ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΩΠΗΣΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΣΖ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΣΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΥΔΓΗΑΜΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΩΠΗΣΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΣΖ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΣΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΥΔΓΗΑΜΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ «ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ» Ολνκαηεπώλπκν Φνηηήηξηαο: Υαξηεξνύ Διέλε-Μαξία(424Μ/ ) ΘΔΜΑ: «Ζ παξνπζία ησλ αδέζπνησλ ζηελ ειιεληθή παηδηθή ινγνηερλία» Σξηκειήο πκβνπιεπηηθή Δπηηξνπή Παλαγηώηεο Δπίθνπξνο Παλεπηζηήκην Δπηβιέπσλ ηακάηεο Καζεγεηήο Αηγαίνπ Ησάλλεο Δπίθνπξνο Παλεπηζηήκην Μέινο Παπαδάηνο Καζεγεηήο Αηγαίνπ πκβνπιεπηηθήο Δπηηξνπήο Βαζίιεο Παπαβαζηιείνπ Δπίθνπξνο Παλεπηζηήκην Καζεγεηήο Αηγαίνπ Ρόδνο, Φεβξνπάξηνο 2017 Μέινο πκβνπιεπηηθήο Δπηηξνπήο 1

2 Πεξηερόκελα Πξφινγνο.. 5 Δηζαγσγή.6-7 Πεξίιεςε.8-9 Πεξίιεςε ζηα Αγγιηθά o Κεθάιαην «Σα δώα θαη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε» 1.1 Γηαζαθήληζε ηνπ φξνπ θαη δηαρξνληθή πνξεία ηεο Π.Δ θνπνί- ηφρνη- Αξρέο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θνπνί ηεο Π.Δ ηφρνη ηεο Π.Δ Αξρέο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε σο θιάδνο ησλ επηζηεκψλ ηεο αγσγήο Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη πξνζρνιηθή αγσγή Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη ηα αδέζπνηα δψα ν Κεθάιαην «Σν δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δώσλ» 2.1 Δλλνηνινγηθφο ράξηεο Σα δεζπνδφκελα δψα ζπληξνθηάο Σα αδέζπνηα δψα Οξηζκφο θαη αίηηα ηνπ πξνβιήκαηνο πλέπεηεο ηνπ πξνβιήκαηνο Σξφπνη αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο Ννκνζεζία ζρεηηθά κε ηελ πεξηζπιινγή θαη δηαρείξηζε ησλ αδέζπνησλ δψσλ Δλεκέξσζε θαη δηάρπζε ηνπ δεηήκαηνο γηα θνηλσληθή επαηζζεηνπνίεζε

3 3 ν Κεθάιαην «Ζ παξνπζία ησλ δώσλ ζηελ παηδηθή ινγνηερλία» 3.1 Πξνζδηνξίδνληαο ηνλ φξν «Παηδηθή Λνγνηερλία» Ο ξφινο θαη ε ζπκβνιή ηεο Παηδηθήο Λνγνηερλίαο ζηελ παηδηθή αλάπηπμε Ζ ηδενινγία ζηελ παηδηθή ινγνηερλία Παξνπζία ησλ δψσλ ζηα εηθνλνγξαθεκέλα παηδηθά βηβιία Παηδηθή ινγνηερλία, πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη αδέζπνηα δψα Παξνπζίαζε ινγνηερληθψλ παηδηθψλ βηβιίσλ 1. «Έλα αδέζπνην ζθπιάθη» «Ο αδέζπνηνο Κψζηαο» «Ξνπη» «Ο Σξακ» «Δγψ, ν Καλέινο» «Σα αδέζπνηα (ε Μίλα)» «Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεχεη ηα αδέζπνηα δψα» «Εεηείηαη δηθεγφξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!» ν Κεθάιαην «Έξεπλα» 4.1 Λφγνη επηινγήο ηνπ ζέκαηνο θνπφο θαη ζηφρνη ηεο έξεπλαο Μεζνδνινγία έξεπλαο Αλάιπζε πεξηερνκέλνπ Οξηζκφο θαη ρξήζεηο κεζφδνπ ηάδηα ηεο κεζφδνπ Πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα ηεο κεζφδνπ Απνηειέζκαηα θαη ζρνιηαζκφο απνηειεζκάησλ Σξφπνο πεξηγξαθήο αδέζπνησλ δψσλ ζηα παηδηθά βηβιία πγθξηηηθή πξνζέγγηζε ηεο εηθφλαο ησλ αδέζπνησλ ζηνπο ζπγγξαθείο

4 4.4.3 Πεξηγξαθή ησλ πξνζψπσλ πνπ εγθαηαιείπνπλ ηα δψα θαη ρξνληθή πεξίνδνο εγθαηάιεηςεο Σξφπνη αλάδεημεο ηνπ δεηήκαηνο ζηα παηδηθά βηβιία Πεξηθεηκεληθά ζηνηρεία βηβιίσλ θεληθφ - ρψξνο Ήξσεο ραξαθηήξεο Σέινο ηζηνξηψλ πκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα

5 Πξόινγνο Σν ηαμίδη γηα ηελ πινπνίεζε απηήο ηεο εξγαζίαο ήηαλ κεγάιν, αιιά πνιχ δηαζθεδαζηηθφ θαη ειπηδνθφξν. Δπραξηζηψ ζεξκά ην Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ θαη ηδηαίηεξα ην ηκήκα κεηαπηπρηαθψλ ζπνπδψλ «Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε». Μέζσ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο μεθίλεζα έλα ηαμίδη αιιαγψλ ζηε δσή κνπ. Δπραξηζηψ ζεξκά ηελ δηεπζχληξηα Καΐια-Μαξία θαη φινπο ηνπο θαζεγεηέο ηνπ ηκήκαηνο. Δπραξηζηψ ζεξκά ηνλ επφπηε κνπ θαζεγεηή ηακάηε Παλαγηψηε, αιιά θαη ηα άιια δχν κέιε ηεο ηξηκεινχο επηηξνπήο, ηνλ θαζεγεηή Παπαδάην Γηάλλε θαη ηνλ Παπαβαζηιείνπ Βαζίιε, ήηαλ πάληνηε δίπια κνπ γηα θάζε είδνπο βνήζεηα. Δπραξηζηψ ζεξκά ηελ νηθνγέλεηα κνπ γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη εζηθή ζηήξημε ζην ηαμίδη κνπ απηφ. Δπραξηζηψ κέζα απφ ηελ θαξδηά κνπ θίιεο θαη θίινπο πνπ ν θαζέλαο κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν ζπλέιαβε ζην λα πινπνηεζεί απηή ε εξγαζία. Ηδηαίηεξα επραξηζηψ ηε Γαιάλε Διηζάβεη, ηε Βάζσ Κεθάια, ηελ Διέλε Σεξδνπνχινπ, ηνλ Γηάλλε Κξεηηθφ θαη ηελ Laraine Saunders. Υσξίο ηε βνήζεηα ηνπο δελ μέξσ αλ ζα θαηάθεξλα λα πινπνηήζσ ηελ εξγαζία. Σέινο επραξηζηψ θάζε άηνκν πνπ κε βνήζεζε γηα ηελ πινπνίεζε ηεο εξγαζίαο ρσξίο λα ην γλσξίδσ, απηά ηα άηνκα ηα θαηαηάζζσ ζηνπο αθαλείο βνεζνχο. Ζ ζπγθεθξηκέλε εξγαζία ιεηηνχξγεζε πεξηζζφηεξν ζαλ έλαπζκα γηα ηε κεηέπεηηα δηεξεπλεηηθή κνπ πνξεία, αιιά θαη σο αλάδεημε ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ κνπ γηα ηα αδέζπνηα δψα. Άιισζηε ν πνιηηηζκφο ελφο ιανχ ζχκθσλα κε ηνλ Γθάληη, θαίλεηαη απφ ηνλ ηξφπν πνπ ζπκπεξηθέξεηαη ζηα δψα. Δίλαη κηα εξγαζία πνπ έγηλε κε ζθνπφ λα κάζσ λα γξάθσ κε πην επηζηεκνληθφ ηξφπν, ζαλ έλα είδνο εθπαίδεπζεο φζνλ αθνξά ην ζπγγξαθηθφ θνκκάηη. ην κέιινλ ειπίδσ λα αζρνιεζψ θαη κε άιια δεηήκαηα, πνπ κε απαζρνινχλ ηδηαίηεξα. αο επραξηζηψ φινπο!!! 5

6 Δηζαγσγή ηελ παξνχζα εξγαζία ζίγεηαη ην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, κέζα απφ ηνλ ηξφπν πνπ παξνπζηάδνληαη ζε νθηψ βηβιία ειιεληθήο παηδηθήο ινγνηερλίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα ε εξγαζία απνηειείηαη απφ ηέζζεξα θεθάιαηα. Σν πξψην θεθάιαην αθνξά ηε ζεκαηηθή «Σα δψα θαη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε». ε απηφ ην θεθάιαην αλαιχνληαη ν φξνο πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη πην ζπγθεθξηκέλα νη ζθνπνί, νη ζηφρνη, θαη νη αξρέο πνπ πξεζβεχεη απηνχ ηνπ είδνπο ε εθπαίδεπζε. Έπεηηα, γίλεηαη ζχλδεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο κε ηνλ θιάδν ησλ επηζηεκψλ αγσγήο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ιφγσ ηεο ηδηφηεηαο ηεο εξεπλήηξηαο (λεπηαγσγφο) κε ηελ πξνζρνιηθή αγσγή. ην ηέινο ηνπ πξψηνπ θεθαιαίνπ, γίλεηαη ε ζχλδεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο κε ην πξνο δηεξεχλεζε ζέκα, δειαδή ηα αδέζπνηα δψα. Σν δεχηεξν θεθάιαην αθνξά εμνινθιήξνπ ην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηελ θαιχηεξε απεηθφληζε ηνπ δεηήκαηνο έρεη δεκηνπξγεζεί έλαο ελλνηνινγηθφο ράξηεο. Γη απηφ ην ιφγν αλαιχεηαη ν φξνο ελλνηνινγηθφο ράξηεο. ηε ζπλέρεηα ηνπ δεπηέξνπ θεθαιαίνπ νξίδνληαη ηα δεζπνδφκελα δψα ζπληξνθηάο θαη έπεηηα ηα αδέζπνηα δψα. Πην ζπγθεθξηκέλα αλαιχνληαη: ν νξηζκφο θαη ηα αίηηα ηνπ δεηήκαηνο ησλ αδέζπνησλ, νη ζπλέπεηεο εμαηηίαο ηνπ δεηήκαηνο, νη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο, θαζψο επίζεο γίλεηαη αλαθνξά ζηε λνκνζεζία ζρεηηθά κε ηελ πεξηζπιινγή θαη ηε δηαρείξηζε ηνπ δεηήκαηνο. Σν ηειεπηαίν ππνθεθάιαην ηνπ δεχηεξνπ θεθαιαίνπ αθνξά ζηελ ελεκέξσζε θαη δηάρπζε ηνπ δεηήκαηνο γηα θνηλσληθή επαηζζεηνπνίεζε. ην ηξίην θεθάιαην αλαιχνληαη βαζηθνί φξνη ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο, ζε ζρέζε κε ηελ παξνπζία ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζε ζπγθεθξηκέλα παηδηθά βηβιία. Πην ζπγθεθξηκέλα αλαιχεηαη ν φξνο «παηδηθή ινγνηερλία», ν ξφινο θαη ε ζπκβνιή ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο ζηελ παηδηθή αλάπηπμε, ε ηδενινγία ζηελ παηδηθή ινγνηερλία, ε παξνπζία ησλ δψσλ γεληθφηεξα ζηα εηθνλνγξαθεκέλα παηδηθά βηβιία. Έπεηηα γίλεηαη ε ζχλδεζε ησλ ηξηψλ ζεκαηηθψλ πνπ ζπλδέζεθαλ γηα ηελ πινπνίεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα γίλεηαη ε ζχλδεζε κεηαμχ ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο, ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηνπ δεηήκαηνο ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Σέινο γίλεηαη ε παξνπζίαζε ησλ νθηψ ειιεληθψλ παηδηθψλ βηβιίσλ, ηα νπνία έγηλαλ αληηθείκελν ηεο έξεπλαο. Σν ηέηαξην θαη ηειεπηαίν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο είλαη ην θεθάιαην ηεο 6

7 έξεπλαο. Πην ζπγθεθξηκέλα αλαιχνληαη: νη ιφγνη επηινγήο ηνπ ζέκαηνο, ν ζθνπφο θαη νη ζηφρνη ηεο έξεπλαο, αιιά θαη ε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε. Πην ζπγθεθξηκέλα σο κέζνδνο ρξεζηκνπνηήζεθε ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ θαη γηα ην ιφγν απηφ ζε ππνθεθάιαηα νξίδεηαη ε κέζνδνο, νη ρξήζεηο απηήο, ηα ζηάδηα ηεο, αιιά θαη ηα πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα απηήο. Έπεηηα ζην θεθάιαην απηφ παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα θαη ν ζρνιηαζκφο ησλ απνηειεζκάησλ. Σα απνηειέζκαηα είλαη κε βάζε: ηνλ ηξφπν πεξηγξαθήο ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζηα παηδηθά βηβιία, ηελ ζπγθξηηηθή εηθφλα ησλ αδέζπνησλ απφ ηνπο δηάθνξνπο ζπγγξαθείο, ηελ πεξηγξαθή ησλ πξνζψπσλ πνπ εγθαηαιείπνπλ ηα δψα θαη ηε ρξνληθή πεξίνδν εγθαηάιεηςεο. Δπηπξνζζέησο, γίλεηαη αλαθνξά ζηνπο ηξφπνπο αλάδεημεο ηνπ δεηήκαηνο ζηα παηδηθά βηβιία, ζηα πεξηθεηκεληθά ζηνηρεία ησλ βηβιίσλ, ζην ζθεληθφρψξν, ζηνπο ήξσεο- ραξαθηήξεο θαη ζην ηέινο ησλ ηζηνξηψλ. Σέινο, παξαηίζεληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο αιιά θαη πξνηάζεηο γηα πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε απφ εξεπλεηέο/ηξηεο. Μεηά ην ηέινο ηεο εξγαζίαο, παξαηίζεηαη ε βηβιηνγξαθία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε αιιά ην παξάξηεκα, πνπ πεξηέρεη ηα εμψθπιια ησλ παηδηθψλ βηβιίσλ ηνλ ελλνηνινγηθφ ράξηε ζε ζρέζε κε ην πξνο κειέηε δήηεκα. 7

8 Πεξίιεςε Σν ζέκα ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο είλαη ε κειέηε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ησλ αδέζπνησλ δψσλ (ζπγθεθξηκέλα ζθχισλ) κέζα απφ νθηψ βηβιία ειιεληθήο, ζχγρξνλεο, παηδηθήο ινγνηερλίαο. Σν ζέκα απηφ επηιέρζεθε ιφγσ επαηζζεηνπνίεζεο γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ απφ ηελ εξεπλήηξηα. Έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ζθνπνχο ηεο εξγαζίαο είλαη ε αλάδεημε ηνπ δεηήκαηνο, ψζηε λα γίλνληαη δξάζεηο γηα ηελ πξνάζπηζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ δψσλ, θαζψο ηα δψα δελ κηινχλ θαη δελ κπνξνχλ λα δηεθδηθήζνπλ ηα ζεζκνζεηεκέλα δηθαηψκαηα ηνπο. Δπίζεο, ην ζέκα ησλ δψσλ γεληθφηεξα, εκπίπηεη ζηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ, θαζψο ηα παηδηά αγαπνχλ θαηά θαλφλα ηα δψα. Σα δψα είλαη ινηπφλ έλα ζέκα απφ ηε θχζε ηνπ πξνζθηιέο. Ζ αλάδεημε ηνπ δεηήκαηνο γίλεηαη κέζα απφ βηβιία παηδηθήο ινγνηερλίαο, θαζψο ε ινγνηερλία είλαη έλα πνιχ ηζρπξφ κέζν, αλαπηχζζεη πλεπκαηηθά θαη ζπλαηζζεκαηηθά ην παηδί, ην βνεζά λα πάξεη ηε ζσζηή ζηάζε απέλαληη ζηε δσή, ηνπ γλσξίδεη ηελ ίδηα ηε δσή, ηνπο αλζξψπνπο θαη ηνλ εαπηφ ηνπ, ην βνεζά λα πινπηίζεη ηηο εκπεηξίεο, ηηο γλψζεηο, ηε θαληαζία, ηηο ηδέεο ηνπ, λα αλαπηχμεη ηελ θξίζε ηνπ, λα θαιιηεξγεζεί αηζζεηηθά, λα κάζεη λα αγαπάεη φηη θαιφ, σξαίν θαη αιεζηλφ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, κέζα απφ ηε κειέηε ησλ νθηψ παηδηθψλ ινγνηερληθψλ βηβιίσλ, δηεξεπλνχληαη πην ζπγθεθξηκέλα νη ηξφπνη πεξηγξαθήο ησλ αδέζπνησλ δψσλ απφ ηνπο ζπγγξαθείο ζε ζρέζε κε ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ πξνθαιεί ε εηθφλα ηνπο, ε ζπγθξηηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζηνπο δηάθνξνπο ζπγγξαθείο παηδηθήο ινγνηερλίαο, ε πεξηγξαθή ησλ πξνζψπσλ πνπ εγθαηαιείπνπλ ηα δψα θαη ηεο ρξνληθήο πεξηφδνπ πνπ γίλεηαη ε εγθαηάιεηςε, αιιά θαη ε κειέηε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ ινγνηερληθψλ βηβιίσλ ππφ ηελ επξχηεξε έλλνηα. Ζ κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε είλαη ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη: αλάινγα κε ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζέινπλ λα δεκηνπξγήζνπλ ζηα παηδηά, νη ζπγγξαθείο ρξεζηκνπνηνχλ θαη ηηο αλάινγεο πεξηγξαθέο εξψσλ κε ρξήζε θνξηηζκέλσλ ζπλαηζζεκαηηθά ιέμεσλ θαη πξνζδηνξηζκψλ. ε ζρέζε κε ην ζέκα πξνβάιινληαη δηαθνξεηηθέο πηπρέο πξνο πξνβιεκαηηζκφ ζην θάζε παηδηθφ βηβιίν, θη έηζη ν/ε εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ηα βηβιία κε δηαθνξεηηθνχο ζηφρνπο κάζεζεο, θάζε ζπγγξαθέαο πξνβάιιεη ηε δηθή ηνπ ηδενινγία φζνλ αθνξά ην δήηεκα, κε ζθνπφ λα ην αλαδείμεη 8

9 απφ ηε δηθή ηνπ νπηηθή γσλία. Σελ πξάμε εγθαηάιεηςεο θαίλεηαη λα αλαιακβάλνπλ είηε ν παηέξαο ηεο νηθνγέλεηαο, είηε έλα άιιν θηιηθφ πξφζσπν, αξζεληθνχ γέλνπο. Αληίζεηα, ηα πξφζσπα πνπ πξναζπίδνπλ ηα δηθαηψκαηα ησλ δψσλ θαη πξνζπαζνχλ λα απνηξέςνπλ ηελ εγθαηάιεηςε είλαη ζπλήζσο κηθξά παηδηά. ε ζρέζε κε ηα πεξηθεηκεληθά ζηνηρεία, ην ζθεληθφ πνπ δηαδξακαηίδνληαη νη ηζηνξίεο, παξαηεξήζεθε φηη είλαη γεληθφηεξα ην αζηηθφ πεξηβάιινλ, φπνπ ν ρψξνο εκπεξηέρεη άγρνο θαη απεηιή. Πνιχ ζεκαληηθφ είλαη θαη ην ζηνηρείν ηεο θίλεζεο ζηηο ηζηνξίεο, θαζψο κέζα απφ ηελ θίλεζε ησλ εξψσλ, επέξρνληαη αιιαγέο ζηε δσή ηνπο. ρεηηθά κε ηνπο ήξσεο ησλ ηζηνξηψλ, ζπλαληήζεθαλ δχν θαηεγνξίεο. Ζ κία είλαη ήξσεο- παηδηά θαη ε άιιε είλαη αλζξσπνπνηεκέλα δψα. Ο παηδνθεληξηθφο ραξαθηήξαο ησλ θεηκέλσλ επλνεί ηελ ηαχηηζε ησλ παηδηψλ- αλαγλσζηψλ κε ηνπο θεληξηθνχο ήξσεο. Έηζη κέζα απφ ηελ εθδίπισζε ηεο ζθέςεο ησλ ζπγγξαθέσλ, θηλεηνπνηείηαη ν θξηηηθφο κεραληζκφο ησλ αλαγλσζηψλ- παηδηψλ. Ζ επηινγή ηνπ αίζηνπ ηέινπο, κε εμαίξεζε ην βηβιίν κε ηίηιν «Δγψ, ν Καλέινο», ζπκβάιεη ζην λα θαιιηεξγεζεί ζηα παηδηά αηζηνδνμία θαη αγσληζηηθή δηάζεζε γηα ην δήηεκα. Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα είλαη πεξηζζφηεξν πεξηγξαθηθή θαη επηθεληξσκέλε ζε ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα δηεξεχλεζεο. ε επφκελε έξεπλα ζα κπνξνχζε λα γίλεη πην ζπζηεκαηνπνηεκέλε κειέηε κε ηε δεκηνπξγία θαηεγνξηψλ θαη κεηαβιεηψλ, γηα πην επηζηεκνληθή θαη ηεθκεξησκέλε αλάιπζε. Σν πιενλέθηεκα απηήο ηεο έξεπλαο είλαη πσο ην πιηθφ πξνο κειέηε είλαη βηβιία ηα νπνία είλαη δηαζέζηκα, ψζηε θάπνηνο άιινο εξεπλεηήο/ηξηα λα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη θαη λα αλαδείμεη άιιεο πηπρέο. Λέμεηο θιεηδηά: αδέζπνηα δψα, παηδηθή ινγνηερλία, αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, ειιεληθά παηδηθά βηβιία 9

10 Abstract The subject of this issue is the study of the way stray animals (specifically dogs), are presented in eight books, as a part of modern greek children s literature. This subject has been selected, by the researcher to increase the awareness of stray animals. One of the most important purposes of the issue, is the recognition of the problem, so that more actions take place for the defense of animals, because animals don t talk and they cannot defend their legal rights. Animals are a subject that falls to the needs and interests of children, because generally children love animals. So animals are a subject endearing by nature. The promotion of the subject takes place by researching books of children s literature. Through children s literature children are developing spiritually and emotionally, they are being helped to have the right attitudes to life, they are helped to know life, to know people and themselves, better. Also, children s literature helps children to enrich with experiences, knowledge, fantasy, ideas, cultivate aesthetically, learn to love everything that is good, beautiful and real. Through the research of the eight children s books the ways editors are describing stray animals, compared to the emotions that these images provoke. Also, comparative approaches between the different editors to the way they represent stray animals. Another object of this issue, is the description of the people that desert the animals and the time period that the abandonment takes place. In addition to is the research of the data that these children s book contain. The method that is used is content analysis. The survey results showed that: according the feelings that editors want to create to children, they use specific heroes descriptions by using emotionally charged words and determinations. In relation to the theme of the stray animals, different aspects are being displayed for reflection, so each teacher can use the books with different learning objectives. Each author raises its own ideology on the issue, so that she/he shows hers/his point of view. The abandonment act, seem to assume, the father of the family, or another friendly person, that is male. Counter to, the persons who uphold the abandonment act, are usually little children. According to the surrounding elements, the scene that the stories take place, has been observed that is the urban environment, where the place involves stress and threat. Very important is the element of motion in the stories, as well as through the movements of heroes, changes come to their lives. About the heroes of stories, the research met two 10

11 categories. The first category is heroes- children and the other category is humanized animals. The texts are child- centered, which favors the identification of the readers, who are children with the main heroes. So through the writer s thoughts, the critical reading mechanism of children s is mobilized. The choice of happy ending at the stories, except the book titled «Δγψ, ν Καλέινο», helps cultivate optimism and fighting mood in children about the stray animals problem. This research is more descriptive and focused on specific topics of investigation. In subsequent research could become more systematic study by creating classes and variable, for more scientific and evidence- based analysis. The advantage of this research is that the material to study books that are available, so another researcher/her to be able to use and to highlight other aspects. Key words: stray animals, children s literature, content analysis, greek children s literature. 11

12 1 ν Κεθάιαην «Σα δώα θαη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε» 1.1 Γηαζαθήληζε ηνπ όξνπ θαη ε δηαρξνληθή ηεο πνξεία Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε (ΠΔ) είλαη έλα λέν επηζηεκνληθφ πεδίν ην νπνίν αλαπηχρζεθε ζεκαληηθά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Ζ νξηνζέηεζή ηνπ ππήξμε απνηέιεζκα ζπδεηήζεσλ νη νπνίεο ζπλερίδνληαη κέρξη ζήκεξα. Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, φπσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ δχν φξσλ ηεο έλλνηαο, έρεη δχν δηαζηάζεηο: ηελ πεξηβαιινληηθή θαη ηελ εθπαηδεπηηθή (Παπαβαζηιείνπ,2011). ζνλ αθνξά ηελ πεξηβαιινληηθή ηεο δηάζηαζε, ζε απηφ ην ζεκείν είλαη αλαγθαίν λα νξηζηεί ηη αθξηβψο ελλνείηαη κε ηε ιέμε πεξηβάιινλ, πνπ απνηειεί θχξην φξν ηεο έλλνηαο. Γεληθφηεξα, κπνξεί λα νξηζηεί σο πεξηβάιινλ, ν ρψξνο «φπνπ δνπλ έκβηα φληα θαη θπηά θαη πεξηιακβάλεη ην ζχλνιν ησλ θπζηθψλ εμσηεξηθψλ ζπλζεθψλ θαη επηδξάζεσλ πνπ επεξεάδνπλ ηνλ ηξφπν ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ηα έκβηα δνχλε θαη αλαπηχζζνληαη κέζα ζ απηφλ» (Λπξηηδήο, 2005). Αθφκε, ζχκθσλα κε ηε Μάξθνπ, σο πεξηβάιινλ νξίδεηαη ην ζχλνιν ησλ θπζηθψλ, βηνινγηθψλ, θνηλσληθψλ, πνιηηηζηηθψλ θαη άιισλ παξαγφλησλ θαη ζηνηρείσλ πνπ βξίζθνληαη ζε αιιειεπίδξαζε θαη επεξεάδνπλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία, ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο, ηελ πγεία ησλ θαηνίθσλ, ηελ ηζηνξηθή θαη πνιηηηζηηθή παξάδνζε θαη ηηο αηζζεηηθέο αμίεο (Ν.1650/1986, άξζξν 2, «Γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο», αλαθνξά ζην Μάξθνπ, 2009). Σν 1972 ιακβάλεη ρψξα ην πλέδξην ηεο Aix-en-Provence ζηε Γαιιία, φπνπ δηαηππψλνληαη νη δχν νξηζκνί ηνπ πεξηβάιινληνο βάζεη ησλ νπνίσλ ζα πξέπεη λα πξνζεγγίδεηαη ε Π.Δ. χκθσλα κε ηνλ πξψην νξηζκφ σο πεξηβάιινλ πξνζδηνξίδεηαη «ην ζχλνιν ζε κία ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή ησλ θπζηθψλ, ρεκηθψλ, βηνινγηθψλ δηαζηάζεσλ θαη ησλ θνηλσληθψλ παξαγφλησλ, ηθαλψλ λα αζθήζνπλ κία άκεζε ή έκκεζε, βξαρππξφζεζκε ή καθξνπξφζεζκε δξάζε ζηνπο νξγαληζκνχο θαη ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο», ελψ κε βάζεη ην δεχηεξν νξηζκφ, πεξηβάιινλ είλαη «ην ζχλνιν ησλ φλησλ θαη ησλ πξαγκάησλ ηα νπνία ζπλζέηνπλ ηνλ θνληηλφ θαη καθξηλφ ρψξν ηνπ αλζξψπνπ, ζηα νπνία κπνξεί λα δξάζεη θαη λα ηα δηαθνξνπνηήζεη θαη, αληίζηξνθα, ηα νπνία κπνξνχλ λα δξάζνπλ ζηνλ άλζξσπν θαη λα θαζνξίζνπλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν νιηθά ή κεξηθά, ηελ χπαξμε θαη ηνλ ηξφπν δσήο ηνπ» (Αλαζηαζάηνο, 12

13 2005). Με ηελ επξχηεξε δπλαηή έλλνηα πνπ κπνξνχκε λα απνδψζνπκε ζηνλ φξν «πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε», δειαδή λα ηελ εθιάβνπκε σο κηα εθπαηδεπηηθή ζρεηηθή κε ην πεξηβάιινλ, κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη ππάξρεη απφ ηφηε πνπ εκθαλίζηεθε ν άλζξσπνο ζηε γε, ζπλδεδεκέλε κε ηελ αλάγθε ηνπ γηα επηβίσζε. Βαζηζκέλε ζε απηή ηελ αλάγθε, ε ΠΔ ζηελ πξφδξνκε κνξθή ηεο αθνξνχζε ηελ θαηαλφεζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ηηο ζρέζεηο πνπ ζπλέδεαλ ηνπο αλζξψπνπο κε απηφ, ηνπο ηξφπνπο πξνζηαζίαο απφ ηα ζηνηρεία ηεο θχζεο θαη ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ηξφπσλ δηαρείξηζεο θαη εθκεηάιιεπζεο απηψλ ησλ ζηνηρείσλ κε ζθνπφ ηελ επηβίσζε θαη ηε βειηίσζε ηεο αλζξψπηλεο δσήο (Φινγαΐηε, 2011). Χζηφζν, ε ηδέα ηεο Πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, δηεζλψο θαιιηεξγήζεθε θαη εμειίρζεθε θπξίσο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηηο δεθαεηίεο 60 θαη 70, έξρνληαη ζην θσο ηεο δεκνζηφηεηαο πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο εμαηηίαο ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ (Παπαδεκεηξίνπ, 1998, αλαθνξά ζην Παπαδεκεηξίνπ,2009). Σα δεκνζηεχκαηα απηά πξνθάιεζαλ αίζζεζε ζην επξχ θνηλφ, ηελ εθπαηδεπηηθή θαη ηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα θαη απνηέιεζαλ έλαπζκα γηα ηελ αλάπηπμε νηθνινγηθψλ ή θηινπεξηβαιινληηθψλ θηλεκάησλ. Μέζα απφ ηα θηλήκαηα απηά θαη κε πξσηνβνπιίεο εθπαηδεπηηθψλ γελληέηαη ε ηδέα ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο σο ηεο δηαδηθαζίαο εθείλεο κέζα απφ ηελ νπνία ζα ήηαλ δπλαηφλ λα αληηκεησπηζηεί ε πεξηβαιινληηθή ππνβάζκηζε θαη λα πξνζηαηεπηεί ην πεξηβάιινλ (Παπαδεκεηξίνπ, 1998 Palmer, & Neal, 1994 θαλαβή- Σζακπνχθνπ, 2004 Φινγαΐηε, 1998, αλαθνξά ζην Γεκεηξίνπ, 2009). ην πιαίζην ηνπ δηεζλνχο πξνβιεκαηηζκνχ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ αλάιεςε δξάζεσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, απφ ηε δεθαεηία ηνπ 70 κέρξη θαη ζήκεξα πξαγκαηνπνηήζεθαλ δηεζλείο θαη παγθφζκηεο δηαζθέςεηο θαη ζπλέδξηα ππφ ηελ αηγίδα δηεζλψλ νξγαληζκψλ, κε ζθνπφ ηελ νξγάλσζε θαη αλάπηπμε ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Δπίζεο, δηνξγαλψζεθαλ δηάθνξεο ζπλαληήζεηο ζε πνιηηηθφ επίπεδν ζε επξσπατθέο ρψξεο θαη ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Γεκεηξίνπ, 2009). Ο φξνο Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε (Π.Δ.), πνπ απνηειεί κεηάθξαζε ηνπ αγγιηθνχ φξνπ Environmental Education, δηαηππψζεθε γηα πξψηε θνξά ζηε Νεβάδα ησλ ΖΠΑ ην 1970 ζ έλα ζπλέδξην ηεο I.U.C.N. (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) κε ζέκα «Πεξηβαιινληηθή 13

14 Δθπαίδεπζε» (Αλαζηαζάηνο, 2005). χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ απηφ: Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε είλαη ε δηαδηθαζία αλαγλψξηζεο αμηψλ θαη απνζαθήληζεο ελλνηψλ ηέηνησλ ψζηε λα αλαπηπρζνχλ νη αλαγθαίεο δεμηφηεηεο θαη ζηάζεηο γηα ηελ θαηαλφεζε θαη εθηίκεζε ηεο αιιεινζπζρέηηζεο κεηαμχ αλζξψπνπ, πνιηηηζκνχ θαη βηνθπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Απαηηεί ελεξγφ ελαζρφιεζε κε ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηε δηακφξθσζε ελφο θψδηθα ζπκπεξηθνξάο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο (International Union for the Conservation of Nature, 1970, αλαθνξά ζην Γεκεηξίνπ, 2009). ηε δηάζθεςε ηεο ηνθρφικεο ην 1972 ηνπνζεηείηαη θαη ε επίζεκε γέλεζε ηεο ΠΔ. ην πιαίζην ηνπ ζρεδίνπ δξάζεο ηεο Γηάζθεςεο ηεο ηνθρφικεο, ε UNESCO ζε ζπλεξγαζία κε ην UNEP νξγάλσζε ην Γηεζλέο Πξφγξακκα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (ΗΔΔΡ). Οη βαζηθνί ζηφρνη ηνπ ΗΔΔΡ αθνξνχλ ην ζρεδηαζκφ δξαζηεξηνηήησλ, απαξαίηεησλ γηα ηελ αλάπηπμε ελφο δηεζλνχο πξνγξάκκαηνο ζηνλ ηνκέα ηεο ΠΔ, ηελ πξνψζεζε ηεο έξεπλαο, ην ζρεδηαζκφ λέσλ κεζφδσλ, δηδαθηηθνχ πιηθνχ θαη εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηνλ ηνκέα ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ θαηάξηηζε εθπαηδεπηηθψλ θαη εξεπλεηψλ θαη ηελ παξνρή βνήζεηαο ζηα θξάηε- κέιε ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (UNESCO- UNEP, 1984, αλαθνξά ζην Παπαβαζηιείνπ, 2011). ηε Γηάζθεςε ηεο Σηθιίδαο (1997) αμηνπνηείηαη ε εκπεηξία φισλ ησλ πξνεγνχκελσλ ζπλαληήζεσλ, ζπλεδξίσλ θαη δηεξγαζηψλ. Ζ Γηάζθεςε απηή απνηειεί ηελ πξψηε δηαθπβεξλεηηθή Γηάζθεςε πνπ ζπλήιζε ζηνλ θφζκν εηδηθά γηα ηελ ΠΔ θαη ζεκαηνδνηεί ην απνθνξχθσκα ησλ πξνζπαζεηψλ γηα ηελ θαζηέξσζε ηνπ δηεζλνχο ραξαθηήξα ηεο ΠΔ θαη ηελ εγθαζίδξπζε ησλ ζθνπψλ, ησλ ζηφρσλ, ησλ αξρψλ ηεο, θαζψο θαη ηε δηακφξθσζε ηνπ γεληθνχ πεδίνπ δξάζεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο απφ ηα θξάηε ζε εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν (Γεκεηξίνπ, 2009). ηε Γηάζθεςε ηεο Σηθιίδαο, φπνπ θαζνξίδνληαη ζε πλεχκα γεληθήο απνδνρήο νη ζθνπνί, νη ζηφρνη, θαη νη θαηεπζπληήξηεο αξρέο ηεο ΠΔ, πξνζδηνξίδνληαη ε θχζε ηεο θαη νη άμνλεο δξάζεο ηεο, ζπληάζζεηαη, δειαδή, ην βαζηθφ ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο, δφζεθε ν αθφινπζνο νξηζκφο: «Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε είλαη κηα δηαδηθαζία δηακφξθσζεο ελφο παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ, πνπ λα είλαη ελήκεξνο θαη λα ελδηαθέξεηαη γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηα πξνβιήκαηα ηνπ θαη λα έρεη ηε γλψζε, ηηο δεμηφηεηεο, ηηο ζηάζεηο θαη ηε δηάζεζε λα εξγάδεηαη αηνκηθά θαη ζπιινγηθά, γηα ηελ επίιπζε ηξερφλησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ θαη πξφιεςε λέσλ» (UNESCO, 14

15 1978, αλαθνξά ζην Παπαβαζηιείνπ, 2011). Έλαο πην ζχγρξνλνο νξηζκφο κε παξφκνηα πξνβιεκαηηθή δφζεθε απφ ηνπο Hungerford, Peyton θαη Wilkie, νη νπνίνη νξίδνπλ ηελ Π.Δ. σο «ηε δηαδηθαζία πνπ ζα βνεζήζεη ηνπο πνιίηεο λα απνθηήζνπλ γλψζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη πάλσ απφ φια λα γίλνπλ ηθαλνί θαη απνθαζηζκέλνη, λα έρνπλ δηάζεζε λα εξγαζηνχλ αηνκηθά θαη ζπιινγηθά γηα ηελ επίηεπμε θαη δηαηήξεζε κηαο δπλακηθήο ηζνξξνπίαο κεηαμχ πνηφηεηαο δσήο θαη ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο». Μεηά ηε Γηεζλή Γηάζθεςε ηνπ Ρίν ηεο Βξαδηιίαο ην 1992, ε Π.Δ. ηείλεη λα ηαπηηζηεί ζην πεξηερφκελν κε ηελ έλλνηα ηεο Δθπαίδεπζεο γηα ηε Βηψζηκε Αλάπηπμε, ε νπνία πξνθχπηεη απφ ηελ Agenda 21: «ε εθπαίδεπζε γηα ηελ αεηθνξία είλαη κηα δηα βίνπ καζεζηαθή δηαδηθαζία ε νπνία νδεγεί ζηε δεκηνπξγία πιεξνθνξεκέλσλ θαη ελεξγψλ πνιηηψλ, πνπ δηαζέηνπλ ηηο δεμηφηεηεο ηεο δεκηνπξγηθήο επίιπζεο πξνβιεκάησλ, δηαζέηνπλ επηζηεκνληθή θαη θνηλσληθή παηδεία θαη αθνζίσζε, έηζη ψζηε λα είλαη ηθαλνί λα εκπιαθνχλ ζε αηνκηθέο θαη ζπιινγηθέο ππεχζπλεο δξάζεηο, νη νπνίεο ζα βνεζήζνπλ ζηελ εμαζθάιηζε ελφο κέιινληνο κε νηθνλνκηθή επεκεξία θαη πγηνχο απφ πεξηβαιινληηθή άπνςε». Απηφο ν νξηζκφο, θαζψο εηζάγεη ηελ έλλνηα ηεο νηθνλνκηθήο επεκεξίαο, δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά απφ ηνπο πξνεγνχκελνπο θαη νπζηαζηηθά πξνζεγγίδεη ηελ φιε ζεψξεζε ηεο Π.Δ. κέζα απφ έλα πξίζκα επξχηεξν, ην νπνίν απαηηεί ζηελ πξάμε έλαλ νπζηαζηηθφ κεηαζρεκαηηζκφ ηεο εθπαίδεπζεο κε ηε ζπκκεηνρή θαη άιισλ παξαγφλησλ (Αλαζηαζάηνο, 2005). Ζ εμέιημε απηή, επηζεκνπνηήζεθε ην 1997 ζηε Γηάζθεςε ηεο Θεζζαινλίθεο θαη δίλεη λέα ψζεζε ζηελ Π.Δ., ε νπνία αλαθέξεηαη θαη «σο εθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθνξία». Ζ έλλνηα ηεο αεηθνξίαο πεξηιακβάλεη φρη κφλν ην πεξηβάιινλ, αιιά θαη «ηα πξνβιήκαηα ηεο θηψρεηαο, ηνπ πιεζπζκνχ, ηεο πγείαο, ηεο εμαζθάιηζεο ηξνθήο, ηεο δεκνθξαηίαο ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ θαη ηεο εηξήλεο. Δίλαη ζε ηειηθή αλάιπζε κηα εζηθή επηηαγή, κηα επηηαγή αμηψλ ζηελ νπνία νη πνιηηηζηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο θαη ε παξαδνζηαθή γλψζε νθείινπλ λα γίλνληαη δεθηά κε ην δένληα ζεβαζκφ» (παξάγξαθνο 10 ηεο Γηαθήξπμεο), δηεπξχλνληαο αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ έλλνηα ηεο Π.Δ., αξθεί πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή λα ππάξμεη ε αλάινγε ψζεζε απφ ηνπο εκπιεθφκελνπο θνξείο (Αλαζηαζάηνο, 2005). χκθσλα κε φζα έρνπλ ιερζεί παξαπάλσ, ε ΠΔ δηαδξακαηίδεη πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο θαη ζηελ εμαζθάιηζε ηεο ελεξγνχ ζπκκεηνρήο θαη δξάζεο ησλ πνιηηψλ. θνπφο ηεο είλαη ε 15

16 δηακφξθσζε πεξηβαιινληηθά ππεχζπλσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ θαη πνιηηψλ πνπ ζα είλαη επαηζζεηνπνηεκέλνη θαη ζα ελδηαθέξνληαη γηα ηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ πεξηβάιινληνο, θαζψο θαη γηα ηα ζπλδεδεκέλα κε απηφ πξνβιήκαηα, ελψ παξάιιεια ζα έρνπλ απνθηήζεη ηηο γλψζεηο, ηηο δεμηφηεηεο θαη ηηο ηθαλφηεηεο εθείλεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ ελεξγφ θαη απνηειεζκαηηθή ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ επίιπζε ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ. Οη ζηάζεηο ηνπο θαη ην ζχλνιν ησλ αμηψλ ηνπο κεηαβάιινληαη θαζψο δηακνξθψλεηαη κηα λέα πεξηβαιινληηθή εζηθή (Hungerford, Volk & Ramsey, 1994: 65, αλαθνξά ζην Παπαβαζηιείνπ, 2011). 1.2 θνπνί- ηόρνη- Αξρέο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θνπνί ηεο Π.Δ. Οη ζθνπνί ηεο Π.Δ. δηαηππψζεθαλ γηα πξψηε θνξά ζην Βειηγξάδη, νξηζηηθνπνηήζεθαλ ζηελ Σηθιίδα θαη έθηνηε εκπινπηίδνληαη, αλάινγα κε ηηο επηθξαηνχζεο ζπλζήθεο, ηελ πξφνδν ηεο έξεπλαο θαη ηνπο ππάξρνληεο ζπζρεηηζκνχο. Πην ζπγθεθξηκέλα ε Π.Δ. ζέηεη σο ζθνπνχο: Α. Να παξάζρεη γλψζε θαη λα εγείξεη ην ελδηαθέξνλ γηα ηηο αιιειεμαξηήζεηο πνπ ππάξρνπλ ζηηο αζηηθέο θαη αγξνηηθέο πεξηνρέο ζην νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ, πνιηηηθφ θαη νηθνινγηθφ επίπεδν. Β. Να πξνζθέξεη ζε θαζέλαλ ηελ επθαηξία λα απνθηήζεη γλψζεηο, δεμηφηεηεο, αμίεο θαη ζηάζεηο, πνπ πξνυπνζέηνπλ ηνλ «εμνπιηζκφ» ηνπ ψζηε λα ζπκβάιεη ζηελ πξνζηαζία θαη ηε βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Γ. Να δηακνξθψζεη πξφηππα ζπκπεξηθνξάο ηέηνηα πνπ λα ζπκβαδίδνπλ κε ηελ χπαξμε ελφο πεξηβάιινληνο βηψζηκνπ θαη αληάμηνπ ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ αλζξψπηλνπ γέλνπο. Γηα ην ηειεπηαίν ζεκείν, ην νπνίν ίζσο είλαη θαη ην πιένλ θξίζηκν, ν Jeske ζεκεηψλεη φηη «ζθνπφο ηεο Π.Δ. είλαη λα θαιιηεξγήζεη λένπο ηχπνπο ζπκπεξηθνξάο ζηα άηνκα, ζε νκάδεο αηφκσλ θαη ζηελ θνηλσλία σο ζχλνιν» (Αλαζηαζάηνο, 2005). 16

17 1.2.2 ηόρνη ηεο Π.Δ. Οη δηεζλείο δηαζθέςεηο γηα ηελ Π.Δ., κε πξνεμέρνπζα απηή πνπ δηνξγάλσζε ην Γηεζλέο Δξγαζηήξην γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζην Βειηγξάδη ην 1975, απφ ηελ νπνία πξνέθπςε ε Γηαθήξπμε ηνπ Βειηγξαδίνπ (The Belgrade Charter), δίλνπλ ην ζηίγκα ησλ αξρψλ νη νπνίεο πξέπεη λα δηέπνπλ ηελ Π.Δ. Απφ ηα θεθάιαηα Β, Γ θαη Γ απηήο ηεο Γηαθήξπμεο, ζεκαηνδνηνχληαη νη ζηφρνη (θαη νη ζθνπνί). Οη θαηεγνξηνπνηεκέλνη ζηφρνη ηεο, πνπ εκπινπηίζηεθαλ ζηελ πνξεία ηνπ ρξφλνπ είλαη νη εμήο θαη πεξηιακβάλνπλ έμη άμνλεο: Α. Γλψζε: Να βνεζήζεη ηα άηνκα ή νκάδεο αηφκσλ λα απνθηήζνπλ έλα ζχλνιν γλψζεσλ απαξαίηεησλ γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ησλ πξνβιεκάησλ ηα νπνία ππάξρνπλ θαη ην ξφιν ηνπ αλζξψπηλνπ παξάγνληα. Β. ηάζε: Να βνεζήζεη ηα άηνκα θαη νκάδεο αηφκσλ λα δηακνξθψζνπλ αμίεο θαη αηζζήκαηα κέξηκλαο γηα ην πεξηβάιινλ θαζψο θαη δηάζεζε γηα ελεξγή ζπκκεηνρή ηφζν γηα ηελ πξνζηαζία, φζν θαη γηα ηελ βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Γ. Δλεκέξσζε: Να βνεζήζεη ζηελ πιεξνθφξεζε θαη ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ αηφκσλ θαη νκάδσλ αηφκσλ γηα ηα δεηήκαηα ηα νπνία αθνξνχλ ην πεξηβάιινλ. Γ. Γεμηφηεηεο: Να βνεζήζεη ηα άηνκα ή νκάδεο αηφκσλ λα απνθηήζνπλ ηηο αλαγθαίεο δεμηφηεηεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ επίιπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Δ. Ηθαλφηεηα αμηνιφγεζεο: Να βνεζήζεη ηα άηνκα ή νκάδεο αηφκσλ λα απνθηήζνπλ ηε δπλαηφηεηα αμηνιφγεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ κέηξσλ θαη ησλ πξνγξακκάησλ ηεο εθπαίδεπζεο ηα νπνία έρνπλ ζρέζε κε ηελ νηθνινγηθή, ηελ πνιηηηθή, ηελ αηζζεηηθή, ηελ θνηλσληθή θαη ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπο δηάζηαζε. Σ. πκκεηνρή: Να βνεζήζεη ηα άηνκα θαη ηηο θνηλσληθέο νκάδεο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ κε ππεπζπλφηεηα ηελ επείγνπζα θαηάζηαζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, έηζη ψζηε λα δηαζθαιηζηνχλ νη θαηάιιειεο δξάζεηο γηα ηελ επίιπζε ηνπο. Οη παξαπάλσ ζηφρνη είλαη πξντφλ ηεο θπξίαξρεο αληίιεςεο γηα ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηνπ δηδαθηηθνχ έξγνπ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηε Γπηηθή Δπξψπε θαη ηηο ΖΠΑ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε δηδαζθαιία πξέπεη λα θαιχπηεη φιεο ηηο πηπρέο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ. Οη ζηφρνη ηεο δηδαζθαιίαο, ζχκθσλα κε Ακεξηθαλνχο επηζηήκνλεο, πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ ην γλσζηηθφ, ην ζπλαηζζεκαηηθφ θαη ην ςπρνθηλεηηθφ ηνκέα (Αλαζηαζάηνο, 2005). 17

18 1.2.3 Αξρέο ηεο Π.Δ. ηε Γηάζθεςε ηεο Σηθιίδαο ηέζεθαλ νη αξρέο ηεο Π.Δ., ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο πξέπεη: Να εμεηάδεη ην πεξηβάιινλ νιηζηηθά, δειαδή σο θπζηθφ, δνκεκέλν, ηερλνινγηθφ, νηθνλνκηθφ, πνιηηηθφ, πνιηηηζηηθφ, ηζηνξηθφ, εζηθφ, αηζζεηηθφ. Να είλαη κηα δηαξθήο δηαδηθαζία ε νπνία μεθηλά απφ ηελ πξνζρνιηθή ειηθία θαη ζπλερίδεη ζε φια ηα επίπεδα ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο. Ζ πξνζέγγηζε ηεο λα είλαη δηεπηζηεκνληθή θαη ε αληίιεςε ηεο ζθαηξηθή ζην πεξηερφκελν θάζε δηαθνξεηηθήο εηδηθφηεηαο. Σα θχξηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα λα εμεηάδνληαη ζε επίπεδν ηνπηθφ, πεξηθεξεηαθφ, εζληθφ θαη δηεζλέο. Να πξνβάιιεη ηελ αμία θαη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ ζε ηνπηθφ θαη παγθφζκην επίπεδν. Θεσξεί σο πξνυπφζεζε ηελ πξνζέγγηζε ηεο αλάπηπμεο θαη απφ ηελ πεξηβαιινληηθή δηάζηαζε. Να παξέρεη αθελφο ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπφκελνπο λα ζπκκεηέρνπλ ζηνλ ηξφπν ζρεδηαζκνχ ηεο απφθηεζεο γλψζεσλ θαη αθεηέξνπ ηελ επθαηξία λα παίξλνπλ απνθάζεηο, απνδερφκελε φκσο θαη ηηο ζπλέπεηεο. Παξ φιν πνπ δίλεη βάξνο ζηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ αηφκσλ κηθξήο ειηθίαο, παξάιιεια λα ζπλδέεη ηηο γλψζεηο, ηηο δεμηφηεηεο θαη ηελ επαηζζεηνπνίεζε ζε φιεο ηηο ειηθίεο. Να ζπκβάιιεη έηζη ψζηε νη ζπκκεηέρνληεο λα κπνξνχλ λα δηαθξίλνπλ ηηο πξαγκαηηθέο αηηίεο θαη ηηο επηπηψζεηο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Να αλαπηχζζεη ηελ θξηηηθή ηθαλφηεηα δίλνληαο έκθαζε ζηελ πνιππινθφηεηα ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Ζ αληίιεςε ηεο γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πξνζέγγηζε, ηε δηδαζθαιία θα ηε κάζεζε γηα ην πεξηβάιινλ λα είλαη επξεία. Δπίζεο, ρξεζηκνπνηείηαη πνηθηιία καζεζηαθψλ ρψξσλ, αιιά θαη ην ίδην ην πεξηβάιινλ, γηα εκπεηξίεο θαη δξαζηεξηφηεηεο. Απφ ηηο παξαπάλσ αξρέο ζπλάγεηαη φηη ην πεξηβάιινλ αληηκεησπίδεηαη νιηζηηθά θαη φρη απνζπαζκαηηθά. Τηνζεηείηαη ε δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε, αλαδεηθλχεηαη ε πνιππινθφηεηα ησλ πξνβιεκάησλ θαη δίλεηαη πξννπηηθή γηα ην 18

