηθέξεηεο ηεο Αηηηθήο θαη ηεο Κεληξηθήο Μαθεδνλίαο. Η ζπκκεηνρή ησλ πεξηθεξεηψλ παξέκεηλε ζρεηηθά ζηαζεξή θαηά ηε δηάξθεηα ησλ εηψλ, ρσξίο λα παξνπζηάδεη αμηφινγεο δηαθπκάλζεηο. Τν πςειφηεξν θαηά θεθαιή Α.Δ.Π. θαηαγξάθεηαη ζηε Σηεξεά Διιάδα θαη αθνινπζνχλ ην Ν. Αηγαίν θαη ε Αηηηθή γηα ηε ρξνληθή πεξίνδν Αληηζέησο, ην ρακειφηεξν Α.Δ.Π. εληνπίδεηαη ζηηο πεξηθέξεηεο Γπηηθήο Διιάδαο θαη Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο. Αο ζεκεησζεί φηη νη πεξηθέξεηεο ηεο Θξάθεο θαη ηεο Ηπείξνπ αλαπηχρζεθαλ ηαρχηεξα απφ ην κέζν φξν ηεο ρψξαο γηα ην ρξνληθφ δηάζηεκα Τν 2005 ην θαηά θεθαιή Α.Δ.Π. αλήιζε ζε _ ζεκεηψλνληαο αχμεζε 6,84%, ελψ ην πξνεγνχκελν έηνο ε αχμεζε ήηαλ κφλν 7,83%. Παξαθάησ δίλεηαη ζε δηαγξάκκαηα ην θαηά θεθαιή Α.Δ.Π. γηα ζπγθεθξηκέλα ρξνληθά δηαζηήκαηα. 34

36 Πεπιθέπειερ Αλαη. Μαθεδνλία θαη Θξάθε (ζε εθαηνκκχξηα δξαρκέο) (ζε εθαηνκκχξηα επξψ) Θεζζαιία Ήπεηξνο Ιφληα Νεζηά Γπηηθή Διιάδα Σηεξεά Διιάδα Πεινπφλλεζνο Αηηηθή Βφξεην Αηγαίν Νφηην Αηγαίν Κξήηε Μαθε- Κεληξηθή δνλία Μαθεδν- Γπηηθή λία ύνολο σώπαρ(μεηαβολή ΑΔΠ) Πίνακαρ 3.6.: Ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν για ηο σπονικό διάζηημα Πηγή: Γεληθά ζηνηρεία από ηελ ΕΥΕ 35

37 Πεπιθέπειερ Αλαη. Μαθεδνλία θαη Θξάθε Κεληξηθή Μαθεδνλία Γπηηθή Μαθεδνλία (ζε εθαηνκκχξηα δξαρκέο) (ζε εθαηνκκχξηα επξψ) Θεζζαιία Ήπεηξνο Ιφληα Νεζηά Γπηηθή Διιάδα Σηεξεά Διιάδα Πεινπφλλεζνο Αηηηθή Βφξεην Αηγαίν Νφηην Αηγαίν Κξήηε ύνολο Πίνακαρ 3.7.: Ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν καηά κεθαλή για ηο σπονικό διάζηημα Πηγή: Γεληθά ζηνηρεία από ηελ ΕΥΕ 36

38 Διάγραμμα 3.8.: Καηά θεθαιή Α.Ε.Π. γηα ην ρξνληθό δηάζηεκα Πηγή: Γεληθά ζηνηρεία από ηελ ΕΥΕ Διάγραμμα 3.9.: Καηά θεθαιή Α.Ε.Π. γηα ην έηνο 2004 Πηγή: Γεληθά ζηνηρεία από ηελ ΕΥΕ 37

39 Διάγραμμα 3.10.: Καηά θεθαιή Α.Ε.Π. γηα ην έηνο 2005 Πηγή: Γεληθά ζηνηρεία από ηελ ΕΥΕ Διάγραμμα 3.11.: Καηά θεθαιή Α.Ε.Π. γηα ην έηνο 2006 Πηγή: Γεληθά ζηνηρεία από ηελ ΕΥΕ 38

40 Αλαθνξηθά κε ηηο ηηκέο ηνπ Α.Δ.Π. γηα ην 2007 ππάξρνπλ δηαζέζηκα κφλν πξφρεηξα ζηνηρεία κε βάζε ηε δηαθχκαλζε ησλ ηηκψλ ηνπ αλά ηξίκελν ηνπ έηνπο, φπσο θαίλνληαη ζηνλ Πίλαθα 4.3. Πεπίοδορ Α.Δ.Π. α ηξίκελν _ β ηξίκελν _ γ ηξίκελν _ δ ηξίκελν _ Πίνακαρ 3.12.: Ακαθάπιζηο εγσώπιο πποϊόν για ηο έηορ 2007 Πηγή: Γεληθά ζηνηρεία από ηελ ΕΥΕ Καηά ην γ ηξίκελν ηνπ 2007 ην Α.Δ.Π. απμήζεθε, ιφγσ ηεο αχμεζεο ηεο ηειηθήο δήηεζεο ηεο νηθνλνκίαο θαηά 4,3%. Σην δηάγξακκα 4.9. παξνπζηάδεηαη ην θαηά θεθαιή Α.Δ.Π. ζηελ Διιάδα, ηελ Δπξψπε αιιά θαη ζε παγθφζκην επίπεδν γηα ην ρξνληθφ δηάζηεκα Δολάρια Η.Π.Α (ισοτιμία 1995) Eλλάδα Εσρώπη Κόσμος Διάγραμμα 3.13.: Καηά θεθαιή Α.Ε.Π. γηα ην ρξνληθό δηάζηεκα Πηγή: Εarth Trends, Country Profiles, Economic Indicators - Greece 39