19 κέιινλ. ην ρψξν ηεο παηδείαο νη αξρέο νη νπνίεο πξνθξίλνληαη ζπλδένληαη φρη απιά κε ηελ ελεξγεηηθή, αιιά ηε βησκαηηθή θαη ηε δηαξθή κάζεζε. Σέινο, εηζάγνληαη αξρέο παξάιιεια κε άιια θνηλσληθά αηηήκαηα (Αλαζηαζάηνο, 2005). 1.3 Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε σο θιάδνο ησλ επηζηεκώλ ηεο αγσγήο Ο φξνο «πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε» εκθαλίδεηαη γηα πξψηε θνξά ζην δηεζλέο επηζηεκνληθφ πξνζθήλην ην 1947 (Wheeler, 1985, αλαθνξά ζην Παπαβαζηιείνπ, 2011), σζηφζν κηα ζεηξά απφ εθπαηδεπηηθέο θηλήζεηο, νη νπνίεο πξνυπήξραλ, απνηεινχλ ην εθπαηδεπηηθφ ηεο ππφβαζξν, αθνχ θέξνπλ ηα ζηνηρεία πνπ ζα ζπληεζνχλ αξγφηεξα γηα λα δεκηνπξγήζνπλ ην θξάκα ηεο Π.Δ. (Cooper, 1992 Stapp, 1974 Sterling, 1992 Wheeler, 1975). Με αληηθεηκεληθφ ζηφρν ηε ζχλδεζε θχζεο θαη εθπαίδεπζεο αλαπηχρζεθαλ απφ ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα, δηάθνξεο εθπαηδεπηηθέο θηλήζεηο πνιιέο απφ ηηο νπνίεο ζεσξνχληαη πξφγνλνη ηεο Π.Δ. Κάπνηεο απφ απηέο αλαπηχρζεθαλ κε θξηηήξηα πεξηζζφηεξν εθπαηδεπηηθά, ελψ θάπνηεο άιιεο κε θξηηήξηα πεξηζζφηεξν θπζηνιαηξηθά. Χο ζεκαληηθφηεξεο απφ ηηο θηλήζεηο απηέο θξίλνληαη: ε Μειέηε ηεο Φχζεο (Nature Study), ε Πξννδεπηηθή Κίλεζε ζηελ Δθπαίδεπζε, νη Αγξνηηθέο πνπδέο (Rural Studies), ε Δθπαίδεπζε γηα ηε Γηαηήξεζε (Conservation Education), ε Δθπαίδεπζε έμσ απφ ην ρνιείν (Outdoor Education), ε Μειέηε Πεδίνπ (Field Studies) θαη νη Πεξηβαιινληηθέο πνπδέο (Environmental Studies) (Kirk, 1985 Παπαδεκεηξίνπ, 2006). Κάπνηα απφ ηα εθπαηδεπηηθά απηά ξεχκαηα βξίζθνληαη θάησ απφ ην γεληθφηεξν πξννδεπηηθφ πξφηππν ηεο Νέαο Αγσγήο, ηεο νπνίαο θπξίαξρν ραξαθηεξηζηηθφ απνηειεί ν καζεηνθεληξηζκφο κε βαζηθή ηνπ ζέζε φηη ε κάζεζε κπνξεί λα επηηεπρζεί αλ αθεζεί ν άλζξσπνο ειεχζεξνο λα αμηνπνηήζεη ηελ εξεπλεηηθή θαη θηινκαζή ηνπ θχζε. Βαζηθή επηδίσμε ησλ ξεπκάησλ απηψλ είλαη αθελφο ε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ κάζεζεο θαη αθεηέξνπ ε νξζνινγηθή ρξήζε θαη δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ (Μπιηψλεο, 2009). Καηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1930 θαη ηνπ 1940 ζα κεησζεί ην ελδηαθέξνλ γη απηέο ηηο θηλήζεηο. Αλ θαη ηα θπξηφηεξα ξεχκαηα νδεγήζεθαλ ζρεδφλ ζε εμαθάληζε, νξηζκέλεο παξαιιαγέο ηνπο επηβίσζαλ. Ο Knapp (1994), ζε άξζξν ηνπ κε ηνλ ραξαθηεξηζηηθφ ηίηιν «Σν πξννδεπηηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ πέζαλε, απιψο κεηαθφκηζε ζηελ χπαηζξν», ππνζηεξίδεη φηη κεγάιν κέξνο ηεο θηινζνθίαο θαη 19

20 πξαθηηθήο ηνπ πξννδεπηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ θηλήκαηνο ησλ αξρψλ ηνπ 20 νπ αηψλα δηαζψζεθε θαη βαζίζηεθε ζηηο εθαξκνγέο ηεο ππαίζξηαο θαη ηεο βησκαηηθήο εθπαίδεπζεο, φπσο εθείλεο ηνπ παηδαγσγνχ Kourt Hahn θαη ηνπ θηλήκαηνο Outward Bound. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζε θάπνηεο ρψξεο αθφκε θαη ζήκεξα ε Π.Δ. ζεσξείηαη ζπλψλπκε κε ηελ ππαίζξηα εθπαίδεπζε (Μπιηψλεο, 2009). Σν γεγνλφο φηη ε Π.Δ. έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζε απηά ηα ξεχκαηα ππνγξακκίδεη ηνλ θπξίαξρν ξφιν ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ρψξνπ. πλεπψο, ε Π.Δ. είλαη πξσηαξρηθά «εθπαίδεπζε» θαη βαζίδεηαη θαζνξηζηηθά ζηα πνξίζκαηα ηεο παηδαγσγηθήο επηζηήκεο. ε κειέηεο γηα ηηο πξνζσπηθέο ζεσξίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ Π.Δ. θαηαδεηθλχεηαη φηη νη πεξηζζφηεξνη πξνζδίδνπλ κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηνλ φξν εθπαίδεπζε παξάο ηνλ φξν «πεξηβαιινληηθή». Αληηιακβάλνληαη ην «πεξηβάιινλ» κάιινλ σο έλα «ζέκα», κηα επθαηξία θαη αθνξκή γηα λα ζπκκεηάζρνπλ ηα παηδηά ζε κηα εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ε νπνία ζα ηα βνεζήζεη λα αλαπηπρζνχλ σο άηνκα. Άιισζηε θαη ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία παξαηεξείηαη απφ πνιχ λσξίο κηα ηάζε γηα λα ηαπηηζηεί ε Π.Δ. κε κηα λένπ ηχπνπ «δηδαθηηθή πξφηαζε», ε νπνία δίλεη κηα ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε δηάζηαζε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο (Γαζθνιηά, 2004). Ζ Π.Δ. δελ είλαη δηδαθηηθή ησλ επηζηεκψλ ηνπ πεξηβάιινληνο, δελ πεξηνξίδεηαη ζηελ παξνρή πεξηβαιινληηθψλ γλψζεσλ, δηαδξακαηίδεη πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο θαη ζηελ εμαζθάιηζε ηεο ελεξγνχ ζπκκεηνρήο θαη δξάζεο ησλ πνιηηψλ. θνπφο ηεο είλαη λα δηακνξθψζεη πεξηβαιινληηθά ππεχζπλνπο πνιίηεο νη νπνίνη λα έρνπλ αληίιεςε ηνπ ζπλνιηθνχ πεξηβάιινληνο θαη λα είλαη επαηζζεηνπνηεκέλνη ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο ηνπ. Δπίζεο, λα ηνπο θαιιηεξγήζεη θηινπεξηβαιινληηθέο αμίεο θα ζηάζεηο, φπσο θαη ηα απαξαίηεηα θίλεηξα, ψζηε λα επηζπκνχλ λα ζπκκεηάζρνπλ ελεξγά ζηε βειηίσζε θαη ζηελ πξνζηαζία ηνπ, θαζψο ζα έρνπλ απνθηήζεη ηηο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο εθείλεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ ελεξγφ θαη απνηειεζκαηηθή ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ επίιπζε ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ (Hungerford, Volk & Ramsey, 1994). Ζ Π.Δ. μεπεξλά ηα φξηα ηεο επίζεκεο εθπαίδεπζεο. Αξρίδεη απφ ηελ πξνζρνιηθή ειηθία θαη, κέζσ ηεο ηππηθήο, ηεο κε ηππηθήο θαη ηεο άηππεο εθπαίδεπζεο, ζπλερίδεηαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ. Γελ εμεηάδεη κφλν ην θπζηθφ πεξηβάιινλ, αιιά επεθηείλεηαη ζηε ζρέζε αιιειεμάξηεζεο ηνπ κε ην αλζξσπνγελέο θαη ζε φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηνπ: θνηλσληθή, πνιηηηθή, πνιηηηζηηθή, νηθνλνκηθή, ηερλνινγηθή, αηζζεηηθή. Δπηρεηξεί λα πξνζεγγίζεη ηα πεξηβαιινληηθά 20

21 δεηήκαηα απφ παγθφζκηα ζθνπηά, ιακβάλνληαο, φκσο, ππφςε θάζε θνξά ηηο ηνπηθέο ηδηαηηεξφηεηεο (Hungerford & Volk, 1990a Hungerford & Volk, 1990b, αλαθνξά ζην Παπαβαζηιείνπ, 2011). Ζ Π.Δ. πξνσζεί ην παηδαγσγηθφ πιαίζην ην νπνίν πξνάγεη ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ, ππνζηεξίδνληαο ηε καζεηνθεληξηθή εθπαίδεπζε, γεγνλφο πνπ ηεθκεξηψλεη ηε ζχλδεζε ηεο κε ηηο επηζηήκεο ηεο αγσγήο. Αλάκεζα ζηηο θπξηφηεξεο δηδαθηηθέο κεζφδνπο- ζηξαηεγηθέο πνπ πηνζεηνχληαη ζην πιαίζην ηεο ελεξγεηηθήο θαη βησκαηηθήο κάζεζεο ηεο ΠΔ πεξηιακβάλνληαη: ε κέζνδνο project, ε επίιπζε πξνβιήκαηνο, ε πεηξακαηηθή κέζνδνο, ε κειέηε πεξίπησζεο, ε κειέηε πεδίνπ, ε επηζθφπεζε, ε έξεπλα- δξάζε, ε πξνζνκνίσζε, ηα παηρλίδηα, ηα παηρλίδηα ξφισλ, ε δξακαηνπνίεζε, ε αθήγεζε, ε αμηνπνίεζε κνξθψλ ηέρλεο, ε δηάιεμε, ηα κνπξκνπξεηά, ε ηδενζχειια θαηαηγηζκφο ηδεψλ, ε δνκεκέλε ζπδήηεζεαληηπαξάζεζε, ε θαζνδεγνχκελε πεξηβαιινληηθή εξκελεία, ε δηάιεμε, ε αμηνπνίεζε ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξίαο θαη επηθνηλσληψλ, ε ραξηνγξάθεζε ελλνηψλ, ην πεξηβαιινληηθφ κνλνπάηη, ε απνζαθήληζε αμηψλ, ην εζηθφ δίιιεκα, θ.ά. (Caduto, 1985 Lahiry et al.,1988 Γεκεηξίνπ,2009 Μπιηψλεο,2009 Σζακπνχθνπ-θαλάβε, 2004). 1.4 Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη πξνζρνιηθή αγσγή Ζ ζεκαληηθή εμέιημε πνπ ζεκεηψζεθε ηα ηειεπηαία 30 ρξφληα ζηνπο θιάδνπο ηεο ςπρνινγίαο πεξηβάιινληνο θαη ηεο νηθνινγηθήο ςπρνινγίαο, νδήγεζε ζην λα αληηκεησπηζηεί ε δηαδηθαζία αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ σο απνηέιεζκα ηεο δπλακηθήο αιιειεπίδξαζεο ηνπ κε ην πεξηβάιινλ. Δθφζνλ, κάιηζηα, γίλεηαη δεθηφ φηη ην παηδί, θαη δηακνξθψλεηαη θαηά ηελ πνξεία ηεο αλάπηπμεο ηνπ απφ ηε δπλακηθή ζρέζε αλάκεζα ζηελ θιεξνλνκηθφηεηα θαη ηα ζηνηρεία ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ αθνκνηψλεη (Wachs, Gruen, 1982, αλαθνξά ζην Μάξθνπ, 2009), εχινγα γελλάηαη ην εξψηεκα: Πφζν κπνξεί, άξαγε, ε Π.Δ. λα επεξεάζεη ηα κηθξά παηδηά; Σν 1988, ην ππεχζπλν Σκήκα ηεο UNESCO γηα ην πεξηβάιινλ ηφληδε ζε κία αλάιπζή ηνπ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Αγσγή, ηελ αλάγθε άκεζεο επεμεξγαζίαο θαη δηαηχπσζεο πξνηάζεσλ θαη κνληέισλ πεξηβαιινληηθήο αγσγήο γηα ην λεπηαγσγείν. Αλαγλσξίδεηαη, δειαδή, ζ απηφ, ε δπλαηφηεηα λα δηαπξαγκαηεχεηαη ζέκαηα νηθνινγηθά (UNESCO, 1998). Έηζη, νη ζπλεηζθνξέο ησλ εξεπλεηψλ επηζηεκφλσλ γχξσ απφ ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ζηελ πξφσξε παηδηθή ειηθία, είλαη 21

22 ζεκαληηθέο θαη πεξηιακβάλνληαη ζε απηή ηελ ελφηεηα σο ζέζπηζε, θαηά ζπλέπεηα πιαηζίνπ γηα ηελ πνηφηεηα, πεξηγξάθνληαο πξνηάζεηο θαη ζπγθεθξηκέλεο νδεγίεο γηα ζρεηηθά πξνγξάκκαηα. Παξάιιεια, παξνπζηάδνληαη νη θηινζνθηθέο θαη εξεπλεηηθέο πξννπηηθέο θαη ηα ζεκαληηθφηεξα αλαπηπμηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ παηδηψλ ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, ζε ζρέζε κε ηε γλσζηηθή θαη εζηθή αλάπηπμε ηνπο, κέζα απφ νδεγίεο θαη πξνηάζεηο πεξηβαιινληηθψλ πξνγξακκάησλ (Μάξθνπ, 2009). «Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη ε εθπαίδεπζε ηεο πξφσξεο παηδηθήο ειηθίαο έρνπλ θνηλά ραξαθηεξηζηηθά: ηελ απφ πξψην ρέξη εκπεηξία θαη ελεξγφ ζπκκεηνρή, ηνλ δηεπηζηεκνληθφ, ελλνηνινγηθφ, (γλσζηηθφ, ζπλαηζζεκαηηθφ θαη ζπκπεξηθνξηζηηθφ) ραξαθηήξα, ηηο δεμηφηεηεο επίιπζεο πξνβιήκαηνο θαη αλάπηπμεο δηαδηθαζίαο κε ηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε» (Vanorny, 1999). ε κία έξεπλα ηνλ Απξίιην ηνπ 1995, ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ην Centre of Regents ζην University of northerner Lowa γηα ηελ πξφσξε αλαπηπμηαθή εθπαίδεπζε, δειψλεηαη φηη «εμειηθηηθά θαηάιιειεο πξαθηηθέο δηαηππψζεθαλ γηα ηα παηδηά (απφ ηε γέλλεζε κέρξη ηελ ειηθία ησλ νρηψ εηψλ), ζε απάληεζε ζηε δηαδεδνκέλε αλάγθε γηα θαιχηεξνπο ηξφπνπο απέλαληη ζηα κηθξά παηδηά. Απηφ ην πιαίζην βαζίδεηαη ζην ζεκέιην ηεο γλψζεο θαη ηεο πξφηαζεο απνηειεζκαηηθψλ ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ. ε έλα εμειηθηηθά θαηάιιειν πξφγξακκα αλαγλσξίδεηαη φηη: α) ηα παηδηά θαηαζθεπάδνπλ ελεξγά ηε γλψζε ηνπο, β) ηα παηδηά καζαίλνπλ θαιχηεξα κέζσ ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ δεζκεχνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο, γ) ηα πξνγξάκκαηα επεθηείλνπλ ηηο επθαηξίεο γηα φια ηα παηδηά, δ) ε θαηάιιειε αμηνιφγεζε εληζρχεη ηελ εθκάζεζε θαη ηε δηδαζθαιία, ε) ηα παηδηά σθεινχληαη φηαλ αλακηγλχνληαη ζην πξφγξακκα νη γνλείο θαη άιια άηνκα απφ ηελ θνηλφηεηα ζηελ νπνία αλήθνπλ (Centre of Regents, ζην: University of Notherner Lowa, 1995, αλαθνξά ζην Μάξθνπ, 2009). Ζ Carson (1956) πηζηεχεη εηιηθξηλά, φπσο ιέεη, «φηη ην παηδί θαη γηα ην γνλέα πνπ επηδηψθεη λα ην θαζνδεγήζεη, δελ είλαη ηφζν ζεκαληηθφ ην λα μέξεη, φζν ην λα αηζζαλζεί. Δάλ ηα γεγνλφηα είλαη νη ζπφξνη ηεο πην πξφζθαηεο γλψζεο θαη ηεο θξφλεζεο πνπ απνθνκίδνπλ, ηφηε νη ζπγθηλήζεηο θαη νη εληππψζεηο ησλ αηζζήζεσλ είλαη ην εχθνξν ρψκα ζην νπνίν νη ζπφξνη κπνξνχλ λα απμεζνχλ. Σα έηε ηεο πξφσξεο παηδηθήο ειηθίαο είλαη ν ρξφλνο γηα λα πξνεηνηκαζηεί ην ρψκα» (Carson, 1956, αλαθνξά ζην Μάξθνπ, 2009). Παξάιιειε ε Oltman (1994), αλαξσηηέηαη γηα ην πνηνο άιινο ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί σο ν ζσζηφηεξνο ρξφλνο, απφ απηφλ ηεο πξψηκεο παηδηθήο ειηθίαο γηα ηελ αξρή ηεο δηαδηθαζίαο πξφθιεζεο πεξηβαιινληηθήο 22

23 επαηζζεζίαο θαη επζχλεο; Θεσξεί φηη ηα κηθξά παηδηά είλαη νη ελεξγνί αξράξηνη, νη νπνίνη ρξεζηκνπνηψληαο φιεο ηηο αηζζήζεηο ηνπο απνξξνθνχλ αλππφκνλα ηηο πιεξνθνξίεο γηα ην πεξηβάιινλ ηνπο, βηψλνληαο ην κέζα απφ πεηξακαηηζκνχο, κε ηνλ ακεζφηεξν ηξφπν. Σα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, σο ηθαλνί θαη ελζνπζηψδεηο ζπκκεηέρνληεο, δηαζέηνπλ έλα κνλαδηθφ ζχλνιν θπζηθψλ, γλσζηηθψλ, θνηλσληθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ ηδηνηήησλ πνπ ηα δηαθνξνπνηεί απφ νπνηαδήπνηε άιιε νκάδα. Μαθξηά απφ πεξηνξηζκνχο απηέο νη ηδηφηεηεο, πξνζθέξνπλ κνλαδηθή επθαηξία θαη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ εθπαηδεπηηθφ λα κπνξεί λα ζπλδπάζεη ηε γλψζε κε ηηο θαηάιιειεο εξκελεπηηθέο ηερληθέο θαη δξαζηεξηφηεηεο, παξάιιειεο κε ηελ ειηθία ηνπο, πξνζθέξνληαο έλα απνιαπζηηθφ γηα ηνπο κηθξνχο καζεηέο εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα. Ζ αμία ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ πξφσξε παηδηθή ειηθία, πεξηγξάθεηαη απφ ηνλ Wilson σο απνηειεζκαηηθή, ηδηαίηεξα ιφγσ ηεο ελζάξξπλζεο πξφθιεζεο κίαο αίζζεζεο θαηάπιεμεο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξψησλ εηψλ ηεο παηδηθήο ειηθίαο. «Ζ εθπαίδεπζε ηεο πξφσξεο παηδηθήο ειηθίαο ρξεζηκνπνηεί ηελ παηδν-θεληξηθή ελαληίνλ ηεο δαζθαιν-θαηεπζπλφκελεο πξνζέγγηζεο. Οη εθπαηδεπηηθνί ηεο πξψηεο παηδηθήο ειηθίαο ζπλεηδεηνπνηνχλ, φηη απφ ηηο πξψηκεο έξεπλεο θαη ηα πεηξάκαηα ηνπο ζηνπο ππαίζξηνπο ρψξνπο, ηα κηθξά παηδηά καζαίλνπλ θαιχηεξα φηαλ απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο άπηνληαη άκεζα ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο πεξηέξγεηαο ηνπο θαη φρη κε ζπγθεθξηκέλεο εξεπλεηηθέο κεζφδνπο» (Wilson, 1993). Ο Cohen (1994), ζηελ εξψηεζε γηαηί ζα πξέπεη ε «θχζε» λα είλαη κέξνο ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ πξφσξε παηδηθή ειηθία, απαληά φηη ζεσξεί πσο θάηη ηέηνην είλαη απφιπηα ζεκαληηθφ, γηα ηξεηο θπξίσο ιφγνπο: Πξψηνλ, ε εθπαίδεπζε ηεο θχζεο είλαη ζεκαληηθή, γηα ηελ νκνξθηά ηεο. Ο θπζηθφο θφζκνο, πνπ έρεη εκπλεχζεη ην δένο ζηα αλζξψπηλα φληα γηα πνιιέο γελεέο, είλαη φιν θαη πεξηζζφηεξν απνκαθξπζκέλνο απφ ηα ζεκεξηλά- ηδηαίηεξα ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ- παηδηά, ηα νπνία είλαη εθθνβηζκέλα ή δηαδεπγκέλα απφ ηελ θαηάπιεμε πνπ κπνξεί λα ηνπο πξνζθέξεη κε ηελ νκνξθηά θαη ηε δχλακε ηνπ. Γεχηεξνλ, ζε έλα θφζκν πνπ απεηιείηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο επηπηψζεηο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο, επείγεη ε δεκηνπξγία λέσλ δεζκεπκέλσλ αηφκσλ γηα ηελ εχξεζε ιχζεσλ ζηα νηθνινγηθά πξνβιήκαηα. Καη ηξίηνλ, ε θχζε είλαη κία ζαπκάζηα πεξηνρή πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ ηεο πξφσξεο παηδηθήο ειηθίαο. Ο θπζηθφο θφζκνο, ν νπνίνο είλαη δηακνξθσκέλνο αιιά ζπλερψο κεηαβαιιφκελνο, πξνβάιιεη ηε γέλλεζε, ηελ αχμεζε θαη ην ζάλαην, ζέκαηα ελδηαθέξνληνο γηα ηε δηεχξπλζε ηεο ζθέςεο ησλ κηθξψλ παηδηψλ. Ζ παξαηήξεζε, ε ηαμηλφκεζε θαη νη 23

24 δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηε κειέηε ηεο θχζεο, νδεγνχλ ζηε δηάζεζε επίηεπμεο δεμηνηήησλ απφ ηα παηδηά (Cohen, 1994). χκθσλα κε ηνλ Wilson, έλα πξφγξακκα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο γηα ηα κηθξά παηδηά πξέπεη λα ρξεζηκεχεη σο ην πξψην βήκα γηα ηελ αλάπηπμε ελφο πεξηβαιινληηθά εγγξάκκαηνπ ζπλφινπ πνιηηψλ. Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε είλαη κηα δηαδηθαζία, κηα ηζφβηα δηαδηθαζία πνπ αξρίδεη κε ηελ πξψηε εκπεηξία ηνπ παηδηνχ ζηνλ θπζηθφ θφζκν. «Σα παηδηά δεκηνπξγνχλ θάηη ηζρπξφ γηα λα κπνξέζνπλ λα ππνκείλνπλ ηηο δηαλνεηηθέο αληηπξνζσπεχζεηο απηνχ πνπ έρνπλ δνθηκάζεη ζηελ έξεπλα ηνπ θαζεκεξηλνχ θφζκνπ» (Conezio, K. and French, L., 2002). Οη ζηφρνη ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο αθνξνχλ γεληθψο ζηελ αλάπηπμε γλψζεσλ, ζηάζεσλ θαη δεμηνηήησλ ζρεηηθψλ κε ην Φπζηθφ Πεξηβάιινλ, ζηα δηάθνξα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη, ζηελ πξνζέγγηζε θαη ηελ επίιπζε ηνπο. ην πιαίζην ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο ε ζηνρνζεζία αλαθέξεηαη θπξίσο ζηελ αλάπηπμε κηαο ζπλαηζζεκαηηθήο ζρέζεο αλάκεζα ζην παηδί θαη ην Φπζηθφ Πεξηβάιινλ (Phenice & Griffore, 2003 Sobel, 1996, 2004, αλαθνξά ζην Πξεβεδάλνπ & Υαηδεγεσξγίνπ, 2012). Φαίλεηαη φηη ε πξνηεξαηφηεηα ζηηο αμίεο θαη ζηάζεηο απέλαληη ζην Φπζηθφ Πεξηβάιινλ, γηα ηελ πεξίπησζε ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο, εμεγείηαη απφ ην γεγνλφο φηη απηέο αλαπηχζζνληαη κέζα απφ ηηο εκπεηξίεο ηνπ παηδηνχ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξψησλ ρξφλσλ ηεο δσήο ηνπ θαη θαζνξίδνπλ θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ φηαλ ελειηθησζεί (Wilson, 1994 Kahn, 2002). χκθσλα κε εξεπλεηηθά δεδνκέλα, ε ζπλαηζζεκαηηθή ζρέζε αλάκεζα ζε παηδί θαη Φπζηθφ Πεξηβάιινλ αλαπηχζζεηαη κέζα απφ ηε ζπρλή επαθή θαη ην παηρλίδη ηνπ παηδηνχ κέζα ζηε θχζε (Phenice & Griffore, 2003, αλαθνξά ζην Πξεβεδάλνπ & Υαηδεγεσξγίνπ, 2012). Ζ ζρέζε απηή επίζεο πξνάγεηαη φηαλ δνζνχλ επθαηξίεο ζην παηδί λα αλαπηχμεη ελζπλαίζζεζε απέλαληη ζηα δψα (Sobel, 1996). Σν ζθεπηηθφ, επνκέλσο, γηα ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ζε δχν αξρέο : α) ε αιιειεπίδξαζε παηδηνχ- Φπζηθνχ Πεξηβάιινληνο παίδεη θξίζηκν ξφιν ζηε δηαδηθαζία ηεο αλάπηπμεο θαη κάζεζεο θαη β) ν ζεβαζκφο, ην ελδηαθέξνλ θαη ε θξνληίδα γηα ην Φπζηθφ Πεξηβάιινλ πξέπεη λα αλαπηπρζεί θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξψησλ ρξφλσλ ηεο δσήο ηνπ παηδηνχ (Tilbury, 1994 Wilson, 1994). χκθσλα κε ηελ Davis, ήδε ππάξρεη κηα ζηέξεε βάζε ζηελ πξνζρνιηθή θαη πξσηνζρνιηθή εθπαίδεπζε γηα λα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. πσο ππνζηεξίδεη κάιηζηα, ε εθπαίδεπζε ζηηο πξψηεο 24

25 βαζκίδεο θαη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαίλεηαη λα ζπγθιίλνπλ: «Καη νη δχν ηνπο αγθαιηάδνπλ ηελ ηδέα ηεο νιφηεηαο θαη ηνπο νιηζηηθνχο ηξφπνπο ζεψξεζεο ηνπ θφζκνπ. Καη ζηηο δχν ε δηαζεκαηηθή/νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο είλαη θεληξηθή, κε έκθαζε ζε εκπεηξίεο πνπ έρνπλ κηα πξαθηηθή δηάζηαζε θαη λφεκα γηα ηα παηδηά. Καη νη δχν ηνπο δεζκεχνληαη ζηηο δεκνθξαηηθέο πξαθηηθέο θαη ζηελ πξναγσγή ππνζηεξηρηηθψλ πεξηβαιιφλησλ γηα ηε δσή θαη ηε κάζεζε. Καη νη δχν ηνπο εζηηάδνληαη ζηε ζεκαζία ηεο κάζεζεο σο ελφο ζπλφινπ ζηάζεσλ, αμηψλ θαη δεμηνηήησλ θαζψο θαη γλψζεσλ. Καη νη δπν ηνπο αλαγλσξίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο πξνζσπηθήο ελδπλάκσζεο σο κηαο θξίζηκεο παξακέηξνπ γηα ηνπο καζεηέο θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο» (Davis, 1998). Ο Υξπζαθίδεο, ζε κηα ςπρνπαηδαγσγηθή πξνζέγγηζε ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζην Νεπηαγσγείν, ηνλίδεη ηε ζεκαζία ηεο παηδαγσγηθήο παξέκβαζεο ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο πξνζπάζεηεο πνπ γίλνληαη γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. πσο επηζεκαίλεη, νη πξνζπάζεηεο πνπ θηλνχληαη ζε κηα ηερλνινγηθή θαηεχζπλζε (π.ρ. αλάπηπμε ηεο θαηάιιειεο ηερλνινγίαο γηα δηνξζσηηθέο παξεκβάζεηο) απνδείρζεθαλ αδχλακεο ιφγσ ηεο πνιππινθφηεηαο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, αιιά θαη γηα ην φηη είλαη πνιιέο θνξέο επηζθαιείο γηα ην ίδην ην Φπζηθφ Πεξηβάιινλ. Απφ ηε άιιε πιεπξά, νη πξνζπάζεηεο πνπ θηλνχληαη ζε κηα λνκηθή θαηεχζπλζε (π.ρ. δηακφξθσζε λνκηθψλ πιαηζίσλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ Φπζηθνχ Πεξηβάιινληνο) θαίλεηαη δελ έρνπλ απνηειεζκαηηθή επίδξαζε, αθφκε θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ηερλνινγηθή πξνζπάζεηα, ιφγσ ηνπ φηη ε εθαξκνγή ησλ λφκσλ επεξεάδεηαη απφ πνιηηηθά ζπκθέξνληα αιιά θαη απφ ην πηζαλφ πνιηηηθφ θφζηνο. Έηζη ινηπφλ, ε παηδαγσγηθή παξέκβαζε κέζα απφ ηελ επαηζζεηνπνίεζε απέλαληη ζην Φπζηθφ Πεξηβάιινλ θαίλεηαη λα είλαη ε πην «ειπηδνθφξα» ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο παξεκβάζεηο (Υξπζαθίδεο, 1995). Φαίλεηαη πξάγκαηη φηη γηα έλα κηθξφ παηδί νχηε ε εζηθή δέζκεπζε, νχηε θαη ε θνηλσληθή επηηαγή κπνξεί λα είλαη ηφζν απνηειεζκαηηθέο φζν ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ζρέζεο ηνπ κε ην Φπζηθφ πεξηβάιινλ (Υαηδεγεσξγίνπ, 2003). H «πεξηβαιινληηθή κάζεζε», φπσο ηνλίδεηαη, «είλαη έλαο φξνο πνπ ζρεηίδεηαη κε κηα αιιαγή ζηηο γλψζεηο, ζηάζεηο θαη δεμηφηεηεο ελφο αηφκνπ, αιιά θαη κε κηα αιιαγή ζηελ αίζζεζε ηνπ εαπηνχ ηνπ σο απνηέιεζκα ηεο αιιειεπίδξαζεο κε ην Φπζηθφ Πεξηβάιινλ ή πεξηβαιινληηθά ζέκαηα» (Hacking, Barrat & Scott, 2007, αλαθνξά ζην Πξεβεδάλνπ & Υαηδεγεσξγίνπ, 2012). Γηα ηε κειέηε πεξηβαιινληηθψλ ζεκάησλ ππάξρεη κηα 25

26 πνηθηιία κεζφδσλ: ζπδήηεζε, δηάινγνο, αληηπαξάζεζε, projects, παηρλίδηα ξφισλ, κειέηε πεδίνπ, πεξηβαιινληηθά κνλνπάηηα, αθήγεζε (Παπαδεκεηξίνπ, 1998 Φινγαΐηε 2008 Γεκεηξίνπ, 2009, αλαθνξά ζην Πξεβεδάλνπ & Υαηδεγεσξγίνπ, 2012). Ζ επηινγή ηεο κεζφδνπ πξνθαλψο εμαξηάηαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ν ζθνπφο ηνπ καζήκαηνο, ε δηαζέζηκε ππνδνκή, ν δηαζέζηκνο ρξφλνο ηνπο (Πξεβεδάλνπ & Υαηδεγεσξγίνπ, 2012). 1.5 Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη ηα αδέζπνηα δώα Σα δψα θαη ν βίνο ηνπο απνηεινχλ γεληθφηεξα, αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο ηζηνξίαο ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ, δηφηη πάληνηε θαη παληνχ ζηεξηδφηαλ ζ απηά γηα ηελ ηξνθή, ηελ πξνζηαζία ηνπ, ηε ζπληξνθηά ηνπ. Παξαηεξψληαο θαη δηεπξχλνληαο ν άλζξσπνο ην βίν ησλ δψσλ, αληηιακβάλεηαη θαη δηαπηζηψλεη θαηλφκελα πνπ δηεγείξνπλ ηελ πξνζνρή θαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ θαη, ηαπηνρξφλσο, πξνθαινχλ ηελ εθηίκεζε θαη ην ζαπκαζκφ ηνπ. Ζ παξνπζία θαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ δψσλ παξέρνπλ πέξαλ ηεο ρξεζηκφηεηαο ηνπο θαη εληππσζηαθά παξαδείγκαηα ζηνξγήο, αθνζίσζεο, επγλσκνζχλεο, αιιεινβνήζεηαο, αιιειεγγχεο θαη απηαπάξλεζεο. Δμεηάδνληαο εηδηθφηεξα ηε ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ηα δψα εχθνια δηαπηζηψλνληαη νη αλππνιφγηζηεο σθέιεηεο πνπ πξνζθέξνπλ, άκεζα ή έκκεζα. Γελ είλαη κφλν ηα πνηθίια αγαζά πνπ απνθνκίδεη απφ ηα δψα ν άλζξσπνο, αιιά θαη ε θχζε, πξνζηίζεηαη θαη ε πνιχηηκε ζπληξνθηθφηεηα πνπ απνιακβάλεη ν κεηαβηνκεραληθφο κνλαρηθφο άλζξσπνο ηεο ζχγρξνλεο επνρήο (Καηζαδψξνο, 2005). Δίλαη ζχλεζεο ην θαηλφκελν, νη άλζξσπνη ηεο ζχγρξνλεο επνρήο λα απνθηνχλ δψα ηα νπνία θξνληίδνπλ γηα ιφγνπο δσνθηιίαο θαη ζπληξνθηθφηεηαο. Σα θαηνηθίδηα απηά δψα νλνκάδνληαη δεζπνδφκελα δψα ζπληξνθηάο θαη παξφια ηα νθέιε πνπ πξνζθέξνπλ ζηνπο αλζξψπνπο, γηα πνιινχο ιφγνπο κπνξεί λα εγθαηαιεηθζνχλ θαη λα γίλνπλ αδέζπνηα. Έλα εξψηεκα πνπ ζα καο απαζρνιήζεη ζε απηή ηελ ελφηεηα είλαη πψο ζπλδέεηαη ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ κε ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη πην ζπγθεθξηκέλα κε ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ζην λεπηαγσγείν. ζνλ αθνξά ην ίδην ην ζέκα, δειαδή «ηα αδέζπνηα δψα», πξέπεη λα ηνλίζνπκε πσο απηφ δελ είλαη παξά έλα θεθάιαην ηεο ελφηεηαο πνπ εμεηάδεη ηε ζέζε ησλ δψσλ ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία ησλ αλζξψπσλ. Άιια θεθάιαηα είλαη ηα δψα θηελνηξνθίαο, ηα δψα ζην ηζίξθν θαη ηνπο δσνινγηθνχο θήπνπο, ηα δψα-ζχκαηα θπλεγηνχ, ν αθαληζκφο θάπνησλ εηδψλ ιφγσ θαηαζηξνθήο ηνπ θπζηθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο θαη ην δνθεξφηεξν φισλ: 26

27 ηα πεηξακαηφδσα. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζεκαηηθή είλαη θαηάιιειε γηα αλάπηπμε ζην λεπηαγσγείν, γεγνλφο πνπ ηεθκεξηψλεηαη θαη απφ ην ΓΔΠΠ, αιιά θαη απφ ην άξζξν 18 ηνπ Ν.4039/2012. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ην ΓΔΠΠ γηα ην λεπηαγσγείν (2003) ζηε κειέηε πεξηβάιινληνο εληάζζνληαη σο αληηθείκελν κειέηεο φια φζα ππάξρνπλ γχξσ ηνπο: ν άλζξσπνο θαη ηα δεκηνπξγήκαηα ηνπ, νη θνηλσληθέο δνκέο θαη ζρέζεηο, ηα δψα, ηα θπηά, νη ηφπνη, ηα θπζηθά θαηλφκελα θαη νη θαηαζηάζεηο. Μέζσ ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ αλαπηχζζνληαη δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηα παηδηά λα αληηιεθζνχλ ηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο, ζε φπνην βαζκφ θπζηθά ην επηηξέπεη ε ζπλνιηθή ηνπο αλάπηπμε (Γαθέξκνπ, Κνπινχξε, Μπαζαγηάλλε, 2006). Θίγνληαο ινηπφλ ην πξφβιεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ δπλεηηθά αλνίγνπκε ην δξφκν γηα πξνβιεκαηηζκφ επξχηεξν, φζνλ αθνξά ηε ζέζε ησλ θαηνηθίδησλ-αδέζπνησλ δψσλ ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία θαη ηηο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ απηψλ θαη ησλ αλζξψπσλ. Δπηπξνζζέησο, ζχκθσλα κε ην άξζξν 18 ηνπ Ν.4039/2012, κε ζθνπφ ηελ πξνψζεζε, επαηζζεηνπνίεζε θαη αλάπηπμε ηεο ηδέαο ηεο θηινδσίαο ζε λεπηαγσγεία θαη ζρνιεία γίλνληαη εθδειψζεηο, νκηιίεο, πξνβνιέο, ζεκηλάξηα αληηκεηψπηζεο θαη ρεηξηζκνχ αδέζπνησλ δψσλ θαη άιια θαηάιιεια εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα. Με θνηλή απφθαζε ησλ Τπνπξγψλ Οηθνλνκηθψλ θαη Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ κπνξεί λα ρξεκαηνδνηνχληαη απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο θαη λα θαζνξίδνληαη νη φξνη θαη πξνυπνζέζεηο γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε απηή. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, αληηιακβάλεηαη ινηπφλ θαλείο πσο απφ άπνςε ζεκαηνινγίαο ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, εληάζζεηαη ζηε κειέηε ησλ πεδίσλ πνπ εμεηάδεη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. Δπίζεο, πξνβιέπεηαη απφ ηε λνκνζεζία ηνπ θξάηνπο λα γίλνληαη δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο γηα ην ζέκα απηφ ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο. Δπηπξνζζέησο, πξέπεη λα ηνληζηεί πσο ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα είλαη θαηάιιειν πξνο αλάπηπμε ζέκα γηα ηε βαζκίδα ηνπ λεπηαγσγείν πνπ καο απαζρνιεί ζε απηήλ ηελ εξγαζία, φπσο αλαθέξεηαη ζην ΓΔΠΠ γηα ην λεπηαγσγείν. χκθσλα κε φζα αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ, ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ απνηειεί ζεκαηηθή ελφηεηα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. ε απηφ ην ζεκείν πξέπεη φκσο λα ηνληζηεί πσο ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε πξνηείλεη έλα θαηάιιειν Παηδαγσγηθφ πιαίζην γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζεκαηηθήο απηήο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, πξνηείλεη ην παηδαγσγηθφ πξφηππν πνπ ππνζηεξίδεη ηε 27

28 καζεηνθεληξηθή εθπαίδεπζε, πξνάγεη ηελ ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζηελ νηθνδφκεζε ηεο γλψζεο, αμηνπνηεί ηελ πξνυπάξρνπζα γλψζε θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ καζεηψλ ζηελ νηθνδφκεζε ηεο γλψζεο, πξνάγεη ηε ζχλδεζε ηεο γλψζεο κε ηα ελδηαθέξνληα ηνπ καζεηή θαη ηελ θαζεκεξηλή δσή. Πξνάγεη ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ απφ ηνπο καζεηέο, ηελ αλάπηπμε ηεο ζπλεξγαζίαο ζε νκάδεο, ηε ζπιινγηθφηεηα θαη ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε. Παξάιιεια, ππνζηεξίδεη ηελ θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ηελ απηνλνκία ησλ αηφκσλ θαη ηελ θαιιηέξγεηα ησλ αμηψλ. Δλζαξξχλεη ην κεζνιαβεηηθφ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ηε ζπλεξγαζία εθπαηδεπηηθνχ θαη καζεηψλ, ηελ νξγάλσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πξάμεο ζε πιαίζην ζπλεξγαζίαο θαη απνδνρήο. Γηεπξχλεη ηα καζεζηαθά πεξηβάιινληα, πεξηιακβάλνληαο άιινπο ρψξνπο εθηφο ζρνιηθήο αίζνπζαο. Δλζαξξχλεη ηε ζχλδεζε ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ θνηλσλία, αμηνπνηεί ηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ θαη ελζαξξχλεη ηε δηεξεχλεζε ησλ πνηθίισλ δηαζηάζεσλ πνπ ηα ζπληζηνχλ. Οη παξαπάλσ αξρέο, ζπληζηνχλ ην παηδαγσγηθφ πιαίζην ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη δηακνξθψλνπλ κηα εθπαίδεπζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ επνηθνδνκεηηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο, ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, ηε δηαζεκαηηθφηεηα, ηελ θαιιηέξγεηα αμηψλ, ηελ θξηηηθή ζθέςε, ηε ζπζηεκηθή ζθέςε, αιιά θαη ηε ζπκκεηνρή ζε δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο αιιά θαη ηελ ηθαλφηεηα δξάζεο (Γεκεηξίνπ, 2009). Δπηπξνζζέησο, είλαη πνιχ ζεκαληηθφ ην γεγνλφο φηη γηα ηελ πξναγσγή ηνπ ραξαθηήξα θαη ησλ ζηφρσλ ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, ελζαξξχλεηαη ε ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζε δηαδηθαζίεο νη νπνίεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα εκπινθήο ηνπο ζηελ θξηηηθή ζεψξεζε θαη δηεξεχλεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζεκάησλ θαη πξνβιεκάησλ, ζηελ ελεξγή κάζεζε γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ ζρεηηθψλ πεξηβαιινληηθψλ ελλνηψλ γηα ηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηνπο, ζηε δηεξεχλεζε ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο νη πξνζσπηθέο θαη θνηλσληθέο αμίεο επεξεάδνπλ ηηο πεξηβαιινληηθέο επηινγέο, απνθάζεηο θαη παξεκβάζεηο, θαζψο επίζεο ζηε δηακφξθσζε δξάζεσλ γηα ζπκκεηνρή ζηα πεξηβαιινληηθά δξψκελα. Με ηνλ φξν δηαδηθαζίεο ελλννχληαη ηφζν νη εθπαηδεπηηθέο παξεκβάζεηο ή/θαη δξαζηεξηφηεηεο ζην πιαίζην ηνπ ζρνιείνπ φζν θαη νη επηθνηλσληαθέο, νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηελ αλάπηπμε δξάζεσλ γηα ηελ ελεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ηεο επξχηεξεο θνηλφηεηαο ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο ησλ καζεηψλ (Γεκεηξίνπ, 2009). 28

29 2 ν Κεθάιαην «Σν δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δώσλ» 2.1 Δλλνηνινγηθόο ράξηεο Ζ κέζνδνο ηεο ραξηνγξάθεζεο ελλνηψλ, είλαη κία κέζνδνο ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ νξγάλσζε ελλνηψλ πνπ αθνξνχλ έλα ζέκα κειέηεο θαη ηελ νπηηθνπνίεζε ηεο δνκήο ησλ κεηαμχ ηνπο ζρέζεσλ, ζε κνξθή ζρεκαηηθνχ δηαγξάκκαηνο. Σν δηάγξακκα πνπ πξνθχπηεη νλνκάδεηαη ράξηεο ελλνηψλ ή ελλνηνινγηθφο ράξηεο (Γεκεηξίνπ, 2009). Ο ράξηεο ελλνηψλ απνηειείηαη απφ πιαίζηα δηαθφξσλ ζρεκάησλ (π.ρ. θχθινο, έιιεηςε, νξζνγψλην, ηεηξάγσλν) θαη επζείεο κε ηηο νπνίεο ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο. Μέζα ζηα πιαίζηα γξάθνληαη νη έλλνηεο θαη πάλσ ζηηο επζείεο ζχλδεζήο ηνπο ζεκεηψλνληαη ζπλδεηηθέο ιέμεηο ή κηθξέο θξάζεηο πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηε ζρέζε κεηαμχ ησλ ζπλδεφκελσλ ελλνηψλ (Γεκεηξίνπ, 2009). Οη ελλνηνινγηθνί ράξηεο θαηαζθεπάδνληαη είηε ζε κνξθή ηεξάξρεζεο είηε ζε κνξθή δηθηχνπ. ηελ πξψηε πεξίπησζε, νη ζπλδεφκελεο έλλνηεο ηεξαξρνχληαη απφ ηε γεληθφηεξε ζηελ εηδηθφηεξε θαη αθνινπζνχλ ζπγθεθξηκέλε δηάηαμε, δεκηνπξγψληαο έλα ζπγθεθξηκέλν θιάδν (νξηδφληην ή θάζεην). ηε δεχηεξε πεξίπησζε, δεκηνπξγείηαη πιέγκα ζπλδέζεσλ, θαζψο θάζε κία απφ νξηζκέλεο έλλνηεο ζπλδέεηαη κε ηηο πεξηζζφηεξεο απφ ηηο ππφινηπεο. Οη έλλνηεο απηέο ιεηηνπξγνχλ, θαηά θάπνην ηξφπν, ζαλ θφκβνο ζχλδεζεο κεηαμχ ησλ δηάθνξσλ θιάδσλ ηνπ ράξηε. Σν δίθηπν πνπ δεκηνπξγείηαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν αλαδεηθλχεη ηηο πνιιαπιέο ζρέζεηο πνπ έρνπλ κεηαμχ ηνπο νη έλλνηεο πνπ απεηθνλίδνληαη ζην ράξηε (Γεκεηξίνπ, 2009). Ζ πνξεία ζχλδεζεο δχν ή πεξηζζφηεξσλ ελλνηψλ δηακέζνπ ησλ γξακκψλ ζχλδεζεο δίλνπλ κηα ινγηθή πξφηαζε. Σν ζχλνιν ησλ πξνηάζεσλ πνπ «δηαβάδνληαη» ζε έλα ράξηε ελλνηψλ δηακνξθψλνπλ έλα ζπγθεθξηκέλν θείκελν πνπ πεξηγξάθεη ηηο έλλνηεο θαη ηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο (Γεκεηξίνπ, 2009). ζνλ αθνξά ηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία, ηα αδέζπνηα δψα είλαη έλα ζέκα πνπ εληάζζεηαη ζηα πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχλ ην πεξηβάιινλ, απνηειεί δειαδή έλα πεξηβαιινληηθφ δήηεκα. Αμίδεη λα αλαθεξζεί πσο ηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα είλαη πνιπδηάζηαηα θαη πνιπζχλζεηα. Δκπεξηέρνπλ πνηθίινπο παξάγνληεο, νη νπνίνη 29

30 αιιεινεπεξεάδνληαη θαη αιιειεπηδξνχλ κε πνηθίινπο ηξφπνπο. Ζ εθαξκνγή ελλνηνινγηθψλ ραξηψλ ζηε κειέηε ηνπο απνηειεί ζεκαληηθφ εξγαιείν, θαζψο παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα λα απνζαθεληζηνχλ νη εκπιεθφκελεο έλλνηεο θαη ζρέζεηο, λα αλαδεηρζεί ε πνιππινθφηεηα, αιιά θαη λα δηακνξθσζεί ε ζπλνιηθή αληίιεςε ηνπ δεηήκαηνο (Γεκεηξίνπ, 2009). Έηζη, γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ζέκαηνο πνπ ζα καο απαζρνιήζεη ζε απηήλ ηελ εξγαζία, δειαδή ηα αδέζπνηα δψα, δεκηνπξγήζεθε έλαο ελλνηνινγηθφο ράξηεο (παξάξηεκα, ζρέδην 1). Απηφο έγηλε κε ζθνπφ ηελ νξγάλσζε ησλ ελλνηψλ πνπ αθνξνχλ ην πξνο κειέηε δήηεκα, αιιά θαη ηελ νπηηθνπνίεζε ηεο δνκήο ησλ κεηαμχ ηνπο ζρέζεσλ, ψζηε λα κειεηεζεί ζε βάζνο ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα θαη λα θαηαλνεζνχλ νη ζρεηηθέο έλλνηεο θαη νη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο φπσο απηέο πξνζδηνξίδνληαη απφ ηηο ζπλδεηηθέο ιέμεηο θαη κηθξέο θξάζεηο (Γεκεηξίνπ, 2009). Πην ζπγθεθξηκέλα, απνηππψλνληαο ηνλ ελλνηνινγηθφ ράξηε, ζα αλαιπζνχλ: ν φξνο δεζπνδφκελν δψν, νη ιφγνη απφθηεζεο θαηνηθίδησλ δψσλ, νη αξκνδηφηεηεο ηνπ θαηφρνπ ελφο δεζπνδφκελνπ δψνπ, ην πξφβιεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, ηα αίηηα ηνπ δεηήκαηνο, θαζψο επίζεο θαη νη ζπλέπεηεο αιιά θαη νη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο απηνχ. Σέινο ζα γίλεη αλαθνξά ζηε λνκνζεζία πνπ αθνξά ηελ πεξηζπιινγή αιιά θαη ηε δηαρείξηζε ησλ αδέζπνησλ δψσλ, ψζηε λα αληιεζνχλ πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ην ηη ζεζκηθά κέηξα ιακβάλεη ην ίδην ην θξάηνο γηα ην ζπγθεθξηκέλν πξφβιεκα. 2.2 Σα δεζπνδόκελα δώα ζπληξνθηάο Δίλαη πνιχ ζπρλφ ην θαηλφκελν, νη άλζξσπνη λα απνθηνχλ δψα ηα νπνία θξνληίδνπλ γηα ιφγνπο δσνθηιίαο θαη ζπληξνθηθφηεηαο. Σα θαηνηθίδηα απηά δψα νλνκάδνληαη δεζπνδφκελα δψα ζπληξνθηάο. Σν θαηλφκελν ηεο δσνθηιίαο, έθαλε ηελ εκθάληζε ηνπ, φηαλ νη ζρέζεηο ξεαιηζηηθήο, πξαθηηθήο αιιειεμάξηεζεο αλζξψπνπ θαη δψσλ ραιάξσζαλ ζε πνιιέο αλεπηπγκέλεο βηνκεραληθά ρψξεο, φπνπ νη κεραλέο αληηθαηέζηεζαλ ηα δψα ζε πνιινχο ηνκείο παξαγσγήο. Ζ ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κεηαηνπίζηεθε πιένλ ζην ρψξν ηεο ηδενινγίαο. Οινέλα πεξηζζφηεξν δηαδίδεηαη ε ζπλήζεηα ησλ αζηψλ λα ηξέθνπλ ζηα, κνινλφηη αθαηάιιεια γηα δψα δηακεξίζκαηα ηνπο ζθχινπο, γάηεο θαη ςάξηα. Ο ζθχινο, εηδηθφηεξα, απνηειεί έλα απφ ηα δεκνθηιέζηεξα είδε θαηνηθίδησλ δψσλ, ηδηαίηεξα ζηηο κεγαινππφιεηο (Ληέλραξλη, 1985). Δηδηθφηεξα, δεζπνδφκελν δψν ζπληξνθηάο είλαη θάζε κε άγξην δψν, πνπ 30

31 ζπληεξείηαη ή πξννξίδεηαη λα ζπληεξεζεί απφ ηνλ άλζξσπν, θπξίσο κέζα ζηελ θαηνηθία ηνπ, γηα ιφγνπο δσνθηιίαο ή ζπληξνθηάο θαη ηειεί ππφ ηελ άκεζε επίβιεςε θαη θξνληίδα ηνπ ηδηνθηήηε, θαηφρνπ, ζπλνδνχ ή θχιαθα ηνπ (άξζξν 1, παξάγξαθνο δ Ν.4039/2012). Δίλαη αλαγθαίν λα δηεπθξηληζηεί πσο ζε απηή ηελ εξγαζία φηαλ γίλεηαη αλαθνξά ζηα δεζπνδφκελα δψα, ελλννχληαη θπξίσο νη ζθχινη θαη νη γάηεο θαη φρη άιια θαηνηθίδηα δψα, φπσο θαηνηθίδηα πηελά, θνπλέιηα/ηξσθηηθά ή άιινπ είδνπο εμσηηθά δψα. Οη θχξηνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη άλζξσπνη απνθηνχλ θαηνηθίδηα δψα είλαη ε δσνθηιία, ε ζπληξνθηθφηεηα, ε παξνρή βνήζεηαο θαη πξνζηαζίαο αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο, ε θχιαμε πνηκλίσλ, ε θχιαμε ρψξσλ, βνήζεηα ζην θπλήγη, θαζψο επίζεο θαη ε βνήζεηα ζε δηάθνξεο ππεξεζίεο φπσο ηα ζψκαηα αζθαιείαο, ε αζηπλνκία θαη νη έλνπιεο δπλάκεηο (άξζξν 1, παξάγξαθνο δ Ν.4039/2012). Ο ηδηνθηήηεο ηνπ δψνπ ζπληξνθηάο έρεη ππνρξεψζεηο απέλαληη ζην δψν θαη είλαη ππεχζπλνο γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπ αιιά θαη γηα ηελ θξνληίδα απηνχ. Οη ππνρξεψζεηο ηνπ ηδηνθηήηε νξίδνληαη απφ ηε λνκνζεζία ηνπ θξάηνπο. ην ζεκείν απηφ ζα γίλεη αλαθνξά ζηηο βαζηθέο αξκνδηφηεηεο πνπ έρεη ν ηδηνθηήηεο ηνπ δψνπ ζπληξνθηάο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ην άξζξν 5 ηνπ Ν.4039/2012, ν ηδηνθηήηεο ηνπ δεζπνδφκελνπ δψνπ ζπληξνθηάο ππνρξενχηαη λα ηεξεί ηνπο θαλφλεο επδσίαο ηνπ δψνπ θαη λα κεξηκλά γηα ηελ θηεληαηξηθή εμέηαζή ηνπ, ε νπνία απνδεηθλχεηαη απφ ηε ζρεηηθή εγγξαθή ζην βηβιηάξην πγείαο ή ζην δηαβαηήξην ηνπ δψνπ, θαζψο θαη λα κεξηκλά γηα ηελ εμαζθάιηζε άλεηνπ, πγηεηλνχ θαη θαηάιιεινπ θαηαιχκαηνο, πξνζαξκνζκέλνπ ζην θπζηθφ ηξφπν δηαβίσζεο ηνπ δψνπ, πνπ λα ηνπ επηηξέπεη λα βξίζθεηαη ζηε θπζηθή ηνπ φξζηα ζηάζε, ρσξίο λα εκπνδίδνληαη νη θπζηθέο ηνπ θηλήζεηο θαη ε δπλαηφηεηά ηνπ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο απαξαίηεηεο γηα ηελ πγεία θαη ηελ επδσία ηνπ άζθεζεο. Δπίζεο πξέπεη λα κεξηκλά γηα ηε ζήκαλζε θαη ηελ θαηαγξαθή ηνπ δψνπ ηνπ, θαζψο θαη γηα ηελ έθδνζε βηβιηαξίνπ πγείαο πξηλ εγθαηαιείςεη ην δψν ηνλ ηφπν γέλλεζήο ηνπ θαη νπσζδήπνηε κέζα ζε πξνζεζκία δχν κελψλ απφ ηε γέλλεζε απηνχ ή κέζα ζε έλα κήλα απφ ηελ εχξεζε ή απφθηεζή ηνπ, θαζψο θαη λα ηνπνζεηεί ζε εκθαλέο ζεκείν ηνπ πεξηιαίκηνπ ηνπ δψνπ κεηαιιηθή θνλθάξδα, ε νπνία παξέρεηαη απφ ηνπο θηεληάηξνπο θαηά ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπ αληηιπζζηθνχ εκβνιηαζκνχ ηνπ (άξζξν 5,Ν.4039/2012). ζνλ αθνξά ηηο αξκνδηφηεηεο πνπ έρεη ν ηδηνθηήηεο ζε ζρέζε κε ην πεξηβάιινλ φπνπ δηακέλεη ην δψν αιιά θαη ηελ ηήξεζε ησλ θαλφλσλ πγηεηλήο, είλαη αλαγθαίν λα ηνληζηεί πσο πξέπεη λα κεξηκλά γηα ηνλ άκεζν θαζαξηζκφ ηνπ 31