41 Όπσο πξνθχπηεη απφ ην δηάγξακκα 4.9 νη ηηκέο ηνπ Α.Δ.Π. είλαη ρακειφηεξεο ζε ζχγθξηζε κε ηηο αληίζηνηρεο επξσπατθέο αιιά εκθαλίδνπλ κηα ζηαζεξή αλνδηθή ηάζε γηα ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν, ρσξίο ηδηαίηεξεο κεηαβνιέο. Σχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο ηεο Eurostat, ηεο Σηαηηζηηθήο Υπεξεζίαο ηεο Δ.Δ., ηα θξάηε-κέιε νθείινπλ λα αλαζεσξνχλ ηνπο εζληθνχο ινγαξηαζκνχο ηνπιάρηζηνλ θάζε πέληε ρξφληα. Γη απηφ θαη ε Δζληθή Σηαηηζηηθή Υπεξεζία ηεο Διιάδαο απφ ην θζηλφπσξν ηνπ 2004 πξνέβε ζε κείδνλα αλαζεψξεζε κε έηνο βάζεο ην Ο ζθνπφο ηεο αλαζεψξεζεο ήηαλ ε ζσζηή θαηαγξαθή ηνπ ΑΔΠ, ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ζχκθσλα κε ηηο ζρεηηθέο θνηλνηηθέο νδεγίεο. Σην πιαίζην απηφ νινθιεξψζεθαλ φιεο νη θαηάιιειεο ελεκεξψζεηο, νη ηξνπνπνηήζεηο, βειηηψζεηο θαη νη ζπκπεξηιήςεηο λέσλ πεγψλ δεδνκέλσλ. Η αξκφδηα δηεχζπλζε ηεο Eurostat (C-1) πξφθεηηαη λα κειεηήζεη ηελ ηειηθή έθζεζε, δηαδηθαζία πνπ δηαξθεί ελλέα κήλεο ή πεξηζζφηεξν. Η λέα αλαζεψξεζε ζα ρξεζηκνπνηήζεη ην 2005 σο έηνο βάζεο, θαη ζπγθεθξηκέλα νη εξγαζίεο ζα αξρίζνπλ ην 2008 θαη ζα νινθιεξσζνχλ ην 2010 (Γεληθά ζηνηρεία απφ ηελ ΔΣΥΔ) 3.4. Μελέηη ηηρ απαζσόληζηρ και ηηρ ανεπγίαρ καηά ηο σπονικό διάζηημα Η αγνξά εξγαζίαο ζε παγθφζκην επίπεδν ραξαθηεξίδεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα απφ ζεκαληηθέο αιιαγέο θαη αλαθαηαηάμεηο. Η δήηεζε ηεο εξγαζίαο είλαη νινέλα εληνλφηεξε γηα άηνκα κε εμεηδίθεπζε θαη απμεκέλεο δεμηφηεηεο. Η θηλεηηθφηεηα ηεο εξγαζίαο απμάλεη, παξάιιεια φκσο παξαηεξνχληαη θαηλφκελα απνθιεηζκνχ γηα δηάθνξεο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ. Η πξνζθνξά εξγαζίαο είλαη ηδηαίηεξα απμεκέλε, αιιά δηαθνξνπνηείηαη απφ ρψξα ζε ρψξα. Ο πιεζπζκφο ηεο Δπξψπεο «γεξλάεη», νη γπλαίθεο ζπκκεηέρνπλ κε νινέλα κεγαιχηεξα πνζνζηά ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ, νη θηλήζεηο νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ απμάλνπλ θαη ε απειεπζέξσζε ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ έθεξε ζην πξνζθήλην ρψξεο κε ηδηαίηεξα ρακειφ θφζηνο εξγαζίαο. Όια 40

42 απηά δεκηνπξγνχλ πξσηφγλσξεο πηέζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, κε απνηέιεζκα ε αλεξγία λα απνηειεί ηα ηειεπηαία ρξφληα έλα ηδηαίηεξν ζεκαληηθφ πξφβιεκα γηα ηελ ρψξα καο, θαζψο επίζεο θαη γηα πιεηνλφηεηα ησλ ρσξψλ κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Η αλεξγία, ε θηψρεηα θαη ε νηθνλνκηθή αλαζθάιεηα, ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαη ε αληζφηεηα επθαηξηψλ είλαη πιένλ πξνβιήκαηα κε δηαξζξσηηθέο δηαζηάζεηο πνπ ηαιαλίδνπλ ηηο δπηηθέο νηθνλνκίεο θαη ελ πνιινίο απεηινχλ ηελ ζπλνρή ησλ επξσπατθψλ θνηλσληψλ. Σηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 έιαβαλ ρψξα ζεκαληηθέο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία νη νπνίεο επεξέαζαλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηηο εμειίμεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Παξάιιεια ππήξμαλ αιιαγέο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ πνπ δηέπεη ηελ αγνξά εξγαζίαο. Τν ελ ιφγσ ζεζκηθφ πιαίζην πνπ άκεζα ή έκκεζα επεξεάδεη ηηο εμειίμεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο απνηειείηαη απφ: ηε λνκνζεζία πξνζηαζίαο ηεο απαζρφιεζεο ην ζχζηεκα εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ην ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ηηο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο πνπ αθνξνχλ ζην ρξφλν θαη ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο ην θαζεζηψο θαη ηελ θαηάζηαζε ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ Η εθαξκνγή πξνγξακκάησλ θαη δξάζεσλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο, ηε δηα βίνπ κάζεζε, ηελ απαζρφιεζε κέζσ ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο, ηελ αλάπηπμε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ, ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ είλαη κεξηθνί απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ ε- πεξέαζαλ θαη επεξεάδνπλ ηελ δηάξζξσζε θαη εμέιημε ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Τέινο, ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ θαη ηηο εμειίμεηο ηεο αγνξάο εξγαζίαο είλαη νη παξαθάησ: 41

43 ε πξνζθνξά εξγαζίαο θαη ε δπλακηθή ηεο αλάπηπμεο ηεο (θπξίσο σο απνηέιεζκα ηεο απμεκέλεο ζπκκεηνρήο ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ) νη εμειίμεηο ηεο ηνκεαθήο δηάξζξσζεο ηεο απαζρφιεζεο πνπ απνηεινχλ δείθηε ησλ κεηαβνιψλ ηνπ δείθηε ηεο εξγαζίαο ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ε θηλεηηθφηεηα αλάκεζα ζε ζηα επαγγέικαηα θαζψο επίζεο θαη βαζκφο επθνιίαο ή δπζθνιίαο εχξεζεο εξγαζίαο απφ αλέξγνπο ή απφ λενεηζεξρφκελνπο ή απφ επαλεληαζζφκελνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Δλψ φια ηα παξαπάλσ απνηεινχλ παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αγνξά εξγαζίαο θάζε ρψξαο, εηδηθφηεξα ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο ζα πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε θαη ηξεηο αθφκα πνπ ραξαθηεξίδνπλ θαη επεξεάδνπλ ηελ αγνξά εξγαζίαο: ε νινέλα απμαλφκελε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ, ε απαζρφιεζε (πνιιέο θνξέο παξάλνκε) κεγάινπ αξηζκνχ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ θαη ην κέγεζνο ηεο παξανηθνλνκίαο. Η θπζηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Διιάδνο επηβξαδχλεηαη δηαξθψο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Έηζη, ηα ζηνηρεία εκθαλίδνπλ κηα δξακαηηθή κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ ειηθηψλ κέρξη 15 εηψλ ζην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ ηεο ρψξαο, ελψ αληίζεηα, ππάξρεη κηα αηζζεηή αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ ειηθηψλ 65 θαη άλσ ζην ζχλνιν. Σε φηη αθνξά ζην πνζνζηφ ηεο εξγάζηκεο ειηθίαο ππάξρεη κηα δηαξθήο αχμεζε ε νπνία σζηφζν ππνιείπεηαη ηεο αχμεζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ην νπνίν απμάλεη κε πςειφηεξνπο ξπζκνχο ιφγσ ηεο εηζφδνπ ζε απηφ γπλαηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ (Κνληένο, 2008). Καηά ηελ πεξίνδν , ζεκεηψζεθε κηα ξαγδαία αχμεζε ηεο αλεξγίαο, ε νπνία έπιεμε θπξίσο ηηο γπλαίθεο θαη ηνπο λένπο. Η Διιάδα ήηαλ απφ ηηο πξψηεο ρψξεο πνπ ρηππήζεθαλ απφ ηελ χθεζε ησλ αξρψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ Τν 1991 ε αλεξγία έθηαζε ην 7% ελψ ην 1994 πνπ ε θξίζε έθηαλε ζην ηέινο ηεο ε αλεξγία απμήζεθε ζην 9%. Μεηά ην 1994 είρακε κηα ηαρεία αχμεζε ηνπ ΑΔΠ ηεο ηάμεο πεξίπνπ 3% θαη έηνο. Η αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο απφ ην 1994 κέρξη ην 1997 ήηαλ ακειεηέα, ελψ ππήξμε αχμεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαηά 1.5% (σο απνηέιεζκα ηεο αχμεζεο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ θαηά 42