32 πεξηβάιινληνο απφ ηα πεξηηηψκαηα ηνπ δψνπ, εθηφο αλ πξφθεηηαη γηα ζθχιν βνήζεηαο θαη εηδηθά γηα ηνπο ηδηνθηήηεο ζθχινπ λα παίξλεη ηα θαηάιιεια κέηξα, ψζηε λα κελ εμέξρεηαη ειεχζεξα ν ζθχινο απφ ην ρψξν ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπ θαη εηζέξρεηαη ζε ρψξνπο άιισλ ηδηνθηεζηψλ ή ζε θνηλφρξεζηνπο ρψξνπο. Δπίζεο, ν ηδηνθηήηεο ζθχινπ πξέπεη λα κεξηκλά γηα λα γίλεηαη ν πεξίπαηνο ζθχισλ πάληα κε ζπλνδφ, γηα ηελ απνθπγή θάζε είδνπο πξφθιεζεο επηζέζεσλ πξνο άιια δψα ή πεδνχο (άξζξν 5,Ν.4039/2012). Δίλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο φηη, ν θάηνρνο ηνπ δψνπ ζπληξνθηάο επζχλεηαη γηα νπνηαδήπνηε βιάβε ή δεκηά, πνπ πξνθαιείηαη απφ ην δψν. Γηα ηα αδέζπνηα δψα ζπληξνθηάο, εθηφο απφ εθείλα ηεο παξαγξάθνπ 5 ηνπ άξζξνπ 9, ε αληίζηνηρε επζχλε βαξχλεη ηνλ νηθείν Γήκν. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ζαθέζηαηα ην λα είλαη έλα δψν ππφ ηελ πξνζηαζία θαη θξνληίδα ηνπ ηδηνθηήηε ηνπ, πξνζδίδεη αξθεηά ζεηηθά ζηνηρεία ζηε δσή ησλ δψσλ απηψλ. Γηα παξάδεηγκα, επηηξέπεηαη ε θάιπςε ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ, φπσο ε παξνρή ζηέγεο, ηξνθήο θαη λεξνχ. Απηφ ην ζηνηρείν ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θξνληίδα θαη ηελ πεξίζαιςε πνπ έρνπλ ηα θαηνηθίδηα ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ηνπ κέζνπ φξνπ δσήο απηψλ. κσο, φπσο ζε θάζε ζηνηρείν ππάξρνπλ δχν φςεηο, κία θαιή αιιά θαη κία θαθή, ζηελ πεξίπησζε απηή, πξνθχπηνπλ θαη αξλεηηθά ζηνηρεία γηα ην ζπγθεθξηκέλν ηξφπν δσήο ησλ δψσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην δεζπνδφκελν δψν εγθισβίδεηαη θαη πεξηνξίδεηαη ζε έλαλ αλζξψπηλν ηξφπν δσήο πνπ ηνπ θαζνξίδεη ηνλ ηξφπν ζπκπεξηθνξάο ηνπ, ψζηε λα εληαρζεί ζην πεξηβάιινλ πνπ ηνπ δηαηίζεηαη. Με άιια ιφγηα, ππάξρεη αλάγθε λα εθπαηδεπηεί ιφγνπ ράξε ζηνλ ηξφπν πνπ ζα πξέπεη λα ζπκπεξηθέξεηαη κέζα ζην ζπίηη πνπ ην θηινμελεί, ψζηε λα κπνξεί λα ζπλππάξρεη κε ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπ. Με απηφ ηνλ ηξφπν, γίλεηαη ζαθέζηαηα πεξηνξηζκφο ζηελ ειεπζεξία ηνπ δψνπ. Σν δήηεκα απηφ θπζηθά ππφθεηηαη ζε εζηθφ πξνβιεκαηηζκφ, φζνλ αθνξά ην θαηά πφζν είλαη εζηθφ λα είκαζηε θάηνρνη δεζπνδφκελσλ δψσλ θαη ηη εζηθέο επζχλεο έρνπκε απέλαληη ζε απηά κε απηή ηελ ελέξγεηα. Σα εξσηήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ πάλσ ζε απηφ ην δήηεκα είλαη πνιιά. Οη άλζξσπνη δίλνπλ αμία ζηα δψα γηα πνιινχο δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο. Έλα εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη εάλ ν θάηνρνο ελφο δεζπνδφκελνπ δψνπ ιακβάλεη εζηθά ππφςε ηνπ ηα ίδηα ηα δψα, σο δψληεο νξγαληζκνχο, ή αλ απιψο δίλεη αμία ζηα δψα εμαηηίαο ηεο ρξήζεο απηψλ. Έλα άιιν εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη θαηά πφζν αμίδνπλ ηα δψα εζηθή ζεψξεζε. Απηνχ ηνπ είδνπο ηα εξσηήκαηα είλαη ηα πξψηα εζηθά δεηήκαηα πνπ αλαδείρζεθαλ ζε ζρέζε κε 32

33 ηηο πεξηβαιινληηθέο αλεζπρίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα δψα θαη ρξήδνπλ θηινζνθηθήο πξνζνρήο θαη αλάιπζεο. (Desjardins, 2006). Σα άηνκα πνπ αζρνιήζεθαλ κε απηά ηα δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ εζηθή ησλ αλζξψπσλ απέλαληη ζηα δψα, είλαη ν Peter Singer αιιά θαη ν Tom Regan. Δλψ, ν Peter Singer εκβάζπλε θπξίσο ζηα εζηθά δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηα δψα βαζηδφκελνο ζε ιφγνπο ρξήζεο ησλ δψσλ, o Tom Regan είλαη ην άηνκν πνπ αλέπηπμε κία ζεσξία πνπ έρεη σο βάζε ηα δηθαηψκαηα ησλ δψσλ, κε ζθνπφ ηελ πξνάζπηζε ηνπο (Desjardins, 2006). Πην ζπγθεθξηκέλα, ν Regan, ζέηεη ζε εζηθφ πξνβιεκαηηζκφ κία αξθεηά δηεπξπκέλε πνηθηιία αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ, νη νπνίεο επεξεάδνπλ ηα δψα. Απηνχ ηνπ είδνπο νη δξαζηεξηφηεηεο πεξηιακβάλνπλ ηε ρξήζε ησλ δψσλ γηα επηζηεκνληθνχο ζθνπνχο, ηε ρξήζε ησλ δψσλ σο ηξνθή, θαζψο θαη άιινπ είδνπο ρξήζεηο ησλ δψσλ φπσο ζην θπλήγη, ζε δσνινγηθνχο θήπνπο, αιιά θαη σο θαηνηθίδηα δψα (Desjardins, 2006). ηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία δίλεηαη έκθαζε ζηελ ελέξγεηα ησλ αλζξψπσλ ζρεηηθά κε ηελ θαηνρή θαηνηθίδησλ δψσλ. χκθσλα κε ην Regan, νη παξαπάλσ πξαθηηθέο είλαη ιαλζαζκέλεο, αιιά φρη εμαηηίαο ηνπ πφλνπ πνπ πξνθαινχλ ζηα δψα, φζν γηαηί δελ ζέβνληαη ηα δηθαηψκαηα ησλ δψσλ, αξλνχκελνη λα ζεβαζηνχλ ηελ εγγελή εζηθή αμία πνπ πξνάγνπλ απηά (Desjardins, 2006). χκθσλα κε ηα παξαπάλσ ινηπφλ, ε εγγελήο εζηθή αμία ησλ θαηνηθίδησλ δψσλ θαηαπαηάηαη, θαζψο απηά δεζκεχνληαη θαη θαηαιήγνπλ ελ ηέιεη λα είλαη εμαξηεκέλα απφ ηε θξνληίδα ελφο ηδηνθηήηε σο αληηθείκελα ρξήζεο, αλήκπνξα λα θαιχςνπλ κφλα ηνπο ηηο αλάγθεο ηνπο γηα ηξνθή θαη λεξφ, ζε πεξίπησζε κε θάιπςεο ηνπο απφ ηνλ ηδηνθηήηε ηνπο. Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν ηα δψα ζπληξνθηάο «εμεκεξψλνληαη» ζε έλα ηξφπν δσήο, ν νπνίνο είλαη ζχκθσλνο κε ηνλ ηξφπν πνπ δεη ν ηδηνθηήηεο πνπ ηα θξνληίδεη. ε ζπλέρεηα ησλ αξκνδηνηήησλ πνπ έρεη έλαο ηδηνθηήηεο απέλαληη ζην θαηνηθίδην ηνπ, ζε πεξίπησζε απψιεηαο ηνπ δψνπ ηνπ, είλαη ππνρξεσκέλνο λα θάλεη δήισζε απψιεηαο ζε θηελίαηξν, πνπ έρεη πηζηνπνηεζεί ζηε Γηαδηθηπαθή Ζιεθηξνληθή Βάζε ζήκαλζεο θαη θαηαγξαθήο ησλ δψσλ ζπληξνθηάο θαη ησλ ηδηνθηεηψλ ηνπο. Δπηπξνζζέησο, φζνλ αθνξά ηελ αλαπαξαγσγή ησλ θαηνηθίδησλ, ν ηδηνθηήηεο ζα πξέπεη λα κεξηκλά γηα ηε ζηείξσζή ηνπ δψνπ ηνπ, εθφζνλ δελ επηζπκεί ηε δηαηήξεζε ησλ λενγέλλεησλ δψσλ ή δελ κπνξεί λα ηα δηαζέζεη ζε λένπο ηδηνθηήηεο. Σέινο, έλα πνιχ ζεκαληηθφ ζεκείν είλαη ε πξφβιεςε πνπ γίλεηαη απφ ηελ ίδηα ηε λνκνζεζία γηα λα κελ παξαηηνχληαη ηα δεζπνδφκελα δψα θαη θαηαιήγνπλ λα γίλνληαη αδέζπνηα. Πην ζπγθεθξηκέλα νξίδεηαη φηη ν ηδηνθηήηεο νθείιεη λα κελ εγθαηαιείπεη ην δψν ηνπ, ελψ 33

34 ζε πεξίπησζε πνπ επηζπκεί λα απνρσξηζηεί ην δψν ζπληξνθηάο, πξέπεη λα γλσζηνπνηεί ζηελ αξκφδηα ππεξεζία ηνπ Γήκνπ ηνπ ηφπνπ ηεο θαηνηθίαο ηνπ ηελ πξφζεζή ηνπ απηή, λα ην παξαδίδεη ζε απηφλ θαη λα ιακβάλεη απφ πηζηνπνηεκέλν θηελίαηξν αληίγξαθν ηεο κεηαβνιήο ηεο εγγξαθήο ηνπ δψνπ ηνπ ζηε Γηαδηθηπαθή Ζιεθηξνληθή Βάζε ζήκαλζεο θαη θαηαγξαθήο ησλ δψσλ ζπληξνθηάο, φπνπ ζα αλαθέξεηαη ν Γήκνο σο πξνζσξηλφο θάηνρνο ηνπ αδέζπνηνπ πιένλ δψνπ (άξζξν 5,Ν.4039/2012). Σν πξφζηηκν ζε πεξίπησζε εγθαηάιεηςεο ηνπ δψνπ, ρσξίο λα έρνπλ γίλεη νη παξαπάλσ ελέξγεηεο, νξίδεηαη ζηα 300 επξψ. χκθσλα κε φζα έρνπλ αλαθεξζεί παξαπάλσ, αληηιακβάλεηαη θαλείο πσο ν θάηνρνο ελφο δψνπ ζπληξνθηάο επσκίδεηαη πνιιέο επζχλεο θαη νθείιεη λα θξνληίδεη ην θαηνηθίδην ηνπ, θαζψο επίζεο λα είλαη πηζηφο, ηεξψληαο ηηο δηαηάμεηο πνπ θαζνξίδνληαη απφ ηε λνκνζεζία ηνπ θξάηνπο. Μάιηζηα ππάξρνπλ θπξψζεηο πνπ νξίδνληαη ζε πεξίπησζε κε ηήξεζεο ησλ παξαπάλσ ππνρξεψζεσλ, κε ηελ επηβνιή πξνζηίκσλ. Αληηιακβάλεηαη ινηπφλ θαλείο πσο ε απφθηεζε ελφο θαηνηθηδίνπ ζα πξέπεη λα είλαη κία απφθαζε πνπ ζα ιεθζεί κε ζνβαξφηεηα θαη ππεπζπλφηεηα, ψζηε λα γίλεηαη ζσζηά ε θξνληίδα ηνπ κε ζπλέπεηα απέλαληη ζε απηφ θαη λα κελ ππνβηβάδεηαη ε αμία ελφο αμηνπξεπνχο ηξφπνπ δηαβίσζεο ησλ δψσλ. 2.3 Σα αδέζπνηα δώα Οξηζκόο θαη αίηηα ηνπ πξνβιήκαηνο Λφγσ ησλ ππνρξεψζεσλ απηψλ πνπ πνιινί ηδηνθηήηεο ελ ηέιεη δελ κπνξνχλ καθξνπξφζεζκα λα ζπλερίζνπλ λα αλαιακβάλνπλ γηα ηε θξνληίδα ησλ δψσλ ηνπο, θαηαιήγνπλ λα εγθαηαιείπνπλ ηα δψα ζπληξνθηάο ηνπο ζην δξφκν. Σα δψα απηά ιέγνληαη αδέζπνηα θαη νξίδνληαη σο ηα δψα ζπληξνθηάο, ηα νπνία είηε δελ έρνπλ θαηνηθία, είηε βξίζθνληαη έμσ απφ ηα φξηα ηεο θαηνηθίαο ηνπ ηδηνθηήηε, ηνπ θαηφρνπ, ηνπ ζπλνδνχ ή ηνπ θχιαθά ηνπο θαη δελ ηεινχλ ππφ ηελ άκεζε επίβιεςε θαη ηνλ έιεγρφ ηνπ (άξζξν1, παξάγξαθνο ε, Ν.4039/2012). Οη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ππάξρνπλ αδέζπνηα δψα είλαη πνιινί. Σα αδέζπνηα δψα κπνξεί λα είλαη δψα πνπ έρνπλ εγθαηαιεηθζεί απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπο, είηε δψα πνπ έρνπλ γελλεζεί απφ άιια αδέζπνηα. ζνλ αθνξά ηελ εγθαηάιεηςε ησλ δψσλ απφ ηνπο ηδηνθηήηεο, απηή γίλεηαη γηα πνιινχο ιφγνπο. Οη ιφγνη κπνξεί λα πξνέξρνληαη απφ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ 34

35 ηδηνθηεηψλ, αιιά θαη απφ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ ίδηνπ ηνπ δψνπ. ζνλ αθνξά ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ηδηνθηεηψλ, έλαο απφ ηνπο ιφγνπο εγθαηάιεηςεο είλαη πσο δελ ππάξρεη επίγλσζε ηεο επζχλεο γηα ηελ απφθηεζε ελφο θαηνηθίδηνπ. Πνιιέο θνξέο νη ηδηνθηήηεο απνθηνχλ έλα θαηνηθίδην θαη κφιηο αληηιεθζνχλ ηηο ππνρξεψζεηο πνπ έρνπλ γηα ηε θξνληίδα απηνχ δψληαο ηηο ππνρξεψζεηο απηέο ζε θαζεκεξηλή βάζε, ην παξαηνχλ ζην δξφκν αλήκπνξν. Αθφκε, κία αθφκε αηηία είλαη νη αιιαγέο πνπ κπνξεί λα επέιζνπλ ζηε δσή ηνπο (π.ρ. απφθηεζε λένπ κέινπο, γεξαηεηά, νηθνλνκηθή δπζρέξεηα), κε ηηο νπνίεο λα αδπλαηνχλ πιένλ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπ δψνπ ηνπο θαη έηζη λα θαηαθεχγνπλ ζηελ εχθνιε ιχζε ηεο εγθαηάιεηςεο. Φπζηθά, ε ηάζε απηή ησλ αηφκσλ απηψλ, δειψλεη παληειή έιιεηςε δσνθηιηθήο παηδείαο θαη ππεπζπλφηεηαο, θαζψο ε ζηάζε ηνπο απηή δειψλεη πσο αληηκεησπίδνπλ ηα δψα σο αληηθείκελα (αμεζνπάξ ζην ζπίηη, παηρλίδη γηα ηα παηδηά) πνπ κεηά ηε ρξήζε ηνπο, ηα βαξηνχληαη θαη ηα «πεηνχλ» ζην δξφκν. Αθφκε, έλαο άιινο ιφγνο πνπ εγθαηαιείπεηαη ηειηθά έλα δψν ζπληξνθηάο, είλαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ ίδηνπ ηνπ δψνπ. Δίλαη ζπρλφ ην θαηλφκελν λα πξνθαινχλ ηα δψα δηάθνξεο πιηθέο δεκηέο ζην ζπίηη θαη νη ηδηνθηήηεο αληί λα ηα εθπαηδεχζνπλ ζε ζσζηνχο ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο, ελ ηέιεη ηα παξαηνχλ. Δπηπξνζζέησο, νη αιιαγέο ζηελ θαηάζηαζε ηνπ ίδηνπ ηνπ δψνπ, φπσο π.ρ. γεξαηεηά, ηξαπκαηηζκφο, αξξψζηηα, αλάπηπμε ηνπ κεγέζνπο ηνπ, κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζηελ εγθαηάιεηςε ηνπ, αθνχ πιένλ νη ηδηνθηήηεο θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο πνπ πξέπεη λα αιιάμνπλ ηελ θαζεκεξηλφηεηα πνπ είραλ ζπλεζίζεη έσο φηνπ εκθαληζηεί ε αιιαγή θαη πηζαλφλ νη αιιαγέο απηέο λα ρξήδνπλ θαη νηθνλνκηθψλ δαπαλψλ (π.ρ. θαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε). Σέινο, κία αθφκε αηηία είλαη λα δεκηνπξγνχλ ηα δψα πξνβιήκαηα ζην πεξηβάιινλ ησλ ηδηνθηεηψλ (π.ρ. ελφριεζε γεηηφλσλ) πξνθαιψληαο γηα παξάδεηγκα θαζαξία, επνκέλσο νη ηδηνθηήηεο ηνπο θαηαιήγνπλ λα ηα εγθαηαιείπνπλ ζην δξφκν. Πξέπεη λα αλαθεξζεί πσο κία αθφκε αηηία πνπ κπνξεί λα ππάξρεη κεγάινο αξηζκφο αδέζπνησλ δψσλ ζηνπο δξφκνπο, είλαη ε γέλλεζε ηνπο απφ ηα ήδε ππάξρνληα αδέζπνηα, ηα νπνία δελ έρνπλ ππνζηεί ζηείξσζε θαη έηζη αλαπαξάγνληαη κε αλεμέιεθηνπο ξπζκνχο πλέπεηεο ηνπ πξνβιήκαηνο Οη ζπλέπεηεο ηεο χπαξμεο ησλ αδέζπνησλ είλαη νδπλεξέο ηφζν γηα ηα ίδηα ηα δψα πνπ θαηαιήγνπλ λα πεξηπιαλψληαη ζην δξφκν, φζν θαη γηα ην πεξηβάιινλ φπνπ 35

36 πεξηπιαλψληαη, ην νπνίν γίλεηαη πιένλ ην λέν ηνπο ζπίηη. Πην ζπγθεθξηκέλα, κία απφ ηηο βαζηθφηεξεο ζπλέπεηεο σο πξνο ηα ίδηα ηα δψα είλαη πσο δελ είλαη πιένλ δπλαηή ε θάιπςε ησλ βαζηθψλ ηνπο αλαγθψλ θαη ζε πεξίπησζε πνπ έλα δψν είλαη απφιπηα εμαξηεκέλν απφ ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ, ζίγνπξα δελ έρεη εθπαηδεπηεί ζηελ αλεχξεζε ηξνθήο κε δηθή ηνπ πξσηνβνπιία. Γη απηφ ην ιφγν ελέρεη ν θίλδπλνο ππνζηηηζκνχ ηνπο. Αθφκε, ηα αδέζπνηα, εθφζνλ δε ηνπο δηαηίζεηαη πιένλ ζηέγε, είλαη εθηεζεηκέλα ζε θάζε είδνπο θίλδπλν θαη ζε θάζε είδνπο θαηξηθά θαηλφκελα, ρσξίο θακία πξνζηαζία, κε απνηέιεζκα λα είλαη πνιχ πην πηζαλή ε πξφθιεζε δηάθνξσλ αζζελεηψλ. Δπηπξνζζέησο, πεξά απφ ηηο αζζέλεηεο πνπ κπνξεί λα πξνθιεζνχλ ιφγσ π.ρ. θξχνπ, ππάξρεη θίλδπλνο αλάπηπμεο κνιπζκαηηθψλ αζζελεηψλ, αθνχ ππάξρεη παληειήο έιιεηςε θαζαξηφηεηαο π.ρ. ηνπ ηξηρψκαηνο ηνπο. Σα αδέζπνηα δψα κπνξεί λα βαζαλίδνληαη απφ δηάθνξεο κνιχλζεηο, ρσξίο θακία ειπίδα γηα ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε. ιεο νη παξαπάλσ ζπλέπεηεο ηνπ λένπ ηξφπνπ δσήο ησλ αδέζπνησλ δψσλ, ζπκβάινπλ ζηε κείσζε ηνπ κέζνπ φξνπ δσήο ηνπο αιιά θαη ζηελ ίδηα ηελ εμαζιίσζε ηνπ ηξφπνπ δσήο ηνπο. ηεξηδφκελνη ζε φια ηα παξαπάλσ, κπνξεί θαλείο λα αληηιεθζεί πσο ζαθέζηαηα φια απηά έρνπλ σο επαθφινπζν θαη ηνπο πξφσξνπο ζαλάηνπο ησλ δψσλ απηψλ. Ζ χπαξμε ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζηνπο δξφκνπο ελέρεη θη άιινπο θηλδχλνπο πνπ δελ αθνξνχλ κφλν ηα ίδηα ηα αδέζπνηα, αιιά θαη ην λέν ηνπο πεξηβάιινλ. Πνιιέο θνξέο, θαζψο δελ έρνπλ αληίιεςε ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ελφο αζηηθνχ πεξηβάιινληνο, γίλνληαη ππαίηηα γηα ηξνραία αηπρήκαηα πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ ζάλαην ζηα ίδηα αιιά θαη ζνβαξά αηπρήκαηα ζηνπο νδεγνχο ησλ ηδηφθηεησλ νρεκάησλ. Αθφκε, φζνλ αθνξά ην γεληθφηεξν πεξηβάιινλ ζην νπνίν πεξηπιαλψληαη, ππάξρεη ν θίλδπλνο λα ππνβαζκηζηνχλ δηάθνξνη δεκφζηνη ρψξνη ιφγσ πξφθιεζεο πιηθψλ δεκηψλ ή επηβάξπλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο απφ ηα αδέζπνηα, π.ρ. κε ηελ εμαγσγή θαη πξνζαγσγή ζθνππηδηψλ απφ θάδνπο ζε δεκφζηνπο ρψξνπο. Δπίζεο, ζηελ πεξίπησζε απηή ηεο πξνζπάζεηαο ησλ δψσλ λα εμάγνπλ απνξξίκκαηα απφ ηνπο θάδνπο κε ζθνπφ λα ηξαθνχλ, ελέρεη θαη ν θίλδπλνο κεηάδνζεο κνιπζκαηηθψλ αζζελεηψλ. Φπζηθά, άιιν έλα ζνβαξφ δήηεκα, είλαη ν θίλδπλνο πνπ ππάξρεη ζε πηζαλέο επηζέζεηο ησλ αδέζπνησλ δψσλ πξνο ηνπο πνιίηεο αιιά θαη ζε άιια αδέζπνηα, ζε πεξίπησζε πνπ θάπνην δψν έρεη κνιπλζεί απφ αζζέλεηεο θαη γίλεηαη επηζεηηθφ θαη επηθίλδπλν. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε πξφζθαηε κειέηε πνπ πινπνηήζεθε ηνλ Φεβξνπάξην 2015 ζε 11 Βαιθαληθέο ρψξεο (Πιαηθφξκα Π.Ο.Τ.Ε 36

37 γηα ηελ Δπεκεξία ησλ Εψσλ ζηελ Δπξψπε), ηελ ηειεπηαία πεληαεηία φπνπ ν αξηζκφο ησλ αδέζπνησλ ζθχισλ έρεη απμεζεί ζην 70% ησλ Βαιθαληθψλ ρσξψλ, πεξηζηαηηθά ιχζζαο ζεκεηψλνληαη ζην 80% ησλ βαιθαληθψλ ρσξψλ. ηελ πεξηνρή έρνπλ δηαγλσζηεί ζε αλζξψπνπο πάλσ απφ ρίιηα θξνχζκαηα απηήο ηεο ζαλαηεθφξνπ λφζνπ κέζα ζην 2014 ( Σέινο, φζνλ αθνξά ηελ αθεξαηφηεηα ησλ ίδησλ ησλ δψσλ, ππάξρεη ε πηζαλφηεηα λα απνηειέζνπλ ζηφρν αζπλεηδήησλ, σο εχθνινη ζηφρνη, κε ζθνπφ ηελ ςπραγσγία ησλ αζπλεηδήησλ θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ δψσλ άλεπ νπζίαο, γεγνλφο πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ θαθνπνίεζε ηνπο, ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ρσξίο θακία θχξσζε ησλ πξάμεσλ απηψλ Σξόπνη αληηκεηώπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο Τπάξρνπλ πνιινί ηξφπνη γηα λα αληηκεησπηζηεί ην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα. αθέζηαηα ε πξφιεςε είλαη ν θαιχηεξνο ηξφπνο γηα λα αληηκεησπηζηεί ζηε ξίδα ηνπ ην πξφβιεκα. ε απηφ ην ζεκείν παίδεη πνιχ ζπνπδαίν ξφιν ν ζεζκφο ηεο εθπαίδεπζεο. Μέζσ ηνπ ζεζκνχ ηεο εθπαίδεπζεο κπνξεί λα πξναρζεί ε θηινδσία θαη λα αλαπηπρζνχλ αμίεο θαη ζηάζεηο ζηα άηνκα, πξνθεηκέλνπ λα είλαη πην ππεχζπλα σο πξνο ηελ απφθηεζε θαηνηθίδησλ δψσλ. Ο ζεζκφο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη θαζνξηζηηθφο θαη απηφ απνδεηθλχεηαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη νξίδεηαη θαη απφ ηε λνκνζεζία ηνπ θξάηνπο λα γίλνληαη δξάζεηο κέζσ απηήο γηα ηελ πξναγσγή ηεο θηινδσίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ην άξζξν 18 ηνπ Ν.4039/2012, νη αξκφδηεο ππεξεζίεο ηνπ Τπνπξγείνπ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ ζε ζπλεξγαζία κε άιινπο θνξείο κεξηκλνχλ γηα ηελ νξγάλσζε επηκνξθσηηθψλ ζεκηλαξίσλ θαη ηελ πξνβνιή απφ ηα κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο, πξνγξακκάησλ πιεξνθφξεζεο θαη εθπαίδεπζεο ησλ αηφκσλ, πνπ είλαη ηδηνθηήηεο ή θάηνρνη δψσλ ζπληξνθηάο θαη ησλ αηφκσλ, πνπ αζρνινχληαη κε ηελ εθηξνθή, εθπαίδεπζε, εκπφξην θαη θχιαμε ησλ δψσλ απηψλ, θαζψο θαη γηα ηελ ελεκέξσζε ηνπηθψλ θνηλσληψλ θαη νκάδσλ ζρεηηθά κε ην πεξηερφκελν ησλ δηαηάμεσλ πνπ αθνξνχλ ζηελ πξνζηαζία ησλ δψσλ. Δπίζεο, γίλνληαη ελέξγεηεο γηα ηελ πξνψζεζε, επαηζζεηνπνίεζε θαη αλάπηπμε ηεο ηδέαο ηεο θηινδσίαο ζε λεπηαγσγεία θαη ζρνιεία κε εθδειψζεηο, νκηιίεο, πξνβνιέο, ζεκηλάξηα αληηκεηψπηζεο θαη ρεηξηζκνχ αδέζπνησλ δψσλ θαη άιια θαηάιιεια εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα. Με θνηλή απφθαζε ησλ Τπνπξγψλ Οηθνλνκηθψλ θαη Αγξνηηθήο 37

38 Αλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ κπνξεί λα ρξεκαηνδνηνχληαη νη δξαζηεξηφηεηεο, πνπ αλαθέξνληαη παξαπάλσ θαη λα θαζνξίδνληαη νη φξνη θαη πξνυπνζέζεηο γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε απηή. Αληηιακβάλεηαη ινηπφλ θαλείο, πσο εθφζνλ νη δξαζηεξηφηεηεο απηέο είλαη ρξεκαηνδνηνχκελεο, ζαθέζηαηα δίλεηαη κεγάιε βαξχηεηα απφ ην θξάηνο γηα ηελ πινπνίεζε απηψλ. Δπηπξνζζέησο, ζε επίπεδν αμηψλ, έλαο πηζαλφο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο είλαη λα ππάξμεη δηάινγνο γηα ηελ αμία ησλ δψσλ, πξάγκα πνπ ζα κπνξνχζε λα γίλεη είηε κέζα απφ εθδειψζεηο πνπ ζα έρνπλ ην ζθνπφ απηφ, είηε κέζα απφ δηάθνξα κελχκαηα πνπ ζα πξνβάιινληαη απφ ηα ΜΜΔ θαη ζα πξνσζνχλ ηελ ηδέα ηεο αμίαο ησλ δψσλ. ην ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ, ζπνπδαίν ξφιν παίδεη ε πεξηβαιινληηθή επηθνηλσλία, ε νπνία ιεηηνπξγεί σο κνριφο αλάδεημεο θαη πξνψζεζεο πεξηβαιινληηθψλ αμηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε αλάδεημε πεξηβαιινληηθψλ αμηψλ, νη νπνίεο απνηεινχλ ην ζεκέιην ιίζν γηα ηελ νηθνδφκεζε κηαο ζηέξεεο ζπλείδεζεο επαηζζεηνπνηεκέλσλ, ππεχζπλσλ θαη ελεξγψλ πνιηηψλ ζε ζέκαηα πεξηβάιινληνο θξίλεηαη αλαγθαία. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε ε πξνψζεζε ησλ αμηψλ απηψλ δελ κπνξεί παξά λα δηαρέεηαη, ζε παγθφζκην επίπεδν, κε ηελ αλάπηπμε ζηξαηεγηθψλ πεξηβαιινληηθήο επηθνηλσλίαο, νη νπνίεο απνηεινχλ εγγχεζε γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα κεηάδνζεο κελπκάησλ κε πεξηβαιινληηθφ πεξηερφκελν, πνπ απνζθνπνχλ ζηελ αληηθεηκεληθή ελεκέξσζε φισλ ησλ πνιηηψλ, αίξνληαο θάζε πξνζπάζεηα απνπξνζαλαηνιηζκνχ θαη παξαπιεξνθφξεζεο ηνπο (ηακάηεο, 2013, αλαθνξά ζην Καΐια, Μφγηαο θαη Παπαβαζηιείνπ). Βέβαηα, νη ζπγθεθξηκέλνη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο, ζηα δχν απηά επίπεδα ησλ αμηψλ θαη ηεο εθπαίδεπζεο, δελ κπνξνχλ λα θέξνπλ άκεζα απνηειέζκαηα θαη λα εμππεξεηήζνπλ βξαρππξφζεζκνπο ζηφρνπο. Σα απνηειέζκαηα απηψλ ησλ ελεξγεηψλ θαίλνληαη καθξνπξφζεζκα θαη ππάξρεη πηζαλφηεηα λα κελ επηηεπρζεί θαη θαλέλαο ζηφρνο. κσο, ζεκαζία έρεη ε πξνζπάζεηα γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ απηψλ. Γεληθφηεξα, ε αμηνπνίεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο επηθνηλσλίαο, ππεξεηεί δχν ζεζκηθέο ιεηηνπξγίεο, ηελ πξαγκαηηζηηθή (pragmatic) θαη ηε ζπληαθηηθή (constitutive). Ζ πξψηε ιεηηνπξγία ζπλδέεηαη κε δπλαηφηεηεο ζηήξημεο αλζξψπσλ θαη νξγαληζκψλ γεληθφηεξα, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζνχλ άκεζνη, βξαρππξφζεζκνη ζηφρνη πινπνίεζεο πεξηβαιινληηθψλ πξαθηηθψλ. Φπζηθά νη ηξφπνη δξάζεηο, ζα θαζνξηζηνχλ κέζα απφ ελεκέξσζε, θαηάξηηζε θαη εθπαίδεπζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ αηφκσλ. Ζ ζπληαθηηθή ιεηηνπξγία, ε νπνία είλαη ζπλπθαζκέλε κε ην ζεζκφ ηεο εθπαίδεπζεο, αθνξά ηελ καθξνπξφζεζκε δηακφξθσζε αληηιήςεσλ γηα 38

39 πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα, ηελ αλάπηπμε αμηψλ, ζηάζεσλ θαη ηδενινγηψλ ζρεηηθά κε πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα (ηακάηεο, 2013). Αθφκε, ππάξρεη θαη άιιε ιχζε ζην επίπεδν ηεο πξφλνηαο θαη ηεο πξφιεςεο ηνπ δεηήκαηνο, ε νπνία είλαη ε δηαδηθαζία ηεο ζηείξσζεο. Με άιια ιφγηα, ε ζηείξσζε ησλ δψσλ απηψλ, ζα κπνξνχζε λα ιεηηνπξγήζεη αλαζηαιηηθά ζηε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αδέζπνησλ ψζηε λα κελ αλαπαξάγνληαη θαη λα κελ απμάλεηαη ξαγδαία ν αξηζκφο ηνπο. Πέξα απφ ηε δηαδηθαζία ηεο ζηείξσζεο, ε νπνία θπζηθά πξνβάιεη κία πνιχ ζεκαληηθή ιχζε γηα απηφ ην δήηεκα, ε ιεηηνπξγία πεξηζζφηεξσλ δσνθηιηθψλ ηδξπκάησλ θαη αζχισλ ζαθέζηαηα ζα βνεζνχζε ζηε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αδέζπνησλ δψσλ. ζν πεξηζζφηεξα είλαη ηα δσνθηιηθά ηδξχκαηα, ηφζν κεγαιχηεξνο ζα είλαη ν αξηζκφο ησλ δψσλ πνπ ζα κπνξνχλ λα θηινμελήζνπλ, ψζηε λα κελ πεξηπιαλψληαη αλήκπνξα ζην δξφκν. Μία αθφκε ιχζε, ε νπνία απνηειεί κία ιχζε πεξηζζφηεξν ειέγρνπ θαη πξφθιεζεο θφβνπ ζηνπο ηδηνθηήηεο, ζε πεξίπησζε κε ηήξεζεο ζσζηήο ζπκπεξηθνξάο, ζα ήηαλ λα πθίζηαληαη ηα ηδηφθηεηα δψα ζήκαλζε κε εθαξκνγή microchip, ψζηε λα γίλεηαη εχθνια ν εληνπηζκφο ηνπο ζε νπνηαδήπνηε ζηηγκή θαη έηζη λα κελ κπνξνχλ λα εγθαηαιεηθζνχλ ζην δξφκν απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπο. Βέβαηα, απηφ απνηειεί έλα είδνο «αζηπλφκεπζεο», φκσο, φηαλ δελ ππάξρεη παηδεία θαη ππεπζπλφηεηα ζρεηηθά κε ηηο ππνρξεψζεηο απέλαληη ζην θαηνηθίδην δψν πνπ δηαζέηεη θάπνηνο, ηφηε ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη πην απζηεξά κέηξα. Σέινο, φζνλ αθνξά ην επίπεδν ηεο πξφιεςεο-πξφλνηαο, ζπνπδαίν ξφιν ζα κπνξνχζε λα δηαδξακαηίζεη ν εζεινληηζκφο απφ ηδηψηεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο, κέζα απφ ηελ πηνζεζία θαη θξνληίδα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. ίγνπξα, ηέηνηνπ είδνπο ελέξγεηεο, φπσο νη παξαπάλσ πνπ αλαθέξνληαη, ζα βνεζνχζαλ πνιχ ζηε κείσζε ή αθφκε θαη εμάιεηςε ηνπ πξνβιήκαηνο. Οη παξαπάλσ ελέξγεηεο αθνξνχλ ην επίπεδν ηεο πξφιεςεο-πξφλνηαο θαη ην επίπεδν ηεο εθπαίδεπζεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο ησλ αδέζπνησλ δψσλ. κσο, δηάθνξεο ελέξγεηεο κπνξνχλ λα γίλνπλ θαη ζε άιια επίπεδα, φπσο ζην επίπεδν ησλ ζεζκψλ ηνπ θξάηνπο, κέζσ ηεο επηβνιήο πξνζηίκσλ πνπ νξίδνληαη ζχκθσλα κε ην Ν.4039/2012, αιιά θαη κε εθαξκνγή ησλ λφκσλ απφ ηνπο αξκφδηνπο επνπηηθνχο θνξείο φπσο είλαη νη αζηπλνκηθέο, θηεληαηξηθέο θαη εηζαγγειηθέο αξρέο. ην ζεκείν απηφ, αθνχ έγηλε αλαθνξά ζηνπο πηζαλνχο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηνπ δεηήκαηνο, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαιπζεί ην ηη πξνβιέπεηαη ζηε λνκνζεζία ηνπ θξάηνπο ζρεηηθά κε ηελ πεξηζπιινγή αιιά θαη ηε δηαρείξηζε ησλ αδέζπνησλ δψσλ, ψζηε λα 39

40 θαηαλνεζνχλ ηα κέηξα πνπ ιακβάλνληαη απφ ην ίδην ην θξάηνο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο Ννκνζεζία ζρεηηθά κε ηε πεξηζπιινγή θαη δηαρείξηζε ησλ αδέζπνησλ δώσλ χκθσλα κε ην άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012, νη Γήκνη ππνρξενχληαη λα κεξηκλνχλ γηα ηελ πεξηζπιινγή θαη ηε δηαρείξηζε ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζπληξνθηάο. Ζ αξκνδηφηεηα απηή κπνξεί λα αζθείηαη θαη απφ ζπλδέζκνπο δήκσλ, θαζψο θαη απφ θηιoδσηθέο ελψζεηο θαη ζσκαηεία ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ αξκφδην Γήκν, εθφζνλ απηά δηαζέηνπλ ππνδνκή, ζπληζηάκελε ζηελ χπαξμε θαηάιιεισλ ζρεηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ ή νρεκάησλ κεηαθνξάο δψσλ θαη αλζξψπηλν δπλακηθφ κε εκπεηξία ζην ρεηξηζκφ ησλ δψσλ. Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ θαζνξίδνληαη ην είδνο θαη ν αξηζκφο ησλ εγθαηαζηάζεσλ θαη ησλ νρεκάησλ, θαζψο θαη ε εκπεηξία ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ, πνπ πξέπεη λα δηαζέηνπλ νη θηινδσηθέο ελψζεηο θαη ηα ζσκαηεία, γηα ηελ άζθεζε ησλ αξκνδηνηήησλ απηήο ηεο παξαγξάθνπ (παξάγξαθνο 1, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). Γηα ηνλ παξαπάλσ ζθνπφ θάζε Γήκνο ή φκνξνη ή ζπλεξγαδφκελνη Γήκνη ηδξχνπλ θαη ιεηηνπξγνχλ δεκνηηθά ή δηαδεκνηηθά θηεληαηξεία θαη θαηαθχγηα αδέζπνησλ δψσλ ζπληξνθηάο επηηξεπνκέλεο ηεο ζπλεξγαζίαο κε ελδηαθεξφκελα θηιoδσηθά ζσκαηεία θαη ελψζεηο ή θαη εζεινληέο θηιφδσνπο ζε ηδηφθηεηνπο ή κηζζσκέλνπο ή παξαρσξνχκελνπο απφ ην Γεκφζην, ηελ Πεξηθέξεηα ή απφ ηδηψηεο ρψξνπο. ηνπο Γήκνπο είλαη δπλαηφλ λα παξέρεηαη θαη νηθνλνκηθή ελίζρπζε απφ δεκφζηνπο ή ηδησηηθνχο θνξείο γηα ηε δεκηνπξγία θαη ιεηηνπξγία θαηαθπγίσλ. Σα θαηαθχγηα απηά ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζπληξνθηάο απνηεινχλ ρψξνπο πξνζσξηλήο παξακνλήο θαη πεξίζαιςεο ηνπο (παξάγξαθνο 2, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). ζνλ αθνξά ηελ πεξηζπιινγή ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζπληξνθηάο ζπγθξνηνχληαη ζπλεξγεία απφ άηνκα θαηάιιεια εθπαηδεπκέλα θαη έκπεηξα ζηελ αηρκαισζία δψσλ ζπληξνθηάο, πνπ θαζνδεγνχληαη θαη ειέγρνληαη ζην έξγν ηνπο απφ θηελίαηξν, ν νπνίνο νξίδεηαη απφ ηελ αξκφδηα ππεξεζία Κηεληαηξηθήο ηνπ Γήκνπ (παξάγξαθνο 3, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). Σα αδέζπνηα δψα ζπληξνθηάο, πνπ πεξηζπιιέγνληαη, νδεγνχληαη ηκεκαηηθά ζηα ππάξρνληα θαηαθχγηα αδέζπνησλ δψσλ ζπληξνθηάο, ζηα δεκνηηθά θηεληαηξεία ή ζε εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο θαη ζε ηδησηηθά θηεληαηξεία, πνπ δηαζέηνπλ ηελ θαηάιιειε ππνδνκή θαη κπνξνχλ λα θηινμελήζνπλ πξνζσξηλά θαη γηα εχινγν 40

41 ρξνληθφ δηάζηεκα ηα πξνο πεξίζαιςε δψα, κέρξη ηελ απνζεξαπεία ηνπο. Δθεί, ππνβάιινληαη ζε θηεληαηξηθή εμέηαζε, ζηεηξψλνληαη, ζεκαίλνληαη κε ειεθηξνληθή ζήκαλζε σο αδέζπνηα θαη θαηαγξάθνληαη ζηε δηαδηθηπαθή ειεθηξνληθή βάζε. Αλ δηαπηζησζεί απφ ηελ θηεληαηξηθή εμέηαζε φηη είλαη ηξαπκαηηζκέλα ή πάζρνπλ απφ ηάζηκν λφζεκα, ππνβάιινληαη ζηελ θαηάιιειε ζεξαπεπηηθή αγσγή. Αλ δηαπηζησζεί φηη είλαη επηθίλδπλα δψα ζπληξνθηάο ή φηη πάζρνπλ απφ αλίαηε αζζέλεηα ή φηη είλαη πιήξσο αλίθαλα λα απηνζπληεξεζνχλ ιφγσ γήξαηνο ή αλαπεξίαο θαη ε δηαηήξεζή ηνπο ζηε δσή είλαη πξφδεια αληίζεηε κε ηνπο θαλφλεο επδσίαο ηνπο θαη αξλεζνχλ ηα θηινδσηθά ζσκαηεία ηεο πεξηνρήο λα αλαιάβνπλ ηε θξνληίδα, επνπηεία θαη ηε δηαδηθαζία πηνζεζίαο ηνπο, ππνβάιινληαη ζε επζαλαζία (παξάγξαθνο 4, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). ζνλ αθνξά ηα αδέζπνηα δψα ζπληξνθηάο, πνπ πεξηζπιιέγνληαη, θαη δηαπηζηψλεηαη απφ ηε ζήκαλζή ηνπο φηη έρνπλ ηδηνθηήηε, πνπ έρεη δειψζεη ή ακέιεζε λα δειψζεη ηελ απψιεηά ηνπο, επηζηξέθνληαη ζε απηφλ (παξάγξαθνο 5, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). Αδέζπνηα δψα ζπληξνθηάο, πνπ πεξηζπιιέγνληαη, θαη δηαπηζηψλεηαη φηη είλαη πγηή ή έρνπλ πιένλ απνζεξαπεπζεί, θαζψο θαη ηα πξνεξρφκελα απφ παξάδνζε απφ ηνλ ηδηνθηήηε ηνπο κπνξνχλ λα πηνζεηνχληαη απφ ελήιηθα άηνκα ή απφ θηινδσηθέο ελψζεηο θαη ζσκαηεία, πνπ ιεηηνπξγνχλ λφκηκα (παξάγξαθνο 6, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). ε θάζε πεξίπησζε ηα δψα ζπληξνθηάο, πνπ πηνζεηνχληαη, ζεκαίλνληαη άκεζα ειεθηξνληθά θαη θαηαγξάθνληαη ζηε Γηαδηθηπαθή Ζιεθηξνληθή Βάζε κε ηα πιήξε ζηνηρεία ηνπ πξνζσξηλνχ θαη ηνπ νξηζηηθνχ ηδηνθηήηε ηνπο θαη ππνβάιινληαη ζε απνπαξαζίησζε θαη εκβνιηαζκφ. Καηά ηελ παξάδνζε ελφο δψνπ γηα πηνζεζία ππνγξάθεηαη ε «Γήισζε Τηνζεζίαο δψνπ απφ λέν ηδηνθηήηε» κεηαμχ ηνπ ππεπζχλνπ ηνπ θαηαθπγίνπ ή ηνπ θηινδστθνχ ζσκαηείνπ θαη ηνπ λένπ ηδηνθηήηε (παξάγξαθνο 7, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). Εψα ζπληξνθηάο, πνπ δελ έρνπλ πηνζεηεζεί θαη ζχκθσλα κε γλσκάηεπζε ηνπ θηελίαηξνπ θξίλνληαη φηη είλαη πγηή, επαλεληάζζνληαη άκεζα ζην νηθείν ηνπο πεξηβάιινλ, εληφο ησλ δηνηθεηηθψλ νξίσλ ηνπ Γήκνπ πνπ πεξηζπιιέγεζαλ, αθνχ πξνεγνπκέλσο ειεγρζεί φηη έρνπλ ζεκαλζεί θαη θαηαγξαθεί ειεθηξνληθά θαη φηη έρνπλ ππνβιεζεί ζε απνπαξαζίησζε, εκβνιηαζκφ θαη ζηείξσζε (παξάγξαθνο 9, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). Γηα ηελ επαλαθνξά ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζπληξνθηάο ιακβάλεηαη ππφςε ε ππθλφηεηα ηνπ πιεζπζκνχ ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζηελ πεξηνρή πνπ επαλαθέξνληαη. Σελ επζχλε γηα ηελ επίβιεςε θαη 41

42 ηε θξνληίδα ησλ επαλεληαζζφκελσλ αδέζπνησλ δψσλ έρνπλ απφ θνηλνχ νη Γήκνη νη νπνίνη κάιηζηα δχλαληαη λα δεκηνπξγήζνπλ θαη ζεκεία παξνρήο ηξνθήο θαη λεξνχ γηα ηα δψα απηά, θαζψο θαη ηα ζπλεξγαδφκελα κε απηνχο θηινδσηθά ζσκαηεία θαη ελψζεηο. Γελ επηηξέπεηαη επαλαθνξά ζε πεξηνρέο πνπ δηαζέηνπλ λνζνθνκεία, ζρνιεία, αζιεηηθά θέληξα, απηνθηλεηφδξνκνπο ηαρείαο θπθινθνξίαο, ιηκάληα, αεξνδξφκηα θαη αξραηνινγηθνχο ρψξνπο (παξάγξαθνο 10, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). ζνλ αθνξά ηηο ζηεηξψζεηο ζε αδέζπνηα δψα ζπληξνθηάο, αιιά θαη ηε ζήκαλζε θαη θαηαγξαθή ηνπο, πξαγκαηνπνηνχληαη δσξεάλ θαη απφ εζεινληέο αιινδαπνχο θηεληάηξνπο, νη νπνίνη ζπγθεληξψλνπλ φιεο ηηο απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο, πξνθεηκέλνπ λα κπνξνχλ λα αζθήζνπλ λφκηκα ην επάγγεικα ηνπ θηεληάηξνπ ζηελ Διιάδα, ζχκθσλα κε ηελ επξσπατθή θαη εζληθή λνκνζεζία. Οη ζηεηξψζεηο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηνχληαη θαη ζε θηλεηέο εγθαηαζηάζεηο θαηάιιειεο γηα άζθεζε θηεληαηξηθψλ πξάμεσλ, πνπ δηαζέηνπλ νη πξναλαθεξφκελνη θηελίαηξνη (παξάγξαθνο 11, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). ε θάζε Γήκν ζπγθξνηείηαη κε απφθαζε ηνπ Γεκάξρνπ πεληακειήο επηηξνπή παξαθνινχζεζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο δηαρείξηζεο αδέζπνησλ δψσλ ζπληξνθηάο, ηα δχν κέιε ηεο νπνίαο νξίδνληαη απφ ηα πην αληηπξνζσπεπηηθά θηινδσηθά ζσκαηεία θαη ηηο ελψζεηο, πνπ εδξεχνπλ ζην Γήκν ή ζηελ νηθεία Πεξηθεξεηαθή Δλφηεηα. Τπνρξεσηηθά ζηελ επηηξνπή κεηέρνπλ έλαο (1) θηελίαηξνο θαη έλαο (1) εθπξφζσπνο θπλεγεηηθνχ ζπιιφγνπ πνπ εδξεχεη ζην Γήκν ή ηελ νηθεία Πεξηθεξεηαθή Δλφηεηα. Ζ πξναλαθεξζείζα επηηξνπή απνθαζίδεη γηα ηελ επηθηλδπλφηεηα ελφο δψνπ ζπληξνθηάο, θαζψο αληηκεησπίδεη ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ θαηά ηε δηαρείξηζε ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Τπεχζπλνη γηα ηε δεκηνπξγία δηθηχνπ ελεκέξσζεο ησλ πνιηηψλ γηα ηα δψα πνπ δηαηίζεληαη πξνο πηνζεζία είλαη νη Γήκνη, νη Πεξηθεξεηαθέο Δλφηεηεο θαη νη Πεξηθέξεηεο. (παξάγξαθνο 12, άξζξν 9 ηνπ Ν.4039/2012). 2.4 Δλεκέξσζε θαη δηάρπζε ηνπ δεηήκαηνο γηα θνηλσληθή επαηζζεηνπνίεζε Σα ηειεπηαία ρξφληα δηαθξίλεηαη κία έληνλε δξαζηεξηνπνίεζε φζνλ αθνξά ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ ζρεηηθά κε ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Ζ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ πιεζπζκνχ επηηπγράλεηαη κέζα απφ κία ζπγθεθξηκέλε κνξθή επηθνηλσλίαο: ηελ «πεξηβαιινληηθή επηθνηλσλία». χκθσλα κε ην ηακάηε, ζηελ πεξηβαιινληηθή επηθνηλσλία αμηνπνηείηαη νιφθιεξν ην θάζκα πνπ αθνξά ηηο αξρέο, ηηο ζηξαηεγηθέο, αιιά θαη ηηο ηερληθέο επηθνηλσλίαο κε ζηφρν ηελ απνδνηηθφηεξε 42