44 4%) πεξίπνπ κε απνηέιεζκα λα αλέβεη ε αλεξγία ζην 9.8%. Σπλέπεηα ησλ παξαπάλσ ήηαλ λα απμεζεί ζεκαληηθά ε αλεξγία ησλ γπλαηθψλ θαη λα θηάζεη ζην 15.4% ελψ ησλ αλδξψλ άγγημε νξηαθά ην 6.4%. Η αχμεζε ησλ δεηθηψλ ζπκκεηνρήο ζπλερίζηεθε θαη ηα επφκελα ρξφληα, ρσξίο σζηφζν λα ππάξρεη παξάιιειε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο, κε απνηέιεζκα ε αλεξγία λα θηάζεη ην 11.2% ην 1998 θαη ην 12.1% ην Τν 1999, γηα πξψηε θνξά κία ζηηο δχν γπλαίθεο άλσ ησλ 15 εηψλ ζπκκεηέρεη ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ, ελψ ν δείθηεο απαζρφιεζεο ησλ γπλαηθψλ θαη ησλ αληξψλ ήηαλ 40,6% θαη 65% αληίζηνηρα. Τν ίδην έηνο νη δείθηεο αλεξγίαο θπκάλζεθαλ απφ 7.5% γηα ηνπο άληξεο έσο 17.6% γηα ηηο γπλαίθεο (Κνληένο, 2008). Γεληθά ζηελ δεθαεηία ηνπ 90 θαη εηδηθφηεξα ζηελ πεξίνδν , νη αιιαγέο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ζηελ ρψξα καο ήηαλ θαζνξηζηηθέο. Η νηθνλνκηθή αλάπηπμε νδήγεζε πνιιέο γπλαίθεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο κε απνηέιεζκα λα απμεζνχλ ηφζν ν δείθηεο απαζρφιεζεο φζν θαη ν δείθηεο αλεξγίαο. Δπηπιένλ πεξίπνπ κεηαλάζηεο εηζέξεπζαλ ζηελ ρψξα θαη εληάρζεθαλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ (λφκηκα ή παξάλνκα), αξηζκφο πνπ αληηζηνηρεί ζην 15% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο. Απηή ε καδηθή είζνδνο κεηαλαζηψλ πέξα απφ ην θνηλσληθφ θφζηνο πνπ ζπλεπάγεηαη, δεκηνχξγεζε θαη ζεκαληηθά θνηλσληθννηθνλνκηθά νθέιε. Η είζνδνο ησλ γπλαηθψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ δηεπθνιχλζεθε ιφγσ ηεο απεκπινθήο ηνπο απφ ηε θχιαμε ησλ παηδηψλ θαη ειηθησκέλσλ, ελψ παξάιιεια πνιινί θιάδνη ππνζηεξίρζεθαλ, φπσο ε αγξνηηθή παξαγσγή, νη κηθξνβηνηερλίεο, ν ηνπξηζκφο, θάπνηεο βαζηθέο ππεξεζίεο, ε νηθνδνκηθή δξαζηεξηφηεηα θαη γεληθά νη θαηαζθεπέο πνπ ελδερνκέλσο λα αληηκεηψπηδαλ πξφβιεκα επηβίσζεο αλ δελ ζηεξηδφηαλ ζηελ ρακεινχ θφζηνπο αλεηδίθεπηε εξγαζία ησλ κεηαλαζηψλ. Τν 2000, γηα πξψηε θνξά κεηά απφ δέθα ρξφληα ν δείθηεο αλεξγίαο άξρηζε λα κεηψλεηαη, θηάλνληαο ην 2002 ζην 10%. Η αλεξγία γηα ηελ γπλαίθα παξέκεηλε ζε πςειά επίπεδα πεξίπνπ ζην 16-17%, ελψ γηα ηνπο άλδξεο νη κεηαβνιέο ήηαλ νξηαθέο. Τα πνζνζηά ζπκκεηνρήο θαη απαζρφιεζεο είλαη ηδηαίηεξα ρακειά γηα ηνπο λένπο εηψλ, εμαηηίαο ηεο ζπκκεηνρήο ηεο νκάδαο απηήο ζην εθπαηδεπ- 43

45 ηηθφ ζχζηεκα. Μεηψλνληαη εμίζνπ ζεκαληηθά γηα ηηο ειηθίεο εηψλ, εμαηηίαο ησλ απνρσξήζεσλ απφ ην εξγαηηθφ δπλακηθφ (επλντθέο δηαηάμεηο γηα πξφσξεο ζπληαμηνδνηήζεηο). Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ππάξρεη κηα ειαθξά κείσζε, ηφζν ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο φζν θαη ζην πνζνζηφ απαζρφιεζεο, γηα φιεο ηηο ειηθηαθέο θαηεγνξίεο γηα ηελ πεξίνδν (Κνληένο, 2008). Τν 2003, ν δείθηεο αλεξγίαο θηάλεη ην ρακειφηεξν πνζνζηφ ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ (9.7%), κε ηελ αλεξγία ζηηο γπλαίθεο λα κεηψλεηαη ζην 14-15% ελψ ζηνπο άλδξεο ηα πνζνζηά αλεξγίαο παξέκεηλαλ ίδηα. Τνλ επφκελν ρξφλν, ε αλεξγίαο απμήζεθε πεξίπνπ θαηά 1%, σζηφζν νη αιιαγέο ζην πνζνζηφ απαζρφιεζεο ηφζν ησλ αλδξψλ φζν θαη ησλ γπλαηθψλ ζα ιέγακε φηη ήηαλ ακειεηέεο. Τα επφκελα έηε, ν δείθηεο αλεξγίαο εκθαλίδεη πησηηθή ηάζε αγγίδνληαο ην δηάζηεκα ην 8.9%. Τν πνζνζηφ αλεξγίαο κεηψλεηαη ζεκαληηθά θαη γηα ηα δχν θχια, αγγίδνληαο ηηο ρακειφηεξεο ηηκέο θαηά ην Ιδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε θαηαλνκή ηεο αλεξγίαο ζην ζχλνιν ηεο ρψξαο. Τν πνζνζηφ ησλ αλέξγσλ πνηθίιεη κεηαμχ ησλ δεκνηηθψλ δηακεξηζκάησλ ηεο Διιάδαο θαη εμαξηάηαη ζηελά απφ ηελ γεσγξαθία ηεο πεξηνρήο αιιά θαη απφ ηελ βηνκεραληθή αλάπηπμε πνπ έρεη. Όπσο βιέπνπκε απφ ηνλ πίλαθα 1.3., ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά αλεξγίαο γηα ηελ πεξίνδν έρνπλ θαηαγξαθεί γηα ηελ πεξηθέξεηα θαη ηδηαίηεξα γηα ηελ Γ. Μαθεδνλία, ηελ Ήπεηξν θαζψο θαη ηελ Σηεξεά Διιάδα θαη Δχβνηα. Οη πεξηνρέο κε ην ηνλ κεγαιχηεξν δείθηε απαζρφιεζεο είλαη νη πεξηνρέο πνπ ε νηθνλνκία ηνπο είλαη ζηελά ζπλπθαζκέλε κε ηνλ ηνπξηζκφ. Έηζη βιέπνπκε πεξηνρέο κε πςειή ηνπξηζηηθή αλάπηπμε (Κξήηε, Ιφληα Νεζηά, Ν. Αηγαίν) λα εκθαλίδνπλ ηα κηθξφηεξα πνζνζηά αλεξγίαο θπξίσο θαηά ην δεχηεξν θαη ηξίην εμάκελν ηνπ έηνπο. Γεληθά ην δηάζηεκα ραξαθηεξίζηεθε απφ πςειά πνζνζηά αλεξγίαο γηα ηελ πεξηθέξεηα θηάλνληαο ζηελ Γ. Μαθεδνλία ην 16%, έλα απφ ηα πςειφηεξα πνζνζηά ηεο ρψξαο. Μεηά ην 2001, ε αλεξγία κεηψζεθε ζεκαληηθά ζηελ Σηεξεά Διιάδα θαη Δχβνηα ελψ ζηελ Αζήλα έθηαζε ην 9%. Η χθεζε ζπλερίζηεθε ηα επφκελα ρξφληα, κε ηνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο λα ιεηηνπξγνχλ επεξγεηηθά ζηελ αχμεζε ηνπ δείθηε απαζρφιεζεο. Τν 2005, ελψ 44

46 ε αλεξγία κεηψλεηαη αθφκα πεξηζζφηεξν γηα ην ζχλνιν ηεο ρψξαο, δελ ηζρχεη ε ίδηα ηάζε ζε φιεο ηηο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο-ζηελ Γ. Μαθεδνλία ε αλεξγία αγγίδεη ην 18%. Τν 2006 ε αλεξγία κεηψλεηαη αθφκα πεξηζζφηεξν αγγίδνληαο ην 8.9%, έλα απφ ηα ρακειφηεξα πνζνζηά ησλ ηειεπηαίσλ 10 εηψλ. Αμηνζεκείσηε είλαη επίζεο ε δηαθχκαλζε ηεο αλεξγίαο ζηελ Πεινπφλλεζν - παξαηεξνχκε φηη θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ην πνζνζηφ αλεξγίαο παξακέλεη ζρεδφλ πάληα ζε πνζνζηά ρακειφηεξα ηνπ 10%. Η απαζρφιεζε νξηζκέλνπ ρξφλνπ δελ είλαη δηαδεδνκέλε ζηελ Διιάδα. Σηελ Δπξσπατθή Έλσζε ην πνζνζηφ ησλ απαζρνινχκελσλ νξηζκέλνπ ρξφλνπ αλέξρεηαη ζε 11,4% ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ζηελ Διιάδα είλαη κφιηο 7%. Δπξχηαηε δηάδνζε ζπλαληά απηή ε κνξθή απαζρφιεζεο ζηελ Ιζπαλία, φπνπ ην ζρεηηθφ πνζνζηφ δηακνξθψλεηαη ζε 26,7%. Η απηναπαζρφιεζε είλαη πςειφηαηε ζηελ Διιάδα, θάπνπ 40% ηνπ ζπλφινπ ησλ απαζρνινχκελσλ. Τν πνζνζηφ απηφ είλαη ην πςειφηεξν ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ζρεδφλ ηξηπιάζην ηνπ κέζνπ επξσπατθνχ φξνπ. Αθφκα θαη ζπγθξηλφκελν κε άιιεο ρψξεο ηνπ λφηνπ, πνπ επίζεο έρνπλ ζρεηηθά πςειά πνζνζηά, ε απηναπαζρφιεζε ζηελ Διιάδα είλαη ζε πνιχ πςειφηεξν επίπεδν (2,5 θνξέο πάλσ απφ ηελ Ιζπαλία). Τν κεγαιχηεξν κέξνο ησλ απηναπαζρνινχκελσλ είλαη άλδξεο, ελψ ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ απηναπαζρνινχκελσλ δελ απαζρνιεί πξνζσπηθφ, είλαη δειαδή κηθξνί καγαδάηνξεο θαη ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο. Γηαρξνληθά, ππάξρεη κηα ζρεηηθή κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ απηναπαζρνινχκελσλ ρσξίο πξνζσπηθφ θαη κηα αληίζηνηρε αχμεζε απηψλ κε πξνζσπηθφ. Δπίζεο, π- πάξρεη κηα ζρεηηθά κηθξή πηψζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ απηναπαζρνινχκελσλ σο πξνο ην ζχλνιν ηεο απαζρφιεζεο θαη κηα κηθξή αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, σζηφζν ε απηναπαζρφιεζε γηα πνιιά ρξφληα αθφκα ζα απνηειεί ζεκαληηθφηαην κέξνο ηεο απαζρφιεζεο ηεο ρψξαο. Όζνλ αθνξά ζηε δηάξζξσζε ηεο απαζρφιεζεο θαηά ηνκείο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, είρε ην 2002 σο εμήο: Πξσηνγελήο ηνκέαο 16,1% (ην 1997 ήηαλ 18,8%), δεπηεξνγελήο ηνκέαο 23,8% (ην 1997 ήηαλ 24,2%), ηξηηνγελήο ηνκέαο 60,0% (ην 1997 ήηαλ 57,0%). 45