43 δηαρείξηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ (ηακάηεο, 2013). Ζ πεξηβαιινληηθή επηθνηλσλία» κειεηά θαη εθαξκφδεη δηάθνξεο κεζφδνπο, κε ηηο νπνίεο, ηα άηνκα, ηδξχκαηα, νξγαλψζεηο, αιιά θαη θνηλσλίεο, αμηνπνηνχλ πιεξνθνξίεο, πξνθεηκέλνπ λα αλαιάβνπλ πξσηνβνπιίεο γηα αλάιεςε δξάζεο γηα πνιιά πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα (Cox, 2009). Έλα πνιχ ζεκαληηθφ βήκα πνπ έρεη επηηεπρζεί γηα ηε δηάρπζε ηνπ δεηήκαηνο ησλ αδέζπνησλ δψσλ θαη ηελ θνηλσληθή επαηζζεηνπνίεζε, είλαη ε θαζηέξσζε ηεο Παγθφζκηαο Ζκέξαο Αδέζπνησλ Εψσλ, ε νπνία έρεη νξηζηεί σο ε 4 ε Απξηιίνπ (4/4). Σν έηνο πνπ θαζηεξψζεθε είλαη ην 2010 θαη έγηλε κε πξσηνβνπιία ησλ νιιαλδηθψλ θηινδσηθψλ νξγαλψζεσλ κε ζθνπφ ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο ζρεηηθά κε ηελ ηχρε ησλ 600 εθαηνκκπξίσλ αδέζπνησλ δψσλ πνπ ππνινγίδεηαη φηη δηαβηνχλ ππφ άζιηεο ζπλζήθεο ζε νιφθιεξν ηνλ πιαλήηε ( Βέβαηα, ζα κπνξνχζε λα πεη θάπνηνο πσο κία κέξα ην ρξφλν δελ είλαη αξθεηή γηα λα γίλνπλ δξάζεηο κε ζθνπφ ηελ εμάιεηςε ηνπ πξνβιήκαηνο. κσο, ην γεγνλφο φηη έζησ, κία κέξα ηνπ ρξφλνπ αλαδεηθλχεηαη φιν ην δήηεκα, είλαη πνιχ ζεκαληηθφ επίηεπγκα. ίγνπξα, πνιιά άηνκα παγθφζκηα ελεκεξψλνληαη θαη επαηζζεηνπνηνχληαη γηα ην πξφβιεκα θαη πηζαλφλ λα αλαιάβνπλ θαη δξάζε, ζηνηρεία πνπ απνηεινχλ ζθνπνχο ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο (γλψζε-επαηζζεηνπνίεζε-ζηάζε-δξάζε). Έλα παξάδεηγκα δξάζεο πνπ έγηλε κε αθνξκή ηελ Παγθφζκηα Ζκέξα ησλ Αδέζπνησλ Εψσλ, είλαη κία ηαηλία κηθξνχ κήθνπο πνπ πινπνηήζεθε, κε ηελ νλνκαζία «Roxy». Πην ζπγθεθξηκέλα πινπνηήζεθε ζηελ Αζήλα θαη έιαβαλ κέξνο αθηινθεξδψο γλσζηνί εζνπνηνί, κε ζθνπφ ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ θνηλνχ γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Μία αθφκε δξάζε ήηαλ ε έθζεζε έξγσλ κε νλνκαζία «Love the strays», ζηελ νπνία έιαβαλ κέξνο δηαθφξσλ εηδψλ θαιιηηέρλεο, κε ζθνπφ ηελ πξνάζπηζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπο. αθέζηαηα, νη δξάζεηο πνπ γίλνληαη είλαη πάξα πνιιέο θαη δηαθέξνπλ απφ ηφπν ζε ηφπν. ιεο φκσο, έρνπλ έλα θνηλφ ζθνπφ: ηελ επαηζζεηνπνίεζε θαη θηλεηνπνίεζε ηνπ θνηλνχ γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Γεληθφηεξα, ηα θχξηα κέζα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ην ζθνπφ αλάδεημεο θαη δηάρπζεο ηνπ δεηήκαηνο είλαη πνιιά. ηε ζπγθεθξηκέλε θάζε, γίλεηαη αλαθνξά ζηα κέζα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν. Σα θπξηφηεξα είλαη: ηα Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο, ηα Μέζα Κνηλσληθήο Γηθηχσζεο, θαζψο επίζεο θαη δηάθνξεο ζειίδεο πνπ ππάξρνπλ ζην δηαδίθηπν. Πην ζπγθεθξηκέλα φζσλ αθνξά ηα Μ.Μ.Δ, ην ζέκα πξνσζείηαη κέζα απφ δηάθνξα ηειενπηηθά ζπνη πνπ πξνβάιινληαη δηάθνξεο 43

44 ζηηγκέο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαθεκίζεσλ, ζην ηειενπηηθφ θνηλφ. Γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ, πινπνηήζεθε κία θακπάληα, πνπ θέξεη ηνλ ηίηιν «ηακάηα ηψξα! Κνίηαμε ηα κάηηα ηνπο!», κε πξσηνβνπιία ηεο Παλειιαδηθήο Φηινδσηθήο θαη Πεξηβαιινληηθήο Οκνζπνλδίαο (Π.Φ.Π.Ο.). Ζ θακπάληα απηή, απνηειείηαη απφ 8 ζχληνκα βίληεν, ζηα νπνία ζπκκεηέρνπλ γλσζηνί εζνπνηνί, ηξαγνπδηζηέο, πνδνζθαηξηζηέο, ψζηε λα ζπκβάιινπλ ζε απηφ ην εγρείξεκα κε ηελ αλαγλσξηζηκφηεηα ηνπο. Σα ζπγθεθξηκέλα βίληεν δηαθηλνχληαη κέζα απφ ηα Μ.Μ.Δ, αιιά θαη κέζα απφ ηα κέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο ( ηα κέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο (π.ρ. facebook) ππάξρνπλ πάξα πνιιέο ζειίδεο, φπνπ κπνξεί θαλείο λα αλαξηήζεη νπνηνδήπνηε πιηθφ αθνξά ηα αδέζπνηα δψα θαη λα γίλεη άκεζε επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ ρξεζηψλ ηνπ δηαδηθηχνπ, κε ζθνπφ ηελ εχξεζε ελφο εγθαηαιειεηκκέλνπ δψνπ, ηε βνήζεηα θάπνηνπ ηξαπκαηηζκέλνπ θηι. Δλδεηθηηθά, θάπνηεο απφ ηηο νλνκαζίεο ησλ ζειίδσλ πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί κε απηφ ην ζθνπφ είλαη: «stray», «αο βνεζήζνπκε ζηελ πξάμε ηα αδέζπνηα», «Φάξκα Αδέζπνησλ Εψσλ», «Δλεξγή θνηλσλία γηα ηα αδέζπνηα», «Διιεληθφ ηακείν κέξηκλαο δψσλ», «θηιφδσνη» θιπ. ( ην ζεκείν απηφ, είλαη ζεκαληηθφ λα γίλεη αλαθνξά θαη ζε έλα κειινληηθφ project πνπ ζρεδηάδεηαη απφ θάπνηα εηαηξία, ην νπνίν αθνξά κηα εθαξκνγή πνπ ζα βνεζήζεη αξθεηά ζηελ ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ. Ζ εθαξκνγή θηινδνμεί λα ζπγθεληξψλεη φιεο ηηο πιεξνθνξίεο ζε κηα πιαηθφξκα ψζηε λα γίλεηαη πην απνηειεζκαηηθή θαη γξήγνξε ε αληηκεηψπηζε θάζε πεξηζηαηηθνχ, αδέζπνηνπ δψνπ. Ζ χπαξμε απηήο ηεο εθαξκνγήο, ζηνρεχεη: ζηελ άκεζε ελεκέξσζε γηα δψα πνπ βξέζεθαλ είηε αδέζπνηα είηε πνπ έρνπλ ραζεί, ζηελ άκεζε βνήζεηα αηφκσλ ζε κηα δεδνκέλε πεξηνρή κε έλα «θξνχζκα θηλδχλνπ», αιιά θαη ηελ αλαδήηεζε γηα πξνζθνξά ή δήηεζε πξνζσξηλήο θηινμελίαο θαηνηθηδίσλ, ρσξίο λα πξέπεη θαλείο λα αλαδεηά πιεξνθνξίεο ζε κεγάιν αξηζκφ δηαθνξεηηθψλ ζειίδσλ ζην δηαδίθηπν ( Ζ ελεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ, πξαγκαηνπνηείηαη θαη κέζα απφ ηνλ ηχπν. Γξάθνληαη ζπρλά δηάθνξα άξζξα, ηα νπνία δηαρένληαη ζην αλαγλσζηηθφ θνηλφ, είηε απφ ηνλ έληππν ηχπν, είηε απφ ηνλ ειεθηξνληθφ ( Ζ ζπρλφηεηα πξνβνιήο ηέηνησλ άξζξσλ, έγθεηηαη ζηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ ζπληαθηψλ γηα ην 44

45 ζέκα ησλ αδέζπνησλ, αιιά θαη ζηε ζπρλφηεηα δξάζεσλ πνπ πινπνηνχληαη, κε ζθνπφ ηελ ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ. ρεηηθά κε ηηο ζειίδεο πνπ ππάξρνπλ ζην δηαδίθηπν, είλαη αλαγθαίν λα γίλεη αλαθνξά ελδεηθηηθά ζε θάπνηεο απφ απηέο, θαζψο ην έξγν ηνπο ζαθέζηαηα είλαη ζεκαληηθφ θαη πξέπεη λα αλαδεηθλχεηαη. Μία πνιχ ζεκαληηθή ζειίδα είλαη ηεο Διιεληθήο Φηινδσηθήο Δηαηξίαο ( Οη ηξεηο ιέμεηο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηε ζπγθεθξηκέλε Δηαηξία είλαη ε «πξφιεςε», ε «απνηξνπή» θαη ηέινο ε «επίιπζε» φζνλ αθνξά ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. πλεξγάδεηαη κε ηνπο δήκνπο, δηαζέηεη «ΔΚΑΒ» γηα ηε δηάζσζε ηνπο θαη νξγαλψλεη εθζηξαηείεο ελάληηα γεληθφηεξα ζηελ θαθνπνίεζε ησλ δψσλ. Δπίζεο ιακβάλεη κέξηκλα γηα ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ, γεγνλφο πνπ γίλεηαη κέζα απφ έληππα θαη ελεκέξσζε ηεο εηαηξίαο, ζεκηλάξηα γηα ηελ εθπαίδεπζε δσφθηισλ, αιιά θαη κέζα απφ πξνγξάκκαηα δήκσλ κε ηνπο νπνίνπο ζπλεξγάδεηαη ( Μία αθφκα ζειίδα είλαη ηεο Παλειιήληαο Φηινδσηθήο Οκνζπνλδίαο ( Ζ ΠΦΟ, έρεη ζηφρν κέζα απφ ηελ ηζηνζειίδα ηεο, λα επαηζζεηνπνηήζεη θαη λα ελεκεξψζεη γηα ηα δεηήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα δψα θαη λα πξνηείλεη ιχζεηο. Γηαζέηεη άξζξα πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζηαζία ησλ δψσλ, δηαθεκηζηηθέο θακπάληεο, αιιά θαη έλζεην κε «Νέα θαη Αλαθνηλψζεηο». Δπίζεο δηαζέηεη ελεκεξσηηθφ άξζξν κε ηε λνκνζεζία ηεο Διιάδαο γηα ηα δψα, θαζψο επίζεο θαη νδεγίεο γηα θαηαγγειία πεξηζηαηηθψλ. Αθφκε, κπνξεί ν θάζε επηζθέπηεο, λα ελεκεξσζεί γηα εθδειψζεηο ζσκαηείσλ θαη εζεινληηζκνχ ζρεηηθά κε ηα αδέζπνηα θαη λα αλαιάβεη δξάζε. Σέινο, ππάξρνπλ πνιιέο ελφηεηεο πνπ αθνξνχλ ηελ ελεκέξσζε ησλ επηζθεπηψλ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν ζπκπεξηθνξάο ζηα θαηνηθίδηα δψα θαη άιιεο ρξήζηκεο ζπκβνπιέο πξνο ηνπο επηζθέπηεο. Αθφκα, κία πνιχ ζεκαληηθή ζειίδα είλαη απηή ηεο θάξκαο ησλ αδέζπνησλ δψσλ, ε νπνία αζρνιείηαη εμ νινθιήξνπ κε ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ, φπσο παξαπέκπεη θαη ε νλνκαζία ηεο ( Δηδηθφηεξα ν ζθνπφο ηνπ Fazoo ζπλνςίδεηαη ζηα εμήο: Πξνζηαζία ησλ αδέζπνησλ δψσλ απφ ζαλάησζε, βαζαληζκφ, θαθνκεηαρείξηζε, εθκεηάιιεπζε θαη γεληθά θαθνπνίεζε ηνπο. Δπίζεο, πεξίζαιςε ησλ αδέζπνησλ δψσλ θαη ζεξαπεία ηνπο απφ αζζέλεηεο φπνηε απηφ απαηηείηαη, εκβνιηαζκφο θαη απνπαξαζίησζή ηνπο. ηείξσζε ησλ αδέζπνησλ δψσλ, αλαδήηεζε ηεο θαηάιιειεο αλάδνρεο νηθνγέλεηαο γηα θάζε δψν θαη ηέινο, θξνληίδα ησλ δψσλ ζην θαηαθχγην γηα φζν δηάζηεκα παξακείλνπλ εθεί. Μέζα απφ ηελ ηζηνζειίδα απηή, θάζε επηζθέπηεο κπνξεί λα πξνζθέξεη θάζε είδνπο βνήζεηα πνπ 45

46 επηζπκεί κε ζθνπφ ηελ πξνάζπηζε ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Απηφ κπνξεί λα γίλεη είηε κέζα απφ ηελ πηνζεζία ή πξνζσξηλή θηινμελία ελφο αδέζπνηνπ, ηελ εηθνληθή πηνζεζία κε πιηθή ή πξαθηηθή ελίζρπζε, ηελ πξνζθνξά πξνηφλησλ κέζσ εηδηθνχ ζπλδέζκνπ : «Fazoo Bazaar», εζεινληηθή εξγαζία ππφ νπνηαδήπνηε κνξθή, αιιά θαη πξνζθνξέο ζε είδνο ή εγγξαθή ζην σκαηείν «Fazoo». Δπηπξνζζέησο, κε ζθνπφ ηελ θνηλσληθή επαηζζεηνπνίεζε, πινπνηνχληαη θαη πνιχ ζεκαληηθέο εθζηξαηείεο κε ζεκαληηθφηεξε απηή πνπ μεθίλεζε ν Π.Ο.Τ.Ε. (Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο γηα ηελ Τγεία ησλ Εψσλ- World Organisation for Animal Health) θαη έρεη σο ζηφρν λα αληηκεησπίζεη ηε γελεζηνπξγφ αηηία ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ αδέζπνησλ, δειαδή ηελ έιιεηςε παηδείαο απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ζθχισλ πνπ νδεγεί ελ ηέιεη ζηελ εγθαηάιεηςε. Σα ελδηαθεξφκελα κέξε ηεο εθζηξαηείαο ζε εζληθφ επίπεδν ζα είλαη νη εζληθέο Κηεληαηξηθέο Τπεξεζίεο, θαζψο θξίλνληαη νη βαζηθνί θνξείο γηα ηελ επηηπρία ηεο εθζηξαηείαο επαηζζεηνπνίεζεο ζηα δηάθνξα ελδηαθεξφκελα κέξε.. Σα θπξίσο ελδηαθεξφκελα κέξε είλαη: ηα Τπνπξγεία Τγείαο θαη Πεξηβάιινληνο, νη ηνπηθέο αξρέο, ηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα (ζρνιεία, θ.η.ι), ηα θαηαζηήκαηα θαηνηθίδησλ δψσλ, ηα κέζα ελεκέξσζεο, νη Μ.Κ.Ο θαη νη θηελίαηξνη. Πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί ε ηαρεία θαη απνηειεζκαηηθή έλαξμε ηεο εθζηξαηείαο, ε νπνία έρεη ηίηιν: «Γίλε ν ήξσαο ηνπ» θαη αλακέλεηαη λα δηαξθέζεη έλα ρξφλν, ν Π.Ο.Τ.Ε. θαη νη Κηεληαηξηθέο Τπεξεζίεο παξέρνπλ ζηα δηάθνξα ελδηαθεξφκελα κέξε εχρξεζηα εξγαιεία επηθνηλσλίαο φπσο: πιαηθφξκα πνιπκέζσλ, εηδηθφ ηζηφηνπν πνπ ζπλδέεηαη κε ην Facebook, ινγφηππν πνπ κπνξεί λα εθηππσζεί ζε κπινπδάθηα, ηζάληεο θ.η.ι., αθίζα θαη θπιιάδην θαηάιιειν γηα ηνπνζέηεζε ζε δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο ρψξνπο, φπσο θηεληαηξηθέο θιηληθέο, θέληξα δηάζσζεο θ.η.ι., εξσηεκαηνιφγην γηα ηνπο κειινληηθνχο ηδηνθηήηεο ζθπιηψλ, παηρλίδη γηα ην ζρνιείν, θαζψο θαη έλα βνήζεκα δηδαζθαιίαο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ψζηε λα νξγαλψζνπλ ηε ζρεηηθή δξαζηεξηφηεηα δηάξθεηαο κηζήο ζρνιηθήο εκέξαο, θαζψο επίζεο θαη δηαθεκηζηηθφ πιαίζην ζην δηαδίθηπν πνπ ζα εκθαλίδεηαη ζηνπο ηζηφηνπνπο ησλ Δζληθψλ Κηεληαηξηθψλ Τπεξεζηψλ θαη άιισλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ. Σν παξαπάλσ πιηθφ ππνζηήξημεο, αμίδεη λα αλαθεξζεί, φηη ζα κεηαθξαζηεί ζηε γιψζζα θάζε ζπκκεηέρνπζαο ρψξαο ( Σέινο, πξέπεη λα αλαθεξζεί πσο ζηελ Διιάδα ππάξρνπλ ζπλνιηθά 68 Φηινδστθά σκαηεία ζε δηάθνξεο πεξηνρέο, ε δξάζε ησλ νπνίσλ ζπκβάιιεη 46

47 ζαθέζηαηα ζην λα δηαδνζεί ην πξφβιεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, αιιά θαη λα ππάξρεη δπλαηφηεηα λα απεπζχλεηαη ην θνηλφ ζε νξγαλσκέλεο δνκέο γηα εχξεζε ιχζεσλ. 47

48 3 ν Κεθάιαην «Σα δώα ζηελ Παηδηθή Λνγνηερλία» 3.1 Πξνζδηνξίδνληαο ηνλ όξν «Παηδηθή Λνγνηερλία» Γεκηνπξγεί κεγάιε εληχπσζε, ην γεγνλφο φηη ε παηδηθή ειηθία δελ ζεσξνχληαλ πάληα ζεκαληηθή πεξίνδνο ζηε δσή ησλ αλζξψπσλ. Σα άηνκα πνπ κειεηνχλ παηδηθή ινγνηερλία μαθληάδνληαη φηαλ δηαπηζηψλνπλ πσο ηα εμαηξεηηθά απηά βηβιία πνπ εθδίδνληαη γηα λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο αλάγθεο, ζηα ελδηαθέξνληα θαη ζην επίπεδν ησλ παηδηψλ, κέρξη πξφηηλνο δελ γξάθνληαλ εηδηθά γηα ηα παηδηά. Σν γεγνλφο απηφ νθεηιφηαλ ζην φηη ε θνηλσλία αληηκεηψπηδε παιαηφηεξα ηα παηδηά σο κηθξνχο ελήιηθεο θαη αληηθαηαζηάηεο ησλ ξφισλ πνπ είραλ νη γνλείο ηνπο θαη έηζη ηα παηδηά δελ είραλ ρξφλν ζηε δηάζεζε ηνπο νχηε λα δηαβάζνπλ αιιά νχηε θαη λα ληψζνπλ απηήλ ηελ αλάγθε. Ζ παηδηθή ινγνηερλία θέξδηζε έδαθνο φηαλ ε παηδηθή ειηθία άξρηζε λα ζεσξείηαη κηα μερσξηζηή ειηθία ζηε δσή ησλ αλζξψπσλ (Norton, 2006). χκθσλα κε ηνλ Παπαδάην, έρεη γίλεη απνδεθηφ πιένλ απφ φινπο ζρεδφλ ηνπο κειεηεηέο, πσο ε παηδηθή ινγνηερλία απνηειεί ηδηαίηεξν θιάδν ηεο ινγνηερλίαο, κε ζρεηηθή απηνλνκία, εηδνινγηθή θαη ζεκαηηθή. ζνλ αθνξά ηελ εηδνινγηθή απηνλνκία, πνιιά είδε φπσο ην παξακχζη, ε παξακπζηαθή ηζηνξία, ε κηθξή ηζηνξία, αλεπξίζθνληαη ζε βηβιία πνπ γξάθνληαη γηα παηδηά θαη πνιχ ιηγφηεξν ζε βηβιία πνπ γξάθνληαη γηα κεγάινπο. Σν γεγνλφο φηη απηά ηα είδε γξάθνληαη ζπγθεθξηκέλα γηα παηδηά, ζεκαίλεη φηη εκπεξηέρνπλ ηδηαίηεξε επηινγή ζεκάησλ, απνθπγή δχζθνισλ θξάζεσλ θαη λνεκάησλ. Γηα ην ιφγν απηφ κπνξεί λα ππάξρνπλ θαη πηζαλέο δηαθνξνπνηήζεηο κνξθηθνχ ραξαθηήξα, πξνθεηκέλνπ λα ζπλπθαίλνπλ κε ηηο αλαγλσζηηθέο δπλαηφηεηεο ησλ παηδηψλ, ηδίσο ησλ κηθξψλ ειηθηψλ. Αθφκε, είλαη αλαγθαίν λα επηζεκαλζεί, πσο πιένλ ππάξρεη κηα νκάδα ινγνηερλψλ θαη ζηελ Διιάδα, αιιά θαη ζην δηεζλή ρψξν, νη νπνίνη είλαη ζπγγξαθείο απνθιεηζηηθά κε απνδέθηε ηα παηδηά, γεγνλφο πνπ ζπκβάιεη ζηελ απηνλνκία ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο, σο μερσξηζηφ πεδίν κειέηεο (Παπαδάηνο, 2012). 48

49 Ση νξίδεηαη φκσο σο Παηδηθή Λνγνηερλία; Απηφ πνπ παξαηεξείηαη ζρεηηθά κε απηφ ην εξψηεκα, είλαη πσο νη πεξηζζφηεξνη ηνπιάρηζηνλ κειεηεηέο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα νξίζνπλ ηνλ φξν Παηδηθή Λνγνηερλία αθνινπζνχλ κία ζπγθεθξηκέλε πνξεία. Πην ζπγθεθξηκέλα, πξνζδηνξίδνπλ αξρηθά ην γεληθφηεξν φξν Λνγνηερλία, ζηε ζπλέρεηα πξνρσξνχλ ζηε δηεξεχλεζε ηνπ εξσηήκαηνο «Ση είλαη παηδί» θαη ηέινο επηρεηξνχλ λα νξηνζεηήζνπλ ηελ Παηδηθή Λνγνηερλία (Παπαλησλάθεο, 2003). ε γεληθέο γξακκέο ε παηδηθή ινγνηερλία κπνξεί λα νξηζηεί σο ε ηέρλε ηνπ ιφγνπ πνπ θαιιηεξγείηαη απφ ελειίθνπο θαη απεπζχλεηαη θαηά θχξην ιφγν ζηα παηδηά - είηε ελζπλείδεηα ην επηδηψθνπλ απηφ νη δεκηνπξγνί ηεο είηε φρη. Με άιια ιφγηα, είλαη ην ζχλνιν ησλ αηζζεηηθά δηθαησκέλσλ θεηκέλσλ πνπ είλαη ζε ζέζε λα ζπκβάιινπλ ζηελ ςπραγσγία ησλ παηδηψλ θαη ζηελ πλεπκαηηθή ηνπο θαιιηέξγεηα, δειαδή ζηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο γηα αληίιεςε ηεο νκνξθηάο, ζηελ σξίκαζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ζηε δηακφξθσζε ειεχζεξεο ζπλείδεζεο. χκθσλα κε ηνλ Παπαλησλάθε, ε Παηδηθή Λνγνηερλία πεξηιακβάλεη: α) θείκελα πξσηφηππεο παξαγσγήο, β) θξηηηθά θείκελα, ηα νπνία εληάζζνληαη ζηνλ επξχηεξν ρψξν ηεο ζεσξίαο ηεο ινγνηερλίαο θαη ηεο θξηηηθήο θαη γ) εξγαζίεο, νη νπνίεο πξνζεγγίδνπλ ηελ πξσηφηππε παξαγσγή ηεο Παηδηθήο Λνγνηερλίαο θαηά ηξφπν εξκελεπηηθφ θαη δηδαθηηθφ (Παπαλησλάθεο, 2003). χκθσλα κε ηε Rebecca J.Lukens, ε Παηδηθή Λνγνηερλία πξνζθέξεη ηελ ίδηα απφιαπζε κε απηήλ πνπ πξνζθέξεη θαη ε Λνγνηερλία ησλ ελειίθσλ. Σα παηδηά αλαδεηνχλ λα απνιαχζνπλ κηα ηζηνξία, αιιά νη πεγέο απηήο ηεο απφιαπζεο είλαη πην πεξηνξηζκέλεο, γηαηί νη εκπεηξίεο ηνπο είλαη πεξηζζφηεξν πεξηνξηζκέλεο, εθφζνλ ηα παηδηά αδπλαηνχλ λα θαηαλνήζνπλ ηηο ηδέεο ιφγσ ηεο ζπλζεηφηεηάο ηνπο. Γηα ην ιφγν απηφ, ε δηαηχπσζε ησλ ηδεψλ ηνπ ζπγγξαθέα ζηελ παηδηθή ινγνηερλία ζα πξέπεη λα είλαη πην απιή, ηφζν ζηε γιψζζα φζν θαη ζηε κνξθή. Οη ηζηνξίεο έρνπλ κηα ακεζφηεηα, απνθεχγνληαη νη πνιιέο παξεθβάζεηο θαη ε ζρέζε πνπ δηέπεη ηα δξψληα πξφζσπα κε ηε δξάζε είλαη εκθαλέζηεξε. Δπθξηλέζηεξεο είλαη επίζεο θαη νη ζρέζεηο πνπ δηέπνπλ ηα δξψληα πξφζσπα είηε απηά είλαη ππνθείκελα δξάζεο ή θαηάζηαζεο είηε αληηθείκελα αμίαο θ.ά. Δμάιινπ, ηα παηδηά πξνηηκνχλ ηνλ θπξηνιεθηηθφ ιφγν πεξηζζφηεξν απφ ηνπο ελειίθνπο, ελψ είλαη δεθηηθφηεξα θαη επηξξεπέζηεξα ζηηο θαληαζηαθέο θαηαζηάζεηο (Lukens, 1995). χκθσλα κε ηνλ Peter Hunt, ην παηδηθφ βηβιίν είλαη εμ νξηζκνχ θάηη ην άκεζν. Σν άκεζν φκσο ξέπεη ζην εθήκεξν θαη αιιειεπηδξά κε ηελ ηξέρνπζα 49

50 θνπιηνχξα. Έλαο ηξφπνο λα νξηζηεί ε παηδηθή ινγνηερλία, είλαη λα νξηζηεί ζχκθσλα κε ηνπο ζθνπνχο ηεο. χκθσλα κε απηήλ ηελ άπνςε ινηπφλ, ε παηδηθή ινγνηερλία, κπνξεί λα νξηζηεί σο ηα βηβιία εθείλα πνπ είλαη θαηάιιεια ή ηθαλνπνηεηηθά εηδηθά γηα ηα κέιε ηεο νκάδαο πνπ νξίδνληαη σο παηδηά ζε κηα δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή (Hunt, 1996). Ο MacDowell αλαθέξεηαη ζε ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά πνπ έρνπλ ηα παηδηθά βηβιία θαηά ηε γλψκε ηνπ. Έηζη αλαθέξεη πσο ηα παηδηθά βηβιία είλαη γεληθά πην ζχληνκα. πλήζσο, επλννχλ κηα πην ελεξγεηηθή παξά παζεηηθή δξάζε, κε δηάινγν θαη γεγνλφηα παξά κε πεξηγξαθέο θαη ελδνζθφπεζε. πλήζσο, νη πξσηαγσληζηέο-παηδηά απνηεινχλ ηνλ θαλφλα. Δπίζεο, ρξεζηκνπνηνχληαη πνιχ νη ζπκβάζεηο θαη ε ηζηνξία εμειίζζεηαη κέζα απφ μεθάζαξεο εζηθέο ζρεκαηνπνηήζεηο, ηηο νπνίεο αγλνεί σο επί ηη πιείζηνλ ε κπζηζηνξηνγξαθία γηα ελειίθνπο. ζνλ αθνξά ην πλεχκα ησλ παηδηθψλ βηβιίσλ, απηά είλαη ζπλήζσο αηζηφδνμα θαη φρη θαηαζιηπηηθά. Ζ γιψζζα θηλείηαη ζην επίπεδν ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ παηδηνχ, αιιά θαη ε πινθή είλαη επδηάθξηηε θαη ζπλήζσο απνθεχγνληαη νη αβεβαηφηεηεο. Σα ζηνηρεία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηα παηδηθά βηβιία είλαη ε καγεία, ε θαληαζία, ε απιφηεηα αιιά θαη ε πεξηπέηεηα (Hunt, 1996). Αθφκε, ν Perry Nodelman, ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα πξνζδηνξίζεη επίζεο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Λνγνηερλίαο γηα παηδηά, δηαπηζηψλεη φηη ε Παηδηθή Λνγνηερλία α) είλαη απιή, β) επηθεληξψλεηαη ζηε δξάζε, γ) απεπζχλεηαη ζηελ παηδηθή ειηθία, δ) εθθξάδεη ηηο απφςεηο ηνπ παηδηνχ, ε) είλαη αηζηφδνμε, ζη) ηείλεη πξνο ην θαληαζηαθφ, ε) είλαη κηα κνξθή ηεξνχ εηδπιιίνπ, ζ) εγθιείεη ηελ αζσφηεηα, η) είλαη δηδαθηηθή, θ) είλαη επαλαιεπηηθή θαη ηέινο, ηείλεη λα εμηζνξξνπήζεη ην ηδεψδεο θαη ην δηδαθηηθφ (Nodelman, 1992). Μειεηψληαο ηε ζχγρξνλε παηδηθή ινγνηερλία, κπνξεί θαλείο λα παξαηεξήζεη θάπνηα θνηλά ζεκεία κεηαμχ ησλ θεηκέλσλ. Μία πξψηε παξαηήξεζε είλαη φηη ζηα θείκελα κε ζχγρξνλν πξνβιεκαηηζκφ πξσηαγσληζηηθφ ξφιν δηαδξακαηίδνπλ ηα ίδηα ηα παηδηά- ρσξίο δηάθξηζε θχινπ. Ο παηδνθεληξηζκφο απηφο δηεπθνιχλεη ηελ ηαχηηζε ηνπ παηδηνχ κε ηνπο ήξσεο, ψζηε ηα νπνηαδήπνηε κελχκαηα αθνκνηψλνληαη αλεκπφδηζηα. Αθφκε, νη ζπγγξαθείο, ζέινληαο λα θάλνπλ ηηο ηζηνξίεο ηνπο ειθπζηηθφηεξεο, ρξεζηκνπνηνχλ σο ήξσεο δψα, πξάγκα πνπ ζπκβαίλεη θπξίσο ζηα παξακχζηα γηα κηθξά ή κεγάια παηδηά (Καιιέξγεο, 1994). Με ηνλ ηξφπν απηφ, ην παηδί κπνξεί λα θαηαλνήζεη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ κέζα απφ ηελ ηαχηηζε κε ηνπο 50

51 ραξαθηήξεο κηαο ηζηνξίαο, θαζψο ηνπ επηηξέπεη λα παξαθνινπζήζεη αληηδξάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ κνηάδνπλ κε ηηο δηθέο ηνπ, αιιά θαη ηνλ ηξφπν πνπ νη ραξαθηήξεο απηνί ρεηξίδνληαη θαηαζηάζεηο παξφκνηεο κε απηέο πνπ δεη ην ίδην είηε ζηνλ θφζκν ηεο θαληαζίαο ηνπ, είηε ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ (Καξπφδεινπ, 1994). Αθφκε, ζηα πεξηζζφηεξα θείκελα απνπζηάδεη ν ελνριεηηθφο δηδαθηηζκφο, ππάξρεη ρηνχκνξ, ελψ ε αλέιημε ηνπ κχζνπ θαη ε εθδίπισζε ηεο ζθέςεο ησλ ζπγγξαθέσλ γίλνληαη κε ηέηνην ηξφπν, πνπ λα θηλεηνπνηείηαη ν θξηηηθφο κεραληζκφο ηνπ αλαγλψζηε θαη λα ππάξρεη πάληνηε πεξηζψξην γηα γφληκε ζπδήηεζε (Καιιέξγεο, 1995). Πξέπεη επίζεο λα ηνληζηεί, φηη ζηα ζχγρξνλα παηδηθά βηβιία ε ινγνηερλία δελ γίλεηαη κε αθεξεκέλν ζηνραζκφ, αιιά κε έληνλε εηθνλνπιαζία, ελδηαθέξνπζα πινθή θαη δσληαλνχο δηαιφγνπο. Καη ηα πην δχζθνια λνήκαηα γίλνληαη έηζη πξνζηηά ζηελ παηδηθή ζθέςε, πνπ αθνκνηψλεη απφιπηα φ,ηη είλαη επνπηηθφ, πξνπάλησλ φηαλ νη νπνηεζδήπνηε ηδέεο ζπγθεθξηκελνπνηνχληαη ζε θνξείο-πξφηππα. Αμίδεη, ηέινο, λα επηζεκαλζεί φηη είλαη θαλεξή ε πξνζπάζεηα απνκάθξπλζεο απφ ζνβηληζηηθέο εμάξζεηο ή απζηεξά ειιελνθεληξηθέο ηδενινγηθέο ζέζεηο. Δπηρεηξείηαη κηα ζχγθιηζε πξνο ηα θείκελα ηεο δηεζλνχο παηδηθήο ινγνηερλίαο, ζηα νπνία εμαίξνληαη αμίεο θπξίσο ππεξεζληθέο: ε θηιία, ε ζπλεξγαζία, ε αιιειεγγχε, ε δηθαηνζχλε, ε αιήζεηα, ε ειεπζεξία, ε εηξήλε (Καιιέξγεο, 1995). Δπηπξνζζέησο, άζρεηα απφ ηελ νπνηαδήπνηε ινγνηερληθή αμία ησλ έξγσλ ησλ ζπγγξαθέσλ, είλαη αλαγθαίν πσο πξνβάιινπλ έληνλν πξνβιεκαηηζκφ γηα ηα ζχγρξνλα δεηήκαηα. Γη απηφ ζηα θείκελα ηνπο θξχβεηαη ν ψξηκνο ζηνραζκφο ησλ αλζξψπσλ, πνπ δνπλ ηηο θνζκνγνληθέο κεηαβνιέο ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο επνρήο ηνπο ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηνπ. Έηζη, νη λένη αλαγλψζηεο, πνπ έξρνληαη ζε επαθή κε ηα θείκελα ηνπο, βαζκηαία, αιιά ζηαζεξά, εηζέξρνληαη ζην ρψξν ηνπ πλεχκαηνο, πνπ είλαη ρψξνο επζχλεο. Απηφ, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, ζεκαίλεη φηη ην παηδί γίλεηαη έλαο ψξηκνο αλαγλψζηεο, δειαδή έλαο αλαγλψζηεο πνπ έρεη κάζεη λα αληηκεησπίδεη θξηηηθά ηα θείκελα θαη λα ηα κεηαζρεκαηίδεη ζε κνξθέο εζσηεξηθήο δσήο φζα ε πείξα, ε επαηζζεζία θαη ε ζνθία ησλ ζπγγξαθέσλ ηνπ πξνζθέξνπλ. Απηή ε θξηηηθή σξίκαλζε ζα πξέπεη λα είλαη ν θχξηνο ζηφρνο φισλ φζσλ αζρνινχληαη κε ηελ αγσγή ηνπ παηδηνχ. Γηαηί, φπσο ιέεη ν Πινχηαξρνο, «ν λνπο ηνπ παηδηνχ δελ είλαη έλα δνρείν γηα λα γεκίζεη, αιιά κηα εζηία, πνπ πεξηκέλεη λα αλάςεη» (Καιιέξγεο, 1995). 51

52 3.2 Ο ξόινο θαη ε ζπκβνιή ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο ζηελ παηδηθή αλάπηπμε Ζ ινγνηερλία γεληθφηεξα, δελ έρεη παηδαγσγηθνχο ζθνπνχο, εθφζνλ δελ ππεξεηεί θακηά ζθνπηκφηεηα. Αλ έρεη έλα ζθνπφ, απηφο είλαη λα κεηαδψζεη ηελ αηζζεηηθή ζπγθίλεζε, απηή ηελ ηδηφηππε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε, πνπ είλαη έλα κνλαδηθφ βίσκα θαη δηαθνξνπνηείηαη ηφζν απφ ηελ πξαθηηθή εκπεηξία, φζν θαη απφ ηε ζεσξεηηθή γλψζε. Χζηφζν, θαλείο δε κπνξεί λα αξλεζεί φηη ε ινγνηερλία έρεη ηε δχλακε φρη κφλν λα δεκηνπξγεί ζπγθηλήζεηο, αιιά θαη λα επεξεάδεη ζε βαζκφ πνπ πάληνηε εμαξηάηαη απφ ην ηαιέλην ηνπ ζπγγξαθέα- ηνλ ηδενινγηθφ θφζκν ηνπ αλαγλψζηε. Γηθαηνινγεκέλα, ινηπφλ, ε αγσγή ζέιεη λα εθκεηαιιεπηεί απηή ηε καγηθή δχλακε ππνβνιήο ηεο ινγνηερλίαο, γηα λα επεξεάζεη ην αδηακφξθσην παηδί, δειαδή λα ην θαιιηεξγήζεη αηζζεηηθά θαη, παξάιιεια, λα ηνπ κεηαδψζεη νξηζκέλα κελχκαηα (Καιιέξγεο, 1995). χκθσλα κε ηελ Σζηιηκέλε, ε επίδξαζε ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο ζηελ αλάπηπμε θαη δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ ζεσξείηαη αλακθηζβήηεηε. Σα ινγνηερληθά έξγα κε ηηο ηδέεο, ηηο εζηθέο αμίεο, ηηο ζρέζεηο ησλ εξψσλ πνπ πξνβάιινπλ, ζπληεινχλ ζηελ εζηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή σξίκαλζε ηνπ αλαπηπζζφκελνπ αηφκνπ, θαζψο θαη ζηελ θνηλσληθνπνίεζε ηνπ (Σζηιηκέλε, 2003, αλαθνξά ζην Παηέξα-Σζηιηκέλε, 2012).Δπηπξνζζέησο, θαη νη απφςεηο απφ ηνλ ηνκέα ηεο εμειηθηηθήο ςπρνινγίαο εληζρχνπλ ηελ άπνςε φηη ε αλάγλσζε ινγνηερληθψλ έξγσλ κπνξεί λα βνεζήζεη ην παηδί ζηελ θαηαλφεζε θαη απνδνρή ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηνπ, ζηελ πξφζθηεζε λέσλ αληηιήςεσλ θαη ζηελ απφθηεζε ηαπηφηεηαο. Οη θαιέο ηζηνξίεο βνεζνχλ ην παηδί ζην μεθαζάξηζκα ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηνπ, κέζσ ηεο αλάγλσζεο ησλ δπζθνιηψλ πνπ αληηκεησπίδεη θαη ηεο πξφηαζεο ιχζεσλ γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ ην αλαζηαηψλνπλ (Καξπφδεινπ, 1994). Πην ζπγθεθξηκέλα, κία ηζηνξία κέζα απφ έλα ινγνηερληθφ έξγν είλαη θάζε άιιν παξά κηα ζεηξά απφ νλφκαηα, γεγνλφηα ή ηδέεο. Μηα ηζηνξία απνηειεί κία ελφηεηα ζηελ νπνία ππάξρεη κηα αξρή γηα λα ηεζεί κηα ζπγθεθξηκέλε πξνζδνθία ή δηακάρε, έλα κέζν θνκκάηη, ην νπνίν θπζηθά απνηειεί ηελ πινθή ηεο θαη έλα ηέινο, κε ην νπνίν επαιεζεχεηαη ε αξρηθή πξνζδνθία θαη δηεπζεηείηαη ε αξρηθή δηακάρε. ε αληίζεζε κε άιινπ είδνπο αθεγήζεηο, κηα ηζηνξία έρεη πάληα έλα ηέινο (Πξεβεδάλνπ & Υαηδεγεσξγίνπ, 2012). 52

53 πσο επηζεκαίλεη ν Egan, ην γεγνλφο φηη νη ηζηνξίεο έρνπλ έλα ηέινο δεκηνπξγείηαη ζπλαηζζεκαηηθφ λφεκα ζηα παηδηά. Σν θιείζηκν κηαο ηζηνξίαο ζπκπιεξψλεη θαη ηθαλνπνηεί νηηδήπνηε έρεη ηεζεί ζηελ αξρή θαη νηηδήπνηε ζπδεηήζεθε ζην κέζν ηνπο (Egan, 1989). Μέζα απφ ηζηνξίεο κπνξεί θαλείο λα ειπίζεη, λα νξακαηηζηεί, αθφκε θαη λα δεη δπλαηφηεηεο γηα δξάζε. Δπίζεο κέζσ ηεο αθήγεζεο ηζηνξηψλ ππάξρεη δπλαηφηεηα λα δηεπξπλζνχλ ζθέςεηο, ζπλαηζζήκαηα, ειπίδεο, ζθνπηκφηεηεο θαη επηθπιάμεηο. Με άιια ιφγηα, ππάξρεη ε δπλαηφηεηα γηα κία δηείζδπζε ζην βάζνο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. χκθσλα επίζεο κε ηελ Αλαγλσζηνπνχινπ, ε ινγνηερληθή παξαγσγή, φπσο θαη ε ινγνηερληθή αλάγλσζε, ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ηηο έλλνηεο ηεο πξνβνιήο, ηεο ηαχηηζεο, ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, ηεο εμηδαλίθεπζεο, ηεο ελεξγνπνίεζεο ηφζν ησλ θαληαζηψζεσλ φζν θαη ηεο θαληαζίαο. Ζ ινγνηερληθή αλάγλσζε απνβαίλεη έηζη κία πξάμε ακπληηθή θαη επνηθνδνκεηηθή, γηαηί ηα ινγνηερληθά θείκελα εηζάγνπλ ην παηδίαλαγλψζηε ζπγρξφλσο ζηε ινγνηερληθή ηζηνξία αιιά θαη ζηελ πξνζσπηθή ηνπ ηζηνξία (Αλαγλσζηνπνχινπ, 2002). Σν παηδί, θξαηψληαο ην βηβιίν θαη αλαδηεγνχκελν ηελ ηζηνξία ή θνηηψληαο ηηο εηθφλεο ηνπ βηβιίνπ θαη ιέγνληαο πξνθνξηθά ηελ ηζηνξία πνπ έρεη αθνχζεη, ήδε επηρεηξεί κηα πξνζπάζεηα λα ρεηξηζηεί ην ζεκαίλνλ. Μέζα απφ ην βηβιίν ν θφζκνο απνθαιχπηεηαη ζην παηδί σο ιφγνο. Οη ινγνηερληθέο δηεγήζεηο ην βνεζνχλ λα πξνζθεχγεη ζε αλαθιήζεηο, ζε αλακλήζεηο, ζε αλαινγίεο, ζε δηαηππψζεηο, ζε αλαδήηεζε ηνπ λνήκαηνο θαη ησλ ζεκαζηψλ. Γηεπθνιχλνπλ επίζεο ηελ αλαθάιπςε απφ ην παηδί ησλ λέσλ γισζζηθψλ κνξθψλ κέζα απφ ηε δηέγεξζε ηεο έθπιεμεο, ηνπ ηπραίνπ θαη ηεο θαληαζίαο, ηνπ δηαιφγνπ εηθφλαο θαη θεηκέλνπ, αιιά θαη κέζα απφ ηε «ζεαηξηθφηεηα» πνπ παξνπζηάδεη ην βηβιίν (Αλαγλσζηνπνχινπ, 2002). Ζ παηδηθή ινγνηερλία, κπνξεί, παξάιιεια κε ηελ αηζζεηηθή θαιιηέξγεηα, λα πξνζθέξεη ζην παηδί πνιιέο αιήζεηεο ηεο δσήο. Καη απηφ ζπκβαίλεη, γηαηί δελ απεπζχλεηαη ζηε ινγηθή ηνπ κε αθεξεκέλε γλσκνινγία ή θξαπγαιέα θα κνλνθφκκαηε εζηθνινγία, αιιά ζην ζπλαίζζεκα θαη ζηε θαληαζία ηνπ κε ην παηρλίδη θαη ην φλεηξν, κε θείκελα πνπ παξέρνπλ ζηνηρεία βησκαηηθά θαη ήξσεο- πξφηππα, πνπ κπνξνχλ λα ζπγθηλήζνπλ κε ηνλ πινχζην ζπλαηζζεκαηηζκφ θαη ηε ζπλέπεηα ζηηο πξάμεηο ηνπο (Καιιέξγεο, 1995). 53

54 3.3 Ζ ηδενινγία ζηελ παηδηθή ινγνηερλία Ζ ζπγγξαθή βηβιίσλ γηα παηδηά έρεη ζπλήζσο ζπγθεθξηκέλεο ζθνπηκφηεηεο, μεθάζαξεο ή ιηγφηεξν θαλεξέο πνπ ζπγθιίλνπλ ζην λα θαιιηεξγεζεί ζην παηδίαλαγλψζηε κηα ζεηηθή απνδνρή νξηζκέλσλ θνηλσληθνπνιηηηζκηθψλ αμηψλ (Καλαηζνχιε, 2000). Ζ παηδηθή ειηθία ζεσξείηαη ε θξηζηκφηεξε πεξίνδνο ζηε δσή ελφο αλζξψπνπ θαη ε θαηαιιειφηεξε γηα λα δηδαρζεί έλα παηδί ηνλ θφζκν πνπ ην πεξηβάιιεη θαη πψο λα δήζεη ζε απηφλ, ρσξίο λα ζπλδέεηαη κε άιινπο αλζξψπνπο, ηη λα πηζηεχεη θαη πψο λα ζθέθηεηαη. Ζ γιψζζα ηεο ινγνηερλίαο, ινηπφλ, θαηέρεη έλα ξφιν αδηακθηζβήηεηα ηδενινγηθφ, αθνχ θαιείηαη λα ζπκβάιιεη ζηελ θαηάθηεζε ησλ παξαπάλσ γλψζεσλ απφ ην παηδί, πξνζθέξνληαο ηνπ έλα δίθηπν ηδενινγηθψλ ζέζεσλ πνιιέο απφ ηηο νπνίεο παξνπζηάδνληαη σο θπζηθέο θαη αδηακθηζβήηεηεο. Ση νξίδεηαη φκσο, σο ηδενινγία; Ζ ηδενινγία κπνξεί λα νξηζηεί σο έλα ζχζηεκα ηδεψλ, πνπ εθθξάδεη πάληα κηα αληίιεςε γηα ηνλ θφζκν θα ηελ ηζηνξία κέζα απφ ηελ νπηηθή κηαο νκάδαο, κηαο ηάμεο ή κηαο πνιηηηθήο παξάηαμεο θαη έρεη δχν βαζηθά γλσξίζκαηα: α) ζηεξίδεηαη ζε θάπνηεο εζσηεξηθέο αξρέο θαη β) δηαθξίλεηαη γηα ηελ έληνλε ηάζε κεηαβνιήο ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. ιεο νη ηδενινγίεο δηεθδηθνχλ ην πξνλφκην φρη κφλν λα εξκελεχζνπλ ηνλ θφζκν, αιιά θαη λα ηνλ αιιάμνπλ. Ζ ηέρλε, αληίζεηα, δελ είλαη ζχζηεκα αιιά αηνκηθή δεκηνπξγία, πνπ δελ ππάγεηαη εχθνια ζε εζσηεξηθέο αξρέο θαη δελ ζθνπεχεη ζηε κεηαβνιή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ ηέρλε απνθαιχπηεη ην πξνζσπηθφ φξακα ηνπ θαιιηηέρλε γηα ηνλ θφζκν, έρνληαο σο θχξην ζηφρν ηε κεηάδνζε ηεο ζπγθίλεζεο, ηε δεκηνπξγία ππνβνιήο. Οη δηαθνξέο απηέο κεηαμχ ηέρλεο θαη ηδενινγίαο, πνπ δελ είλαη νη κφλεο, νδήγεζαλ ζε πνηθίιεο αιιειναλαηξνχκελεο απφςεηο- σο πξνο ην επίκαρν ζέκα- πνπ ζα κπνξνχζαλ λα θαηαηαρζνχλ ζε δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο: Ζ πξψηε απνξξίπηεη ηε ζχλδεζε ηδενινγίαο θαη ηέρλεο, δίλνληαο πξσηαξρηθή ζεκαζία ζηε κνξθή ηνπ θαιιηηερληθνχ έξγνπ, ηελ νπνία απνκνλψλεη απφ ην πεξηερφκελν (Καιιέξγεο, 1995). Ζ αληίζεηε άπνςε δέρεηαη φηη νη ζρέζεηο ηέρλεο θαη ηδενινγίαο είλαη αλαπφθεπθηεο, νξγαληθέο. Ζ ηέρλε, σο θνηλσληθφ θαηλφκελν, πθίζηαηαη αλαγθαία ηνλ αληίθηππν ησλ ηδενινγηθψλ δπκψζεσλ ηεο επνρήο ηεο θαη, κε ηε ζεηξά ηεο, ηηο επεξεάδεη. Μπνξεί ηα κέζα πνπ ρξεζηκνπνηεί ε ηέρλε λα κελ είλαη ηδενινγηθά, φκσο ε ηδενινγία 54

55 δηνρεηεχεηαη κέζσ ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη επεξεάδεη θαζνξηζηηθά ηελ φιε νξγάλσζε ηνπ θαιιηηερληθνχ έξγνπ (Καιιέξγεο, 1995). Κάζε βηβιίν, σο κέξνο έληερλνπ ιφγνπ, θέξεη ηδενινγηθά κελχκαηα, ζπλήζσο κε ηε κνξθή θαλεξψλ ή ππνλννχκελσλ θνηλσληθψλ δνκψλ θαη ηξφπσλ ζθέςεο. χκθσλα κε ηνλ Hollindale ε ηδενινγία κπνξεί λα εκθαληζηεί κε ηξεηο ηξφπνπο: Χο ζθφπηκε επηθαλεηαθή ηδενινγία, σο παζεηηθή ηδενινγία θαη ηέινο σο έκθπηε ζηε γιψζζα. Ζ έκθπηε ζηε γιψζζα νξίδεηαη απφ ην Hollindale, σο νη ιέμεηο, ηα ζπζηήκαηα θαλφλσλ θαη νη θψδηθεο πνπ ζπληζηνχλ ην θείκελν. Απηνχ ηνπ είδνπο ε ηδενινγία ιεηηνπξγεί κε ζηφρν λα θαηαζηείιεη ζπγθξνχζεηο θαη λα εκπνδίζεη ηελ θαηαλφεζε ζηάζεσλ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ ησλ θπξίαξρσλ νκάδσλ. Έηζη, νη ηδενινγηθέο ηνπνζεηήζεηο ησλ ζπγγξαθέσλ δηαθαίλνληαη ζην ηη απνθαζίδνπλ λα πνπλ θαη ηη φρη, ζηηο ιεθηηθέο ηνπο επηινγέο, ζην είδνο ηεο αθήγεζεο πνπ επηιέγνπλ, ζηελ πινθή πνπ αλαπηχζζνπλ, ζηνπο ήξσεο θαη ζηηο ηαπηφηεηεο πνπ θαηαζθεπάδνπλ, ζηα ζπλαηζζήκαηα πνπ πξνθαινχλ ζηνπο αλαγλψζηεο ηνπο, ζην ηέινο πνπ δίλνπλ ζην βηβιίν ηνπο, ζηνλ ηξφπν πνπ απεηθνλίδνπλ ηα ζέκαηα γηα ηα νπνία κηινχλ. χκθσλα κε ηε Γηαλληθνπνχινπ, ν ηξφπνο γισζζηθήο έθθξαζεο, απνηειεί ζπλεηδεηή ή αζπλείδεηε ηδενινγηθή ζηάζε, αθνχ αθφκε θαη ε επηινγή αλάκεζα ζε εθθξάζεηο κε ην ίδην πιεξνθνξηαθφ πεξηερφκελν αιιά δηαθνξεηηθφ ζπγθηλεζηαθφ βάξνο επηθνηλσλνχλ ηηο ηδενινγηθέο ζέζεηο ηνπ ζπγγξαθέα. Δπίζεο, ε νπηηθή γσλία, δειαδή ν ηξφπνο πνπ επηιέγεη ν ζπγγξαθέαο λα αθεγεζεί ηα γεγνλφηα, ειέγρεη ηφζν ηε ζηάζε ησλ αλαγλσζηψλ απέλαληη ζηα ζπκβάληα πνπ παξνπζηάδνληαη φζν θαη ηελ θαηαλφεζε ηνπο (Scholes, 1985). Σα βηβιία, σζηφζν, πξνβάιινπλ ηηο ηδενινγηθέο ηνπο ζέζεηο φρη κφλν κε ηελ αθήγεζε θαη ην δηάινγν αιιά θαη κε βνεζεηηθά θιεηδηά, φπσο είλαη ν ηίηινο πνπ θαηεπζχλεη ηε ζθέςε ησλ αλαγλσζηψλ θαη ηνλίδεη ηε ζπνπδαηφηεηα νξηζκέλσλ ζηνηρείσλ ηνπ έξγνπ (Scholes,1985). Αθφκε, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ηειεηψλεη έλα παηδηθφ βηβιίν, έρεη κηα ζπγθεθξηκέλε ηδενινγηθή ζεκαζηνδφηεζε. ηηο ηζηνξίεο πνπ έρνπλ θαζαξά δηδαθηηθνχο ζθνπνχο ην ηέινο εληζρχεη ηε βεβαηφηεηα φηη θάπνηα πξάγκαηα είλαη έηζη ζηε δσή θαη φρη αιιηψο. Οη αβεβαηφηεηεο θαη ηα ζπγθερπνκέλα φξηα απνθεχγνληαη, γηα ην ιφγν απηφ θαη ην αίζην ηέινο θαζηεξψλεηαη σο κία απφ ηηο πην απζηεξά παγησκέλεο ζπκβάζεηο ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο. χκθσλα κε ηνλ Καιιέξγε, ππάξρεη ζηελφο δεζκφο κεηαμχ ηδενινγίαο θαη ινγνηερλίαο, ε νπνία απνθηά κεγάιε δχλακε, φηαλ πξνζθέξεηαη απφ ηνπο ζπγγξαθείο 55