47 Υπάξρεη δηαρξνληθά κηα κεγάιε κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ζπκκεηνρήο ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα, ν νπνίνο εκθαλίδεη ξαγδαία πηψζε ηεο απαζρφιεζεο κε επηηαρπλφκελνπο ξπζκνχο ζε φιν ην θάζκα ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ. Ωζηφζν, ην πνζνζηφ απαζρφιεζεο ζηε γεσξγία ζηελ Διιάδα παξακέλεη θαηά πνιχ πςειφηεξν απφ ην κέζν επξσπατθφ (4 θνξέο πςειφηεξν) θαη πςειφηεξν γεληθά απφ θάζε άιιε ρψξα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, αθφκα θαη απφ ηελ Πνξηνγαιία (1,5 θνξέο πςειφηεξν). Αληίζεηα, ππάξρεη κεγάιε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα. Ωζηφζν, θάπνηνη θιάδνη εκθάληζαλ ζηνηρεία θφπσζεο (εθπαίδεπζε, πγεία, μελνδνρεία), ελψ θάπνηνη άιινη θιάδνη αλαπηχρζεθαλ ξαγδαία (ρξεκαηνπηζησηηθέο ππεξεζίεο, πιεξνθνξηθή). Υπάξρεη επίζεο κηα αξθεηά ζεκαληηθή κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα, απνηέιεζκα ηφζν ηεο αικαηψδνπο αλφδνπ ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ, φζν θαη ησλ ζεκαληηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ αξθεηνί βηνκεραληθνί θιάδνη παξνπζίαζαλ ζηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, ελψ παξάιιεια αξθεηέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο εκθάληζαλ ζεκάδηα απνβηνκεράληζεο, πνπ νινέλα γίλνληαη πην έληνλα, θαζψο πάξα πνιιέο επηρεηξήζεηο κεηαθέξνπλ ηελ παξαγσγηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα ζε ρψξεο κε ρακειφ θφζηνο παξαγσγήο. Τν πνζνζηφ αλεξγίαο ζηελ Διιάδα εκθαλίδεη κηα έληνλα απμεηηθή ηάζε ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ζπκβαδίδεη κε ηηο ηάζεηο πνπ ππάξρνπλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Μεηά ην 1990 ε εληεηλφκελε εηζξνή κεηαλαζηψλ αιιά θαη ιαζξνκεηαλαζηψλ, ε νινέλα θαη απμαλφκελε είζνδνο γπλαηθψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ, νη εμειίμεηο ζηε δηάξζξσζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ εληεηλφκελε ελζσκάησζε ηεο ρψξαο ζηε λέα παγθφζκηα νηθνλνκία, δεκηνχξγεζαλ πηέζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Μεγαιχηεξα πξνβιήκαηα αληηκεησπίδνπλ θάπνηεο νκάδεο λέσλ κε ρακειφ ή κέζν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, θαζψο επίζεο θαη νη γπλαίθεο. Όπσο γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφ, ε πην εππαζήο νκάδα είλαη λέεο γπλαίθεο κε ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Δίλαη ελδηαθέξνλ λα ζπγθξηζεί ν δείθηεο αλεξγίαο ζηελ Διιάδα ζε ζρέζε κε ηνλ κέζν Δπξσπατθφ φξν, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα Γηα πνιιά ρξφληα ε Διιάδα βξηζθφηαλ θάησ απφ ηνλ κέζν Δπξσπατθφ φξν, αιιά κεηά ην 1997, 46

48 ν δείθηεο αλεξγίαο φρη κφλν μεπέξαζε ηνλ κέζν Δπξσπατθφ φξν, αιιά θαίλεηαη λα ππάξρεη θαη κηα ηάζε αχμεζεο ηεο κεηαμχ ηνπο δηαθνξάο (Κνληένο, 2008). Διάγραμμα 3.14.: Δηαθύκαλζε ηνπ δείθηε αλεξγίαο ζηελ Ειιάδα θαη ηελ Ε.Ε. θαηά ηελ πεξίνδν Πεγή: Κνληένο,, 2008 Η αλαδηάξζξσζε ηνκέσλ ηεο νηθνλνκίαο, ν ηερλνινγηθφο εθζπγρξνληζκφο, ε απμαλφκελε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ, ε εηζξνή κεγάινπ αξηζκνχ κεηαλαζηψλ, ε κείσζε θαη ν εμνξζνινγηζκφο ησλ πξνζιήςεσλ ζην Γεκφζην Τνκέα απνηέιεζαλ πεγή πξνβιεκάησλ γηα ην επίπεδν ηεο απαζρφιεζεο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε κηθξή ζπκκεηνρή ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο ζην ζχλνιν θαη κε δεδνκέλν φηη ε κεξηθή απαζρφιεζε ηαηξηάδεη θπξίσο ζηηο γπλαίθεο, δεκηνπξγεί ειπίδεο φηη ε αχμεζε ηεο επειημίαο ηεο αγνξάο εξγαζίαο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε (ηελ επέθηαζε ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο) ζα κπνξέζεη λα απνξξνθήζεη ηνλ απμαλφκελν αξηζκφ γπλαηθψλ πνπ εηζέξρνληαη ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ. Δπίζεο, ε κεξηθή απαζρφιεζε κπνξεί λα απνηειέζεη θαη πξνιεπηηθφ κέηξν 47

49 θαηά ηεο καθξνρξφληαο αλεξγίαο γηα ην ζχλνιν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ (Κνληένο, 2008) Μελέηη ηος πληθωπιζμού ζηην Δλλάδα Απφ ζρεηηθή έξεπλα ζηα ζηνηρεία ηεο Δζληθήο Σηαηηζηηθήο Υπεξεζίαο, πξνέθπςαλ ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ εμέιημε ηνπ πιεζσξηζκνχ ζηε ρψξα ηα ηειεπηαία ρξφληα. Τα ζηνηρεία πνπ αθνινπζνχλ αθνξνχλ ην ρξνληθφ δηάζηεκα Τν 2006 ν πιεζσξηζκφο ζηελ Διιάδα, βάζεη ηνπ Γεληθνχ Γείθηε Τηκψλ Καηαλαισηή (ΓΓΤΚ) πεξηνξίζηεθε ζην 3,2% έλαληη 3,5% ην 2005, κείσζε πνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί ζεκαληηθή ζε κηα νηθνλνκία κε ηαρεία αλάπηπμε φπσο ε ειιεληθή. Διάγραμμα 3.15.: Εμέιημε δνκηθνύ πιεζωξηζκνύ Πηγή: Γεληθά ζηνηρεία από ηελ ΕΥΕ 48