56 αθνκνησκέλε θαη κε θαιιηηερληθή κνξθή. ηελ πεξίπησζε απηή, πνπ νη έλλνηεο γίλνληαη εηθφλεο θαη νη εηθφλεο ιεηηνπξγνχλ ζαλ έλλνηεο, πνπ νη κνξθέο θαη νη ζθελέο δελ αλαπαξηζηνχλ απιψο, αιιά ελζσκαηψλνπλ ηδέεο, ην θείκελν απνθηά φιν εθείλν ην δπλακηζκφ ράξε ζηνλ νπνίν κπνξεί λα επηδξάζεη κεηαβάιινληαο ηε ζπγθηλεζηαθή θαηάζηαζε ηνπ αλαγλψζηε (Καιιέξγεο,1995). Οη ζπγγξαθείο ινγνηερλίαο γηα παηδηά θαη γηα λένπο ινηπφλ, έρνληαο ππφςε ηε δξαζηηθφηεηα ηνπ σξαίνπ ιφγνπ θαη ηηο ςπρηθέο αλάγθεο ηεο ειηθίαο κε ηελ νπνία πξφθεηηαη λα επηθνηλσλήζνπλ, θξνληίδνπλ λα πξνζθέξνπλ θείκελα, πνπ πξψηηζηα ζα θάλνπλ ηε ζπλείδεζε ηνπ αλαγλψζηε λα ιεηηνπξγήζεη αηζζεηηθά, ζα πεξηέρνπλ φκσο θα θάπνηα ηδενινγηθά κελχκαηα. Σν γεγνλφο απηφ δελ είλαη απνηέιεζκα θάπνηαο ηδηαίηεξεο ςπρηθήο δηεξγαζίαο, αιιά θπζηθή ζπλέπεηα ηνπ γεγνλφηνο φηη θάζε ινγνηέρλεο εθθξάδεη ηνλ εαπηφ ηνπ, επνκέλσο θαη ηελ ηδενινγία ηνπ, απφξξνηα φισλ εθείλσλ ησλ παξαγφλησλ πνπ έρνπλ ζπληειέζεη ζηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ (Καιιέξγεο,1995). 3.4 Ζ παξνπζία ησλ δώσλ ζηα εηθνλνγξαθεκέλα παηδηθά βηβιία Σν εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν αλήθεη ζηνλ επξχηεξν ρψξν ηνπ παηδηθνχ βηβιίνπ θαη απνηειεί κηα θαηεγνξία, ε νπνία δηαζέηεη ηε δηθή ηεο δπλακηθή θαη ηε δηθή ηεο απηνηέιεηα, σο απνηέιεζκα ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ην δηέπνπλ (Σζηιηκέλε, 2007). Πξνθεηκέλνπ, λα γίλεη κία ζεψξεζε ηνπ εηθνλνγξαθεκέλνπ παηδηθνχ βηβιίνπ, θξίλεηαη απαξαίηεηε κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηνλ ελλνηνινγηθφ πξνζδηνξηζκφ ηνπ φξνπ. χκθσλα κε ηνλ Α. Μπελέθν, θάησ απφ ην γεληθφ φξν εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν ζπλσζηίδεηαη κηα επξεία γθάκα βηβιίσλ πνπ θαίλεηαη λα έρνπλ ηφζν ζεκειηψδεηο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο, ψζηε λα θαζίζηαηαη δπζδηάθξηηε ε εηδνπνηφο δηαθνξά πνπ δηαρσξίδεη απηή ηελ θαηεγνξία βηβιίσλ απφ νπνηαδήπνηε άιιε. Σα εηθνλνγξαθεκέλα παηδηθά ελδέρεηαη λα είλαη θείκελα θάζε είδνπο, απφ ινγνηερληθά κέρξη βηβιία γλψζεσλ θαη απφ πνηήκαηα θαη κχζνπο κέρξη κηθξέο ηζηνξίεο θαη αιθαβεηάξηα. Δμαηηίαο απηνχ, ην εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν απνθηά ην πξψην ηνπ ραξαθηεξηζηηθφ: μεπεξλά ηα αζθπθηηθά φξηα ελφο είδνπο θαη θαζίζηαηαη ζαθψο δηα-εηδνινγηθφ (Γηαλληθνπνχινπ, 2008). Σν εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν απνδεηθλχεηαη έλα επέιηθην, εχπιαζην θαη πνιπζπιιεθηηθφ είδνο. Πξνζιακβάλεη ρίιηεο κνξθέο θαη ρίιηα πξφζσπα, θαζψο σο είδνο επηδεηθλχεη εγγελψο κηα θαηαπιεθηηθή πξνζαξκνζηηθφηεηα θαη κηα 56

57 αζηείξεπηε δεκηνπξγηθφηεηα. ε κηα κεηακνληέξλα επνρή πνπ αληηζηέθεηαη ζε θάζε είδνπο ζηεγαλά ην εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν θαίλεηαη φηη βξήθε πξφζθνξν έδαθνο γηα λα ππάξμεη θαη λα αθκάζεη. Δλζσκαηψλνληαο, σο κνξθή θαη σο πεξηερφκελν, θάζε είδνπο εθπαηδεπηηθνχο, ηδενινγηθνχο, αηζζεηηθνχο θαη θνηλσληθνχο θξαδαζκνχο, ην εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ απνξξνθά ζηνηρεία απφ δηαθνξεηηθά κέζα, ηέρλεο, ξεχκαηα, παξνπζηάδνληαο κηα θαηαπιεθηηθή πνηθηιφηεηα. Γη απηφ αληί ελφο ζηελνχ νξηζκνχ, ζα ήηαλ θαιχηεξν απιψο λα ηνπ απνδνζεί κηα ζεηξά απφ ραξαθηεξηζηηθά πνπ λα ην πεξηγξάθνπλ δηαπηζηψλνληαο ζπγρξφλσο ηελ επειημία ηεο κνξθήο ηνπ θαη ηελ πνιπκνξθία ησλ δεηγκάησλ ηνπ. Γηα έλα είδνο πνπ αξλείηαη ηηο μεθάζαξεο ηαμηλνκήζεηο θαη πξνβάιιεη θαηά βάζε σο δηα-θσδηθφ, δηα-ειηθηαθφ θαη δηα-εηδνινγηθφ, είλαη θπζηθφ θάζε πξνζπάζεηα νξηζκνχ ηνπ κνηξαία λα απνβαίλεη άθαξπε ή αηπρήο (Γηαλληθνπνχινπ, 2008). Γεληθφηεξα, ηα εηθνλνγξαθεκέλα ινγνηερληθά βηβιία γηα παηδηά ή εηθνλνβηβιία, είλαη εθείλα ηα βηβιία ζηα νπνία πεξηπιέθεηαη ηφζν ε εηθνληθή φζν θαη ε θεηκεληθή αθήγεζε σο αλαπφζπαζηα κέξε γηα έλα νινθιεξσκέλν έξγν. Κάζε κία απφ ηηο δχν φςεηο ηεο αθήγεζεο (νπηηθή, ιεθηηθή) αιιειεπηδξνχλ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα νδεγνχλ ζηελ πιεξέζηεξε θαη νπδησδέζηεξε απνθξππηνγξάθεζε ηεο ηζηνξίαο, αθνχ νη ιέμεηο κπνξνχλ λα πξνζζέηνπλ, λα αληηπαξαζέηνπλ, λα επεθηείλνπλ, λα αληαλαθινχλ ή λα εξκελεχνπλ ηηο εηθφλεο θαη αληίζηξνθα (Lades, 1985). ην εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν, νη εηθφλεο δηαδξακαηίδνπλ νπζηαζηηθφ ξφιν, αλαδεηθλχνπλ ην θείκελν, ζπλζέηνπλ ηελ εηθνλνγξαθηθή εθδνρή ηεο ηζηνξίαο κε ηξφπν αθεγεκαηηθφ, θέξλνπλ ην παηδί ζε επαθή κε ηνλ νπηηθφ θψδηθα επηθνηλσλίαο θαη ηελ ηέρλε θαη απνηεινχλ κέζν αηζζεηηθήο αγσγήο. Ο κηθξφο αλαγλψζηεο εμνηθεηψλεηαη κε ηηο αθεγεκαηηθέο δνκέο κηαο ινγνηερληθήο ηζηνξίαο φρη κφλν κέζσ ηεο αλάγλσζεο ιεθηηθψλ ινγνηερληθψλ ηζηνξηψλ, αιιά κέζσ ησλ εηθνληθψλ ινγνηερληθψλ ηζηνξηψλ, κε ηξφπν ζπκπιεξσκαηηθφ. Δπίζεο, θάζε έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο εηθφλαο φπσο είλαη νη αλζξψπηλνη ραξαθηήξεο ή ηα αλζξσπνκνξθηθά δψα, ην ζθεληθφ, ην πιαίζην πνπ πεξηβάιιεη ή δελ πεξηβάιιεη ηελ εηθφλα, ην ρξψκα, ην ζρήκα, ε ζέζε ησλ κνξθψλ ζην ρψξν, ε πξννπηηθή απεηθφληζε, ε θίλεζε ησλ πξνζψπσλ θ.ά., παξέρνπλ πιεξνθνξίεο ζηνλ αλαγλψζηε, θαζηζηνχλ ηελ έθζεζε ησλ ζηνηρείσλ απνιαπζηηθφηεξε θαη παξαζηαηηθφηεξε θαη απνθαιχπηνπλ ηηο ηδενινγηθέο πξνζέζεηο θαη ζηάζεηο ησλ 57

58 εηθνλνγξάθσλ. Ο πξνζδηνξηζκφο παηδηθφ δελ θαίλεηαη λα είλαη απφιπηα δεζκεπηηθφο, αθνχ ηα εηθνλνγξαθεκέλα βηβιία απεπζχλνληαη, εθ πξνζέζεσο αιιά θαη εθ ζέζεσο, ζε κηα επξχηαηε ειηθηαθή γθάκα αθξναηεξίνπ, απφ λενγέλλεηα βξέθε κέρξη αζπξνκάιιεδεο παππνχδεο, θαη ζπλνκηινχλ ηφζν κε ηα κηθξά παηδηά φζν θαη κε ηνπο ελειίθνπο. Μάιηζηα είλαη αμηνζεκείσην φηη νη Αηζψπηνη κχζνη, πνπ εληάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία ηνπ εηθνλνγξαθεκέλνπ παηδηθνχ βηβιίνπ, αξρηθά δελ είραλ γξαθηεί γηα παηδηά. κσο, εμαηηίαο ηεο πιαζηηθφηεηαο θαη πξνζαξκνζηηθφηεηαο ηνπο, ζηε ζπλέρεηα αμηνπνηήζεθαλ θαη παηδαγσγηθά θαη απνηέιεζαλ πνιχ δεκνθηιή αλαγλψζκαηα γηα κηθξνχο θαη κεγάινπο (Καηζαδψξνο, 2011). Έλα ζηνηρείν πνπ εληνπίδεηαη έληνλα, είλαη ε παξνπζία ησλ δψσλ ζην εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν. Οη ηζηνξίεο ηεο ινγνηερλίαο ηνλίδνπλ φηη ηα δψα έρνπλ απνηειέζεη γηα ηνπο ζπγγξαθείο θάζε επνρήο θαη θάζε ηφπνπ ζέκα ηδηαίηεξα πξνζθηιέο, πνπ επαλέξρεηαη είηε ζηε ιατθή δεκηνπξγία κε κνξθή παξακπζηψλ είηε ζηελ έληερλε ινγνηερλία κε κνξθή αθεγεκαηηθψλ πνηεκάησλ ή κχζσλ (Μεηζάθεο, 1983). Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα παηδηά ληψζνπλ θπζηθή έιμε γηα ηα δψα θαη ζπρλά αηζζάλνληαη θνληχηεξα ζε απηά παξά ζηνπο ελειίθνπο, επεηδή επηζπκνχλ λα κνηξαζηνχλ απηφ πνπ κνηάδεη κε ηελ εχθνιε δσή κηαο ελζηηθηψδνπο ειεπζεξίαο θαη απφιαπζεο πνπ δηάγνπλ ηα δψα (Μπέηειραηκ, 1995). Ζ παξνπζία ηνπο ζεσξείηαη φηη μεθηλά απφ ηνπο κχζνπο ησλ δψσλ, νη νπνίνη απνηεινχλ έλα απφ ηα παιαηφηεξα είδε ηζηνξηψλ. Γξαπηέο εθδνρέο πξνθνξηθψλ κχζσλ κε δψα δηαπηζηψλνληαη ζηε ζνπκεξηθή «ινγνηερλία ηεο ζνθίαο» (3000 π.υ.) θαη ηνπο παξαδνζηαθνχο ηλδηθνχο κχζνπο δψσλ. Μχζνη δψσλ ζπλαληψληαη ζηνλ Ζζίνδν, ηνλ Αξρέιαν, ηνλ Ζξφδνην θαη πνιινχο αξραίνπο Έιιελεο πνηεηέο θαη ζπγγξαθείο. Ζ παηξφηεηα ησλ κχζσλ δψσλ, απνδίδεηαη ζηνλ Αίζσπν, κηα ζξπιηθή κνξθή, πνπ ίζσο έδεζε ηνλ έθην π.υ. αηψλα. Σα δψα ήδε ζηνπο κχζνπο ηνπ Αηζψπνπ κηινχλ, ζθέπηνληαη θαη γεληθψο, ζπκπεξηθέξνληαη φπσο νη άλζξσπνη, πξνζθέξνληαο ηε δπλαηφηεηα παηδεπηηθήο εθαξκνγήο ηνπο (Καηζαδψξνο, 2007). Μηα ηαμηλφκεζε ησλ ηζηνξηψλ κε δψα επηρείξεζε ν Arbuthnot(1974), ν νπνίνο ρψξηζε ηηο ηζηνξίεο απηέο ζε: α)»δψα κε κηιηά-άλζξσπνη κε γνχλα», πνπ πεξηιακβάλνπλ δψα πνπ ζπκπεξηθέξνληαη σο άλζξσπνη, β) «δψα σο δψα αιιά κε κηιηά», φπνπ ηα δψα δηαζέηνπλ ην ράξηζκα ηνπ ιφγνπ ψζηε λα κπνξνχλ λα αθεγνχληαη απφ ηε δηθή ηνπο νπηηθή γσλία θαη γ) «δψα σο δψα», πνπ πεξηιακβάλνπλ 58

59 παξαηεξήζεηο δψσλ κέζα ζην θπζηθφ ηνπο θφζκν (Arbuthnot, 1974). Μηα κεηεμέιημε ησλ κχζσλ ησλ δψσλ ζηε ζεκεξηλή επνρή απνηεινχλ ηα θφκηθο κε δψα πνπ απεπζχλνληαη θπξίσο ζηα παηδηά θαη θπθινθνξνχλ κέζσ ηνπ έληππνπ ιφγνπ ζε πεξηνδηθά, αιιά θαη κέζσ ηεο δεπηεξνγελνχο κνξθήο πξνθνξηθφηεηαο: ηεο ηειεφξαζεο ή ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά λεφηεξνη μέλνη θαη Έιιελεο ζπγγξαθείο πξνβάιινπλ κέζα απφ ηηο ηδηφηεηεο θαη ηελ θνηλσλία ησλ δψσλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο, άιινηε κε ηξφπν αιιεγνξηθφ (φπσο, π.ρ., ν Orwell ζηε «Φάξκα ησλ Εψσλ») θαη άιινηε κε θαπζηηθή ζάηηξα (φπσο ε θνηλσλία ησλ δψσλ ηνπ Αξθά) (Καπιάλνγινπ, 2002). Έλα παξάδεηγκα απηνχ ηνπ είδνπο πξνζέγγηζεο είλαη ε ζεηξά «Σα αδέζπνηα», απφ ηε νθία Εαξακπνχθα. Οη ηζηνξίεο ησλ αδέζπνησλ είλαη ζε κνξθή θφκηθ κε πξσηαγσληζηέο αδέζπνηα δψα, πνπ κέζα απφ ηε δξάζε θαη πεξηπιάλεζε ηνπο, αλαδεηθλχνληαη πηπρέο θαη ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. 3.5 Παηδηθή ινγνηερλία, πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη αδέζπνηα δώα Ζ ειιεληθή παηδηθή ινγνηερλία παξνπζηάδεη κηα ξηδηθή ζεκαηνινγηθή αλαλέσζε. Ζ αλαλέσζε απηή άξρηζε λα εκθαλίδεηαη δεηιά ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, γηα λα θνξπθσζεί ζηε δεθαεηία ηνπ 80. Δλψ παιαηφηεξα ε ειιεληθή παηδηθή ινγνηερλία αληινχζε ηα ζέκαηα ηεο ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ην πξφζθαην θαη απψηεξν ηζηνξηθφ παξειζφλ, απφ ην 1970 θαη εμήο εκπλέεηαη θαη απφ ηε ζχγρξνλε πξαγκαηηθφηεηα. Κνηλσληθά θαη πνιηηηθά πξνβιήκαηα, πνπ απαζρνινχλ ηε δηεζλή θαη ειιεληθή θνηλσλία, ε ζχγρξνλε ηερλνινγία κε ηηο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο ηεο πιεπξέο, ε κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ν γηγαληηζκφο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ θαη νη απάλζξσπεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ζηηο ζεκεξηλέο κεγαινππφιεηο θαη άιια πνιιά ζέκαηα, πνπ ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ πθή ηνπ ζεκεξηλνχ πνιηηηζκνχ, πξνβιεκαηίδνπλ έληνλα ηνπο Έιιελεο ζπγγξαθείο βηβιίσλ γηα παηδηά θαη γηα λένπο. Ζ ζχγρξνλε παηδηθή ινγνηερλία απνθαιχπηεη ζηνπο λεαξνχο αλαγλψζηεο ηελ πξαγκαηηθφηεηα ζε φιε ηελ πνιπεδξηθφηεηά ηεο θαη ηνπο εηζάγεη πξννδεπηηθά ζην ρψξν ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη ησλ ηδενινγηθψλ δπκψζεσλ (Καιιέξγεο, 1995). Οη ιφγνη πνπ ζπλεηέιεζαλ ζηε ζηξνθή απηή, φζνλ αθνξά ηε ζεκαηνινγία ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο είλαη αξθεηνί. Πξσηαξρηθφο ιφγνο είλαη ε ξηδηθή κεηαβνιή ησλ απφςεσλ ηεο ςπρνινγίαο θαη ηεο παηδαγσγηθήο γηα ηε θχζε ηνπ παηδηνχ θαη ηελ αγσγή ηνπ. Σν παηδί πιένλ δε ζεσξείηαη homunculus- δειαδή αλζξσπάθνο, 59

60 κηθξνγξαθία ηνπ ελήιηθα- πνπ πξέπεη λα ρεηξαγσγεζεί, αιιά απηφλνκε χπαξμε, ε νπνία πξέπεη πξννδεπηηθά λα έξζεη ζε επαθή κε ηε γχξσ ηεο θνηλσληθή, ηδενινγηθή θαη πνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Έλαο άιινο ζνβαξφο ιφγνο ηεο ζηξνθήο απηήο ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο, αθνξά ηελ πξφνδν ηεο ηερλνινγίαο. Σν ζεκεξηλφ παηδί βνκβαξδίδεηαη θαζεκεξηλά απφ έλα ζπληξηπηηθφ φγθν πιεξνθνξηψλ θαη ρσξίο λα ην επηδηψθεη ελεκεξψλεηαη ζρεδφλ γηα ηα πάληα θαη πξνθχπηεη ε αλάγθε ζσζηήο εξκελείαο ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ δέρεηαη. Έλαο αθφκε ιφγνο πνπ ζπλεηέιεζε ζηε ζηξνθή ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο, είλαη ε ζχλδεζε ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο απφ ην 1970, κε ηελ παηδηθή ινγνηερλία ησλ άιισλ ρσξψλ ηνπ θφζκνπ δηα κέζνπ ηνπ Κχθινπ ηνπ Διιεληθνχ Παηδηθνχ Βηβιίνπ, πνπ απνηειεί κέινο ηεο Γηεζλνχο Οξγάλσζεο Βηβιίσλ γηα ηε Νεφηεηα, ηεο γλσζηήο IBBY (International Board on Books for Young People) (Καιιέξγεο, 1995). Ζ παηδηθή ινγνηερλία ιφγσ ηεο ζεκαηηθήο απηήο αλαλέσζεο, δηαπιέθεηαη θαη κε έλα λέν επηζηεκνληθφ πεδίν, απηφ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, απνζθνπεί ζηνπο πξσηαξρηθνχο ζηφρνπο πνπ ε ίδηα ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε έρεη ζέζεη: ηε δηακφξθσζε δειαδή αιιά θαη ηελ ελζάξξπλζε ηεο αιιαγήο ησλ ζηάζεσλ θαη ησλ αμηψλ ησλ αηφκσλ θαη ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, κε απψηεξν ζηφρν ηελ αλάιεςε δξάζεο γηα ηελ επίιπζε πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, ψζηε κειινληηθά λα επηηεπρζεί κηα νπζηαζηηθή ηζνξξνπία κεηαμχ ηεο πνηφηεηαο δσήο θαη ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Γηα ην ιφγν απηφ νη Έιιελεο ζπγγξαθείο έρνπλ επηδείμεη κεγάιε επαηζζεζία ζηα ζχγρξνλα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα φπσο είλαη ε θαηαζηξνθή ηνπ πξάζηλνπ ζηνλ πιαλήηε, νη θιηκαηνινγηθέο αιιαγέο, ηα ηνμηθά απφβιεηα, ε δηαζπλνξηαθή ξχπαλζε, ε εμαθάληζε ησλ εηδψλ, ε νηθνλνκηθή αμηνπνίεζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ζέκαηα ηα νπνία δεκηνπξγνχλ γηα ηα δηεζλή θαη ειιεληθά δεδνκέλα έλα ζχγρξνλν ξεχκα «πξάζηλεο» παηδηθήο ινγνηερλίαο πνπ απνδίδεηαη κε ηνλ φξν νηθνκπζηζηφξεκα ή νηθνκπζνπιαζία (Greenway, 1994). Σα θείκελα παηδηθήο ινγνηερλίαο, σο απηφλνκεο πξάμεηο, αιιά θαη εληαγκέλα ζε Πξνγξάκκαηα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν γηα ηελ Δθπαίδεπζε Αμηψλ έζσ ηεο νπνίαο ελεξγνπνηείηαη ην ζπλαηζζεκαηηθφ ζηνηρείν ζηα παηδηά- αλαγλψζηεο. Ζ Δθπαίδεπζε Αμηψλ (Values Education) ή Ζζηθή Δθπαίδεπζε (Moral Education) φρη κφλν ελεξγνπνηεί ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ καζεηψλ αιιά απεπζχλεηαη θαη ζηελ θξίζε ηνπο θαη κέζα απφ κηα 60

61 ζεηξά ηερληθέο πνπ ζηνρεχνπλ ζηε ζπλαηζζεκαηηθή, θνηλσληθή θαη γλσζηηθή ηνπο αλάπηπμε, ζπκβάιιεη ζηελ εζηθή απηνλνκία ησλ παηδηψλ. Οη «ινγνηερληθνί» ή «πεξηβαιινληηθνί» ήξσεο ζηα θείκελα παηδηθήο ινγνηερλίαο, είλαη εζηθά απηφλνκεο ππάξμεηο πνπ εμεηάδνπλ κε ειεχζεξε βνχιεζε ηηο ελαιιαθηηθέο εζηθέο ηνπνζεηήζεηο γηα δεηήκαηα πεξηβαιινληηθά, αλαπηχζζνπλ ηηο εζηθέο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο ηνπο, λνηάδνληαη γηα ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπο θαη ηα ππφινηπα έκβηα φληα, ζέβνληαη ηα δηθαηψκαηα ηνπο θαη αγσλίδνληαη γη απηά. Σα θείκελα παηδηθήο ινγνηερλίαο, κέζσ ηεο ηαχηηζεο ηνπ παηδηνχ- αλαγλψζηε κε ηνπο ινγνηερληθνχο ήξσεο, κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ ελζάξξπλζε αιιαγήο αμηψλ, ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ ησλ ίδησλ ησλ παηδηψλ απέλαληη ζην πεξηβάιινλ, ζηελ αλάπηπμε ηνπ ζπλαηζζεκαηηθνχ ζηνηρείνπ θαη ζηελ θαιιηέξγεηα ελφο λένπ ήζνπο ζηα παηδηά- αλαγλψζηεο, ψζηε απηά σο κειινληηθνί πνιίηεο λα ελεξγνχλ γηα ηε βειηίσζε, πξνζηαζία θαη θαιχηεξε δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε κπνξεί λα βαζηζηεί ζηηο ινγνηερληθέο ηζηνξίεο πνπ ελδερνκέλσο κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζηε αλαδηακφξθσζε ηνπ αηφκνπ, ζην κεηαζρεκαηηζκφ ηεο εζηθήο ζηάζεο θαη ππεπζπλφηεηαο ηνπ ζηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, ζηε δεκηνπξγία ελφο πεξηβαιινληηθνχ ήζνπο ζχκθσλα κε ην νπνίν ζα ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηελ εζηθή θνηλφηεηα αλζξψπηλα θαη κε αλζξψπηλα φληα. ηα θείκελα παηδηθήο ινγνηερλίαο κε πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, ε επίιπζε πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ πξνέξρεηαη απφ ηνπο ινγνηερληθνχο ήξσεο (παηδηά ή δψα) ησλ κπζνπιαζηψλ θαη ζπλδέεηαη κε δεηήκαηα ζπλεηδεηνπνίεζεο ηεο ηαπηφηεηαο ησλ εξψσλ, πξνζσπηθήο ηνπο αλάπηπμεο θαη απηνγλσζίαο. Μέζα απφ ηηο ζπγθξνπζηαθέο θαηαζηάζεηο πνπ νη ίδηνη νη ινγνηερληθνί ήξσεο βηψλνπλ, κε ηηο ζηάζεηο, ηηο αμίεο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ ελειίθσλ, πνπ νη ίδηνη νη ινγνηερληθνί ήξσεο ζεσξνχλ ππαίηηεο γηα ηελ πεξηβαιινληηθή ππνβάζκηζε, δηακνξθψλνπλ ηελ εζηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά, θαηαλννχλ ηε ζεκαζία ηεο ππνζηήξημεο θαη ηεο απνδνρήο ησλ άιισλ φλησλ, ηελ αλαγθαηφηεηα ζπλεξγαζίαο θαη επηιχνπλ πξνβιήκαηα. πλεπψο, έλα αθφκε ζεκείν ζην νπνίν ζπγθιίλνπλ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε θαη Λνγνηερλία, είλαη ε επίιπζε πξνβιήκαηνο. Άιισζηε, έρεη επηζεκαλζεί φηη ην πινχζην παξακπζνινγηθφ πιηθφ ηεο ιατθήο ινγνηερλίαο, νη κχζνη, νη ηζηνξίεο γηα ηα δψα, νη επηξάπειεο δηεγήζεηο, θαη νη ηζηνξίεο ζχκκεηξεο πξνο ηε βαζκίδα αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ, απνηεινχλ ζελάξηα πξνβιεκάησλ (Ξαλζάθνπ & Καΐια, 2002). Δπνκέλσο, ε παηδηθή ινγνηερλία κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο έλα κέζν γηα 61

62 ηελ αλάδεημε ηνπ ζέκαηνο ησλ αδέζπνησλ δψσλ, ην νπνίν απνηειεί ζεκαηηθή ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Ζ αιιειεπίδξαζε αμηψλ θαη ζπλαηζζεκάησλ ζηα θείκελα παηδηθήο ινγνηερλίαο, κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε δηακφξθσζε κηαο ζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο ζηα παηδηά- αλαγλψζηεο παξάιιεια, κέζσ ηεο ιεθηηθήο θαη εηθνληθήο αθήγεζεο ησλ ηζηνξηψλ, κεηαθέξνληαη ζηα παηδηά- αλαγλψζηεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ θαηάζηαζε ησλ άιισλ, ηηο ζθέςεηο, ηηο εκπεηξίεο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο ηαχηηζεο θαη κε ηνπο ήξσεο, ζπκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε ηεο ελζπλαίζζεζεο, κε ηελ νπνία ην άηνκν (παηδί-αλαγλψζηεο) επηδηψθεη ην θαιφ γηα ηνλ ζπλάλζξσπν ηνπ, ηελ αγάπε γηα φια ηα έκβηα φληα θαη απνθηά δηάζεζε θξνληίδαο πξνο απηά (Καξαγεσξγάθεο, 2005). 3.6 Παξνπζίαζε ινγνηερληθώλ παηδηθώλ βηβιίσλ 1. «Έλα αδέζπνην ζθπιάθη» (εηθόλα 4) Σν βηβιίν κε ηίηιν «Έλα αδέζπνην ζθπιάθη», είλαη έλα παηδηθφ εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζην πξφβιεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Ζ ζπγγξαθέαο ηνπ βηβιίνπ είλαη ε Ρέλα Ρψζζε-Εαΐξε, ελψ ε εηθνλνγξάθεζε ηνπ έρεη γίλεη απφ ηελ Μάξσ Αιεμάλδξνπ. Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ βηβιίνπ έγηλε ην 2010 απφ ηηο εθδφζεηο Φπρνγηφο θαη απεπζχλεηαη ζε παηδηά ειηθίαο 5-6 εηψλ, κε ζθνπφ λα ηα επαηζζεηνπνηήζεη γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Σν ζπγθεθξηκέλν βηβιίν πξνέξρεηαη απφ ηελ πέκπηε αλαηχπσζε. Σν παηδηθφ απηφ βηβιίν, πξαγκαηεχεηαη ηελ ηζηνξία ελφο αδέζπνηνπ ζθχινπ, ηνπ Μάγθα. Αξρηθά ε ζπγγξαθέαο πεξηγξάθεη κε παξαζηαηηθφηεηα ηηο αληίμνεο ζπλζήθεο πνπ αληηκεησπίδεη ν πξσηαγσληζηήο, αθνχ έρεη βξεζεί ζην δξφκν. Πην ζπγθεθξηκέλα, απφ ηηο πξψηεο ζειίδεο ηνπ παηδηθνχ βηβιίνπ αλαθέξεηαη ζηηο ζπλέπεηεο πνπ επέξρνληαη ιφγσ ηεο χπαξμεο ησλ αδέζπνησλ δψσλ (θίλδπλνο γηα ηελ πξφθιεζε ηξνραίσλ αηπρεκάησλ, θαθνπνίεζε απφ ηνπο αλζξψπνπο, επηζέζεηο απφ άιια αδέζπνηα) ελψ ζηε ζπλέρεηα αλαιχεη ηνπο θηλδχλνπο ζηνπο νπνίνπο είλαη εθηεζεηκέλνο ν πξσηαγσληζηήο αιιά θαη ζηηο αληίμνεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο πνπ αληηκεησπίδεη, θαζψο έρεη εθπαηδεπηεί λα είλαη έλα δψν ζπληξνθηάο θαη μαθληθά θαηαιήγεη ζην δξφκν, εθηεζεηκέλνο ζε έλα «ερζξηθφ πεξηβάιινλ», ρσξίο λα είλαη δπλαηή ε θάιπςε ησλ βαζηθψλ ηνπ αλαγθψλ θαη ρσξίο θάπνηνλ λα ηνπ παξέρεη θξνληίδα θαη αζθάιεηα. ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν πξνβάιιεηαη έλαο απφ ηνπο ιφγνπο ηεο χπαξμεο ησλ 62

63 αδέζπνησλ, πνπ είλαη ε εγθαηάιεηςε ηνπο απφ ηνπο ηδηνθηήηεο θαη κάιηζηα ηε ρξνληθή πεξίνδν πνπ πεγαίλνπλ δηαθνπέο. Αθνχ, ε ζπγγξαθέαο έρεη αλαθεξζεί ζηηο ζπλέπεηεο αιιά θαη ηα αξλεηηθά ζηνηρεία ηεο δσήο ησλ αδέζπνησλ, κέζα απφ ηελ πεξηπιάλεζε ηνπ Μάγθα ζην δξφκν, ζηε ζπλέρεηα ηνπνζεηεί ηνλ πξσηαγσληζηή ζε έλα πάξθν, φπνπ γελληέηαη ειπίδα γηα ηελ κεηέπεηηα δσή ηνπ. ην πάξθν απηφ, ηνλ ζπλαληά έλα αγφξη, ην νπνίν ζπκπαζεί ηνλ Μάγθα θαη ηνπ δίλεη θαγεηφ. Έπεηηα κεηά απφ ζπδήηεζε κε ηε κεηέξα ηνπ, ζρεηηθά κε ηηο επζχλεο πνπ έρεη θάπνηνο φηαλ απνθηά θαηνηθίδην δψν, απνθαζίδνπλ φινη καδί φηη κπνξνχλ λα πηνζεηήζνπλ ηνλ Μάγθα, θη έηζη ηειηθά ε πεξηπέηεηα ηνπ πξσηαγσληζηή έρεη αίζην ηέινο, αθνχ βξίζθεη λένπο ηδηνθηήηεο θαη γίλεηαη κέινο ζε κηα θαηλνχξγηα νηθνγέλεηα πνπ ζα ηνλ αγαπήζεη θαη ζα ηνλ θξνληίζεη. ην ηέινο ηνπ βηβιίνπ, ε ζπγγξαθέαο απεπζχλεηαη ζηνπο γνλείο ζρεηηθά κε ην ζέκα ησλ επζπλψλ πνπ έρεη θαλείο φηαλ έρεη έλα θαηνηθίδην, αιιά θαη ηα νθέιε πνπ πξνζθέξεη απηφ φζνλ αθνξά ηελ αλάπηπμε ηνπ ζπλαηζζεκαηηθνχ θφζκνπ ησλ παηδηψλ αιιά θαη ηελ ελίζρπζε ησλ θνηλσληθψλ αμηψλ θαη ηνπ αηζζήκαηνο ηεο ππεπζπλφηεηαο ζηα παηδηά. ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν, ε ζπγγξαθέαο επηδηψθεη λα επαηζζεηνπνηήζεη ηα παηδηά γηα ην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ θαη απηφ ην επηηπγράλεη κέζα απφ ηελ πξνβνιή ησλ αληημννηήησλ πνπ αληηκεησπίδεη ν πξσηαγσληζηήο, αιιά θαη κέζα απφ ηελ ελζπλαίζζεζε πνπ πηζαλφλ επηηπγράλεηαη κε ηελ ηαχηηζε ησλ παηδηψλ κε ηνλ ήξσα. Απηφ επηηπγράλεηαη θαη απφ ηελ ζηνρεπκέλε εηθνλνγξάθεζε ηνπ βηβιίνπ, ε νπνία βνεζά ηα παηδηά λα ηαπηηζηνχλ κε ηνλ ήξσα, αθνχ αλαπαξηζηάηαη θαη παξνπζηάδεηαη λα ζθέθηεηαη θαη λα δξα σο άλζξσπνο. ε θάζε πεξίπησζε, ηνλίδεηαη ε επζχλε θαη νη ππνρξεψζεηο πνπ έρεη έλαο ηδηνθηήηεο απέλαληη ζην θαηνηθίδην ηνπ θαη νη ζπλέπεηεο πνπ πξνθχπηνπλ θπξίσο γηα ηε δσή ηνπ θαηνηθίδηνπ, φηαλ νη ηδηνθηήηεο κε αλεπζπλφηεηα ην παξαηνχλ ζην δξφκν, αλήκπνξν. 2. «Ο αδέζπνηνο Κώζηαο» (εηθόλα 1) Σν βηβιίν, κε ηίηιν «Ο αδέζπνηνο Κώζηαο», είλαη έλα παηδηθφ εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν, ην νπνίν πξνβιεκαηίδεη ηνλ αλαγλψζηε γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Ο ζπγγξαθέαο ηνπ βηβιίνπ είλαη ε Μάθεο Σζίηαο, ελψ ε εηθνλνγξάθεζε ηνπ έρεη γίλεη απφ ηελ Αηκηιία Κνληαίνπ. Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ βηβιίνπ έγηλε ην 2014 απφ ηηο εθδφζεηο Φπρνγηφο θαη απεπζχλεηαη ζε παηδηά ειηθίαο 7-8 εηψλ, κε ζθνπφ λα ηα επαηζζεηνπνηήζεη γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. 63

64 Ο ζπγγξαθέαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ βηβιίνπ κε πνιχ έμππλν ηξφπν παξνπζηάδεη ην πξφβιεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηνπνζεηεί σο πξσηαγσληζηέο κηα νηθνγέλεηα ζθχισλ, ε νπνία επηζπκεί λα απνθηήζεη έλα θαηνηθίδην, ην νπνίν είλαη έλαο άλζξσπνο. Με απηφ ην πξσηφηππν ζελάξην ηα παηδηά ηαπηηδφκελα κε ηνλ «αδέζπνην» άλζξσπν ζηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, «βηψλνπλ» ηη αληίθηππν έρεη ζηε δσή ηνπ θαηνηθίδηνπ, ε εγθαηάιεηςε ηνπ απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηηο επζχλεο πνπ έρεη θάπνηνο, φζνλ αθνξά ηε θξνληίδα ηνπ δψνπ, φηαλ απνθηά έλα θαηνηθίδην. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ αξρή ηεο ηζηνξίαο παξνπζηάδεηαη έλα ζθπιάθη ην νπνίν επηζπκεί γηα δψξν γελεζιίσλ απφ ηνπο γνλείο ηνπ, έλα θαηνηθίδην δψν. Ζ νηθνγέλεηα ζπκθσλεί λα απνθηήζνπλ θαηνηθίδην, εθφζνλ φκσο ην παξαηήζνπλ φηαλ ζα πάλε γηα δηαθνπέο. ε απηφ ην ζεκείν, πξνβάιιεηαη έληνλα ν ζπλεζηζκέλνο ηξφπνο απφθηεζεο θαηνηθίδηνπ, σο δψξν γελεζιίσλ, ρσξίο λα ιακβάλνληαη ζνβαξά νη επζχλεο πνπ επηθέξεη ε απφθηεζε ηνπ. Μάιηζηα, ην εληππσζηαθφ ζηνηρείν είλαη πσο πξηλ αθφκα απνθηήζεη ην θαηνηθίδην ε νηθνγέλεηα, ζπκθσλείηαη απφ φινπο ε εγθαηάιεηςε ηνπ ζε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο παξνπζηάδνληαη φια φζα ζα πξέπεη λα θάλεη θαλείο φηαλ έρεη έλα θαηνηθίδην, πξνθεηκέλνπ λα ην θξνληίδεη θαηάιιεια. Γηα παξάδεηγκα είλαη απαξαίηεηε ε θάιπςε ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ ηνπ θαηνηθίδηνπ, φπσο ε παξνρή ηξνθήο, λεξνχ, ζηέγεο. Δπίζεο ηνλίδεηαη ε αλάγθε γηα ηαηξηθή πεξίζαιςε, θξνληίδα, εθπαίδεπζε αιιά θαη ςπραγσγία ηνπ δψνπ. Ζ νηθνγέλεηα παξνπζηάδεηαη λα θξνληίδεη ζσζηά ηνλ «θαηνηθίδην άλζξσπν», κέρξη ηε ζηηγκή πνπ πξέπεη λα θχγνπλ φινη καδί νηθνγελεηαθψο γηα δηαθνπέο θαη δελ έρνπλ θάπνηνλ λα ηνλ θξνληίζεη. Σφηε, ε εχθνιε ιχζε είλαη λα εγθαηαιείςνπλ ην θαηνηθίδην, ρσξίο δεχηεξε ζθέςε. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ηνλίδεηαη απφ ηνλ ζπγγξαθέα ε ηάζε ησλ αλζξψπσλ λα ζπκπεξηθέξνληαη ζηα δψα ζαλ λα είλαη αληηθείκελα, πνπ κφιηο ηα βαξεζνχλ ηα εγθαηαιείπνπλ ρσξίο λα δίλνπλ αμία ζηελ ίδηα ηνπο ηε δσή. Έπεηηα, αθνχ ζπκθσλείηαη λα εγθαηαιείςνπλ ηνλ θαηνηθίδην άλζξσπν, έλαο νηθνγελεηαθφο θίινο αλαιακβάλεη λα ηνλ αθήζεη ζε έλα ζεκείν απφ φπνπ δε ζα κπνξεί πιένλ λα επηζηξέςεη ζην ζπίηη. Απφ εθείλε ηε ζηηγκή, πνπ ν «αδέζπνηνο» πιένλ Κψζηαο βξίζθεηαη κφλνο ζην δξφκν, αληηκεησπίδεη κηα αθηιφμελε, ερζξηθή θαη γεκάηε θηλδχλνπο πφιε θαη παξνπζηάδεηαη θνβηζκέλνο θαη επάισηνο. Πην ζπγθεθξηκέλα ε πφιε πνπ αληηκεησπίδεη ν Κψζηαο είλαη κία πφιε πνπ έρεη ζεβαζκφ 64

65 κφλν γηα ηνπο θαηνίθνπο ηεο, αδηαθνξψληαο γηα ηελ ηχρε ησλ «αδέζπνησλ». Πην ζπγθεθξηκέλα κέζα απφ ηελ ηζηνξία, πξνβάιιεηαη έληνλα ν θίλδπλνο πξφθιεζεο ηξνραίσλ αηπρεκάησλ, εμαηηίαο ηεο πεξηπιάλεζεο ησλ «αδέζπνησλ» ζηνπο δξφκνπο, ε ερζξφηεηα κε ηελ νπνία αληηκεησπίδνπλ νη θάηνηθνη έλα «αδέζπνην», θαζψο επίζεο θαη ην θφβν γηα ηε βίαηε αξπαγή θαη θαθνκεηαρείξηζε ηνπο απφ ηνλ κπφγηα, πνπ απνηειεί κφληκν ηξφκν γηα ηα «αδέζπνηα» ηεο πφιεο. Αθνχ πξνβάιιεηαη έληνλα ε αλαζθάιεηα πνπ αηζζάλεηαη ν «αδέζπνηνο» Κψζηαο, καθξηά απφ ην ζπίηη φπνπ δνχζε, αιιά θαη νη θαθνπρίεο πνπ βίσζε, ζηε ζπλέρεηα, ε ηζηνξία αλαηξέπεηαη, θαζψο φιε απηή ε ηζηνξία απνηειεί έλα θαθφ φλεηξν πνπ είδε ν Κψζηαο ζηνλ χπλν ηνπ, ν νπνίνο είλαη ν ηδηνθηήηεο ελφο ζθχινπ, πνπ ζθνπεχνπλ νηθνγελεηαθψο λα παξαηήζνπλ ζην δξφκν, ιφγσ αλαρψξεζεο ηεο νηθνγέλεηαο γηα δηαθνπέο. Ο πξσηαγσληζηήο Κψζηαο, κεηά ηνλ εθηάιηε, παξνπζηάδεηαη αλέλδνηνο, θαη πείζεη ηειηθά ηνπο γνλείο ηνπ λα κελ παξαηήζνπλ ην θαηνηθίδην ηνπο. Ο ζπγγξαθέαο, κε απηφ ην έμππλν θαη πξσηφηππν ζελάξην, αληηζηξέθεη ηνπο ξφινπο ηδηνθηήηε- θαηνηθηδίνπ, ηνπνζεηψληαο έλαλ άλζξσπν, λα θαηαιήγεη λα είλαη αδέζπνην, ζε κηα θνηλσλία ζθχισλ, πξνθεηκέλνπ λα «βηψζνπλ» ηα παηδηά αλαγλψζηεο ηη αληίθηππν έρεη ζηε δσή ελφο δψνπ ή εγθαηάιεηςε ηνπ απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπ θαη λα ηα θάλεη πην ππεχζπλα απέλαληη ζε απηφ ην δήηεκα. Σέινο, είλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί, πσο ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο είλαη αηζηφδνμν, θαζψο ην θαηνηθίδην ζθπιάθη παξακέλεη κε ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπ θαη δηαζθαιίδεηαη ε θξνληίδα θαη ε πεξίζαιςε ηνπ απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπ. 3. «Ξνπη» (εηθόλα 3) Σν βηβιίν, κε ηίηιν «Ξνπη», είλαη έλα παηδηθφ εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ θαη έρεη σο ζθνπφ ηε δσνθηιία. Σν ζπγθεθξηκέλν βηβιίν αλήθεη ζηε ζεηξά «Σα κηθξά θαη ηα κεγάια ηνπ θφζκνπ». Οη ζπγγξαθείο ηνπ βηβιίνπ είλαη ε Φσηεηλή Σζάκπξα θαη ε Εσή θαιίδε, ελψ νη δσγξαθηέο ηνπ βηβιίνπ έρνπλ γίλεη απφ ηελ Λίδα Ζιηνχ. Ζ θαιιηηερληθή επηκέιεηα ηνπ βηβιίνπ έρεη γίλεη απφ ηελ Σέηε ψινπ. Ζ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ έγηλε ην 2003 απφ ηηο εθδφζεηο «κηθξή Μίιεηνο» θαη απεπζχλεηαη ζε παηδηά ειηθίαο 4-8 εηψλ, κε ζθνπφ λα ηα επαηζζεηνπνηήζεη γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ αιιά θαη λα αλαπηχμεη θνηλσληθέο αμίεο. 65

66 Οη ζπγγξαθείο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ βηβιίνπ πεξηγξάθνπλ ηε δσή ελφο ζθχινπ πνπ απφ δεζπνδφκελν δψν θαηαιήγεη ζην δξφκν, αθνχ ην εγθαηαιείπνπλ νη ηδηνθηήηεο ηνπ. Δίλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο φηη ην φλνκα πνπ απνθηά ν ζθχινο είλαη «Ξνπη», εθφζνλ έηζη ην θσλάδνπλ φινη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηπιάλεζεο ηνπ ζην δξφκν θαη παξαπέκπεη ζηελ απνδνθηκαζία θαη ηελ ερζξηθή αληηκεηψπηζε ησλ αλζξψπσλ απέλαληη ζην πεξηπιαλψκελν ζθχιν. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ αξρή ηεο ηζηνξίαο παξνπζηάδεηαη ν πξσηαγσληζηήο ηεο ηζηνξίαο, πνπ απνηέιεζε έλα δψξν γελεζιίσλ θαη θαηαιήγεη λα βξίζθεηαη ζην δξφκν θαη σο αηηία απηνχ, παξνπζηάδεηαη ε αχμεζε ηεο ειηθίαο ηνπ. ηε ζπγθεθξηκέλε ηζηνξία, παξνπζηάδνληαη κέζα απφ ηελ πεξηπιάλεζε ηνπ πξσηαγσληζηή, ηα αίηηα θπξίσο πνπ έλα θαηνηθίδην θαηαιήγεη λα γίλεηαη αδέζπνην. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν πξσηαγσληζηήο πηνζεηείηαη απφ δηαθνξεηηθά άηνκα, πνπ φκσο γηα δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο ν θαζέλαο, ηνλ παξαηά θαη πάιη ζην δξφκν. Σα άηνκα πνπ ηνλ πηνζεηνχλ είλαη κηα γξηνχια, πνπ ηνλ παξαηά επεηδή ν πξσηαγσληζηήο δελ θαηαθέξλεη λα ζπλππάξμεη κε ηνλ ηξφπν δσήο ηεο. Σα επφκελα άηνκα πνπ ηνλ πηνζεηνχλ είλαη έλα λεαξφ δεπγάξη, πνπ ελ ηέιεη ηνλ παξαηνχλ, δηφηη ν πξσηαγσληζηήο δε κπνξεί λα ζπκβηψζεη κε έλα αθφκε ζθχιν πνπ δηαζέηνπλ νη ηδηνθηήηεο. ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, έλαο λεαξφο θνηηεηήο αλαιακβάλεη λα θξνληίδεη ηνλ «Ξνπη», φκσο ιφγσ ηεο θαζαξίαο πνπ πξνθαινχζε ν πξσηαγσληζηήο ζηνπο γείηνλεο, ν θνηηεηήο απνθάζηζε λα ηνλ εγθαηαιείςεη. Αξγφηεξα, έλα λέν δεπγάξη πνπ πεξηκέλεη ην λέν κέινο ηεο νηθνγέλεηαο, ηνλ πηνζεηεί. κσο, κε ηελ έιεπζε ηνπ παηδηνχ, ηειηθά ην δεπγάξη απνθαζίδεη λα ην ραξίζεη ζε έλα θχιαθα. ε απηφ ην ζεκείν θαίλεηαη κία δηαθνξεηηθή αληηκεηψπηζε, θαζψο ην δεπγάξη δελ επηιέγεη λα εγθαηαιείςεη ηνλ πξσηαγσληζηή ζην δξφκν αλήκπνξν, παξά λα ηνπ βξεη έλα λέν ζπίηη. Ο πξσηαγσληζηήο ελ ηέιεη πηνζεηείηαη απφ ηνλ θχιαθα, ν νπνίνο φκσο επηζπκεί ηνλ «Ξνπη», κφλν γηα θχιαμε ηνπ ρψξνπ ζην νπνίν εξγάδεηαη ν θχιαθαο. Δμαηηίαο φκσο ηεο αλππαθνήο ηνπ «Ξνπη», εθφζνλ δελ δηαζέηεη ραξαθηεξηζηηθά θχιαθα, ην λέν ηνπ «αθεληηθφ» ηνλ θαθνπνηεί γηα λα ζθιεξαγσγεζεί. Δίλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο φηη ζε απηφ ην ζεκείν, αλαδεηθλχεηαη ε απειεπζέξσζε ηνπ πξσηαγσληζηή, ν νπνίνο ζπάεη ηα δεζκά ηνπ θαη επηιέγεη λα είλαη αδέζπνηνο ν ίδηνο, κε ηελ ειπίδα λα βξεη κφλνο ηνπ ην άηνκν απηφ πνπ ζα ηνλ αγαπήζεη πξαγκαηηθά. ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, ν πξσηαγσληζηήο πεξηπιαλάηαη γηα αξθεηφ ρξνληθφ δηάζηεκα, 66

67 κέρξη πνπ βξίζθεη ην δηθφ ηνπ ζθνπφ χπαξμεο. Ο πξσηαγσληζηήο βνήζεζε έλα άηνκν κε εηδηθέο αλάγθεο λα πεξάζεη ην δξφκν θαη βξήθε ζε απηφλ ηελ αγάπε θαη ηελ ζηνξγή πνπ έςαρλε. Σν ηέινο ηεο ηζηνξίαο είλαη αίζην θαη γεκάην ειπίδα θαη αηζηνδνμία. ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν, νη ζπγγξαθείο κε έμππλν ηξφπν, κέζα απφ ηελ ηζηνξία ηνπ «Ξνπη», πξνβάιινπλ ηα θχξηα αίηηα γηα ηα νπνία έλα θαηνηθίδην θαηαιήγεη λα γίλεη αδέζπνην. Σα θχξηα αίηηα πνπ πξνβάιινληαη είλαη ε αχμεζε ηεο ειηθίαο, ε πξφθιεζε δεκηψλ ζην ζπίηη, ε πξφθιεζε θαζαξίαο ζηνπο γείηνλεο, ε απφθηεζε λένπ κέινπο ηεο νηθνγέλεηαο, ε κε ζπλχπαξμε κε άιια δψα-κέιε ηεο νηθνγέλεηαο, αιιά θαη ε θαθνπνίεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ δψνπ. ηελ ηειεπηαία πεξίπησζε, ν πξσηαγσληζηήο «επηιέγεη» ν ίδηνο λα ειεπζεξσζεί. Αθφκε, παξνπζηάδεηαη θαη ν πην θνηλφο ηξφπνο απφθηεζεο θαηνηθίδηνπ δψνπ πνπ είλαη σο δψξν γελεζιίσλ, γεγνλφο πνπ ηνλίδεη ηελ αληηκεηψπηζε ησλ δψσλ σο αληηθείκελα πξνο ρξήζε. 4. «Ο Σξακ» ( εηθόλα 5) Σν βηβιίν, κε ηίηιν «Ο Τξακ», είλαη έλα παηδηθφ εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν, ηνπ νπνίνπ ε ζεκαηηθή είλαη θαηά θχξην ιφγν ηα αδέζπνηα δψα, αιιά θαη ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. Ο ζπγγξαθέαο ηνπ βηβιίνπ είλαη ν Κψζηαο Μάγνο, ελψ ε εηθνλνγξάθεζε ηνπ έρεη γίλεη απφ ην Γηψξγν γνπξφ. Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ βηβιίν έγηλε ην 2009 απφ ηηο εθδφζεηο Παηάθε θαη απεπζχλεηαη ζε παηδηά ειηθίαο 5-7 εηψλ, κε ζθνπφ λα ηα επαηζζεηνπνηήζεη γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, αιιά θαη λα αλαδείμεη ηε ζεκαηηθή πνπ αθνξά ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν παξνπζηάδεηαη έλαο ζθχινο ν νπνίνο απφ ηελ αξρή ηεο ηζηνξίαο είλαη αδέζπνηνο. Σν φλνκα ηνπ ζθχινπ είλαη Σξακ. ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο πεξηγξάθεηαη κε ιίγα ιφγηα ν ηξφπνο πνπ θαηέιεμε λα είλαη αδέζπνηνο. κσο, παξφιν πνπ αξρηθά ν Σξακ παξνπζηάδεηαη θνβηζκέλνο γηα ηελ κεηέπεηηα δσή πνπ ζα αληηκεησπίζεη σο αδέζπνηνο, ζηε ζπλέρεηα θαίλεηαη λα έρεη απνδερζεί ηελ θαηάζηαζε θαη λα θάλεη κάιηζηα θαη άιινπο θίινπο κε ηνπο νπνίνπο ελψλεηαη θαη γίλεηαη κηα νκάδα. Μάιηζηα ζπζηήλεη ζηνλ αλαγλψζηε ηνπο θίινπο ηνπ νη νπνίνη ηνλ βνεζνχλ λα ελζσκαησζεί ζην λέν ηνπ πεξηβάιινλ, ν θαζέλαο κε μερσξηζηφ ηξφπν. ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, ν Σξακ, θαίλεηαη λα έρεη ελζσκαησζεί ζην λέν πεξηβάιινλ φπνπ δεη, ην νπνίν εμεξεπλά θαη καζαίλεη. κσο, παξά ην γεγνλφο απηφ, ζπλερίδεη λα ηνπ ιείπεη έλα ζπίηη δηθφ ηνπ, ην νπνίν ζα νξίδεη ην ρψξν ηνπ. Έπεηηα, 67

68 πεξηγξάθεηαη ζηελ ηζηνξία ε ζπλήζεηα ηνπ Σξακ λα παξαηεξεί ην ηξακ, ην νπνίν απνηειεί έλα κέζν καδηθήο κεηαθνξάο ζηηο κεγαινππφιεηο. Καηά ηε δηάξθεηα απηήο ηνπ ηεο ζπλήζεηαο, ζπλαληά πνιιά λέα δηαθνξεηηθά κεηαμχ ηνπο άηνκα, κε ηα νπνία απνθηά νηθεηφηεηα θαη γίλεηαη θίινο. ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, ν Σξακ παξνπζηάδεηαη σο έλαο αδέζπνηνο κελ ζθχινο, ν νπνίνο φκσο δεη ραξνχκελα θαη απνιακβάλεη ηηο ραξέο ηνπ λένπ ηνπ πεξηβάιινληνο, αθνχ δελ πεξηνξίδεηαη θαη είλαη ειεχζεξνο λα θαηεπζχλεηαη ζε φπνηα κέξε επηζπκεί θαη λα ζπλαλαζηξέθεηαη κε ηα άηνκα θαη ηνπο θίινπο πνπ επηζπκεί. Έπεηηα, ζηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο ν Σξακ δεη κηα ππέξνρε έθπιεμε. ινη νη θίινη ηνπ καδί, θαηαζθεχαζαλ έλα ζπίηη ην νπνίν ηνπ ράξηζαλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ εθπιεξψζεθε θαη ε επηζπκία ηνπ Σξακ λα έρεη έλα δηθφ ηνπ ζπίηη. Σν ηέινο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξίαο είλαη αηζηφδνμν, παξφιν πνπ ν Σξακ δελ θαηαιήγεη λα έρεη ηδηνθηήηε, παξά δεη κφλνο ηνπ ζε έλα αζηηθφ πεξηβάιινλ, πεξηβαιιφκελνο φκσο απφ ηελ αγάπε ησλ θίισλ ηνπ. Ο ζπγγξαθέαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ βηβιίνπ, αληηκεησπίδεη ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ κέζα απφ κία δηαθνξεηηθή νπηηθή γσλία. πλήζσο, ηα βηβιία πνπ πξαγκαηεχνληαη ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ, παξνπζηάδνπλ ηνπο ήξσεο επάισηνπο θαη αλήκπνξνπο καθξηά απφ ηε ζηέγε ζηελ νπνία δνχζαλ πξηλ γίλνπλ αδέζπνηα. κσο, ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ν πξσηαγσληζηήο μεπεξλά ην θφβν ηεο αλαζθάιεηαο θαη δεη επηπρηζκέλα ζην λέν ηνπ πεξηβάιινλ, παξφιν πνπ έρεη ράζεη ηε θξνληίδα ηνπ ηδηνθηήηε πνπ ηνλ εγθαηέιεηςε Σέινο, φζνλ αθνξά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εηθνλνγξαθεκέλνπ απηνχ βηβιίνπ, είλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο φηη ζην ηέινο ηνπ βηβιίνπ, ππάξρνπλ ελδηαθέξνπζεο δξαζηεξηφηεηεο, κε ηηο νπνίεο κπνξεί λα αζρνιεζεί ν κηθξφο αλαγλψζηεο, ψζηε λα έρεη πην ελεξγφ ξφιν. Δπίζεο, ζηελ αξρή ηνπ βηβιίνπ ππάξρεη εηηθέηα, φπνπ κπνξεί ν κηθξφο αλαγλψζηεο λα γξάςεη ην φλνκα ηνπ θαη κε απηφ ηνλ ηξφπν λα «ζθξαγίζεη» φηη ην βηβιίν απηφ είλαη δηθφ ηνπ. 5. «Δγώ, ν Καλέινο» ( εηθόλα 7) Σν βηβιίν, κε ηίηιν «Δγώ, ν Καλέινο», είλαη έλα παηδηθφ εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν, ην νπνίν αλήθεη ζηε ζεηξά νηθν-παξακχζηα θαη ζίγεη ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Ζ ζπγγξαθέαο ηνπ βηβιίνπ είλαη ε Σδέκε Σαζάθνπ, ελψ ε εηθνλνγξάθεζε ηνπ έρεη γίλεη απφ ην Λάκπξν Καηζαληψλε. Ζ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ έγηλε ην 2001 απφ ηηο 68

69 εθδφζεηο Κέδξνο. Ζ ειηθηαθή νκάδα ζηελ νπνία απεπζχλεηαη ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν δελ δηεπθξηλίδεηαη. Ο θχξηνο ζθνπφο ηνπ βηβιίνπ είλαη λα επαηζζεηνπνηήζεη ηνπο αλαγλψζηεο γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, αιιά θαη ε αλάδεημε θνηλσληθψλ επαίζζεησλ ζεκάησλ. Σε ζπγθεθξηκέλε ηζηνξία ηελ αθεγείηαη ν ίδηνο ν πξσηαγσληζηήο, ν νπνίνο είλαη έλαο αδέζπνηνο ζθχινο, πνπ έρεη γελλεζεί απφ αδέζπνηε κεηέξα θαη έηζη απφ ηε γέλλεζε ηνπ δελ έρεη ηδηνθηήηε. Αξρηθά ινηπφλ, ν πξσηαγσληζηήο πεξηγξάθεη ηνλ ηφπν γέλλεζεο ηνπ θαη δίλεη ζηνηρεία ηεο νηθνγέλεηαο απφ ηελ νπνία πξνέξρεηαη, θαζψο επίζεο πεξηγξάθεη θαη ζηηγκηφηππα απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηα ησλ παηδηθψλ ηνπ ρξφλσλ. ηε ζπλέρεηα αθνχ ζπζηήλεη ηνλ αγαπεκέλν ηνπ θίιν θαη αλαθέξεηαη ζε δηάθνξεο πεξηπέηεηεο πνπ κπιέθνληαη καδί, εμηζηνξεί κία ζπλάληεζε ε νπνία ζα είλαη κνηξαία γηα ηελ εμέιημε ηεο κεηέπεηηα ηνπ δσήο. ην δξφκν, θαηά ηε δηάξθεηα δηάθνξσλ παηρληδηψλ, ζπκβαίλεη ην εμήο φκνξθν πεξηζηαηηθφ: ζπλαληά έλα θνξίηζη πνπ ηνπ δίλεη αγάπε κέζα απφ ηα ράδηα ηεο θαη ελ ηέιεη πηνζεηεί ηνλ πξσηαγσληζηή θαη ηνλ νλνκάδεη Καλέιν. ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, ν πξσηαγσληζηήο πεξηγξάθεη ηε δσή ηνπ ζην λέν ηνπ πεξηβάιινλ, ην νπνίν είλαη γεκάην αγάπε θαη θξνληίδα. Ο πξσηαγσληζηήο απνιακβάλεη φιεο ηηο θξνληίδεο ηνπ λένπ ηνπ ζπηηηνχ θαη δεη ζχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο πνπ απηφ νξίδεη. κσο, παξά ηε ζηέξεζε ηεο ειεπζεξίαο πνπ είρε ζην παξειζφλ φηαλ ήηαλ αδέζπνηνο, θαίλεηαη λα είλαη επηπρηζκέλνο ζην λέν ηνπ ρψξν. Δπηπξνζζέησο, γίλεηαη αλαθνξά θαη ζηηο ζπλαλαζηξνθέο ηνπ κε άιινπο λένπο ηεηξάπνδνπο θίινπο πνπ γλσξίδεη, νη νπνίεο είλαη άιινηε θηιηθέο, άιινηε ερζξηθέο. Έπεηηα, φκσο, ε πνξεία ηεο ήξεκεο θαη βνιεκέλεο δσήο ηνπ πξσηαγσληζηή αλαηξέπεηαη. Μεηά απφ έλα ρξνληθφ δηάζηεκα, νη γνλείο ηνπ θνξηηζηνχ πνπ έρεη πηνζεηήζεη ηνλ Καλέιν, απνθαζίδνπλ λα πάλε φινη καδί δηαθνπέο θαη δηεπθξηλίδνπλ ζην θνξίηζη πσο πιένλ είλαη αδχλαην λα έρνπλ καδί ηνπο ηνλ Καλέιν. Με αθνξκή ηηο δηαθνπέο, ε κεηέξα ηνπ θνξηηζηνχ αλαθέξεηαη θαη ζε άιιεο ζπλήζεηεο ηνπ δψνπ πνπ ηελ ελνρινχλ θαη πξνζζέηνπλ πεξηζζφηεξν βάξνο ζε απηήλ, φζνλ αθνξά ηελ θαζαξηφηεηα θαη κέξηκλα ηνπ ζπηηηνχ. Έηζη, παξά ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ θνξηηζηνχ λα κεηαπείζεη ηνπο γνλείο ηεο, ηειηθά ν παηέξαο εγθαηαιείπεη ηνλ πξσηαγσληζηή ζε έλα πάξθν, αλήκπνξν θαη κφλν. ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, ν πξσηαγσληζηήο πεξηπιαλάηαη κφλνο πιένλ θαη αλ θαη ππήξμε αδέζπνην δψν ζην παξειζφλ, πιένλ κεηά ηε θξνληίδα πνπ είρε απφ ηελ 69

70 πεξηπνίεζε ηνπ θνξηηζηνχ, δελ κπνξνχζε λα ελζσκαησζεί θαη λα αθνινπζήζεη ηα λέα δεδνκέλα ηεο δσήο ηνπ. Μάιηζηα, είλαη αμηνζεκείσην φηη πιένλ ν πξσηαγσληζηήο είλαη εληειψο κφλνο, θαζψο έρεη ράζεη θαη ηελ αξρηθή ηνπ νηθνγέλεηα, αθνχ δελ γλσξίδεη πξνο ηα πνχ λα θαηεπζπλζεί γηα λα ηε βξεη μαλά. Έπεηηα, ν πξσηαγσληζηήο αθνχ πεξηπιαλάηαη κφλνο ζην δξφκν, ελ ηέιεη «θπιαθίδεηαη» απφ ηνλ Μπφγηα ζε έλα θέληξν αδέζπνησλ δψσλ. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ην ζπγθεθξηκέλν πεξηβάιινλ ν πξσηαγσληζηήο ην εθιακβάλεη σο «θπιαθή» θαη δελ είλαη θαζφινπ επραξηζηεκέλνο κε απηφ. Πεξηγξάθεη ηνλ ηξφπν πνπ ιεηηνπξγεί απηφ θαη ηηο ζπλήζεηεο ησλ δψσλ πνπ δνπλ εθεί. Μάιηζηα, εθεί ζπλαληά ηνλ παιηφ ηνπ θίιν απφ ηα παηδηθά ηνπ ρξφληα, αιιά θαη αθφκε έλα ζθχιν πνπ είρε ζπλαληήζεη φηαλ είρε πηνζεηεζεί απφ ην θνξίηζη. ην ζεκείν απηφ, έξρεηαη θαη ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο, φπνπ ν πξσηαγσληζηήο, αλήκπνξνο λα ελζσκαησζεί ζην πεξηβάιινλ απηφ, απνθαζίδεη απιά λα πεζάλεη. Σν ζπγθεθξηκέλν ηέινο δελ βνεζά ηνλ αλαγλψζηε λα απνθηήζεη κία λφηα αηζηνδνμίαο, αθνχ πιένλ, ν πξσηαγσληζηήο ηεο ηζηνξίαο ζηακαηά λα παιεχεη θαη λα πξνζπαζεί. Πξνθαλψο, ε απνγνήηεπζε απφ ηε δσή απηή κέζα ζηε θπιαθή, ζθφησζε θάζε ίρλνο ειπίδαο πνπ είρε γηα έλα θαιχηεξν κέιινλ. Σν ζπγθεθξηκέλν εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν, παξνπζηάδεη ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ απφ κία άιιε νπηηθή. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν πξσηαγσληζηήο εθφζνλ έρεη γελλεζεί θαη κεγαιψζεη σο αδέζπνηνο, θαίλεηαη λα είλαη ηθαλνπνηεκέλνο απφ ηε δσή ηνπ θαη ην κφλν πνπ επηδεηά είλαη ε ζηνξγή θαη ηα ράδηα. κσο, απφ ηε ζηηγκή πνπ «εμεκεξψλεηαη» ζε έλαλ αλζξψπηλν ηξφπν δσήο, αληηκεησπίδεη θνβεξέο δπζθνιίεο πξνζαξκνγήο φηαλ γίλεηαη πάιη αδέζπνηνο, αθνχ δηψρλεηαη απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπ. Απηή ε αιιαγή ζηε δσή ηνπ θαζνξίδεη θαη ηελ κεηέπεηηα δσή ηνπ, θαζψο απνθαζίδεη φηη δελ έρεη πιένλ αμία λα δεη, φληαο θπιαθηζκέλνο ζε έλα θινπβί, απνκνλσκέλνο. Ζ πξσηνπξφζσπε αθήγεζε, νη δηάινγνη θαη ην ρηνχκνξ είλαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ βηβιίνπ θαη θαηαζηνχλ ηελ αλάγλσζε επράξηζηε, ρσξίο λα ράλεηαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλαγλψζηε. 6. «Σα αδέζπνηα (ε Μίλα)» ( εηθόλα 2) Σν βηβιίν, κε ηίηιν «Τα αδέζπνηα, ε Μίλα», είλαη έλα παηδηθφ εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν, ην νπνίν είλαη ην πξψην βηβιίν ηεο ζεηξάο «Σα αδέζπνηα» ηεο ζπγγξαθέσο νθία Εαξακπνχθα.. ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν, πεξηγξάθεηαη ε ηζηνξία ηεο Μίλαο, κίαο αδέζπνηεο ζθπιίηζαο, απφ ηελ παξέα ησλ αδέζπνησλ. Ζ 70

71 ζπγγξαθέαο αιιά θαη ε εηθνλνγξάθνο ηνπ βηβιίνπ είλαη ην ίδην πξφζσπν, δειαδή ε νθία Εαξακπνχθα. Ζ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ έγηλε ην 2010 απφ ηηο εθδφζεηο Μεηαίρκην. Ζ ειηθηαθή νκάδα ζηελ νπνία απεπζχλεηαη ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν δελ δηεπθξηλίδεηαη, φκσο ζίγνπξα είλαη παηδηά δεκνηηθνχ, θαζψο ζίγνληαη ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηθή δσή, ζεκαηηθέο πνπ βξίζθνληαη ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ησλ ηάμεσλ ηεο δεκνηηθήο εθπαίδεπζεο. ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν, ε ζπγγξαθέαο κε πνιχ έμππλν θαη επξεκαηηθφ ηξφπν, ζίγεη πνιιά δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηθή δσή ησλ αλζξψπσλ, δεηήκαηα ηεο ζχγρξνλεο ηζηνξίαο αιιά θαη ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Ζ ηερληθή ησλ θφκηθο πνπ εθαξκφδεη ε ζπγγξαθέαο ζε ζπλδπαζκφ κε ην ρηνχκνξ πνπ αλαδεηθλχεηαη απφ ηνπο δηαιφγνπο κεηαμχ ησλ εξψσλ, θξαηά ακείσην ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλαγλψζηε θαη δίλεη πεξηζζφηεξε δσληάληα θαη ρξψκα ζηε αθήγεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζρεηηθά κε ηελ πινθή ηεο ηζηνξίαο, νη πξσηαγσληζηέο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξίαο είλαη κηα παξέα αδέζπνησλ ζθχισλ νη νπνίνη δνπλ ζην ρψξν ηεο Αθαδεκίαο, ζηελ πεξηνρή ηεο Αζήλαο. Οη πξσηαγσληζηέο αδέζπνηνη ζθχινη είλαη: ε Μίλα, ν Λέσλ, ν Ρεμ θαη ν Κχσλ. ηελ αξρή ηεο ηζηνξίαο ζπζηήλνληαη νη πξσηαγσληζηέο, νη νπνίνη κε ζθνπφ λα αλαδεηήζνπλ ηξνθή, ηαμηδεχνπλ ηνλ αλαγλψζηε ζε δηάθνξεο πεξηνρέο αιιά θαη θηίξηα ηεο Αζήλαο, φπσο: ηα Δμάξρεηα, ην Μνπζείν, ην Πνιπηερλείν, αιιά θαη ηε Βνπιή ησλ Διιήλσλ. Μέζα απφ απηή ηνπο ηε δηαδξνκή, κε ζθνπφ λα βξνπλ θαγεηφ, αλαδεηθλχνπλ δηάθνξα δεηήκαηα κε ζθνπφ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ηνπ αλαγλψζηε. Εεηήκαηα πνπ ζίγνληαη, αθνξνχλ ην πνιίηεπκα θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά απηνχ, ηελ θαζεκεξηλφηεηα ησλ αλζξψπσλ κέζα ζε κία ζχγρξνλε πφιε, ηνλ ενξηαζκφ ηνπ Πνιπηερλείνπ, ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο Βνπιήο, αιιά θαη ν ηξφπνο δσήο κίαο ζπγγξαθέσο. Έλαο πξνβιεκαηηζκφο κεηαμχ άιισλ πνπ ζίγεηαη θαη αθνξά ηε ζεκαηηθή πνπ εμεηάδεη απηή ε εξγαζία, είλαη ε νπηηθή ησλ ίδησλ ησλ δεζπνδφκελσλ δψσλ γηα ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο φηαλ έρνπλ ηδηνθηήηε (ζει 16), αιιά θαη ην ηη πξνβιέπεηαη γηα ηνπο αλεχζπλνπο ηδηνθηήηεο δεζπνδφκελσλ δψσλ πνπ ελ ηέιεη ηα εγθαηαιείπνπλ ζην δξφκν (ζει 39). ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, ε δσή ηεο Μίλαο αιιάδεη εληειψο, θαζψο πηνζεηείηαη απφ ηε ζπγγξαθέα Άιθε Εέε θαη απνθηά πιένλ κία ηδηνθηήηξηα πνπ ηελ αγαπά θαη ηελ θξνληίδεη θαη έηζη «εγθαηαιείπεη» ηελ παξέα ησλ αδέζπνησλ θίισλ ηεο, κε ηνπο νπνίνπο φκσο ζπλερίδεη λα έρεη επαθή, αθνχ ε λέα ηεο ηδηνθηήηξηα ηνπο θαιεί ζην ζπίηη, ηνπο πεξηπνηείηαη θαη ηνπο δέρεηαη 71

72 κε ραξά, φπνηε ζέινπλ λα ηνπο επηζθεθζνχλ μαλά. Απηφ είλαη θαη ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο. ην ηέινο ηνπ βηβιίνπ, ππάξρνπλ δηάθνξεο εξσηήζεηο πνπ βνεζνχλ ηα παηδηά λα εθθξαζηνχλ θαη λα θαηαλνήζνπλ δεηήκαηα πνπ ζίρηεθαλ ζηε ζπγθεθξηκέλε ηζηνξία. 7. «Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα» ( εηθόλα 8) Σν βηβιίν, κε ηίηιν «Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα», είλαη έλα παηδηθφ εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν, ην νπνίν πξαγκαηεχεηαη ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Σν ζπγθεθξηκέλν βηβιίν, αλήθεη ζηελ επξχηεξε θαηεγνξία «Σα παξακχζηα ηεο Πηπίηζαο», φπνπ πξσηαγσλίζηξηα είλαη ε Πηπίηζα πνπ ηαμηδεχεη ηνλ αλαγλψζηε ζε δηάθνξα δεηήκαηα. Ζ ζπγγξαθέαο ηνπ βηβιίνπ είλαη ε Μάξσ Θενδσξάθε, ελψ ε εηθνλνγξάθεζε ηνπ βηβιίνπ έρεη γίλεη απφ ην Νίθν Μαξνπιάθε. Ζ πξψηε έθδνζε ηνπ βηβιίνπ έγηλε ην 2010 απφ ηηο εθδφζεηο Γηάπιαζε. Ζ ειηθηαθή νκάδα ζηελ νπνία απεπζχλεηαη ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν δελ δηεπθξηλίδεηαη, φκσο είλαη έλα βηβιίν πνπ κπνξεί λα γίλεη κέζν γηα λα πξνβιεκαηίζεη παηδηά θάζε ειηθίαο, θπξίσο παηδηά λεπηαγσγείνπ θαη δεκνηηθνχ, γηα ην πξφβιεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. ηελ αξρή ηνπ βηβιίνπ, ν αλαγλψζηεο ζπλαληά έλα ηξαγνχδη πνπ πξνθαλψο «βγαίλεη» απφ ην ζηφκα ελφο αδέζπνηνπ ζθχινπ, αθνχ αλαθέξεη ηελ θαηάζηαζε πνπ βηψλεη ην ζθπιάθη, ην νπνίν έκεηλε κφλν κεηά ην δησγκφ ηνπ θαη αλαδεηά έλα θηιφμελν ζπίηη. Μεηά ην ηξαγνχδη, ν αλαγλψζηεο έξρεηαη ζε επαθή κε ην θχξην πξφζσπν ηεο ηζηνξίαο πνπ είλαη ε Πηπίηζα. Ζ Πηπίηζα, μεθηλά λα εμηζηνξεί κηα εκπεηξία πνπ είρε, ε νπνία, ζχκθσλα κε ηα ιεγφκελα ηεο, ηεο άιιαμε ηε δσή. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηά ηε δηάξθεηα κηαο βφιηαο ζην πάξθν, ε Πηπίηζα ζπλαληά έλα αδέζπνην ζθπιάθη, ην νπνίν είλαη θνβηζκέλν θαη ηξνκαγκέλν, εμαηηίαο ηεο θαηάζηαζεο ηνπ. ηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, ε Πηπίηζα «ζπλνκηιεί» κε ην αδέζπνην ζθπιάθη θαη ηεο εμεγεί πσο βξέζεθε λα δεη ζε απηφ ην πάξθν, αιιά θαη ηηο ζπλζήθεο ηεο ησξηλήο ηνπ δσήο, κε φιεο ηηο αληημνφηεηεο πνπ βηψλεη. Σα θχξηα ζέκαηα πνπ ζίγεη σο αδέζπνην είλαη ε θαθνπνίεζε απφ ηνπο γχξσ ηνπ, ε θαζεκεξηλή πάιε γηα ηελ αλεχξεζε ηξνθήο θαη λεξνχ, αιιά θαη ε έθζεζε ηνπ ζε δηάθνξεο αξξψζηηεο θαη θηλδχλνπο, ζηνηρεία πνπ νδεγνχλ ζηελ εμαζιίσζε ηεο δσήο ηνπ. Ζ πξσηαγσλίζηξηα ηεο ηζηνξίαο επαηζζεηνπνηείηαη απφ ηελ θαηάζηαζε πνπ βηψλεη ην ζθπιάθη, θη έηζη απνθαζίδεη λα αλαιάβεη δξάζε γηα λα βνεζήζεη λα ιπζεί απηφ ην δήηεκα. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηελ επφκελε κέξα ε πξσηαγσλίζηξηα επηζθέπηεηαη ην 72

73 πάξθν μαλά θαη γλσξίδεη θαη ηνπο ππφινηπνπο αδέζπνηνπο θίινπο πνπ δνπλ εθεί. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο επίζθεςεο ηεο, ηα δσάθηα ηεο εμηζηνξνχλ ηα βάζαλα θαη ηα παζήκαηα ηνπο θαη ην πψο θαηέιεμαλ λα δνπλ κφλα θαη αβνήζεηα ζην πάξθν. Ζ πξσηαγσλίζηξηα, αθνχ αθνχεη φιεο απηέο ηηο ηζηνξίεο, απνθαζίδεη λα δηνξγαλψζεη κία εθζηξαηεία, κε ζθνπφ λα αλαδεηρζνχλ ηα δηθαηψκαηα ησλ δψσλ, αιιά θαη λα βξνπλ απηά ηα αδέζπνηα δψα κία θαηλνχξγηα ζηέγε. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο εθζηξαηείαο, ε πξσηαγσλίζηξηα ελεκέξσζε ηνπο θαηνίθνπο ηεο γεηηνληάο γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, αιιά θαη ηηο αηηίεο χπαξμεο απηνχ ηνπ πξνβιήκαηνο. Δπίζεο, ην πάξθν απηφ επηζθέθζεθε θαη ε θηελίαηξνο, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο, εκβνιίαζε θαη έδσζε ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε ζηα αδέζπνηα δψα ηνπ πάξθνπ. ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο, θάζε αδέζπνην δσάθη ηνπ πάξθνπ, πηνζεηείηαη απφ θάπνηα νηθνγέλεηα πνπ ππφζρεηαη πιένλ λα ην θξνληίζεη θαη λα ην πεξηπνηεζεί κε ηνλ ηξφπνπ πνπ αμίδεη ζε θάζε δσληαλφ νξγαληζκφ. Σν ζπγθεθξηκέλν βηβιίν είλαη ρσξηζκέλν ζε ηξεηο ζεκαηηθέο ελφηεηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε πξψηε ζεκαηηθή ελφηεηα νλνκάδεηαη «ζηε ζθηά ηεο ζησπήο», θαζψο ηα αδέζπνηα δψα ηνπ πάξθνπ δνπλ ζησπειά, απνδερφκελα ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθνληαη θαη θαλείο δελ αλαδεηθλχεη ην ζέκα απηφ. ην δεχηεξν κέξνο ηνπ βηβιίνπ, πνπ νλνκάδεηαη «ηα αδέζπνηα δεηνχλ νηθνγέλεηα», ε πξσηαγσλίζηξηα ηεο ηζηνξίαο απνθαζίδεη λα αλαιάβεη δξάζε, αθνχ έρεη πιεξνθνξεζεί γηα ην δήηεκα απηφ. Σέινο, ζηελ ηξίηε ζεκαηηθή ελφηεηα, πνπ νλνκάδεηαη «ε κεγάιε εθζηξαηεία», ε πξσηαγσλίζηξηα δηνξγαλψλεη κία εθζηξαηεία, πνπ ιακβάλεη ρψξα ζην ρψξν ηνπ πάξθνπ θαη δξαζηεξηνπνηείηαη κε ζθνπφ λα βξεζνχλ ιχζεηο θαη λα ιπζεί ην δήηεκα. ην ηέινο ηνπ βηβιίνπ, ππάξρνπλ θάπνηνη ζχλδεζκνη, ψζηε λα κπνξεί λα έξζεη θάπνηνο ζε επαθή κε ηνπο θνξείο πνπ είλαη αξκφδηνη γηα ηελ πξνζηαζία θαη πξνάζπηζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ δψσλ. Δπίζεο, πεξηέρεηαη θαη cd, κε ηελ αθήγεζε φιεο ηεο ηζηνξίαο. ε απηήλ ηελ ηζηνξία, ε ζπγγξαθέο ηνπνζεηεί σο πξσηαγσλίζηξηα έλαλ άλζξσπν πνπ εληνπίδεη ην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ θαη αλαιακβάλεη δξάζε, κε ζθνπφ λα δψζεη έκπξαθηα ιχζεηο ζην δήηεκα. Ζ νπηηθή ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ αδέζπνησλ δψσλ, είλαη πεξηζζφηεξν ζηνρεπκέλε ζηελ αλάδεημε ηνπ πξνβιήκαηνο ζηελ θνηλσλία θαη θαη επέθηαζε ζηε ιχζε απηνχ κέζα απφ ηε δξάζε. Ο δηάινγνο κεηαμχ ηεο πξσηαγσλίζηξηαο θαη ηνπ αβνήζεηνπ δψνπ, ζαθέζηαηα δεκηνπξγεί ζπλαηζζήκαηα ζπκπφληαο ζηνλ αλαγλψζηε γη απηφ πνπ βηψλεη ν ήξσαο. 73

74 8. «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!» (εηθόλα 6) Σν βηβιίν, κε ηίηιν «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!», είλαη έλα παηδηθφ εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν, ην νπνίν αλήθεη ζηε ζεηξά βηβιίσλ ηεο Παηδηθήο Ννκηθήο Βηβιηνζήθεο θαη αλαδεηθλχεη ην ζέκα ηεο πξνάζπηζεο ησλ δηθαησκάησλ ησλ δψσλ. Σν ζπγθεθξηκέλν βηβιίν επηιέρζεθε γηαηί κέζα απφ ηελ ηζηνξία ηνπ, ζίγεηαη έληνλα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ πνπ έρεη ζρέζε κε ηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία. Ζ ζπγγξαθέαο ηνπ βηβιίνπ είλαη ε Διέλε βνξψλνπ, ελψ ε εηθνλνγξάθεζε ηνπ έρεη γίλεη απφ ην Mark Weinstein. Ζ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ έγηλε ππφ ηελ αηγίδα ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο, Γηαθάλεηαο θαη Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ. Ζ ειηθηαθή νκάδα ζηελ νπνία απεπζχλεηαη ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν δελ δηεπθξηλίδεηαη, φκσο ζίγνπξα απεπζχλεηαη ζε παηδηά δεκνηηθήο εθπαίδεπζεο, θαζψο ζην πεξηερφκελν ηνπ γίλεηαη αλαθνξά ζε έλλνηεο δηθαίνπ θαη ζην ηέινο ηνπ βηβιίνπ πεξηέρνληαη δξαζηεξηφηεηεο πνπ απαηηνχλ ηελ θαηάθηεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο απφ ηα παηδηά, γηα λα πινπνηεζνχλ. Πξσηαγσληζηήο ηεο ηζηνξίαο είλαη έλαο ζθχινο, ν νπνίνο ήηαλ αδέζπνηνο αιιά ελ ηέιεη πηνζεηήζεθε απφ κία νηθνγέλεηα πνπ ηνλ θξνληίδεη θαη ηνλ αγαπά θαη δεη πιένλ σο κέινο απηήο ηεο νηθνγέλεηαο. κσο, ε ήξεκε δσή ηνπ ζα αλαηξαπεί, φηαλ ν θχξηνο ηεο νηθνγέλεηαο απνθαζίδεη κε ηε ζεηξά ηνπ λα ηνλ εγθαηαιείςεη. Ο αδέζπνηνο πιένλ ζθχινο, πνπ ιέγεηαη Μπαξκπαξφζα, πεξηπιαλάηαη ζηνπο δξφκνπο κε ζθνπφ λα βξεη ηξνθή. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηπιάλεζεο ηνπ φκσο, ζπλαληά θαη άιια θαθνπνηεκέλα δψα, κε ηα νπνία γίλεηαη κηα νκάδα. ινη καδί απνθαζίδνπλ, βάζε ησλ βησκάησλ ηνπο, λα αλαιάβνπλ δξάζε γηα ηελ πξνάζπηζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπο θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο βίαο ζε βάξνο ηνπο. Ζ ζπλάληεζε ηνπ Μπαξκπαξφζα κε έλα κπαξκπνχλη, ήηαλ θαζνξηζηηθή, θαζψο ελεκεξψλεηαη απφ απηφ, γηα ηα δηθαηψκαηα ησλ δψσλ θαη ηνπο λφκνπο πνπ ηα πξναζπίδνπλ, ζηνηρεία πνπ ηνπ ήηαλ άγλσζηα έσο ηφηε. Οη δχν θίινη μεθηλνχλ έλα ηαμίδη πεξηπιάλεζεο, κε ζθνπφ λα βξνπλ θαη άιια δψα, ηα νπνία είλαη αδηθεκέλα θαη λα δξάζνπλ φινη καδί. Έηζη, ζηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, ζπλαληνχλ κία ιενπάξδαιε, ηελ νπνία ζέιεζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ γηα ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε ηεο γνχλαο ηεο. Έπεηηα, ε παξέα ησλ θαθνπνηεκέλσλ δψσλ κεγαιψλεη, θαζψο πξνζηίζεληαη ζε απηήλ, έλα θαλαξίλη, έλαο παπαγάινο θαη κία γάηα, δψα πνπ δνχζαλ ζε άζιηεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο, ζε έλα θαηάζηεκα πνπ εκπνξεπφηαλ θαηνηθίδηα δψα. Ακέζσο κεηά, ε παξέα κεγαιψλεη, κε ηελ πξνζζήθε 74

75 ελφο πειαξγνχ, ν νπνίνο αληηκεησπίδεη κεγάιεο δπζθνιίεο ζην ηαμίδη ηνπ σο απνδεκεηηθφ πνπιί, αθνχ θηλδπλεχεη απφ ην θπλήγη, αιιά θαη απφ ηελ θαηαζηξνθή ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ. ηε ζπλέρεηα, πξνζηίζεηαη έλα αθφκε θαθνπνηεκέλν δψν ζηελ νκάδα, πνπ είλαη έλα δειθίλη ην νπνίν ρξεζηκνπνηνχληαλ ζε ζεάκαηα, κε ζθνπφ ηε δηαζθέδαζε ηνπ θνηλνχ. Έπεηηα, έλαο θφθνξαο πνπ εθηξέθεηαη ζε άζιηεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο, έλαο γάηδαξνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα εξγαζία, αιιά δηψρζεθε ιφγσ ειηθίαο, έλα θνπλέιη, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη κε ζθνπφ ηε δηεμαγσγή πεηξακάησλ, αιιά θαη έλα ιηνληάξη, ην νπνίν ήηαλ θπιαθηζκέλν ζε έλα δσνινγηθφ θήπν, ζα γίλνπλ ηα λέα κέιε απηήο ηεο νκάδαο. Αθνχ ινηπφλ, φια ηα θαθνπνηεκέλα δψα, ελψλνληαη θαη ζπλδένληαη κέζα απφ ηηο θνηλέο άζρεκεο εκπεηξίεο ηνπο, απνθαζίδνπλ λα βξνπλ ην δίθαην ηνπο κέζα απφ ηνπο ζεζκνχο ηεο δηθαηνζχλεο πνπ έρνπλ ζεζπίζεη νη άλζξσπνη. κσο, ε παξέα ζπλεηδεηνπνηεί φηη δελ γλσξίδεη ηε γιψζζα ησλ αλζξψπσλ, επνκέλσο ζα ήηαλ αδχλαην λα πξναζπίζεη ηα δηθαηψκαηα ηεο, κε γλσξίδνληαο ηελ ίδηα γιψζζα, σο κέζν επηθνηλσλίαο. Γη απηφ ην ιφγν απνθαζίδνπλ λα ζηξαθνχλ ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο, πξνθεηκέλνπ λα κνξθσζνχλ θαη λα θαιιηεξγεζνχλ θαη λα κπνξνχλ έηζη λα έρνπλ ιφγν γηα ηελ πξνάζπηζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπο. Έηζη, ινηπφλ, φια ηα θαθνπνηεκέλα δψα θνηηνχλ ζην ζρνιείν θαη καζαίλνπλ φια φζα ζα πξέπεη λα μέξνπλ γηα λα γλσξίδνπλ ηα δηθαηψκαηα ηνπο θαη λα είλαη ζε ζέζε λα ηα ππεξαζπηζηνχλ ελαληίνλ ησλ θαηαπαηεηψλ ηνπο. Αθνχ ηειεηψλεη ε θνίηεζε ζην ζρνιείν θαη είλαη έηνηκνη λα πξνβνχλ ζε δίθε ζην δηθαζηήξην, ελ ηέιεη ν πξσηαγσληζηήο Μπαξκπαξφζα, μππλά ζην γλψξηκν πεξηβάιινλ ηεο νηθνγέλεηαο φπνπ δνχζε θαη ζπλεηδεηνπνηεί πσο φιε απηή ε πεξηπέηεηα ήηαλ έλα φλεηξν θαη ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο αλαηξέπεηαη. Μεηά ηελ ηζηνξία, ζην ηέινο ηνπ βηβιίνπ, ε ζπγγξαθέαο θαιεί ηνπο αλαγλψζηεο λα πινπνηήζνπλ δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο, κε ζθνπφ λα εκπεδψζνπλ φια φζα έκαζαλ ζρεηηθά κε ηνπο λφκνπο, αιιά θαη ηα δηθαηψκαηα ησλ δψσλ θαη ηη δξάζεηο κπνξνχλ λα θάλνπλ κε ζθνπφ ηελ πξνάζπηζε απηψλ. Αθφκε, γίλεηαη αλάιπζε δηάθνξσλ φξσλ, αιιά θαη παξάζεζε δηάθνξσλ λφκσλ πνπ αθνξνχλ ηελ πξνάζπηζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ δψσλ. Δπηπξνζζέησο, γίλεηαη αλαθνξά ζηα άξζξα ηεο Οηθνπκεληθήο Γηαθήξπμεο ησλ Γηθαησκάησλ ησλ Εψσλ ε νπνία ππνγξάθεθε ζην Παξίζη, ζηηο 4 Οθησβξίνπ Σέινο, γίλεηαη αλάιπζε, κέζα απφ δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο, ζηα δηθαηψκαηα ησλ δεζπνδφκελσλ δψσλ ζπληξνθηάο, ζηηο 75

76 ππνρξεψζεηο πνπ έρεη ν ηδηνθηήηεο ηνπο, αιιά θαη ζηε κέξηκλα πνπ ιακβάλεηαη γηα ηα δεζπνδφκελα δψα πνπ θαηαιήγνπλ λα είλαη αδέζπνηα. 76

77 4 ν Κεθάιαην «Έξεπλα» 4.1 Λόγνη επηινγήο ηνπ ζέκαηνο Οη ιφγνη επηινγήο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο είλαη πνιινί. Σν ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ είλαη αλαγθαίν λα αλαπηπρζεί, θαζψο αλαδεηθλχνληαη κε απηφ ηνλ ηξφπν δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ ππεπζπλφηεηα ησλ αηφκσλ σο πξνο ηελ απφθηεζε θαηνηθίδηνπ, αιιά θαη ν ζεβαζκφο πξνο απηά, δηφηη είλαη ζχλεζεο ε απφθηεζε ελφο θαηνηθίδηνπ, λα γίλεηαη ρσξίο ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ επζπλψλ απέλαληη ζε απηφ. Δπίζεο, ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, είλαη έλα δήηεκα πνπ εκπίπηεη ζην πεδίν ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, θαζψο απνηειεί ελφηεηα κειέηεο ησλ δψσλ γεληθφηεξα, θαη εηδηθφηεξα ηεο ζρέζεο πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ κε ηα θαηνηθίδηα δψα ζην ζχγρξνλν πνιηηηζκφ. Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ λα κειεηεζεί θαη λα αλαδεηρζεί ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, θαζψο έηζη ζα επηζεκαλζνχλ ηξφπνη επαηζζεηνπνίεζεο εηδηθφηεξα ζηελ ειηθηαθή νκάδα ησλ παηδηψλ λεπηαγσγείνπ, πξνθεηκέλνπ λα εδξαησζνχλ αμίεο ζηα παηδηά γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο βίαο απέλαληη ζηα δψα, θαζψο ε αλεχζπλε εγθαηάιεηςε ησλ θαηνηθίδησλ, απνηειεί κνξθή βίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα επηιέρζεθε λα εμεηαζηεί ην ζέκα κέζα απφ ηελ παηδηθή ινγνηερλία, αθνχ ε ινγνηερλία απνηειεί έλα θαηεμνρήλ κέζν ηέξςεο αιιά θαη ηζρπξφ κέζν γηα ηε κεηαθνξά κελπκάησλ, εηδηθά ζηηο κηθξέο ειηθίεο ησλ παηδηψλ. Έηζη κειεηήζεθαλ ζπγθεθξηκέλα παηδηθά βηβιία, πνπ αλαδεηθλχνπλ ηε ζεκαηηθή ησλ αδέζπνησλ. Δπίζεο, ζε πξνεγνχκελε αλάδεημε ηνπ ζέκαηνο ησλ αδέζπνησλ, κεηά απφ έξεπλα, δηαπηζηψζεθε φηη ν αξηζκφο ησλ παηδηθψλ βηβιίσλ πνπ αλαθέξνληαλ ζην δήηεκα είλαη κηθξφο, γεγνλφο πνπ νδήγεζε ζε πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε γηα ηελ εχξεζε θαη άιισλ. 4.2 θνπόο θαη ζηόρνη ηεο έξεπλαο Ο ζθνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη ε αλάδεημε ηνπ δεηήκαηνο ησλ αδέζπνησλ δψσλ κέζα απφ βηβιία παηδηθήο ινγνηερλίαο θαη ε δηεξεχλεζε σο πξνο ηελ θαηαιιειφηεηά ηνπο, ζηελ αλάπηπμε δηδαθηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, κε απψηεξν ζηφρν ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ λεπίσλ ζην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα. Αλαιπηηθφηεξα, νη ζηφρνη ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη νη εμήο: 77

78 Ζ δηεξεχλεζε ηνπ ηξφπνπ πεξηγξαθήο ησλ αδέζπνησλ δψσλ απφ ηνπο ζπγγξαθείο ζε ζρέζε κε ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ πξνθαιεί ε εηθφλα ηνπο. Ζ ζπγθξηηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζηνπο δηάθνξνπο ζπγγξαθείο παηδηθήο ινγνηερλίαο. Ζ πεξηγξαθή ησλ πξνζψπσλ πνπ εγθαηαιείπνπλ ηα δψα θαη ηεο ρξνληθήο πεξηφδνπ πνπ γίλεηαη ε εγθαηάιεηςε. Ζ κειέηε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ ινγνηερληθψλ βηβιίσλ ππφ ηελ επξχηεξε έλλνηα. 4.3 Μεζνδνινγία έξεπλαο Χο κέζνδνο γηα ηε δηεμαγσγή ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο επηιέρζεθε ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, επεηδή ζεσξείηαη σο θαηαιιειφηεξε πξνθεηκέλνπ λα εληνπηζηνχλ ζπγθεθξηκέλα ηεθκήξηα ζηα παηδηθά βηβιία πνπ λα απαληνχλ ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο. ζνλ αθνξά ηνλ ηξφπν ζπιινγήο ηνπ ππφ δηεξεχλεζε πιηθνχ, έγηλε κεηά απφ έξεπλα ζην δηαδίθηπν ζρεηηθά κε ηα βηβιία πνπ πξνσζνχλ ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, έξεπλα ζε δηάθνξα βηβιηνπσιεία ηεο πφιεο Ρφδνπ, αιιά θαη έξεπλα ζε δηάθνξεο εθδειψζεηο κε πψιεζε βηβιίσλ πνπ δηνξγαλψλνληαλ θαηά θαηξνχο θαη ήηαλ δπλαηή ε πξφζβαζε. Σν πιηθφ πνπ επηιέρζεθε ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ επηβιέπσλ είλαη ελδεηθηηθά νθηψ ειιεληθά παηδηθά εηθνλνγξαθεκέλα βηβιία παηδηθήο ινγνηερλίαο, πνπ αλαδεηθλχνπλ ηε ζεκαηηθή ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Με εμαίξεζε ην βηβιίν «Εεηείηαη δηθεγφξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!», πνπ απεπζχλεηαη θαη ζε κεγαιχηεξα παηδηά, ηα ππφινηπα βηβιία, απεπζχλνληαη ζε παηδηά λεπηαγσγείνπ θαη πξψηεο ζρνιηθήο ειηθίαο. ην ζεκείν γίλεηαη αλαθνξά ζηε κέζνδν ηεο έξεπλαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε. 78

79 4.3.1 Αλάιπζε πεξηερνκέλνπ Οξηζκόο θαη ρξήζεηο κεζόδνπ Ζ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ απνηειεί κία κέζνδν κε αληηδξαζηηθήο ή αιιηψο δηαθξηηηθήο έξεπλαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, απηνχ ηνπ είδνπο ε έξεπλα, απνηειεί κία κέζνδν κειέηεο ηεο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο απφ ηελ νπνία φκσο δελ επεξεάδεηαη ε ζπκπεξηθνξά απηή (Babbie, 2011). ην ζεκείν απηφ είλαη αλαγθαίν λα νξηζηεί ε ζπγθεθξηκέλε κέζνδνο, αιιά θαη ην αληηθείκελν κειέηεο απηήο. χκθσλα κε ηνλ Berelson, ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ είλαη κηα ηερληθή ηεο έξεπλαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ αληηθεηκεληθή, ζπζηεκαηηθή θαη πνζνηηθή πεξηγξαθή ηνπ πεξηερνκέλνπ ζηε γξαπηή ή πξνθνξηθή επηθνηλσλία (Φηιηάο, 1996). πσο αλαθέξεη θαη ν Βάκβνπθαο, ηα δεδνκέλα κηαο έξεπλαο, ην πιηθφ ηεο, ζπρλά έρνπλ ιεθηηθή (πξνθνξηθή ή γξαπηή) πξνέιεπζε. Σν πιηθφ απηφ είλαη δεισηηθφ νξηζκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ δεκηνπξγψλ ηνπ θαη ζπγθεληξψλεηαη αθξηβψο γηα λα κπνξέζεη ν εξεπλεηήο λα θαηαλνήζεη θαη εξκελεχζεη απφ ην δεκηνχξγεκα ηηο γλψκεο, ηηο ζηάζεηο, ηηο αμίεο θαη γεληθά ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ δεκηνπξγνχ. Γηα ηελ επηηπρία απηνχ ηνπ ζθνπνχ ν εξεπλεηήο πξέπεη λα αλαιχζεη επηζηεκνληθά ην πιηθφ ηεο έξεπλαο, λα κελ αξθεζηεί ζηελ πξψηε απιή εληχπσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ πιηθνχ, αιιά λα ην ηαμηλνκήζεη ζε θαηεγνξίεο, λα ην θσδηθνπνηήζεη. Ζ δηαδηθαζία ηεο ηαμηλφκεζεο ή θσδηθνπνίεζεο απνβιέπεη ζηελ ππνθαηάζηαζε ηεο ππνθεηκεληθήο εθηίκεζεο κε ηελ αληηθεηκεληθή αλάιπζε θαη πνζνηηθνπνίεζε, πνιχ ζεκαληηθά ζηνηρεία πνπ ζπλδένληαη κε ηελ εγθπξφηεηα θαη αμηνπηζηία ηεο έξεπλαο πνπ έρεη πινπνηεζεί (Βάκβνπθαο, 1991). Ζ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ (content analysis) είλαη ε θαηάιιειε κέζνδνο κε ηελ νπνία κειεηψληαη ζε γεληθέο γξακκέο νη θαηαγεγξακκέλεο αλζξψπηλεο επηθνηλσλίεο (Babbie, 2011). Δίλαη ηδηαίηεξα θαηάιιειε γηα ηε κειέηε ησλ επηθνηλσληψλ θαη γηα ηελ απάληεζε ηεο θιαζηθήο εξψηεζεο ηεο επηθνηλσληαθήο έξεπλαο: «Πνηνο ιέεη ηη, ζε πνηνλ, γηαηί, κε πνην ηξφπν θαη κε ηη απνηέιεζκα;» (Babbie, 2011). Αληηθείκελν κειέηεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ είλαη πνηνηηθφ πιηθφ ην νπνίν κπνξεί λα έρεη δηάθνξεο κνξθέο φπσο: θείκελα, ζπλεληεχμεηο, εηθφλεο, θηικ θ.η.ι. (Κπξηαδή, 1999, αλαθνξά ζην Ησζεθίδεο, 2008). χκθσλα κε φζα έρνπλ αλαθεξζεί παξαπάλσ, ε αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ αλαθέξεηαη θπξίσο ζηα γξαπηήο ιεθηηθήο επηθνηλσλίαο ηεθκήξηα. Έηζη, αληηθείκελν 79

80 αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ κπνξεί λα απνηειέζεη θάζε είδνο γξαπηνχ ηεθκεξίνπ (βηβιίν, εθεκεξίδα, πεξηνδηθφ, εγθχθιηνο, ιφγνο θνηλνβνπιεπηηθφο, παλεγπξηθφο, θήξπγκα, εθζέζεηο, εηθνλνγξαθεκέλα παηδηθά αλαγλψζκαηα, καζεηηθά έληππα θηι.). Αληηθείκελν αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ κπνξεί λα απνηειέζεη επίζεο θαη ν πξνθνξηθφο ιφγνο, κεηά απφ εγγξαθή-ερνγξάθεζε ηνπ, φπσο ζπκβαίλεη ζηηο ζπλεληεχμεηο. Ζ αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ κπνξεί λα εθαξκφδεηαη θαη ζε κε γισζζηθφ αιιά εηθνληθφ πιηθφ (εηθνληθά ηεθκήξηα), φπσο είλαη νη εηθνλνγξαθήζεηο, νη δηαθεκηζηηθέο αθίζεο, νη δσγξαθηθνί πίλαθεο, νη θηλεκαηνγξαθηθέο ηαηλίεο θηι. (Βάκβνπθαο, 1991) ηάδηα ηεο κεζόδνπ Με ηελ αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ κπνξνχλ λα κειεηεζνχλ φια ηα ζηνηρεία ηεο επηθνηλσλίαο, δειαδή λα πξνζδηνξηζηνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πνκπνχ, λα κειεηεζνχλ νη ζθνπνί ηνπ κελχκαηνο, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ απνδέθηε ηνπ, ηα κέζα κε ηα νπνία επηρεηξεί ην κήλπκα λα πξνθαιέζεη ηελ πξνζνρή θαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ απνδέθηε θαη ηα απνηειέζκαηα πνπ επηθέξεη ην κήλπκα ζηνπο απνδέθηεο ηνπ (Βάκβνπθαο, 1991). χκθσλα κε ηελ Κπξηαδή, γηα ηηο έξεπλεο πνπ βαζίδνληαη ζηε κέζνδν ηεο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ αθνινπζνχληαη νξηζκέλα βαζηθά ζηάδηα θαη βήκαηα. Σν πξψην ζηάδην πεξηιακβάλεη κηα αξρηθή επεμεξγαζία θαη κηα απνζαθήληζε ηνπ εξεπλεηηθνχ αληηθεηκέλνπ θαη ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ. πλήζσο, ην «ζηάδην» απηφ δηαηξέρεη νιφθιεξε ηελ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία. Αλαζρεκαηίδεηαη θαη κεηαζρεκαηίδεηαη θαζψο ζπιιέγνληαη ηα δεδνκέλα θαη πξνρσξά ε ηαμηλφκεζε, ε θαηαγξαθή θαη ε αλάιπζε ηνπο. Σν δεχηεξν ζηάδην πεξηιακβάλεη ηνλ αθξηβή θαζνξηζκφ ησλ πεγψλ ηνπ πνηνηηθνχ πιηθνχ. Σν ηξίην ζηάδην αθνξά ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο κνλάδαο θαηαγξαθήο θαη αλάιπζεο, δειαδή ησλ ηκεκάησλ ησλ θεηκέλσλ ή νιφθιεξσλ ησλ θεηκέλσλ πνπ παξνπζηάδνπλ εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ. Σν ηέηαξην ζηάδην αθνξά ζηε ζπζηεκαηνπνίεζε ησλ ελλνηνινγηθψλ θαηεγνξηψλ ζηηο νπνίεο θαηαηάζζνληαη ηα πνηνηηθά δεδνκέλα θαη ζηηο νπνίεο βαζίδεηαη νπζηαζηηθά ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ θαη ην πέκπην ζηάδην, άκεζα αιιειέλδεην θαη πνιιέο θνξέο ηαπηφρξνλν κε ην πξνεγνχκελν, είλαη εθείλν ηεο θσδηθνπνίεζεο ηνπ πιηθνχ εληφο θάζε θαηεγνξίαο θαη κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ θαηεγνξηψλ. Ζ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ γεληθφηεξα είλαη κηα κέζνδνο έξεπλαο θαη αλάιπζεο ηεο θνηλσληθήο επηθνηλσλίαο 80