50 Δπηπιένλ ν δνκηθφο πιεζσξηζκφο (ρσξίο πεηξέιαην θαη λσπά νπσξνθεπεπηηθά) πεξηνξίζηεθε ζην 2,7% (έλαληη 3,1% ην 2005), ελψ γεληθά νη ηηκέο ζηηο π- πεξεζίεο θαη φρη ζηα αγαζά ζπλέβαιαλ εληνλφηεξα ζηε ζπγθεθξηκέλε κείσζε. Αλαιπηηθφηεξα, ην 2006 θαηαγξάθεθε επηφηεξε άλνδνο ηηκψλ ζε ζηέγαζε θαη κεηαθνξέο, πνπ ππεξθάιπςε ηελ ηαρχηεξε άλνδν ζηε δηαηξνθή, ιφγσ ησλ νπσξνθεπεπηηθψλ. Πάλησο ε ζηέγαζε, ηα αιθννινχρα πνηά θαη ν θαπλφο εκθάληζαλ ηηο κεγαιχηεξεο πνζνζηηαίεο απμήζεηο γηα ην 2006, κε ηελ αχμεζε ησλ ελνηθίσλ, δεκνηηθψλ ηειψλ θαη ηνπ θφζηνπο ζπληήξεζεο πνπ αληηζηαζκίζηεθαλ ηε κείσζε ηεο ηηκήο ηνπ πεηξειαίνπ ζέξκαλζεο ζε ζρέζε κε ην Απφ ηελ άιιε πιεπξά, κεηά απφ κία ηνπιάρηζηνλ ηξηεηία δηαδνρηθψλ κεηψζεσλ ηηκψλ, νη επηθνηλσλίεο ην 2006 εκθάληζαλ ην ζεηηθφ πξφζεκν ηεο ηάμεο ηνπ 0,2%, ιφγσ ηεο θνξνινγηθήο αχμεζεο ηνπ παγίνπ ηέινπο θαη παξά ηε κείσζε ησλ ηηκψλ πξφζβαζεο ζην Γηαδίθηπν. Οη αηηίεο πνπ εξκελεχνπλ ηε κείσζε ηνπ 2006 ζρεηίδνληαη ηφζν κε ην εμσηεξηθφ, φζν θαη ην εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Κπξίαξρν θαη θαζνξηζηηθφ γεγνλφο είλαη θπζηθά ε πην ήπηα αχμεζε ησλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ (πεξίπνπ ζηα 65$ ην βαξέιη Brent, έλαληη 54$ ην 2005, αιιά θάησ ησλ 40$ ην 2004). Τν γεγνλφο απηφ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κηθξή (ζρεδφλ θαηά κία πνζνζηηαία κνλάδα) αλαηίκεζε ηνπ επξψ έλαληη ηνπ δνιαξίνπ, αιιά θαη ηηο απμεκέλεο εηζαγσγέο ηειηθψλ πξντφλησλ απφ ρψξεο ρακεινχ θφζηνπο, ιεηηνχξγεζαλ ζεηηθά ζηελ απνθιηκάθσζε ησλ πηέζεσλ απφ ην δηεζλέο πεξηβάιινλ. Σην εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ, ε εμάιεηςε ηεο ε- πίπησζεο απφ ηελ αχμεζε ηεο έκκεζεο θνξνινγίαο ηνπ 2005, ν έληνλνο αληαγσληζκφο εηδηθά ζηνλ ρψξν ηνπ ιηαληθνχ εκπνξίνπ (κε λέεο αιπζίδεο πνιπθαηαζηεκάησλ), ε ζπγθξάηεζε ησλ ηηκνινγίσλ ζε θιάδνπο δηθηχσλ θνηλήο σθειείαο (network industries) θαη σο έλα βαζκφ ε πηνζεηνχκελε θαηά ην 2006 πεξηνξηζηηθή δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή, έρνπλ επηδξάζεη ζεηηθά ζηελ θαηεχζπλζε ηεο ζπγθξάηεζεο ησλ ηηκψλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ην γεγνλφο φηη νη ζεηηθέο απηέο εμειίμεηο δελ νδήγεζαλ ζε ζεκαληηθφηεξε ππνρψξεζε ηνπ πιεζσξηζκνχ νθείιεηαη αξρηθά ζηελ ηα- 49