81 αιιά θπξίσο ησλ θνηλσληθψλ πξνεθηάζεσλ θαη ζπλεπεηψλ ηεο (Κπξηαδήο, 1999, αλαθνξά ζην Ησζεθίδεο, 2008) Πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα ηεο κεζόδνπ Ζ κέζνδνο ηεο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ παξνπζηάδεη φπσο θαη θάζε κέζνδνο αξθεηά πιενλεθηήκαηα αιιά θαη κεηνλεθηήκαηα, σο πξνο ηελ πινπνίεζε ηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ηα πιενλεθηήκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ, είλαη ζεκαληηθφ φηη ηα δεδνκέλα πξνο αλάιπζε ππάξρνπλ ζε ζηαζεξή θαη κφληκε κνξθή επηηξέπνληαο επαλαιακβαλφκελεο αλαιχζεηο θαη ηελ εθαξκνγή ειέγρσλ αμηνπηζηίαο θαη εγθπξφηεηαο. Γη απηφ ην ιφγν, ζην πιαίζην ηεο κεζφδνπ είλαη δπλαηφλ λα δηεμάγνληαη κε ζρεηηθά ρακειφ θφζηνο επαλαιακβαλφκελεο έξεπλεο (longitudinal studies), ηδηαίηεξα φηαλ ππάξρεη ηαθηηθή ξνή ηππνπνηεκέλσλ δεδνκέλσλ (γξαπηψλ ηεθκεξίσλ) (Robson, 2002, αλαθνξά ζην Ησζεθίδεο, 2008). Σν γεγνλφο απηφ έρεη σο επαθφινπζν λα κελ ππάξρεη απαίηεζε γηα πνιππιεζέο εξεπλεηηθφ πξνζσπηθφ νχηε γηα εδηθφ εμνπιηζκφ. Δθφζνλ είλαη εθηθηή ε πξφζβαζε ζην πιηθφ πνπ ζα θσδηθνπνηεζεί, κπνξεί λα πινπνηεζεί ε έξεπλα ζε απηφ (Babbie, 2011). Αθφκε, ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ επηηξέπεη ηε δηφξζσζε ζθαικάησλ. ηελ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ είλαη επθνιφηεξν λα επαλαιεθζεί έλα κέξνο ηεο κειέηεο ζε πεξίπησζε ζθάικαηνο, ζε ζρέζε κε άιιεο εξεπλεηηθέο κεζφδνπο, φπσο ην πείξακα ή κία δεηγκαηνιεπηηθή έξεπλα (Babbie, 2011). Δπηπξνζζέησο, απφ άπνςε κεζνδνινγίαο, νη ελφηεηεο αλάιπζεο θαη ε θαηεγνξηνπνίεζε ηνπο επηηξέπνπλ κηα ζπζηεκαηηθή ζπκπχθλσζε ηνπ θεηκέλνπ, δίλνπλ κηα αλάγιπθε φςε ησλ ζεκείσλ πνπ ελδηαθέξνπλ ηνλ εξεπλεηή, ζπλνςίδνπλ ην θείκελν, παξέρνληαο κηα παλνξακηθή εηθφλα ησλ παξαζηάζεσλ πνπ έρνπλ ηα ππνθείκελα ηεο έξεπλαο γηα ηα αληηθείκελα (Βάκβνπθαο, 1991). Αθφκε, ζηελ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ είλαη δπλαηφλ λα εθαξκνζηνχλ ζπλδπαζηηθά θαη πνζνηηθέο ζηαηηζηηθέο κέζνδνη αλάιπζεο νξηζκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ζηνηρείσλ ηνπ πιηθνχ, θαζψο επίζεο είλαη εθηθηφ, λα ρξεζηκνπνηείηαη επξχηαηα εηδηθφ ινγηζκηθφ αλάιπζεο δεδνκέλσλ, ηφζν πνηνηηθνχ φζν θαη πνζνηηθνχ ραξαθηήξα. Δπηπξνζζέησο, ζην πιαίζην ηεο έξεπλαο κε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηνχληαη πεγέο θαη πιηθφ απφ ηα λέα κέζα επηθνηλσλίαο φπσο είλαη, π.ρ., ην δηαδίθηπν (Robson, 2002, αλαθνξά ζην Ησζεθίδεο, 2008). Έλα αθφκε πιενλέθηεκα ηεο κεζφδνπ είλαη φηη επηηξέπεη ζηνλ εξεπλεηή λα κειεηήζεη δηαδηθαζίεο πνπ έρνπλ ρξνληθή δηάξθεηα. 81

82 Σέινο, είλαη αμηνζεκείσην πσο ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ δηαζέηεη ην πιενλέθηεκα φισλ ησλ κε αληηδξαζηηθψλ κέηξσλ, δειαδή, ζπάληα έρεη νπνηαδήπνηε επίπησζε πάλσ ζην ππφ κειέηε ππνθείκελν (Babbie, 2011). ζνλ αθνξά ηα κεηνλεθηήκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ, είλαη αμηνζεκείσην φηη ηα δηαζέζηκα γξαπηά ηεθκήξηα πνπ ππφθεηληαη ζε αλάιπζε, κπνξεί λα είλαη πεξηνξηζκέλα θαη ειιηπή. Δπίζεο, σο πξνο ηελ εξκελεία ησλ ηεθκεξίσλ, ππάξρεη απμεκέλνο θίλδπλνο δηαζηξέβισζεο ησλ ζπκπεξαζκάησλ αλ δελ δνζεί έκθαζε ζηε δηαζηαχξσζε ησλ πιεξνθνξηψλ θαη ζηνλ έιεγρν ηεο αμηνπηζηίαο ηνπ ππφ κειέηε πιηθνχ. Δπηπξνζζέησο, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο είλαη αξθεηά δχζθνιν λα εληνπηζηνχλ θαη λα ηεθκεξησζνχλ αηηηαθέο ζρέζεηο (causal relationships). Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη δελ είλαη πάληνηε μεθάζαξν αλ απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηα γξαπηά δεδνκέλα απνηεινχλ αηηίεο ή είλαη ην απνηέιεζκα ησλ ππφ κειέηε θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ (Robson, 2002, αλαθνξά ζην Ησζεθίδεο, 2008). Έλα αθφκε πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν πνπ επηζεκαίλεηαη απφ ηνλ Φίιηα (1996), είλαη ην πξφβιεκα ηεο ζεκαληηθφηεηαο κηαο έξεπλαο πνπ έρεη ζηεξηρζεί ζηελ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ. Με άιια ιφγηα, κηα αλάιπζε πεξηερνκέλνπ κπνξεί λα ηεξεί φια ηα θξηηήξηα αληηθεηκεληθφηεηαο θαη ζσζηήο πνζνηηθήο επεμεξγαζίαο, ρσξίο φκσο λα πξνζζέηεη ηίπνηε πεξηζζφηεξν ζηελ αλάπηπμε ηεο ζεσξίαο ή ζηελ πξαθηηθή. Γη απηνχο ηνπο ιφγνπο, κηα ζεκαληηθή έξεπλα αξρίδεη κε ηελ επηζήκαλζε ελφο ζπζηεκαηηθνχ πξνβιήκαηνο ηνπ νπνίνπ ε ιχζε ζα θαζνξηζηεί απφ ηελ εηδηθή θχζε ηνπ πιηθνχ πνπ ζα πξνθχςεη απφ ηελ αλάιπζε θαη πηζαλφηαηα ε αλάιπζε λα επηθέξεη ηελ επέθηαζε κηαο ζεσξίαο ή ελφο ελλνηνινγηθνχ κνληέινπ ζε κηα πεξηνρή θαηλνκέλσλ, είηε απφ ηελ αλάγθε λα πξνβιέςεη ή λα ειέγμεη θαλείο γεγνλφηα γηα θάπνηνλ πξαθηηθφ ζθνπφ (Φίιηαο, 1996). 4.4 Απνηειέζκαηα θαη ζρνιηαζκόο απνηειεζκάησλ Σξόπνο πεξηγξαθήο αδέζπνησλ δώσλ ζηα παηδηθά βηβιία ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα ππφ κειέηε παηδηθά βηβιία, νη ζπγγξαθείο ρξεζηκνπνηνχλ δηάθνξεο πεξηγξαθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθά θνξηηζκέλεο ιέμεηο, γηα λα πεξηγξάςνπλ ηνπο πξσηαγσληζηέο, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγήζνπλ ζηνλ αλαγλψζηε ηα αλάινγα ζπλαηζζήκαηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζην βηβιίν κε ηίηιν «έλα αδέζπνην 82

83 ζθπιάθη», ε ζπγγξαθέαο παξνπζηάδεη ηνλ ήξσα ηεο ηζηνξίαο σο «ηξνκαγκέλν», «ζηελνρσξεκέλν», «απειπηζκέλν», «εμαληιεκέλν», «απνθακσκέλν», κεηά ηελ εγθαηάιεηςε, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζνχλ ζπλαηζζήκαηα ζπκπφληαο ζηνλ αλαγλψζηε, κεηά ηελ ηαχηηζε ηνπ κε ηνλ ήξσα. Αθφκε, ηα ξήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα δειψζνπλ ηηο ελέξγεηεο ηνπ ήξσα, δειψλνπλ αδξάλεηα, ζπλαηζζεκαηηθή θφξηηζε θαη παξαίηεζε ηνπ πξσηαγσληζηή. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν πξσηαγσληζηήο: «Έηξεκε», «πεηλνύζε»,» «δηςνύζε», «πεξηπιαληόηαλ», «θνβόηαλ», «είρε κπεξδεπηεί». Ζ απειπηζία ηνπ ήξσα ιφγσ ηεο εγθαηάιεηςεο, θαίλεηαη θαη απφ ηηο θξάζεηο ηνπ: «Με κε αθήλεηε κόλν κνπ», «Πνπ πνπζελά, πάσ». Σν ίδην γίλεηαη θαη ζην βηβιίν κε ηίηιν «ν αδέζπνηνο Κώζηαο», φπνπ ν ήξσαο παξνπζηάδεηαη σο «ζηελνρσξεκέλνο», «ιππεκέλνο», «θαεκέλνο», «θνπξαζκέλνο», «παληθόβιεηνο», κεηά ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ. Δπίζεο ηα ξήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηηο πξάμεηο ηνπ ήξσα, πξνζδίδνπλ έληαζε θαη αγσλία γηα ηελ ηχρε ηνπ: «έηξερε» (γηα λα ζσζεί), «ρώζεθε», «θνβήζεθε», «θπλεγάεη» (κπόγηαο), «είρε ιαραληάζεη», «είρε θνπξαζηεί», «όξκεζε λα θξπθηεί», «άξρηζε λα αθνύεη γαβγίζκαηα», «έβιεπε ζθηέο από καθξηά», «αλαζηέλαμε». Αθφκε νη ξεηνξηθέο εξσηήζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνλ ήξσα πξνζδίδνπλ έληαζε ζηα ιφγηα ηνπ: «Πνύ βξίζθνκαη;», «Πνύ είλαη ην ζπίηη κνπ;», «Πσο έθηαζα εδώ;». Με ηνλ ίδην ηξφπν θαη ζην βηβιίν κε ηίηιν «Ξνπη», ν πξσηαγσληζηήο ραξαθηεξίδεηαη σο «πεηακέλνο», «πεηλαζκέλνο», «κόλνο», «έξεκνο» θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εγθαηάιεηςεο ηνπ απφ ηνπο δηαθνξεηηθνχο ηδηνθηήηεο. Αθφκε γίλνληαη πεξηγξαθέο κε θξάζεηο πνπ δειψλνπλ εγθαηάιεηςε θαη βία απέλαληη ζηνλ πξσηαγσληζηή: «ηνλ έβγαιαλ από εθείλν ην ζπίηη», «ηνλ έδησμαλ βηαζηηθά», «πεξηπιαληόηαλ ζηνπο δξόκνπο», «δελ άξγεζε λα μαλαβξεζεί ζην δξόκν», «ηα αθεληηθά δελ άξγεζαλ λα δηαιέμνπλ ζθύιν», «ιίγν πξηλ μαλαβξεζεί ζην δξόκν», «ηνλ ρηππνύζε γηα λ αγξηέςεη». Δπίζεο θαη ζην βηβιίν κε ηίηιν «Δγώ, ν Καλέινο», κέζα απφ ηηο εθθξάζεηο ηνπ ήξσα, δειψλεηαη ε απειπηζία πνπ αηζζάλεηαη κεηά ηελ εγθαηάιεηςε. Πην ζπγθεθξηκέλα ν πξσηαγσληζηήο αλαθέξεη: «Με άθεζε κνλαρό κνπ ζην παξθάθη», «είρε αξρίζεη λα λπρηώλεη», «πξώηε θνξά ζηε δσή κνπ έλησζα ηόζε κνλαμηά», «δελ είρα θαλέλαλ», «ήκνπλ πξαγκαηηθά πνιύ απειπηζκέλνο», «δελ ήμεξα νύηε ηη λα θάλσ», «δελ ήμεξα πνπ λα πάσ», «έλησζα ηόζν πόλν ζηελ ςπρή, πνπ αλ ήκνπλ άλζξσπνο ζα δάθξπδα». Αθφκε, ε ζπγγξαθέαο ραξαθηεξίδεη ηνλ ήξσα κεηά ηελ εγθαηάιεηςε κε ηηο 83

84 εμήο ιέμεηο: «απειπηζκέλνο», «απνθακσκέλνο», «ηξηζάζιηνο», «λεζηηθόο», «απνγνεηεπκέλνο». Δπηπξνζζέησο, ζην βηβιίν κε ηίηιν «Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα», ε ζπγγξαθέαο παξνπζηάδεη ηα αδέζπνηα κε θξάζεηο πνπ εκπεξηθιείνπλ ιχπε θαη απφγλσζε. Πην ζπγθεθξηκέλα ηα παξνπζηάδεη σο εμήο: «κε θαηεβαζκέλα απηηά», «ιππεκέλν κνπηξάθη», «έηξεκε νιόθιεξν από ην θόβν ηνπ», «έδεηρλε παξακειεκέλν», «ιακπύξηδε ν ήιηνο πάλσ ζηα δαθξπζκέλα ηνπ κάηηα», «ηξνκαγκέλν», «θνβάηαη ην άγγηγκα», «αδύλαην», «ηαιαηπσξεκέλν», «κόλα», «αβνήζεηα». Δπηπξνζζέησο, ρξεζηκνπνηεί εθθξάζεηο πνπ δειψλνπλ ηε βία θαη ηελ επηζεηηθφηεηα απέλαληη ζηα αδέζπνηα, φπσο: «Πνιιά παηδηά παίξλνπλ μύια θαη κε ρηππνύλ», «πνιινί κεγάινη παίξλνπλ πέηξεο θαη κε ρηππνύλ», «ηνλ έδησμαλ κε ηηο θινηζηέο». Σέινο, ζην παηδηθφ βηβιίν κε ηίηιν «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!», ε ζπγγξαθέαο δεκηνπξγεί ζπλαηζζήκαηα ζπκπφληαο θαη αγσλίαο γηα ηελ ηχρε ηνπ πξσηαγσληζηή κεηά ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ κέζα απφ ηελ πξσηνπξφζσπε αθήγεζε ηνπ πξσηαγσληζηή κε ξήκαηα πνπ δειψλνπλ ηε δπζρεξή ηνπ θαηάζηαζε: «Κνπξληάδσ ζην πίζσ θάζηζκα», «θνπινπξηάδνκαη», «πνλάσ», «ζθνύδσ», «θιαίσ», «ηξέρσ». ιεο απηέο νη εθθξάζεηο ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο/ηηο ζπγγξαθείο γηα λα δεκηνπξγήζνπλ ηέξςε θαη ζπλαηζζήκαηα αγσλίαο θαη ιχπεο ζρεηηθά κε ηελ ηχρε ησλ εξψσλ, ζηα παηδηά αλγλψζηεο. Σίηινο παηδηθνχ βηβιίνπ «Έλα αδέζπνην ζθπιάθη» «Ο αδέζπνηνο Κώζηαο» Πεξηγξαθή αδέζπνηνπ/ αδέζπνησλ «ηξνκαγκέλνο», «ζηελνρσξεκέλνο», «απειπηζκέλνο», «εμαληιεκέλνο», «απνθακσκέλνο» «ζηελνρσξεκέλνο», «ιππεκέλνο», «θαεκέλνο», «θνπξαζκέλνο», «παληθόβιεηνο» Υαξαθηεξηζκνί θαη πξάμεηο βίαο πξνο αδέζπνηα «παιηόζθπιν», «αδέζπνην» «Οπζη, βξνκάλζξσπε. κε ζε θινηζήζσ!», «Τώξα ζε ηζάθσζα, θνπξάλζξσπε!» Ρήκαηα γηα ελέξγεηεο αδέζπνησλ «Έηξεκε», «πεηλνύζε»,» «δηςνύζε», «πεξηπιαληόηαλ», «θνβόηαλ», «είρε κπεξδεπηεί» έηξερε», «ρώζεθε», «θνβήζεθε», «είρε ιαραληάζεη», «είρε θνπξαζηεί», «όξκεζε λα θξπθηεί», «άξρηζε λα αθνύεη γαβγίζκαηα», «έβιεπε ζθηέο από Φξάζεηο αδέζπνησλ «Με κε αθήλεηε κόλν κνπ», «Πνπ πνπζελά, πάσ» «Πνύ βξίζθνκαη;», «Πνύ είλαη ην ζπίηη κνπ;», «Πσο έθηαζα εδώ;». 84

85 «Ξνπη» «Δγώ, ν Καλέινο» «Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα» «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!» «πεηακέλνο», «πεηλαζκέλνο», «κόλνο», «έξεκνο» «απειπηζκέλνο», «απνθακσκέλνο», «ηξηζάζιηνο», «λεζηηθόο», «απνγνεηεπκέλνο» «κε θαηεβαζκέλα απηηά», «ιππεκέλν κνπηξάθη», «έηξεκε νιόθιεξν από ην θόβν ηνπ», «έδεηρλε παξακειεκέλν», «ιακπύξηδε ν ήιηνο πάλσ ζηα δαθξπζκέλα ηνπ κάηηα», «ηξνκαγκέλν», «θνβάηαη ην άγγηγκα», «αδύλαην», «ηαιαηπσξεκέλν», «κόλα», «αβνήζεηα». «Ξνπη», «ηνλ έβγαιαλ από εθείλν ην ζπίηη», «ηνλ έδησμαλ βηαζηηθά», «ηνλ ρηππνύζε γηα λ αγξηέςεη» «Πνιιά παηδηά παίξλνπλ μύια θαη κε ρηππνύλ», «πνιινί κεγάινη παίξλνπλ πέηξεο θαη κε ρηππνύλ», «ηνλ έδησμαλ κε ηηο θινηζηέο». - «Φπζά θαη μεθπζά», «αλνίγεη ηελ πόξηα ηνπ νδεγνύ», «αγξηεύεη», «κε ζπξώρλεη», «κε θισηζά», «κε καθξηά», «αλαζηέλαμε «πεξηπιαληόηαλ», «βξέζεθε πάιη ζην δξόκν» - «Με άθεζε κνλαρό κνπ ζην παξθάθη», «είρε αξρίζεη λα λπρηώλεη», «πξώηε θνξά ζηε δσή κνπ έλησζα ηόζε κνλαμηά», «δελ είρα θαλέλαλ», «ήκνπλ πξαγκαηηθά πνιύ απειπηζκέλνο», «δελ ήμεξα νύηε ηη λα θάλσ», «δελ ήμεξα πνπ λα πάσ», «έλησζα ηόζν πόλν ζηελ ςπρή, πνπ αλ ήκνπλ άλζξσπνο ζα δάθξπδα» - - «Κνπξληάδσ ζην πίζσ θάζηζκα», «θνπινπξηάδνκαη», «πνλάσ», «ζθνύδσ», «θιαίσ», «ηξέρσ». - «Αιιά λα ζε πεηάλε ζηα ζθνππίδηα ζηα θαιά ηνπ θαζνπκέλνπ ρσξίο λα έρεηο θάλεη ηίπνηα, γηαηί θύξηνο;» 85

86 ζέξλεη ζε έλα έξεκν παξθάθη», «γθαδώλεη θαη θεύγεη» πγθξηηηθή πξνζέγγηζε ηεο εηθόλαο ησλ αδέζπνησλ ζηνπο ζπγγξαθείο Καηά ηε δηάξθεηα ηεο κειέηεο ησλ παηδηθψλ βηβιίσλ, παξαηεξήζεθε φηη νη ζπγγξαθείο δελ παξνπζηάδνπλ κε ηνλ ίδην ηξφπν ηηο πηπρέο ηνπ δεηήκαηνο. ην ζεκείν απηφ ζα ζρνιηαζηεί ν ηξφπνο πξνζέγγηζεο ησλ βηβιίσλ κε ηίηινπο «ν Τξακ», «Τα αδέζπνηα (ε Μίλα)», «Δγώ, ν Καλέινο» θαη «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!». Πην ζπγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ην βηβιίν κε ηίηιν «ν Τξακ», ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ πξνβάιιεηαη απφ κηα δηαθνξεηηθή νπηηθή ηνπ ζπγγξαθέα. Απφ ηελ πξψηε ζειίδα ηνπ βηβιίνπ, ζπζηήλεη ηνλ πξσηαγσληζηή, ν νπνίνο είλαη έλαο αδέζπνηνο ζθχινο πνπ δεη ζε αζηηθφ πεξηβάιινλ. Ο πξσηαγσληζηήο αξρηθά, φληαο αδέζπνηνο, κεηά ηελ εγθαηάιεηςε απφ ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ, πξνζδηνξίδεηαη σο «ιππεκέλνο» θαη «θνβηζκέλνο». κσο, ν ζπγγξαθέαο ηνλίδεη, πσο κε ηε βνήζεηα ησλ θίισλ πνπ γλψξηζε (άιια αδέζπνηα ζθπιηά), εληάζεθε ζηελ νκάδα απηή θαη ζπλήζηζε λα δεη θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν. Ο ζπγγξαθέαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ βηβιίνπ εκθαλίδεη ηνλ πξσηαγσληζηή ειεχζεξν θαη απηφλνκν, απνιακβάλνληαο ηηο ραξέο ηεο ειεπζεξίαο απηήο πνπ δηαζέηεη, ρσξίο λα αηζζάλεηαη έληνλα ηελ αλάγθε λα βξεη θάπνηνλ ηδηνθηήηε. Ζ δσή ηνπ ζηελ πφιε είλαη φκνξθε, θαζψο ε ζπλαλαζηξνθή ηνπ κε ηνπο ππφινηπνπο αδέζπνηνπο θίινπο ηνπ θαη ε αγάπε απφ ηνπο αλζξψπνπο πνπ ζπλαληά, ηνλ γεκίδνπλ ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Μάιηζηα, αθφκε θαη ε επηζπκία ηνπ λα έρεη έλα ζπίηη, πινπνηείηαη απφ ην ζχλνιν ησλ θίισλ ηνπ. Δπίζεο, ζην βηβιίν κε ηίηιν «ηα αδέζπνηα (ε Μίλα)», νη ήξσεο ηεο ζπγγξαθέσο δελ εκθαλίδνληαη λα έρνπλ ηδηαίηεξε ζιίςε ιφγσ ηεο θαηάζηαζεο ηνπο. Βέβαηα ζηελ αξρή ηνπ βηβιίνπ, ε ζπγγξαθέαο πξνβάιιεη ηελ αλάγθε φισλ ησλ αδέζπνησλ γηα ηελ εχξεζε ηνπ θαηάιιεινπ άλζξσπνπ πνπ ζα γίλεη ηδηνθηήηεο θαη ηαπηφρξνλα πεγή αγάπεο γη απηά «Αλ είλαη ηπρεξά, βξίζθνπλ ηνλ άλζξσπν ηνπο, γηαηί νη ζθύινη λα ηνλ θνηηάλε ζηα κάηηα». κσο, ην γεγνλφο φηη είλαη αδέζπνηα, δελ ηα θάλεη λα παξαηηνχληαη. Ίζα-ίζα πνπ κέζα απφ ηελ πεξηπιάλεζε ηνπο ζηνπο δξφκνπο 86

87 ηάδηα ζηε δσή ησλ εξώσλ κέζα από ηελ πινθή ηεο Αζήλαο, εμεξεπλνχλ ζεκεία ηεο πφιεο θαη απνιακβάλνπλ ηελ «ειεπζεξία» ηνπο. Γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο, αλαιακβάλνπλ κφλνη ηνπο δξάζε, παξνπζηάδνληαο ηνλ εαπηφ ηνπο σο απηφλνκν θαη αλεμάξηεην. Αθφκε, ζην βηβιίν κε ηίηιν «Δγώ, ν Καλέινο», ε ζπγγξαθέαο, παξνπζηάδεη ηνλ πξσηαγσληζηή ζηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ, ν νπνίνο γελλήζεθε απφ αδέζπνηε κεηέξα θαη ήηαλ θη απηφο αδέζπνηνο, λα δεη επηπρηζκέλα, απνιακβάλνληαο ηε δσή, παξέα κε ηελ νηθνγέλεηα ηνπ θαη ηνπο παηδηθνχο ηνπ θίινπο. Πην ζπγθεθξηκέλα παξαηίζεληαη θξάζεηο ηνπ πξσηαγσληζηή, πνπ δειψλνπλ απηή ηνπ ηελ επηπρία: «Πνηέ δελ έιεηςε απ ηελ νηθνγέλεηα κνπ ην θαγεηό», «ζε γεληθέο γξακκέο ηα παηδηθά κνπ ρξόληα ήηαλ ήζπρα θαη πνιύ επηπρηζκέλα», «λα μέξαηε ηη πιάθεο θάλακε κε ην Μαπξνύθν!», «είρα θεθάθηα γηα αζηεία». Ζ αιιαγή ζηε δσή ηνπ επέξρεηαη, φηαλ κεηά ηε δσή ηνπ σο δεζπνδφκελνπ, εγθαηαιείπεηαη ελ ηέιεη θαη εγθισβίδεηαη ζε έλα άζπιν αδέζπνησλ δψσλ. Σέινο, ζην βηβιίν κε ηίηιν «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!», ε ζπγγξαθέαο παξνπζηάδεη ηλ πξσηαγσληζηή ηεο ηζηνξίαο, κεηά ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ, λα κελ πηνείηαη, αιιά αληίζεηα λα ςάρλεη ηξφπνπο γηα λα αληηζηαζεί ζηελ αδηθία πνπ έγηλε ζε βάξνο ηνπ, αλαδεηψληαο θαη άιια θαθνπνηεκέλα δψα. Παξνπζηάδεηαη έηζη έλαο ηξφπνο αληίζηαζεο ησλ θαθνπνηεκέλσλ θαη αλππεξάζπηζησλ δψσλ, ελάληηα ζηελ ηζρχ ησλ αλζξψπσλ, πνπ θαηαπαηνχλ αιφγηζηα ηα δηθαηψκαηα ησλ δψσλ. ε αληίζεζε κε ηα παξαπάλσ βηβιία, ζηα ππφινηπα ηέζζεξα κε ηίηινπο: «Ξνπη», «Έλα αδέζπνην ζθπιάθη», «ν αδέζπνηνο Κώζηαο» θαη «ε Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα», νη ήξσεο ζην ηέινο ησλ ηζηνξηψλ πηνζεηνχληαη θαη θαηαιήγνπλ λα είλαη δψα ζπληξνθηάο. Οη ζπγθεθξηκέλνη ζπγγξαθείο πξνβάιινπλ έληνλα σο ιχζε ηνπ δεηήκαηνο ηελ πηνζεζία ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Σίηινο παηδηθνχ βηβιίνπ «ν Τξακ» «Τα αδέζπνηα(ε Μίλα)» Αξρηθά «ιππεκέλνο», «θνβηζκέλνο» Αξρηθά «Αλ είλαη ηπρεξά, βξίζθνπλ ηνλ άλζξσπν ηνπο, γηαηί νη ζθχινη λα ηνλ θνηηάλε ζηα κάηηα». «Δγώ, ν Καλέινο» Αξρηθά επηπρηζκέλα παηδηθά ρξφληα σο γελλεκέλν αδέζπνην δψν «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!» Αδέζπνην ην νπνίν πηνζεηείηαη Έληαμε ζηελ Πλεχκα Γίλεηαη δψν Δγθαηαιείπεηαη 87

88 νκάδα κε βνήζεηα θίισλ Διεχζεξνο, απηφλνκνο, ρσξίο αλαδήηεζε ηδηνθηήηε νκαδηθφηεηαο θαη αιιεινππνζηήξημεο κεηαμχ ησλ αδέζπνησλ εξψσλ Διεχζεξε δξάζε ζηνπο δξφκνπο ηεο πφιεο, απνιακβάλνληαο ηελ ειεπζεξία ζπληξνθηάο θαη δεη επηπρηζκέλα Γπζηπρία αθνχ εγθαηαιείπεηαη θαη εγθισβίδεηαη ζε άζπιν αδέζπνησλ δψσλ μαλά θαη γίλεηαη αδέζπνην Αλαδεηά ηε δηθαηνζχλε κέζα απφ ηελ νκάδα πνπ δεκηνπξγείηαη απφ φια ηα θαθνπνηεκέλα δψα Πεξηγξαθή ησλ πξνζώπσλ πνπ εγθαηαιείπνπλ ηα δώα θαη ρξνληθή πεξίνδνο εγθαηάιεηςεο Έπεηηα απφ ηε κειέηε ησλ παηδηθψλ βηβιίσλ, παξαηεξήζεθε φηη φζνλ αθνξά ηα πξφζσπα πνπ θαίλεηαη λα εγθαηαιείπνπλ ηα αδέζπνηα δψα, ζπλήζσο είλαη ν παηέξαο ηεο νηθνγέλεηαο είηε έλαο νηθνγελεηαθφο θίινο θαη ζπλήζσο κε αθνξκή ηηο δηαθνπέο πνπ ζέιεη λα πάεη ε νηθνγέλεηα, ελ ηέιεη εγθαηαιείπεηαη ην δψν ζπληξνθηάο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζην βηβιίν κε ηίηιν «έλα αδέζπνην ζθπιάθη», ε εγθαηάιεηςε ηνπ πξσηαγσληζηή, γίλεηαη φηαλ ε νηθνγέλεηα πνπ ηνλ θξφληηδε, απνθάζηζε λα πάεη γηα δηαθνπέο. πγθεθξηκέλα αλαθέξεηαη «Όκσο ν θύξηνο, ε θπξία ηνπ θη ε κηθξή ηνπο θόξε εηνηκάζηεθαλ λα πάλε δηαθνπέο. Τνλ πήξαλ θη απηόλ καδί ηνπο. θη όηαλ έθηαζαλ θνληά ζε έλα κεγάιν απηνθηλεηόδξνκν, άλνημαλ ηελ πόξηα θαη ηνλ πέηαμαλ έμσ». Γηα ηνλ ίδην ιφγν εγθαηαιείπεηαη θαη ν πξσηαγσληζηήο ηνπ βηβιίνπ κε ηίηιν «Ο αδέζπνηνο Κώζηαο». Σελ εγθαηάιεηςε αλέιαβε έλα θηιηθφ πξφζσπν, θαη πεξηγξάθεηαη σο εμήο: «Τελ άιιε κέξα ήξζε ν θύξηνο Μπιαθ πέξαζαλ ηξία ρσξηά θαη κε ην πνπ βγήθαλ από ηε δεύηεξε πόιε, ν θύξηνο Μπιαθ ηνλ άθεζε ζηελ άθξε ηνπ δξόκνπ». Παξφκνηα είλαη θαη ε πεξηγξαθή ηεο εγθαηάιεηςεο ηνπ πξψηνπ αδέζπνηνπ δψνπ, πνπ ζπλαληά ε εξσίδα ηνπ βηβιίνπ κε ηίηιν «Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα». Πην ζπγθεθξηκέλα, ην δψν πνπ εγθαηαιείθηεθε αλαθέξεη: «Ξεκέξσκα ήηαλ όηαλ ην αθεληηθό κνπ ήξζε θαη κε παξάηεζε. εθείλνο κε έβγαιε ζη απηνθίλεην θαη ήξζε θαη κε πέηαμε ζηε κέζε ηνπ δξόκνπ». Δπηπξνζζέησο, ζην βηβιίν κε ηίηιν «εγώ, ν Καλέινο», ν πξσηαγσληζηήο εγθαηαιείπεηαη απφ ηνλ παηέξα ηεο νηθνγέλεηαο κε αθνξκή ηηο δηαθνπέο πνπ επξφθεηην λα πάλε φινη καδί νηθνγελεηαθψο. Παξαηίζεηαη ην ζρεηηθφ απφζπαζκα: 88

89 Πεξηγξαθέο εγθαηάιεηςεο «Δθείλν ην θαινθαίξη ινηπόλ, ε Δπγελία κε ηνπο γνλείο ηεο ζα πήγαηλαλ δηαθνπέο ν κπακπάο ηεο Δπγελίαο κε πήξε από ην ινπξί κνπ, κ έβαιε ζην απηνθίλεην θαη κε νδήγεζε ζ έλα άγλσζην παξθάθη». Σέινο, αθξηβψο ε ίδηα πεξηγξαθή γίλεηαη θαη ζην βηβιίν κε ηίηιν «Εεηείηαη δηθεγφξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!», φπνπ ν παηέξαο ηεο νηθνγέλεηαο αλαιακβάλεη λα πάξεη ηνλ πξσηαγσληζηή κε ην απηνθίλεην θαη λα ηνλ εγθαηαιείςεη. Σίηινο παηδηθν χ βηβιίνπ «έλα αδέζπνην ζθπιάθη» «Όκσο ν θύξηνο, ε θπξία ηνπ θη ε κηθξή ηνπο θόξε εηνηκάζηεθαλ λα πάλε δηαθνπέο. Τνλ πήξαλ θη απηόλ καδί ηνπο. θη όηαλ έθηαζαλ θνληά ζε έλα κεγάιν απηνθηλεηόδξνκ ν, άλνημαλ ηελ πόξηα θαη ηνλ πέηαμαλ έμσ». «ν αδέζπνην ο Κώζηαο» «Τελ άιιε κέξα ήξζε ν θύξηνο Μπιαθ πέξαζαλ ηξία ρσξηά θαη κε ην πνπ βγήθαλ από ηε δεύηεξε πόιε, ν θύξηνο Μπιαθ ηνλ άθεζε ζηελ άθξε ηνπ δξόκνπ». «ε Πηπίηζα πξνζηαηεύε η ηα αδέζπνηα δώα» «Ξεκέξσκ α ήηαλ όηαλ ην αθεληηθό κνπ ήξζε θαη κε παξάηεζε. εθείλνο κε έβγαιε ζη απηνθίλεην θαη ήξζε θαη κε πέηαμε ζηε κέζε ηνπ δξόκνπ». «εγώ, ν Καλέινο» «Δθείλν ην θαινθαίξη ινηπόλ, ε Δπγελία κε ηνπο γνλείο ηεο ζα πήγαηλαλ δηαθνπέο ν κπακπάο ηεο Δπγελίαο κε πήξε από ην ινπξί κνπ, κ έβαιε ζην απηνθίλεη ν θαη κε νδήγεζε ζ έλα άγλσζην παξθάθη». «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!» «Ζ θαξδηά κνπ πάεη λα ζπάζεη. Βνιίδα ην πάεη. Παηάεη γθάδη. Φπζά θαη μεθπζά.σηξνθέο, πιαηείεο, πάξθα, ιαΐθε αγνξά, πνδειάηεο, ιεσθνξεία, ηξόιεΐ, ζθνππηδνηελεθέδε ο μέρεηινη, αιάλεο, ρακόζπηηα, κα πνπ είκαζηε; Κνπξληάδσ ζην πίζσ θάζηζκα. Αλνίγεη ηελ πόξηα ηνπ νδεγνύ. Θα ηνλ πεξηκέλσ εδώ Αγξηεύεη. Με ζπξώρλεη. Πνλάσ. Σθνύδσ. Με θισηζά. Κιαίσ. Με ζέξλεη ζε έλα έξεκν παξθάθη. Γθαδώλεη θεύγεη». θαη 89

90 4.4.4 Σξόπνη αλάδεημεο ηνπ δεηήκαηνο ζηα παηδηθά βηβιία ηα βηβιία κε ηίηινπο «έλα αδέζπνην ζθπιάθη», «ν αδέζπνηνο Κώζηαο» θαη «Ξνπη» ην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, αλαδεηθλχεηαη θπξίσο, κέζα απφ ηελ αληίζεζε ηνπ ηξφπνπ δσήο δεζπνδφκελνπ-αδέζπνηνπ δψνπ, ηνλίδνληαο ηα νθέιε πνπ θέξεη ε δσή ηνπ δεζπνδφκελνπ δψνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζην βηβιίν κε ηίηιν «έλα αδέζπνην ζθπιάθη», παξνπζηάδνληαη δχν δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα. ην πξψην πεξηβάιινλ, ε ζπγγξαθέαο πξνζδίδεη έληαζε ζηελ θαηάζηαζε πνπ βηψλεη ν ήξσαο, ν νπνίνο πεξηθέξεηαη ζην δξφκν θαη είλαη πιένλ αδέζπνην δψν, αθνχ έρεη εγθαηαιεθζεί απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπ. Με δηάθνξεο πεξηγξαθέο, απνηππψλεηαη φιε ε θαηάζηαζε πνπ βηψλεη ν ήξσαο ηεο ηζηνξίαο. Πεξηγξάθεηαη αλαιπηηθά ην ερζξηθφ πεξηβάιινλ πνπ αληηκεησπίδεη θαη δεκηνπξγείηαη ε αίζζεζε ζηνλ αλαγλψζηε φηη ν πξσηαγσληζηήο βξίζθεηαη ζε θίλδπλν θαη θνξηίδεηαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζπλαηζζεκαηηθά Σα ξήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηεί ε ζπγγξαθέαο δειψλνπλ ηελ αδπλακία θάιπςεο ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ ηνπ πξσηαγσληζηή θαη πξνζδίδεηαη ηξαγηθφηεηα ζηελ θαηάζηαζε ηνπ. Μέζα απφ ηηο θξάζεηο ηνπ ήξσα, δηαθξίλεηαη ν θφβνο θαη ε απφγλσζε πνπ αηζζάλεηαη.. Με απηά ηα εθθξαζηηθά κέζα θαη ηηο αξλεηηθά επηθνξηηζκέλεο ιέμεηο θαη θξάζεηο έξρεηαη ε ηαχηηζε κε ηνλ ήξσα θαη ε δεκηνπξγία ζπλαηζζεκάησλ αγσλίαο φζνλ αθνξά ηελ ηχρε ηνπ. ε αληίζεζε κε απηφ ην πεξηβάιινλ, δίδεηαη ζηε ζπλέρεηα έλα πην αζθαιέο, φπνπ ν ήξσαο «βξίζθεη», ηελ νηθνγέλεηα πνπ πιένλ ζα γίλεη κέινο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ρξεζηκνπνηνχληαη εθθξάζεηο κε ζεηηθφηεηα θαη αγάπε πξνο ηνλ ήξσα, φπσο: «Έλα ζθπιάθη!», «Τη όκνξθν ζθπιάθη», «Καισζόξηζεο ζηελ νηθνγέλεηα καο», ραξαθηεξηζκνί φπσο: «έμππλνο», «παηρληδηάξεο», αιιά θαη ξήκαηα κε ελέξγεηεο πνπ δειψλνπλ αλεκειηά θαη ραξά: «κπνξνύζε λα ηξέμεη», «δελ θηλδύλεπε», «κπνξεί λα έβξηζθε ζπίηη», «κπνξεί λα έβξηζθε θάηη λα θάεη», «άξρηζε λα πξνρσξάεη», «θνύλεζε κε ειπίδα ηελ νπξά ηνπ»(ήξσαο), «ηνλ ράηδεςε», «ηνπ έδσζε λα θάεη» (έλα αγόξη ηνλ πξσηαγσληζηή), «είρε ελζνπζηαζηεί», «έπαηδε κε ηα παηδηά», «ζα έθαλαλ ζπληξνθηά». Οη παξαπάλσ ιέμεηο θαη θξάζεηο παξνπζηάδνπλ έλα εληειψο δηαθνξεηηθφ πεξηβάιινλ ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν, ην νπνίν δηαθξίλεηαη απφ αγάπε θαη ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Ο πξσηαγσληζηήο βξίζθεη ζε απηφ ην πεξηβάιινλ ηε λέα ηνπ νηθνγέλεηα, ε νπνία θαίλεηαη φηη ζα ηνλ θξνληίζεη, θαζψο επηζεκαίλνληαη κε ππεπζπλφηεηα νη αξκνδηφηεηεο πνπ θαινχληαη λα αλαιάβνπλ ηα κέιε ηεο. Άξα έξρεηαη θαη ε ιχηξσζε ησλ αλαγλσζηψλ, θαζψο ε πεξηπέηεηα ηεο πεξηπιάλεζεο ηνπ 90

91 πξσηαγσληζηή θηάλεη ζην ηέινο ηεο κε αίζην ηέινο ην βηβιίν, κε ηίηιν «ν αδέζπνηνο Κώζηαο», ην πεξηβάιινλ φπνπ δεη ν πξσηαγσληζηήο, σο δεζπνδφκελνο, δηαθξίλεηαη απφ ππεπζπλφηεηα θαη αζθάιεηα. Ζ ππεπζπλφηεηα θαίλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ε νηθνγέλεηα αγφξαζε έλα βηβιίν-νδεγφ, πξνθεηκέλνπ λα γλσξίδνπλ φια ηα κέιε πψο λα θξνληίδνπλ ην θαηνηθίδην ηνπο «Ο άλζξσπνο, ν πιεξέζηεξνο νδεγόο γηα ηε θξνληίδα ηνπ αλζξώπνπ ζαο». Δπίζεο γίλεηαη αλαθνξά ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ, σο αξκνδηφηεηα ησλ ηδηνθηεηψλ «Τν απόγεπκα άξρηζε ε εθπαίδεπζε ηνπ». Αθφκε, ε θξνληίδα θαη κέξηκλα ησλ ηδηνθηεηψλ θαίλεηαη θαη απφ ηελ επίζθεςε ηνπ ζηνλ γηαηξφ γηα εμέηαζε ηνπ πξσηαγσληζηή. Δπίζεο ππάξρνπλ ραξαθηεξηζκνί πνπ δειψλνπλ ηα ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ βηψλεη ν ήξσαο, φπσο: «Δίλαη παλέκνξθνο!», «Μα ηη έμππλνο πνπ είλαη. Λεο θαη είλαη ζθύινο!». Ζ αληίζεζε κε απηφ ην φκνξθν πεξηβάιινλ, έξρεηαη φηαλ ν πξσηαγσληζηήο θαηαιήγεη πιένλ λα εγθαηαιεθζεί απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπ θαη λα γίλεη αδέζπνηνο. ια ηα εθθξαζηηθά κέζα πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ζπγγξαθέαο ιεηηνπξγνχλ ζπλδπαζηηθά γηα λα απνδψζνπλ έλα ερζξηθφ θαη αλαζθαιέο πεξηβάιινλ γηα ηνλ πξσηαγσληζηή. Ζ αληίζεζε κεηαμχ ηξφπνπ δσήο δεζπνδφκελνπ- αδέζπνηνπ δψνπ είλαη έλαο ηξφπνο πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ζπγγξαθέαο γηα λα δεκηνπξγήζεη ζπλαηζζήκαηα ζπκπφληαο πξνο ηνλ πξσηαγσληζηή. Δπίζεο, ε αληηζηξνθή ησλ ξφισλ (έλαο άλζξσπνο ζε έλαλ θφζκν ζθπιίζην) ζην ζελάξην ηνπ παηδηθνχ βηβιίνπ, ζπκβάιεη ψζηε ν αλαγλψζηεο λα βηψζεη ηνλ ηξφπν πνπ ζπκπεξηθέξνληαη νη άλζξσπνη ζηα δψα, ηα νπνία είλαη αλππεξάζπηζηα ζηνλ αλζξψπηλν θφζκν θαη ε ηχρε ηνπο έγθεηηαη ζηνλ ηξφπν ζπκπεξηθνξάο ησλ αλζξψπσλ πξνο απηά Δπίζεο ζην βηβιίν κε ηίηιν «Ξνπη», ε επαηζζεηνπνίεζε γηα ην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, γίλεηαη κέζα απφ ηελ ελαιιαγή ησλ ζπλαηζζεκάησλ πνπ πξνθαινχληαη ζηνλ ήξσα ζε ζρέζε κε ηε δσή ηνπ σο δεζπνδφκελν ζε αληίζεζε κε ηε δσή ηνπ σο αδέζπνην. ηελ πξψηε ζειίδα ηνπ βηβιίνπ ν πξσηαγσληζηήο ζπζηήλεηαη ζηνλ αλαγλψζηε κε ην πξαγκαηηθφ ηνπ φλνκα θαη ππάξρεη θσηνγξαθία πνπ ηνλ απεηθνλίδεη ζην παξφλ ηνπ. Σα ιφγηα πνπ αλαθέξεη ζπκβάιινπλ ζηελ ηέξςε ηνπ αλαγλψζηε, θαζψο επηζεκαίλεη πσο φληαο αδέζπνηνο θαη πεξηπιαλψκελνο, αληηκεηψπηζε θηλδχλνπο, βία, πείλα θαη απφξξηςε. Δπίζεο φηαλ ζπζηήλεηαη, αλαθέξεη πσο φληαο αδέζπνηνο, ήηαλ «βξψκηθνο», «αρηέληζηνο» θαη «γεκάηνο ςχιινπο». Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά ζπκβάινπλ απηφκαηα ζην λα δεκηνπξγεζεί ζηνλ αλαγλψζηε ηαχηηζε κε ηνλ ήξσα, ιφγσ ησλ θαθνπρηψλ απηψλ. ε αληίζεζε κε απηφ ην 91

92 πεξηβάιινλ, ηα πεξηβάιινληα πνπ βίσλε σο δεζπνδφκελν δψν, ήηαλ γεκάηα απφ αγάπε θαη θξνληίδα πξνο απηφλ, άζρεηα πνπ θαηέιεγε λα εγθαηαιεθζεί πάιη γηα δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο. κσο, παξφιε ηελ απφξξηςε πνπ έδεζε, ελ ηέιεη κφλνο ηνπ επηιέγεη θαη βξίζθεη ηνλ θαηάιιειν ηδηνθηήηε γη απηφλ: «Δπηηέινπο βξήθε ηελ αγάπε πνπ ηνπ έιεηςε ηόζν πνιύ!», «Έγηλε ν έλαο γηα ηνλ άιινλ πηζηόο ζύληξνθνο θαη θίινο γηα κηα νιόθιεξε δσή». ην βηβιίν κε ηίηιν «ηα αδέζπνηα (ε Μίλα)», ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, αλαδεηθλχεηαη κε πνιχ έμππλν ηξφπν, ζε ζπλδπαζκφ κε άιια ζέκαηα πνπ αλαπηχζζεη ε ζπγγξαθέαο. Πην ζπγθεθξηκέλα αλαδεηθλχεηαη ε αληίζεζε κεηαμχ επηπρηζκέλνπ δεζπνδφκελνπ δψνπ δπζηπρηζκέλνπ δεζπνδφκελνπ δψνπ. Με άιια ιφγηα, ε ζπγγξαθέαο δελ επαλαπαχεηαη κφλν ζηελ εχξεζε θάπνηνπ ηδηνθηήηε, αιιά θαη ζηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζα παξέρεη ην λέν πεξηβάιινλ ζην δψν. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην φκνξθν πεξηβάιινλ θαη νη ππεχζπλεο πξάμεηο ηεο ηδηνθηήηξηαο αλαδεηθλχνληαη απφ ην δηάινγν κεηαμχ ηδηνθηήηξηαο θαη ζθχινπ, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη κε έληερλν ηξφπν απφ ηε ζπγγξαθέα. Φξάζεηο πνπ δειψλνπλ ζπλαηζζήκαηα αγάπεο θαη θξνληίδαο είλαη: «Θα πείλαζεο, έια λα θάκε», «Κάζε βξάδπ(ζα δηαβάδεη κηα ηζηνξία ζηε Μίλα)», «Θα ζαο δηαβάζσ κηα ηζηνξία γηα έλα θαπιάλη», «Έρσ κεγάιε εθηίκεζε ζηνπο ζθύινπο, γηαηί ρσξίο λα έρνπλ πάεη ζρνιείν μέξνπλ έλα ζσξό πξάγκαηα». ην παηδηθφ βηβιίν κε ηίηιν «ν Τξακ», ν αδέζπνηνο πξσηαγσληζηήο θαίλεηαη λα έρεη ελαξκνληζηεί κε ην αζηηθφ πεξηβάιινλ φπνπ βηψλεη, ρσξίο λα αηζζάλεηαη ζπλαηζζήκαηα απφγλσζεο ιφγσ ηνπ φηη είλαη αδέζπνηνο. Μάιηζηα, αλαδεηθλχεηαη πνιχ ε αμία ηεο θηιίαο θαη ηεο θνηλσληθφηεηαο, αθνχ ν πξσηαγσληζηήο ζπλάπηεη φκνξθεο ζρέζεηο είηε κε άιια αδέζπνηα δψα, είηε κε πνιίηεο πνπ ζπλαληά. Πην ζπγθεθξηκέλα, θξάζεηο πνπ δειψλνπλ ελζσκάησζε κε ην λέν πεξηβάιινλ: «Απ ηνλ Μπξηδόια έκαζε ηα θαιύηεξα κέξε γηα λα αλαδεηά ην θαγεηό ηνπ», «Απ ην Χνπδνύξε ηηο πην ήζπρεο γσληέο γηα λα θνηκάηαη», «Από ηε Σνπξηνπθνύ έκαζε πώο λα πεξλά απέλαληη ηνπο κεγάινπο δξόκνπο ρσξίο λα θηλδπλεύεη», «Έθαλαλ βόιηεο καδί», «Έηξεραλ ζηνπο δξόκνπο θαη ζηα πάξθα», «ηξηγπξλνύζαλ ζηηο πιαηείεο θαη ζηελ αγνξά». Δπίζεο, ζηε ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο, ν πξσηαγσληζηήο, θάλεη θαη άιινπο θίινπο. Οη θίινη ηνπ απηνί είλαη δηάθνξνη επηβάηεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ην ηξακ, θαη ζπλαληά ν πξσηαγσληζηήο θαζεκεξηλά. Ζ κεηαμχ ηνπο επηθνηλσλία είλαη πνιχ ζεξκή θαη κε ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα γηα ηνλ πξσηαγσληζηή. Οη θξάζεηο πξνο ηνλ πξσηαγσληζηή κε ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα είλαη : «Έια, ηξακ, Τξακ, Τξακ! Τξέρα, Τξακ, 92

93 Τξακ, Τξακ», «Καιεκέξα, Τξακ!», «Γεηα ζνπ, θηιαξάθν», «Δίκαη ζίγνπξνο όηη είζαη ν πην όκνξθνο ζθύινο ηνπ θόζκνπ. Θα ήζεια ηόζν πνιύ λα κπνξνύζα λα ζε δσ!». Σν ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζην βηβιίν κε ηίηιν «Δγώ, ν Καλέινο», ζίγεηαη απφ ηε ζπγγξαθέα κε πνιχ έμππλν ηξφπν. Ζ επαηζζεηνπνίεζε έξρεηαη κέζα απφ ηελ ηζηνξία, κέζα απφ ηηο ζπγθξνχζεηο ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν δσήο ηνπ πξσηαγσληζηή. Πην ζπγθεθξηκέλα: αδέζπνηνο ( απφ ηε γέλλεζε - επηπρηζκέλε δσή) δεζπνδφκελνο (επηπρηζκέλε δσή)- αδέζπνηνο (έπεηηα απφ εγθαηάιεηςε - δπζηπρία θαη ζάλαηνο). Δπίζεο, ζην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν, ζίγεηαη θαη έλα άιιν δήηεκα, πνπ αθνξά ην ζέκα, ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν δηαβίσζεο ησλ δψσλ ζηα θέληξα αδέζπνησλ δψσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα ν πξσηαγσληζηήο πεξηγξάθεη: «Ο θαζέλαο καο δεη κνλαρόο κέζα ζ έλα θινπβί», «δε καο αθήλνπλε λα θάλνπκε παξέα κεηαμύ καο», «καο ηαΐδνπλ πξσί θαη βξάδπ», «καο έρνπλ όιε κέξα θιεηδσκέλνπο, θαη ην κόλν πνπ έρνπκε λα θάλνπκε είλαη λα θόβνπκε βόιηεο πάλσ θάησ κέζα ζην θινπβί», «νύηε ράδηα, νύηε παηρλίδηα, νύηε βόιηεο», «έρνπκε γίλεη όινη νη θπιαθηζκέλνη πνιύ λεπξηθνί». Με ηνλ ηξφπν απηφ αλαδχεηαη θαη έλαο πξνβιεκαηηζκφο γηα ηνλ ηξφπν θχιαμεο ησλ δψσλ γηα πεξαηηέξσ ζρνιηαζκφ θαη δηεξεχλεζε. ην βηβιίν κε ηίηιν «ε Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα», ε ζπγγξαθέαο επηδηψθεη θαηά θχξην ιφγν λα επαηζζεηνπνηήζεη ηνπο αλαγλψζηεο γηα ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, πξνβάιινληαο ηηο αξλεηηθέο θπξίσο επηπηψζεηο ζηε δσή ησλ δψσλ αθνχ εγθαηαιεηθζνχλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ πξψηε ζειίδα ηνπ βηβιίνπ ππάξρεη έλα ηξαγνχδη, ην νπνίν ππνηίζεηαη ην ηξαγνπδάεη έλα αδέζπνην ζθπιί. Οη εθθξάζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, παξνπζηάδνπλ έλα ζθπιί αδχλακν πνπ αληηκεησπίδεη ηε κνλαμηά. Πην ζπγθεθξηκέλα νη θξάζεηο ηνπ ηξαγνπδηνχ είλαη νη εμήο: «Δίκαη ζθπιάθη κνλαρό», «θνβάκαη θάζε κνπ ζηηγκή», «ηξέκσ ρσξίο ππεξβνιή», «ςάρλσ έλα κέξνο λα θξπθηώ», «είκαη η αδέζπνην ζθπιί». Σα αδέζπνηα είλαη απξνζηάηεπηα θαη αλήκπνξα λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αλάγθεο γηα ηελ επηβίσζε ηνπο. Σέινο, ζην βηβιίν κε ηίηιν «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!», ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζίγεηαη κέζα απφ ηε γεληθφηεξε θαθνπνίεζε θαη εθκεηάιιεπζε φισλ ησλ δψσλ απφ ηνλ άλζξσπν. ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν, είλαη ζεκαληηθφ φηη πιένλ ν πξσηαγσληζηήο αλαιακβάλεη κέζα απφ ην ζεζκφ ηεο εθπαίδεπζεο λα πξναζπίζεη ηα δηθαηψκαηα ηνπ απέλαληη ζηελ εθκεηάιιεπζε πνπ έγηλε ζε βάξνο ηνπ. Μέζα απφ ην βηβιίν απηφ αλαδεηθλχεηαη ε ζπιινγηθφηεηα θαη ην νκαδηθφ πλεχκα, αθνχ φια ηα θαθνπνηεκέλα δψα ελψλνληαη θαη αλαιακβάλνπλ 93