51 ρχηεξε άλνδν ηνπ θφζηνπο εξγαζίαο αλά κνλάδα πξντφληνο ηφζν ζε ζρέζε κε ην 2005 (3,7% ην 2006 έλαληη 2,0% ην 2005 ζην ζχλνιν ηεο νηθνλνκίαο), φζν θαη ζε ζρέζε κε ηελ Δπξσδψλε (0,9% ην 2006 απφ 1,3% ην 2005), ρσξίο αληίζηνηρε άλνδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο (θηλείηαη ζηελ πεξηνρή ηνπ 2%). Οη ζεκαληηθέο πξαγκαηηθέο απμήζεηο κηζζψλ ηεο ηάμεο ηνπ 2,6% (απφ 0,9% ην 2005) εξκελεχνπλ απηή ηελ δηαθνξά, ε νπνία είλαη άιισζηε θαη κία απφ ηηο αηηίεο ηεο ζηαζεξήο απφθιηζεο απφ ηνλ κέζν πιεζσξηζκφ ηεο Δπξσδψλεο. Δπίζεο θαηά ην 2006, νη ηηκέο ζηα λσπά νπσξνθεπεπηηθά κεηά απφ δχν έηε ζπλερνχο ππνρψξεζεο (-7,5 ην 2005 θαη -11,9% ην 2004 ν ζρεηηθφο εηδηθφο δείθηεο), απμήζεθαλ θαηά 3,9%, ελψ επηπιένλ νη ηηκέο ζε νξηζκέλεο θαηεγνξίεο εηζαγφκελσλ πξψησλ πιψλ θαη βαζηθψλ εκπνξεπκάησλ απμήζεθαλ ηαρχηεξα ηνπ Γεληθά πάλησο ε ηζρπξή θαη επηηαρπλφκελε ην εγρψξηα δήηεζε ζε κηα νηθνλνκία κε πςειφ ξπζκφ αλάπηπμεο θαη ε αλειαζηηθφηεηά ηεο σο πξνο ηηο ηηκέο ζε νξηζκέλεο θαηεγνξίεο αγαζψλ / ππεξεζηψλ, νη κε ηθαλνπνηεηηθέο ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ ζε θάπνηεο αγνξέο θαη νη δπζθακςίεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο δελ επηηξέπνπλ ηελ εληνλφηεξε απνθιηκάθσζε ησλ πιεζσξηζηηθψλ πηέζεσλ, δηαηεξψληαο πςειά ην ιεγφκελν παξαγσγηθφ θελφ ηεο νηθνλνκίαο. Δμάιινπ φπσο πξνθχπηεη απφ ηελ εμέιημε ησλ ηηκψλ παξαγσγνχ (εγρψξηα αγνξά), νη πηέζεηο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο παξέκεηλαλ έληνλεο ην Έηζη ν ζρεηηθφο δείθηεο, πνπ ζεσξείηαη πξφδξνκνο δείθηεο γηα ηηο ηηκέο, απμήζεθε κε 6,9% ην 2006 έλαληη 5,9% ην Σε ζρέζε κε άιινπο επηκέξνπο δείθηεο πνπ ζπλζέηνπλ ην γεληθφ δείθηε ηηκψλ θαηαλαισηή, κπνξεί λα ζεκεησζεί ε νξηαθή κφλν επηβξάδπλζε ηνπ δείθηε ηηκψλ αγαζψλ, ν νπνίνο θηλήζεθε κε κέζν ξπζκφ 3,3%, έλαληη 3,4% ην 2005, φηαλ αληίζεηα ν δείθηεο ησλ ππεξεζηψλ κεηψζεθε ζεκαληηθά ζην 2,9% έλαληη 3,7% ην Ο εηδηθφο δείθηεο θαπζίκσλ απμήζεθε θαηά 11% έλαληη φκσο 18% ην 2005, θαζψο εηδηθά κεηά ην θαινθαίξη ππήξρε έληνλε απνθιηκάθσζε ηηκψλ, σζηφζν ε ζπκβνιή ηνπ ζηνλ πιεζσξηζκφ παξέκεηλε ζε εηήζηα βάζε ζηελ πεξηνρή ηεο κίαο πνζνζηηαίαο κνλάδαο, Αληίζηνηρε επηβξάδπλζε θαηαγξάθεθε θαη ζηνλ εηδηθφ δείθηε ελέξγεηαο (9% έλαληη 14,5% ην 2005), ελψ αληίζεηα ζε απηέο ηηο ηάζεηο θηλνχ- 50

52 ληαη νη ηηκέο ζηα επεμεξγαζκέλα είδε δηαηξνθήο, φπνπ νη ηηκέο απμήζεθαλ θαηά 5,2%, έλαληη 2,8% ην Διάγραμμα 3.16.: Εμέιημε πιεζωξηζκνύ Πηγή: : Γεληθά ζηνηρεία από ηελ ΕΥΕ Ο Δλαξκνληζκέλνο Γείθηεο Καηαλαισηή (ΔλΓΤΚ) επηβξαδχλζεθε ην 2006 ζην 3,3% έλαληη 3,5% ην 2005, ελψ νη αληίζηνηρνη κέζνη ξπζκνί ζηελ ΔΔ-25 θαη Δπξσδψλε θηλήζεθαλ ζηελ πεξηνρή ηνπ 2,2%, πεξίπνπ δειαδή ζηα επίπεδα ηνπ Τν γεγνλφο φηη ε άλνδνο ησλ ηηκψλ ζηελ Δπξσδψλε δελ έρεη ππνρσξήζεη θάησ απφ ηελ «πεξηνρή ζηαζεξφηεηαο» ηνπ 2%, εμεγεί ηηο απμήζεηο ησλ επηηνθίσλ (επηά απμήζεηο ησλ βαζηθψλ επηηνθίσλ απφ ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 2005 έσο ζήκεξα), αιιά ηαπηφρξνλα θαλεξψλεη φηη νη απμήζεηο ηνπ 2006, δελ επέθεξαλ ζεκαληηθά απνηειέζκαηα, θαζψο ηα επηηφθηα ζεσξνχληαη αθφκα ρακειά. Η Διιάδα ην 2006, είρε ηνλ 2ν πςειφηεξν πιεζσξηζκφ ζηελ Δπξσδψλε (πίζσ απφ ηελ Ιζπαλία κε 3,7%) θαη ηνλ 7ν πςειφηεξν ζηελ ΔΔ