94 δξάζε γηα ηελ ίδηα ηνπο ηε δσή. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο κειέηεο ησλ παηδηθψλ βηβιίσλ, εληνπίζηεθαλ αξθεηά ζηνηρεία, πνπ αλαιχνληαη ζηνλ ελλνηνινγηθφ ράξηε πνπ έγηλε γηα ην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, πεξηγξάθνληαη αξθεηέο ζθελέο κε πξάμεηο βίαο απέλαληη ζηα αδέζπνηα, θαζψο γίλνληαη εχθνινο ζηφρνο αζπλείδεησλ. ην βηβιίν κε ηίηιν «έλα αδέζπνην ζθπιάθη», ν νδεγφο πνπ παξαιίγν λα «παηήζεη» ηνλ πξσηαγσληζηή, ηνπ απεπζχλεηαη κε ηα εμήο ιφγηα: «Ξνπη! Παιηόζθπιν! Κόληεςα λα ζε παηήζσ!».δπίζεο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηπιάλεζεο ηνπ, αλαθέξεηαη ζην θείκελν: «Τξεηο θνξέο θόληεςαλ λα ηνλ παηήζνπλ ηα απηνθίλεηα. Τξεηο θνξέο ηνλ θιόηζεζαλ θάπνηνη άλζξσπνη πνπ πεξπαηνύζαλ βηαζηηθά κπξνζηά ηνπ». Ο πξσηαγσληζηήο αληηκεησπίδεη θαη ηε βία απφ άιια αδέζπνηα: «Πξέπεη λα θύγεηο γξήγνξα από δσ αδέζπνην, αιιηώο». Αθφκε, θαη ζην βηβιίν κε ηίηιν «ν αδέζπνηνο Κώζηαο», ν πξσηαγσληζηήο βηψλεη επηζέζεηο ιεθηηθήο θαη ζσκαηηθήο βίαο ζην αθηιφμελν πεξηβάιινλ πνπ ζπλαληά κεηά ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ. Οη πεξηγξαθέο θαη νη θξάζεηο πνπ δειψλνπλ βία είλαη: «θη άξρηζαλ λα ηνπ πεηάλε πέηξεο.» «Αλ είλαη δπλαηόλ: κέζα ζε εζηηαηόξην πνιπηειείαο έλαο αδέζπνηνο άλζξσπνο!», «ζην ιεπηό ζεξβηηόξνη, κάγεηξεο, ζεθ όξκεζαλ ζηνλ Κώζηα», «Οπζη, βξνκάλζξσπε. κε ζε θινηζήζσ!», «Τώξα ζε ηζάθσζα, θνπξάλζξσπε!». Ζ βία πξνο ηνλ πξσηαγσληζηή, ζπλαληάηαη θαη ζην βηβιίν κε ηίηιν «Ξνπη». Σν φλνκα ηνπ, ην απέθηεζε αθνχ φια ηα άηνκα πνπ ζπλαληνχζε ηνπ απεπζχλνληαλ κε ην ραξαθηεξηζκφ «Ξνπη». Δπίζεο, πξάμεηο βίαο, εληνπίδνληαη θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαηνρήο ηνπ πξσηαγσληζηή απφ έλα θχιαθα, ν νπνίνο ρηππνχζε ηνλ ήξσα, κε ζθνπφ «λα αγξηέςεη», πξνθεηκέλνπ λα ηνλ ρξεζηκνπνηήζεη γηα ηε θχιαμε ηνπ ρψξνπ. Αθφκε, ζην βηβιίν κε ηίηιν «ε Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα», ην πξψην αδέζπνην πνπ ζπλαληά ε εξσίδα πεξηγξάθεη πξάμεηο βίαο πνπ έδεζε: «Πνιιά παηδηά παίξλνπλ μύια θαη κε ρηππνύλ. Πνιινί κεγάινη παίξλνπλ πέηξεο θαη κε ρηππνύλ». Σέινο, ζην βηβιίν κε ηίηιν «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!», πεξηγξάθνληαη αλαιπηηθά πξάμεηο βίαο, φρη κφλν απέλαληη ζηα αδέζπνηα δψα, αιιά θαη ζηα δψα γεληθφηεξα, φπνπ ε θαηαπάηεζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπο γίλεηαη ρσξίο θαλέλαλ ελδνηαζκφ. ζνλ αθνξά ηνπο ιφγνπο πνπ έλα δψν γίλεηαη αδέζπνην, απηφ πξνβάιιεηαη έληνλα απφ ην βηβιίν κε ηίηιν «Ξνπη», θαζψο γηα δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο θάζε θνξά 94

95 (αιιαγέο ζηνλ ηξφπν δσήο ησλ ηδηνθηεηψλ, πξφθιεζε πιηθψλ δεκηψλ, πξφθιεζε θαζαξίαο ζηνπο γείηνλεο), ελ ηέιεη ν πξσηαγσληζηήο εγθαηαιείπεηαη. Δπηπξνζζέησο, κέζα απφ ην βηβιίν κε ηίηιν «ηα αδέζπνηα (ε Μίλα)», πξνβάιινληαη έληνλα ηα αξλεηηθά ζηνηρεία ηεο δσήο ελφο δεζπνδφκελνπ δψνπ, θαζψο ε ζπγγξαθέαο ηνπνζεηεί έλαλ απφ ηνπο ήξσεο, λα πεξηγξάςεη ζηνπο ππφινηπνπο πσο έλησζε, φληαο δεζπνδφκελνο. Πην αλαιπηηθά αλαθέξεη «Πξώηα απ όια είζαη θιεηζκέλνο ζε έλα κπαιθόλη», «Γαβγίδεηο όηη πεξλάεη από θάησ, ρσξίο ιόγν από βαξηεκάξα», «Τξσο θάηη θξηρηέο θνλζέξβεο», «Βγαίλεηο πξσί θαη βξάδπ κόλν γηα μέξεηο». Σα ιφγηα απηά παξαπέκπνπλ ζε έλαλ ηξφπν δσήο πνπ νπζηαζηηθά θπιαθίδεη ην θαηνηθίδην δψν θαη ην «αλαγθάδεη» λα δεη ζχκθσλα κε ηνλ ηξφπν δσήο ηνπ ηδηνθηήηε ηνπ Πεξηθεηκεληθά ζηνηρεία βηβιίσλ χκθσλα κε ηνλ Peter Hunt, νη αλαγλψζηεο κπνξνχλ λα θξίλνπλ ηα βηβιία απφ ην πεξίβιεκα ηνπο, ηνπο ηππνγξαθηθνχο ραξαθηήξεο, ηελ αλζεθηηθφηεηα ηνπ δεζίκαηνο ηνπο, ηελ πνηφηεηα ηνπ ραξηηνχ, ην κέγεζνο θαη ην ζρήκα, ηα γξαθηζηηθά ηνπ εμψθπιινπ ή ηνπ νπηζζφθπιινπ, ηα εηζαγσγηθά ζρφιηα, ηηο πεξηιήςεηο ησλ θεηκέλσλ, ζηνηρεία κε ινγνηερληθά, ηα νπνία φκσο είλαη αξθεηά ζεκαληηθά ψζηε λα ππνζθειίζνπλ φζα δίλνπλ «ηα πεξηερφκελα» ηνπ ίδηνπ ηνπ βηβιίνπ. Πξφθεηηαη γηα ζηνηρεία πεξηθεηκεληθά, ηα νπνία φρη κφλν δηακνξθψλνπλ ηελ αηκφζθαηξα ηνπ βηβιίνπ, αιιά απνηεινχλ θαη θίλεηξν πνπ νδεγεί ηνπο αλαγλψζηεο λα δηαβάζνπλ ή λα απνξξίςνπλ έλα βηβιίν απφ ηελ ηθαλνπνίεζε πνπ ηνπο δίλεη ε «πεξηθεηκεληθή» έξεπλα (Hunt,1996). Πην ζπγθεθξηκέλα γηα ηα βηβιία πνπ επηιέρζεθαλ γηα απηή ηελ εξγαζία, αληρλεχνληαη πεξηθεηκεληθά ζηνηρεία, πνπ θαηαηνπίδνπλ ηνλ αλαγλψζηε γηα ην είδνο ηνπ ζέκαηνο πνπ ζα αλαπηπρζεί ζην βηβιίν, γηα ηελ ειηθία πνπ απεπζχλεηαη, ηε ζεηξά πνπ εληάζζεηαη θ.ά. ζνλ αθνξά ηα δχν βηβιία κε ηίηινπο «Έλα αδέζπνην ζθπιάθη» θαη «Ο αδέζπνηνο Κώζηαο», έρνπλ εθδνζεί απφ ηηο εθδφζεηο Φπρνγηφο θαη έρνπλ παξφκνηα εκθάληζε. Καη ηα δχν βηβιία, ζην εμψθπιιν ηνπο, εθηφο απφ ηνλ ηίηιν, θέξνπλ θαη έλα θχθιν πάλσ αξηζηεξά, φπνπ πεξηέρεηαη έλα θξνχην (π.ρ θξάνπια, βαηφκνπξν). Σα θξνχηα αληηπξνζσπεχνπλ ηελ θάζε μερσξηζηή ειηθηαθή νκάδα ζηελ νπνία απεπζχλεηαη ην θάζε βηβιίν, θη έηζη ν αλαγλψζηεο κπνξεί λα επηιέμεη ην βηβιίν, ζθεπηφκελνο αλ είλαη θαηάιιειν γηα ηελ ειηθία πνπ ζέιεη λα απεπζπλζεί. Δπίζεο, ζην 95

96 αξηζηεξφ κέξνο ησλ βηβιίσλ αλαγξάθεηαη κε θίηξηλα γξάκκαηα, φηη απνηεινχλ κέζα γηα ηελ επέιηθηε δψλε θαη ηελ πξναγσγή ηεο θηιαλαγλσζίαο. ην θάησ κέξνο αξηζηεξά ησλ βηβιίσλ, ππάξρεη έλαο θχθινο φπνπ αλαθέξεηαη φηη ηα ζπγθεθξηκέλα βηβιία έρνπλ γξαθεί κε ζθνπφ πξναγσγήο ηνπ ζέκαηνο ηεο θηινδσίαο. ην νπηζζφθπιιν ησλ βηβιίσλ ππάξρεη ε πεξίιεςε ησλ ηζηνξηψλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ βηβιίσλ, ελψ επίζεο θαη θχθινη κε εηθνλίδηα πνπ απεηθνλίδνπλ θξνχηα, επεμεγψληαο ηελ ειηθηαθή νκάδα ζηελ νπνία απεπζχλεηαη ην θάζε θξνχην. Αθφκα, ζην αξηζηεξφ κέξνο ησλ βηβιίσλ κε πιάγηα ιεπθά γξάκκαηα, αλαγξάθεηαη πσο ην ραξηί πνπ έρνπλ ηππσζεί ηα βηβιία, είλαη 100% αλαθπθισκέλν. ην εζσηεξηθφ ησλ βηβιίσλ, ζηηο ιεπθέο ζειίδεο πνπ πξνεγνχληαη ηεο ηζηνξίαο, ππάξρεη έλα ζχληνκν βηνγξαθηθφ ζεκείσκα ηνπ ζπγγξαθέα ηνπ εθάζηνηε βηβιίνπ. ηηο ηειεπηαίεο ζειίδεο θαη ησλ δχν βηβιίσλ, κεηά ηελ ηζηνξία, πξνηείλνληαη θαη άιια βηβιία ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζεηξάο (θξνχην ζην νπνίν εληάζζεηαη ην βηβιίν). Δπίζεο γίλεηαη κηα αλάιπζε ηεο ζεηξάο θαηαλφεζεο θαη αλάγλσζεο πνπ ηελ απαξηίδνπλ ηα δηαθνξεηηθά θξνχηα. Σέινο, δίλνληαη ζηνπο αλαγλψζηεο (εθπαηδεπηηθνχο-γνλείο) πιεξνθνξίεο γηα ηελ επίζθεςε ηνπο ζε ηζηνζειίδεο, πξνθεηκέλνπ λα βξνπλ δξαζηεξηφηεηεο, αιιά θαη γεληθφηεξα λα ελεκεξσζνχλ γηα πξνηάζεηο βηβιίσλ, λα ζηείινπλ θξηηηθέο αλάγλσζεο βηβιίσλ θηι. Σν βηβιίν κε ηίηιν «Δγώ, ν Καλέινο», απνηειεί κέινο απφ ηε ζεηξά «νηθνπαξακχζηα». ην εμψθπιιν αλαγξάθεηαη ν ηίηινο ηνπ βηβιίνπ, ην φλνκα ηεο ζπγγξαθέσο αιιά θαη ε ζεηξά πνπ εληάζζεηαη (νηθν-παξακχζηα), ε νπνία παξαπέκπεη ηνλ αλαγλψζηε ζε κηα ζεηξά πνπ πξαγκαηεχεηαη ζέκαηα πεξηβάιινληνο. ην εζσηεξηθφ ηνπ βηβιίνπ, ζηηο ιεπθέο ζειίδεο πνπ πξνεγνχληαη ηεο ηζηνξίαο, αλαγξάθνληαη ηα ππφινηπα βηβιία ηεο ζεηξάο, ελψ ζηελ πξνηειεπηαία ζειίδα ηνπ βηβιίνπ ππάξρεη έλα βηνγξαθηθφ ζεκείσκα γηα ηε ζπγγξαθέα ηνπ βηβιίνπ. ην νπηζζφθπιιν ηνπ βηβιίνπ, ππάξρεη κία κηθξή πεξίιεςε ηεο ηζηνξίαο, θαζψο θαη ην βηνγξαθηθφ ζεκείσκα ηεο ζπγγξαθέσο, αιιά ζε κνξθή κπζνπιαζίαο. Σν βηβιίν κε ηίηιν «Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα», απνηειεί κέξνο απφ ηε ζεηξά «ηα παξακχζηα ηεο Πηπίηζαο», ζπγγξαθέαο ησλ νπνίσλ είλαη ε Μάξσ Θενδσξάθε. ην εμψθπιιν αλαγξάθεηαη ν ηίηινο ηνπ βηβιίνπ, ην φλνκα ηεο ζπγγξαθέσο αιιά θαη ε ζεηξά πνπ εληάζζεηαη(ηα παξακχζηα ηεο Πηπίηζαο). Δπίζεο ζην εμψθπιιν αλαθέξεηαη πσο ην βηβιίν πεξηέρεη ςεθηαθφ δίζθν κε ηελ αθήγεζε ηεο ηζηνξίαο ηνπ βηβιίνπ. ην νπηζζφθπιιν ηνπ βηβιίνπ, ππάξρεη κία κηθξή πεξίιεςε ηεο 96

97 ηζηνξίαο. Μεηά ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο, ππάξρεη κία ζειίδα πνπ αλαθέξεη ζεκαληηθνχο θνξείο, φπνπ κπνξεί λα απεπζπλζεί θαλείο, ζρεηηθά κε ην ζέκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Δπίζεο, παξνπζηάδνληαη θαη άιια βηβιία ηεο ίδηαο ζεηξάο. ην ηέινο ηνπ βηβιίνπ, ππάξρνπλ ηα βηνγξαθηθά ηεο ζπγγξαθέσο αιιά θαη ηνπ εηθνλνγξάθνπ ηνπ βηβιίνπ. ην εμψθπιιν ηνπ βηβιίνπ κε ηίηιν «Ξνπη», ν αλαγλψζηεο, εθηφο απφ ηνλ ηίηιν ηνπ βηβιίνπ, πιεξνθνξείηαη απφ έλα ζήκα κε θχθιν ζην πάλσ δεμί κέξνο ηνπ βηβιίνπ, φηη αλήθεη ζηε ζεηξά «ηα κηθξά θαη ηα κεγάια ηνπ θφζκνπ». Δπίζεο αλαθέξεηαη θαη ν εθδνηηθφο νίθνο ηνπ βηβιίνπ θαη ζε έλα νξζνγψλην παξαιιειφγξακκν, εγγξάθεηαη φηη ην βηβιίν έρεη ζθνπφ ηε δσνθηιία. ηελ πξψηε ζειίδα ηνπ βηβιίνπ, ν πξσηαγσληζηήο ηεο ηζηνξίαο, απεπζχλεηαη ζηνλ αλαγλψζηε, πεξηγξάθνληαο γεγνλφηα απφ ηε δσή ηνπ. Μεηά ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο, ππάξρνπλ ηα βηνγξαθηθά ησλ δχν ζπγγξαθέσλ αιιά θαη ηεο εηθνλνγξάθνπ ηνπ βηβιίνπ, ζε κνξθή κπζνπιαζίαο. ην νπηζζφθπιιν ηνπ βηβιίνπ, αλαθέξεηαη ε ειηθία γηα ηελ νπνία είλαη θαηάιιειν ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν, αιιά θαη ηα αλαγλσζηηθφ θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη(παηδηά-εθπαηδεπηηθνχο). Δπίζεο, επηζεκαίλεηαη φηη είλαη θαηάιιειν γηα ηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ αμηψλ θαη παξνπζηάδνληαη θαη ηίηινη άιισλ βηβιίσλ ηεο ζεηξάο, θαζέλα απφ ηα νπνία ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ αλάδεημε θάπνηνπ δεηήκαηνο (π.ρ. μελνθνβία, πηνζεζία, πφιεκνο θ.ά). Σέινο ζην νπηζζφθπιιν, ππάξρνπλ θάπνηα ιφγηα ζε έλα κεγάιν θχθιν, ηα νπνία απεπζχλνληαη απφ ηηο ζπγγξαθείο ζηνλ αλαγλψζηε, κε ζθνπφ ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ γηα ηνλ πξσηαγσληζηή θαη θαη επέθηαζε γηα ηα αδέζπνηα δψα. Σν βηβιίν κε ηίηιν «ηα αδέζπνηα, ε Μίλα», απνηειεί κέξνο απφ ηε γεληθφηεξε ζεηξά «ηα αδέζπνηα», ηεο ζπγγξαθέσο νθίαο Εαξακπνχθα. Απφ ην εμψθπιιν, ν αλαγλψζηεο πιεξνθνξείηαη γηα ηνλ ηίηιν, ηε ζπγγξαθέα θαη ηνλ εθδνηηθφ νίθν ηνπ βηβιίνπ. Δπίζεο, επηζεκαίλνληαη ηνπνζεζίεο ηεο Αζήλαο, πνπ πξνθαλψο ζα «επηζθεθζεί» ν αλαγλψζηεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξίαο(αθαδεκία, Δμάξρεηα, Μνπζείν, Πνιπηερλείν, Βνπιή, Δζληθφ Κήπν). ηελ πξψηε ζειίδα ηνπ βηβιίνπ, ε ζπγγξαθέαο ζπζηήλεη ηα αδέζπνηα, πνπ νπζηαζηηθά είλαη νη ήξσεο ησλ ηζηνξηψλ ηεο. Μεηά ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο, ππάξρνπλ δηάθνξεο εξσηήζεηο πξνο ηνλ αλαγλψζηε, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ζχλδεζε ησλ εκπεηξηψλ ηνπ κε ηηο ζεκαηηθέο πνπ αλαδεηθλχνληαη απφ ην βηβιίν. Μεηά ην ηέινο ησλ εξσηήζεσλ, αθνινπζνχλ εηθνλίδηα κε ηξία αθφκα βηβιία πνπ απαξηίδνπλ ηε ζεηξά «αδέζπνηα». ην νπηζζφθπιιν ηνπ βηβιίνπ, ππάξρεη έλα κήλπκα πξνο ηνλ αλαγλψζηε, πνπ αλαθέξεηαη ζηε γεληθφηεξε 97

98 ζεηξά «αδέζπνηα» απφ ηε ζπγγξαθέα. Σέινο, κε καχξα γξάκκαηα αλαθέξεηαη φηη ην βηβιίν απνηειεί: «κηα πξσηφηππε θαη επξεκαηηθή πξνζέγγηζε ζηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηθή αγσγή, ηε ζχγρξνλε ηζηνξία, αιιά θαη ηε δσνθηιία, απφ ηελ πέλα ηεο νθίαο Εαξακπνχθα». Σν βηβιίν κε ηίηιν «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά», απνηειεί έλα απφ ηα βηβιία ηεο παηδηθήο λνκηθήο βηβιηνζήθεο. ην εμψθπιιν πιεξνθνξείηαη θαλείο γηα ηνλ ηίηιν ηνπ βηβιίνπ, ηε ζπγγξαθέα αιιά θαη ηηο εθδφζεηο πνπ ην εμέδσζαλ. Δπίζεο επηζεκαίλεηαη φηη έρεη εθδνζεί ππφ ηελ αηγίδα ηνπ ππνπξγείνπ δηθαηνζχλεο, δηαθάλεηαο θαη αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ. ηελ εηθφλα ηνπ εμσθχιινπ παξνπζηάδεηαη θαη κία εθεκεξίδα πνπ βξίζθεηαη ζην δξφκν, πάλσ ζηελ νπνία αλαθέξεηαη: «Γηαηί ηα δψα δηθαηνχληαη ηελ πξνζηαζία καο». Μεηά ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο, ππάξρνπλ δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ κπνξνχλ λα πινπνηήζνπλ νη κηθξνί αλαγλψζηεο. Δπίζεο, αληινχληαη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ νξνινγία πνπ αθνξά λνκνζεζίεο, ζπλζήθεο θαη άξζξα ζρεηηθά κε ην λνκηθφ θφζκν ησλ δψσλ θαη ηνπο αλζξψπηλνπο λφκνπο πνπ ηα πξνζηαηεχνπλ. Αθφκε, παξαηίζεληαη ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηηο θηινδσηθέο νξγαλψζεηο πνπ ππάξρνπλ ζηελ Διιάδα. Σέινο, ππάξρνπλ ηα βηνγξαθηθά ηεο ζπγγξαθέσο αιιά θαη ηνπ εηθνλνγξάθνπ ηνπ βηβιίνπ, θαζψο επίζεο θαη εμψθπιια θαη άιισλ βηβιίσλ, κειψλ ηεο παηδηθήο λνκηθήο βηβιηνζήθεο. ην νπηζζφθπιιν ηνπ βηβιίνπ, ππάξρνπλ ηα ιφγηα θαη νη ζθέςεηο ελφο αλαγλψζηε ειηθίαο 11 εηψλ, γηα ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν. ην εμψθπιιν ηνπ βηβιίνπ κε ηίηιν «ν Τξακ», ν αλαγλψζηεο, πέξα απφ ηνλ ηίηιν ηνπ βηβιίνπ, πιεξνθνξείηαη απφ πνηεο εθδφζεηο έρεη εθδνζεί (εθδφζεηο Παηάθε), αιιά θαη ηε ζεηξά πνπ αλήθεη απηφ (ρσξίο ζσζίβην, επίπεδν 3). Δπίζεο, ζηελ αξρή ηνπ βηβιίνπ, ππάξρεη εηηθέηα, φπνπ ν αλαγλψζηεο κπνξεί λα γξάςεη ην φλνκα ηνπ. Μεηά ην ηέινο ηεο ηζηνξίαο, ππάξρνπλ δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο ζε κνξθή παηρληδηνχ, αιιά θαη έλα «δίπισκα δεηλνχ αλαγλψζηε», πνπ κπνξεί λα θφςεη ν αλαγλψζηεο θαη λα ηνηρνθνιιήζεη. Έπεηηα, ππάξρεη κία ζειίδα κε φια ηα βηβιία πνπ ππάξρνπλ ζηε ζεηξά «ρσξίο ζσζίβην», ηα νπνία δηαρσξίδνληαη ζε επίπεδα αλάινγα κε ηηο ιέμεηο πνπ ηα απαξηίδνπλ θαη ηελ ειηθηαθή νκάδα ζηελ νπνία απεπζχλνληαη. ην νπηζζφθπιιν, ππάξρεη έλα κήλπκα απφ ηνλ πξσηαγσληζηή πξνο ηνπο αλαγλψζηεο, αιιά θαη ππφκλεκα κε ηνλ αξηζκφ ησλ ιέμεσλ πνπ απαξηίδνπλ ηε θάζε ζεηξά απφ ηα δειθηλάθηα. 98

99 4.4.6 θεληθό- ρώξνο ζηε ινγνηερλία χκθσλα κε ηνλ Lutwack, ην ζθεληθφ κηαο ηζηνξίαο πνπ απνηειεί ην ρψξν θαη ην ρξφλν εμέιημεο ηεο, πνιιέο θνξέο απνηειεί ην ζεκαληηθφηεξν ηκήκα κηαο ηζηνξίαο, θαζψο επεξεάδεη ηε δξάζε, ηελ πινθή θαη ζπκβάιιεη απνθαζηζηηθά ζηελ θαηαλφεζή ηνπο. Σν ζθεληθφ σο ρψξνο δξάζεο, πξνβάιιεη ζπρλά πνηθίισλ ηχπσλ εκπφδηα ζηνπο ινγνηερληθνχο ραξαθηήξεο ή ηνπο παξέρεη βνήζεηα, ππνβάιινληαο ηνπο αλαγλψζηεο έηζη, λα απνθηήζνπλ κηα επλντθή ή κε δηάζεζε, πξνθεηκέλνπ λα δερζνχλ ηελ εμέιημε ηεο πινθήο. Αθφκε, παξέρεη πιεξνθνξίεο γηα κηα νξηζκέλε πεξηνρή, ή γηα κία γεσγξαθηθή νληφηεηα, πηζαλφλ άγλσζηε πξνο ηνπο αλαγλψζηεο. ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα βηβιία πνπ κειεηήζεθαλ νη ζπγγξαθείο επαηζζεηνπνηνχλ ηνπο αλαγλψζηεο κέζα απφ ηελ πξνβνιή αληίζεησλ ζθεληθψλ, πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζνχλ νη ζπγθξνχζεηο πνπ βηψλνπλ νη ήξσεο ζηα δηαθνξεηηθά απηά πεξηβάιινληα. Πην ζπγθεθξηκέλα ζην βηβιίν κε ηίηιν «έλα αδέζπνην ζθπιάθη», πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζνχλ ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ βηψλεη έλα αδέζπνην δψν θαη λα κεηαδνζνχλ ζηνλ αλαγλψζηε, ν πξσηαγσληζηήο ηνπνζεηείηαη ζε δχν δηαθνξεηηθά, αληίζεηα ζθεληθά. Σν πξψην ζθεληθφ είλαη έλα ερζξηθφ πεξηβάιινλ κηαο ζχγρξνλεο κεγαινχπνιεο, ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε χπαξμε πνιιψλ θηηξίσλ, δξφκσλ γεκάησλ απηνθίλεηα, ζθνππηδνηελεθέδσλ, πιήζνο αηφκσλ πνπ είλαη ζε θίλεζε θαη γεληθφηεξα έλα πεξηβάιινλ ερζξηθφ θαη απεηιεηηθφ. Σν ζθεληθφ απηφ γίλεηαη αληηιεπηφ ζηνλ αλαγλψζηε, είηε κέζα απφ ηηο πεξηγξαθέο θαη ηα ιφγηα ηνπ ήξσα, είηε κέζα απφ ηελ εηθνλνγξάθεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηγξαθήο ηνπ πεξηβάιινληνο, νη ιέμεηο πνπ ην ραξαθηεξίδνπλ είλαη: «θνβηζκέλα», «δπλαηά», «παξάμελα», «ερζξηθά», «απόηνκα», «άγξηα», «γθξίδα». ε αληίζεζε κε απηφ ην ζθεληθφ, ην νπνίν βηψλεη ν ήξσαο, παξαηεκέλνο απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπ, ην άιιν ζθεληθφ ζηελ ηζηνξία πξνζδίδεη ειπίδα θαη αζθάιεηα γηα ηνλ ήξσα. Σν δεχηεξν ζθεληθφ ηνπνζεηεί ηνλ ήξσα ζε έλα πάξθν, ην νπνίν απνηειεί θάπνηνπ είδνπο φαζε κέζα ζηε κεγαινχπνιε. Σν πεξηβάιινλ απηφ ην δηαθξίλνπλ φκνξθα ζηνηρεία ηεο θχζεο φπσο ζάκλνη, δέληξα θαη ινπινχδηα. Αθφκε, νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ αηφκσλ κέζα ζην πάξθν δηαθξίλνληαη απφ ραξά θαη αηζηνδνμία. Κάπνηεο απφ απηέο είλαη: παηρλίδη απφ ηα παηδηά, πεξπάηεκα απφ ελήιηθνπο, γεχκα ζηε θχζε θαη γεληθφηεξα ζην ρψξν απηφ δηαρένληαη ζπλαηζζήκαηα αλεκειηάο θαη ειπίδαο γηα δσή. Γεληθφηεξα αλαδεηθλχεηαη κηα αληίζεζε κεηαμχ ηνπ πεξηβάιινληνο ζην ζπίηη ζε ζρέζε κε ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Σν ζπίηη κε ηνπο 99

100 ηδηνθηήηεο ηνπ παξείρε ηξνθή θαη θάιπςε ησλ πξψησλ αλαγθψλ, δειαδή θξνληίδα θαη αζθάιεηα. Αληίζεηα ην πεξηβάιινλ πνπ αληηκεηψπηδε πιένλ ήηαλ εληειψο ερζξηθφ θαη άγλσζην. ια ηα παξαπάλσ ζηνηρεία ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηελ ζπγγξαθέα κε ζθνπφ ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ αλαγλσζηψλ. Με ηνλ ίδην ηξφπν ν ζπγγξαθέαο ζην βηβιίν κε ηίηιν «ν αδέζπνηνο Κώζηαο», πεξηγξάθεη ην ερζξηθφ πεξηβάιινλ πνπ αληηκεησπίδεη ν πξσηαγσληζηήο, αθνχ εγθαηαιεθζεί. Ζ αληίζεζε αλαδχεηαη κέζα απφ ηα δχν δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα πνπ βηψλεη ν πξσηαγσληζηήο θαη ηα δηαθνξεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ βηψλεη. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην πεξηβάιινλ ζην ζπίηη, φπνπ κέλεη ν δεζπνδφκελνο «Κψζηαο», σο θαηνηθίδην, δηαθξίλεηαη απφ ππεπζπλφηεηα ησλ ηδηνθηεηψλ ηνπ, αζθάιεηα θαη θξνληίδα. Κάπνηεο απφ ηηο θξάζεηο πνπ δειψλνπλ ην ζεηηθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν δηαβηνχζε είλαη: «Ο Κώζηαο είρε ηελ θαιύηεξε νηθνγέλεηα ηνπ θόζκνπ πνπ ηνλ κεγάισλε κε αγάπε, θξνληίδα, λόζηηκν θαγεηό θαη κπόιηθν παηρλίδη. Ήηαλ ζη αιήζεηα επηπρηζκέλνο». Ζ πεξηγξαθή ηνπ ηνπίνπ, αθνχ εγθαηαιεθζεί ν πξσηαγσληζηήο είλαη: «παληνύ ππήξρε εξεκηά», «θόληεπε λα βξαδηάζεη». Σν πεξηβάιινλ πνπ αληηκεησπίδεη ζηελ πφιε φπνπ εγθαηαιείπεηαη είλαη πνιχ ερζξηθφ. πγθεθξηκέλα ην πεξηβάιινλ πνπ αθήλεηαη ν πξσηαγσληζηήο, είλαη κηα κεγάιε αζηηθή πφιε, πνπ ηε δηαθξίλεη ε κεγάιε θπθινθνξία απηνθηλήησλ, ε χπαξμε κεγάισλ θάδσλ ζθνππηδηψλ θαη γεληθφηεξα έλα μέλν θαη απξφζηην πεξηβάιινλ. ην ίδην ζθεληθφ ηνπνζεηεί θαη ε ζπγγξαθέαο ηνλ πξσηαγσληζηή ηνπ βηβιίνπ κε ηίηιν «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!», κεηά ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα ε πεξηγξαθή είλαη έλα πεξηβάιινλ φπνπ ππάξρνπλ αληίμνεο θαηξηθέο ζπλζήθεο θαη απηφ θαίλεηαη απφ ηελ πεξηγξαθή ηεο ζπγγξαθέσο: «ςηραιίδεη», «θάλεη θξύν», «ε βξνρή δπλακώλεη», «ηα ξπάθηα γίλνληαη ρείκαξξνη». Δπίζεο ν πξσηαγσληζηήο πεξηγξάθεη ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ πάλσ ζε έλα «Πεηακέλν ζηξώκα, μεθνηιηαζκέλν, κε ηηο ζνύζηεο ζθνπξηαζκέλεο λα ράζθνπλ». ηα ζπγθεθξηκέλα παηδηθά βηβιία πνπ κειεηήζεθαλ σο ρψξνο εμέιημεο ησλ γεγνλφησλ ησλ ηζηνξηψλ, παξνπζηάδεηαη ην αζηηθφ πεξηβάιινλ. Σν αζηηθφ πεξηβάιινλ είλαη έλα πνιπδηάζηαην επίπεδν έθθξαζεο ηεο ζπλζεηφηεηαο ησλ αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ, θπξίσο ζηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν θαη ινγνηερλία, ηηο νπνίεο πξνζπαζεί λα νξγαλψζεη θαη λα ζρεκαηνπνηήζεη κέζα απφ ρανηηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαθξίλνπλ ηηο κάδεο. Ζ ζρέζε ηνπ κε ηνλ άλζξσπν δηαξζξψλεηαη ζε δχν επίπεδα: ην πξψην εληνπίδεηαη ζηελ παξαγσγή θαη δηάζεζε ησλ πιηθψλ αγαζψλ αλαθνξηθά κε 100

101 ηα γεληθφηεξα πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά (νηθνλνκηθά, θνηλσληθά, πνιηηηζηηθά δεδνκέλα). Σν δεχηεξν αληρλεχεηαη ζηνπο ηξφπνπο θαη ηηο κεζφδνπο ρξήζεο ησλ δεδνκέλσλ απηψλ (Παπαλησλάθεο & Κσηφπνπινο,2011). Έλα ηέηνηνπ είδνπο παξάδεηγκα εληνπίδεηαη ζηελ ηζηνξία ηνπ «Τξακ», φπνπ κέζα πξνβάιιεηαη ε ρξήζε ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο απφ ηνπο θάηνηθνπο ησλ πφιεσλ. Γεληθφηεξα, ζηελ πφιε, θαζψο εμειίζζεηαη ν πνιηηηζκφο θαη ε θνηλσληθή παζνγέλεηα, ν ρψξνο εκπεξηέρεη άγρνο θαη απεηιή. Γη απηφ ην ιφγν ε εγθαηάιεηςε ησλ δψσλ ηνπνζεηείηαη απφ ηνπο ζπγγξαθείο ζε ηέηνηα πεξηβάιινληα, πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζεί ε έληαζε, ε ερζξηθφηεηα θαη ε απνμέλσζε ησλ πεξηβαιιφλησλ απηψλ. Αθφκε, ζηελά ζπλπθαζκέλε κε ην ρψξν είλαη ε έλλνηα ηεο θίλεζεο. Έλα πνιχ ζπρλφ κνηίβν ζηελ ινγνηερλία είλαη ε ζπρλή κεηαθίλεζε απφ ηνλ έλα ρψξν ζηνλ άιιν, επεηδή απνθαιχπηεηαη ε παξνπζία δσήο θαη δξάζεο κέζα ζε απηφλ. Έλαο λένο ρψξνο ζεκαηνδνηεί λέεο πεξηπέηεηεο, θαζψο επίζεο θαη επαθή κε λέεο ηδέεο, κε δηαθνξεηηθέο λννηξνπίεο, κε λέα αληηθείκελα, κε πνιηηηζκηθά γεληθφηεξα ζηνηρεία δηαθνξεηηθά απφ απηά πνπ έρεη βηψζεη ν ήξσαο (Lutwack,1984, αλαθνξά ζην Παπαλησλάθεο & Κσηφπνπινο,2011). Ζ θίλεζε ηνπ ήξσα ζην βηβιίν κε ηίηιν «έλα αδέζπνην ζθπιάθη», γίλεηαη κε ηελ κεηάβαζε ηνπ ζην δεχηεξν ζθεληθφ φηαλ ν ήξσαο εληνπίδεη ην πάξθν. Ζ κεηάβαζε απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη θπξίσο απφ ειπίδα γηα ηε κεηέπεηηα πνξεία ηνπ ήξσα, αθνχ εθεί βξίζθεη κηα θαηλνχξγηα νηθνγέλεηα πνπ ζα ηνλ πηνζεηήζεη θαη ζα ηνλ αγαπήζεη. Σα ξήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα πεξηγξάςνπλ ηηο ελέξγεηεο ηνπ πξσηαγσληζηή, δειψλνπλ θίλεζε θαη ζηξνθή πξνο έλα πην αηζηφδνμν κέιινλ: «έηξεμε» (κε ζθνπφ ηε δηαζθέδαζε), «έθαλε ακέζσο θίινπο», «έπαημε». Σα ξήκαηα ζην πξνεγνχκελν ζθεληθφ δήισλαλ κηα αδξάλεηα θαη παξαίηεζε ηνπ πξσηαγσληζηή, ελψ ε αιιαγή απηή αιιάδεη θαη ηε δξαζηεξηφηεηα ηνπ. Έληνλε είλαη θαη ε θίλεζε ησλ πξσηαγσληζηψλ ζην βηβιίν κε ηίηιν «ηα αδέζπνηα» ηεο νθίαο Εαξακπνχθα.. Οη πξσηαγσληζηέο, φινη καδί, θπθινθνξνχλ θαη εμεξεπλνχλ δηάθνξα ζεκεία ηεο πφιεο, ζρνιηάδνληαο φια φζα ζπλαληνχλ. Έληνλν είλαη ην ζηνηρείν ηεο θίλεζεο θαη ζην βηβιίν κε ηίηιν «Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!», φπνπ ν πξσηαγσληζηήο κεηά ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ αλαιακβάλεη δξάζε κέζα απφ ηελ θίλεζε ηνπ, λα βξεη θαη άιια θαθνπνηεκέλα δψα, πξνθεηκέλνπ φια καδί λα πξναζπίζνπλ ηα δηθαηψκαηα ηνπο. Δπηπξνζζέησο, έλα πξφζζεην ζηνηρείν ζε ζρέζε κε ην ζθεληθφ, είλαη νη αιιαγέο ζρεηηθά κε ηηο επνρέο ηνπ ρξφλνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα ζχκθσλα κε ηνλ 101

102 Goodwin, ν ρεηκψλαο ζπκβνιίδεη ην ζάλαην, ε άλνημε ηελ αλαγέλλεζε θαη ηελ ειπίδα, ην θαινθαίξη ηελ αθκή θαη ην θζηλφπσξν ηελ πηψζε, ηελ απνζχλζεζε θαη ηε θζνξά. Απηέο ζεκαηνδνηνχλ ηελ εμέιημε ηνπ ραξαθηήξα θαη ε αιιαγή ησλ επνρψλ δίλεη έκθαζε ζηε ξνή ηνπ ρξφλνπ θαη ζηηο επηθείκελεο κεηαβνιέο ζηε δσή ηνπ πξσηαγσληζηή. Απηφ γίλεηαη γηα παξάδεηγκα ζην παηδηθφ βηβιίν κε ηίηιν «Ξνπη», φπνπ ν πξσηαγσληζηήο «απνθαζίδεη» λα ζπάζεη ηα δεζκά πνπ ηνλ έλσλαλ κε ηνλ ηειεπηαίν ηνπ ηδηνθηήηε, ν νπνίνο ηνπ αζθνχζε βία, θαη αθήλεη ην ρξφλν λα θπιήζεη έσο φηνπ βξεη ν ίδηνο ηνλ θαηάιιειν ηδηνθηήηε Ήξσεο- Υαξαθηήξεο Ο φξνο ραξαθηήξαο ρξεζηκνπνηείηαη γεληθά γηα λα δειψζεη ην ζχλνιν ησλ ηδηαίηεξσλ πλεπκαηηθψλ, ζπγθηλεζηαθψλ θαη θνηλσληθψλ πνηνηήησλ, ηηο έκθπηεο ηδηφηεηεο θαη κνξθέο ζπκπεξηθνξάο πνπ δηαθξίλνπλ έλα πξφζσπν. ηε ινγνηερλία σζηφζν, ν φξνο δειψλεη έλα πξφζσπν, ή ζηελ πεξίπησζε ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο, έλα πξνζσπνπνηεκέλν δψν ή έλα έκςπρν αληηθείκελν. Ο ραξαθηήξαο ζηελ παηδηθή ινγνηερλία, κπνξεί λα εμειίζζεηαη φζν δεη, λα δξα ή λα παξακέλεη ακεηάβιεηνο (Παπαλησλάθεο & Κσηφπνπινο,2011). ηα ζπγθεθξηκέλα θείκελα παηδηθήο ινγνηερλίαο πνπ εξεπλήζεθαλ, εληνπίζηεθαλ δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο εξψσλραξαθηήξσλ. Ζ πξψηε θαηεγνξία αθνξά θείκελα ζηα νπνία πξσηαγσληζηηθφ ξφιν αλαιακβάλνπλ ηα ίδηα ηα παηδηά, ηα νπνία ζπγθξνχνληαη κε ηελ θπξίαξρε ηδενινγία ησλ ελειίθσλ θαη δξαζηεξηνπνηνχληαη γηα ηελ επίιπζε ηνπ δεηήκαηνο ησλ αδέζπνησλ φπσο ζην παηδηθφ βηβιίν κε ηίηιν «Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα», φπνπ ε πξσηαγσλίζηξηα αλαιακβάλεη δξάζε, κέζα απφ ηελ εθζηξαηεία πνπ νξγαλψλεη, κε ζθνπφ ηελ πηνζεζία θαη δηάζσζε ησλ αδέζπνησλ δψσλ πνπ ζπλαληά. Ζ δεχηεξε νκάδα εξψσλ-ραξαθηήξσλ ζηα εηθνλνγξαθεκέλα ινγνηερληθά θείκελα, είλαη ηα δψα, ηα νπνία θάλνπλ ηηο ηζηνξίεο ειθπζηηθφηεξεο, πηνζεηνχλ ηνλ ηξφπν δσήο ησλ αλζξψπσλ, ηα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπο. Πξφθεηηαη γηα αλζξσπνπνηεκέλα δψα ηα νπνία δχζθνια δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηνπο αλζξψπηλνπο ραξαθηήξεο, δηεπθνιχλνληαο ηε δηαδηθαζία ηεο ηαχηηζεο ησλ παηδηψλ κε ηνπο ινγνηερληθνχο ήξσεο. Απηή ηελ θαηεγνξία εξψσλ ζπλαληάλε νη αλαγλψζηεο ζηα ππφινηπα επηά βηβιία, εθηφο ηνπ βηβιίνπ κε ηίηιν «Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα aδέζπνηα δώα». ηα επηά απηά βηβιία, πξσηαγσληζηέο ησλ ηζηνξηψλ είηα ηα ίδηα ηα αδέζπνηα δψα, ηα νπνία είηε κέζα απφ πξσηνπξφζσπεο αθεγήζεηο, είηε κέζα απφ 102

103 πεξηγξαθέο, είηε κέζα απφ ζπγθξνχζεηο πνπ βηψλνπλ, αλαδεηθλχνπλ δηάθνξεο πηπρέο ηνπ δεηήκαηνο πνπ εμεηάδεηαη. Οη ήξσεο παξνπζηάδνληαη λα ζθέπηνληαη, λα ζπλνκηινχλ αιιά θαη λα αλαιακβάλνπλ δξάζε γηα ηελ επηβίσζε ηνπο, ζηνηρεία πνπ ηνπο δίλνπλ αλζξσπφκνξθα ραξαθηεξηζηηθά Σέινο ηζηνξηώλ Σν ηέινο ζε κηα ηζηνξία, πνπ έρεη ζθνπνχο δηδαθηηθνχο, ζα πξέπεη λα εληζρχεη ηε βεβαηφηεηα ηνπ κηθξνχ παηδηνχ φηη θάπνηα πξάγκαηα ζηε δσή είλαη έηζη θη φρη αιιηψο. Οη αβεβαηφηεηεο θαη νη απξνζδηνξηζηίεο ζα πξέπεη λα απνθεχγνληαη. Έηζη επηθξάηεζε θαη θαζηεξψζεθε ην αίζην ηέινο ησλ ινγνηερληθψλ ηζηνξηψλ γηα παηδηά κέζσ ηνπ νπνίνπ παγηψζεθαλ θάπνηεο επηζπκεηέο ζπλζήθεο ή θαηαζηάζεηο ηεο αλζξψπηλεο δσήο. ηελ πεξίπησζε ηνπ αίζηνπ ηέινπο, κέζα απφ ηελ εζηθή απνθαηάζηαζε ή ηελ επηηπρή επηζηξνθή ηνπ ήξσα ηεο ηζηνξίαο, ην κηθξφ παηδί πξνζηαηεχεηαη θαη εληζρχεηαη ςπρηθά, ελψ ηέινο κε αίζην, αθήλεη ηνλ αλαγλψζηε παηδί ζπλαηζζεκαηηθά έθζεην, αιιά αμηνινγεί σο πςειφ ην επίπεδν ηεο σξηκφηεηαο ηνπ (Καλαηζνχιε,2004). Σν κε αίζην ηέινο ζηελ παηδηθή ινγνηερλία είλαη ζπάλην θαη απνθαιχπηεη ηελ επηινγή ηνπ ζπγγξαθέα λα αζθήζεη ιηγφηεξν ηζρπξφ αθεγεκαηηθφ έιεγρν ζην παηδί, ην νπνίν, βέβαηα, κέλεη ζπλαηζζεκαηηθά έθζεην αιιά επαηζζεηνπνηείηαη κέζα απφ ηελ πνξεία πξνο ηελ απηνζπλείδεζε ηνπ θαη σζείηαη ελδερνκέλσο ζηελ πξσηνβνπιία γηα αλάιεςε δξάζεο. ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα, κε εμαίξεζε ην βηβιίν κε ηίηιν «Δγώ, ν Καλέινο», ηα ππφινηπα επηά βηβιία είραλ αίζην ηέινο, κε ηνπο πξσηαγσληζηέο ησλ ηζηνξηψλ είηε λα βξίζθνπλ έλα θηιφμελν ζπίηη, είηε λα απνδέρνληαη ηελ θαηάζηαζε ηνπο σο αδέζπνηα δψα θαη λα δνπλ κε ηα λέα δεδνκέλα. Μφλν ζην βηβιίν κε ηίηιν «Δγώ ν Καλέινο», ε ζπγγξαθέαο επηιέγεη λα πεζάλεη ν ήξσαο, έπεηηα απφ ηηο αληημνφηεηεο πνπ έρεη βηψζεη. 103

104 4.5 πκπεξάζκαηα Έπεηηα απφ ηε κειέηε ησλ νθηψ βηβιίσλ, πξνθχπηνπλ νη εμήο δηαπηζηψζεηο ζε ζπλάξηεζε κε ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο. Πην ζπγθεθξηκέλα φζνλ αθνξά ην ζηφρν ζρεηηθά κε ηε δηεξεχλεζε ηνπ ηξφπνπ πεξηγξαθήο ησλ αδέζπνησλ δψσλ απφ ηνπο ζπγγξαθείο ζε ζρέζε κε ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ πξνθαιεί ε εηθφλα ηνπο πξνθχπηεη φηη: Αλάινγα κε ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζέινπλ λα δεκηνπξγήζνπλ ζηα παηδηά, νη ζπγγξαθείο ρξεζηκνπνηνχλ θαη ηηο αλάινγεο πεξηγξαθέο εξψσλ κε ρξήζε θνξηηζκέλσλ ζπλαηζζεκαηηθά ιέμεσλ θαη πξνζδηνξηζκψλ. ε ζρέζε κε ηε ζπγθξηηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ηξφπνπ παξνπζίαζεο ησλ αδέζπνησλ δψσλ ζηνπο δηάθνξνπο ζπγγξαθείο παηδηθήο ινγνηερλίαο, πξνθχπηεη φηη: ζνλ αθνξά ην ζέκα, είλαη αμηνζεκείσην φηη πξνβάιινληαη δηαθνξεηηθέο πηπρέο πξνο πξνβιεκαηηζκφ ζην θάζε παηδηθφ βηβιίν. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν/ε εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ηα βηβιία κε δηαθνξεηηθνχο ζηφρνπο κάζεζεο. Πέξα απφ ην ζέκα πνπ πξνβάιιεηαη, θάζε ζπγγξαθέαο πξνβάιιεη ηε δηθή ηνπ ηδενινγία φζνλ αθνξά ην δήηεκα, κε ζθνπφ λα ην αλαδείμεη απφ ηε δηθή ηνπ νπηηθή γσλία. ε ζρέζε κε ηελ πεξηγξαθή ησλ πξνζψπσλ πνπ εγθαηαιείπνπλ ηα δψα θαη ηεο ρξνληθήο πεξηφδνπ πνπ γίλεηαη ε εγθαηάιεηςε, πξνθχπηεη φηη: Σε πξάμε εγθαηάιεηςεο θαίλεηαη λα αλαιακβάλνπλ είηε ν παηέξαο ηεο νηθνγέλεηαο, είηε έλα άιιν θηιηθφ πξφζσπν, αξζεληθνχ γέλνπο. Αληίζεηα, ηα πξφζσπα πνπ πξναζπίδνπλ ηα δηθαηψκαηα ησλ δψσλ θαη πξνζπαζνχλ λα απνηξέςνπλ ηελ εγθαηάιεηςε είλαη ζπλήζσο κηθξά παηδηά. Σέινο, ζε ζρέζε κε ηε κειέηε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ ινγνηερληθψλ βηβιίσλ ππφ ηελ επξχηεξε έλλνηα, πξνθχπηεη φηη: Σα πεξηθεηκεληθά ζηνηρεία απνηεινχλ πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν γηα ηελ επηινγή ελφο βηβιίνπ, θαζψο πιεξνθνξνχλ γηα πνιιά δεηήκαηα ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ ηνλ αλαγλψζηε. 104

105 ρεηηθά κε ην ζθεληθφ πνπ δηαδξακαηίδνληαη νη ηζηνξίεο, παξαηεξήζεθε φηη είλαη γεληθφηεξα ην αζηηθφ πεξηβάιινλ, φπνπ ν ρψξνο εκπεξηέρεη άγρνο θαη απεηιή. Γη απηφ ην ιφγν ε εγθαηάιεηςε ησλ δψσλ ηνπνζεηείηαη απφ ηνπο ζπγγξαθείο ζε ηέηνηα πεξηβάιινληα, πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζεί ε έληαζε, ε ερζξηθφηεηα θαη ε απνμέλσζε ησλ πεξηβαιιφλησλ απηψλ. Πνιχ ζεκαληηθφ είλαη θαη ην ζηνηρείν ηεο θίλεζεο ζηηο ηζηνξίεο, θαζψο κέζα απφ ηελ θίλεζε ησλ εξψσλ, επέξρνληαη αιιαγέο ζηε δσή ηνπο. ρεηηθά κε ηνπο ήξσεο ησλ ηζηνξηψλ, ζπλαληήζεθαλ δχν θαηεγνξίεο. Ζ κία είλαη ήξσεο- παηδηά θαη ε άιιε είλαη αλζξσπνπνηεκέλα δψα. Ο παηδνθεληξηθφο ραξαθηήξα ησλ θεηκέλσλ επλνεί ηελ ηαχηηζε ησλ παηδηψλαλαγλσζηψλ κε ηνπο θεληξηθνχο ήξσεο. Έηζη κέζα απφ ηελ εθδίπισζε ηεο ζθέςεο ησλ ζπγγξαθέσλ, θηλεηνπνηείηαη ν θξηηηθφο κεραληζκφο ησλ αλαγλσζηψλ- παηδηψλ. Ζ επηινγή ηνπ αίζηνπ ηέινπο, κε εμαίξεζε ην βηβιίν κε ηίηιν «Δγώ, ν Καλέινο», ζπκβάιεη ζηνλ λα θαιιηεξγεζεί ζηα παηδηά αηζηνδνμία θαη αγσληζηηθή δηάζεζε γηα ην δήηεκα. 4.6 Πξνηάζεηο Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα αθνξά ζηε κειέηε νθηψ παηδηθψλ βηβιίσλ ζρεηηθά κε ην δήηεκα ησλ αδέζπνησλ δψσλ, ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν παξνπζίαζεο απφ Έιιελεο ζπγγξαθείο. Θα ήηαλ ελδηαθέξνλ λα γίλεη κειέηε θαη ζε παηδηθά βηβιία μέλσλ ζπγγξαθέσλ, ψζηε λα γίλεη κηα ζπγθξηηηθή κειέηε, γηα ηνλ ηξφπν παξνπζίαζεο ηνπ δεηήκαηνο. Αθφκε, ε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα είλαη πεξηζζφηεξν πεξηγξαθηθή θαη επηθεληξσκέλε ζε ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα δηεξεχλεζεο. ε επφκελε έξεπλα ζα κπνξνχζε λα γίλεη πην ζπζηεκαηνπνηεκέλε κειέηε κε ηε δεκηνπξγία θαηεγνξηψλ θαη κεηαβιεηψλ, γηα πην επηζηεκνληθή θαη ηεθκεξησκέλε αλάιπζε. Σν πιενλέθηεκα απηήο ηεο έξεπλαο είλαη πσο ην πιηθφ πξνο κειέηε είλαη βηβιία ηα νπνία είλαη δηαζέζηκα, ψζηε θάπνηνο άιινο εξεπλεηήο/ηξηα λα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη θαη λα αλαδείμεη άιιεο πηπρέο. 105

106 Σέινο, ηα ζπγθεθξηκέλα βηβιία κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηνλ ηνκέα ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, κε ηε δεκηνπξγία project, γηα ηελ αλάδεημε ηνπ δεηήκαηνο ησλ αδέζπνησλ δψσλ. Ο ηξφπνο ρξήζεο ηνπο, έγθεηηαη ζηηο πξνζδνθίεο θαη ζηφρνπο κάζεζεο ηεο/ηνπ εθάζηνηε εθπαηδεπηηθνχ. 106

107 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Ξελόγισζζε θαη κεηαθξαζκέλε ζηα ειιεληθά Babbie, E. (2011). Δηζαγσγή ζηελ θνηλσληθή έξεπλα. Αζήλα:Κξηηηθή. Carson, R. (1956). The Sense of Wonder. New York: Harper & Row. Cohen, R. (1994). Why Nature Education Should Be a Part of Early childhood Education to Environmental Education at the Early Childhood Level. North American Assosiation for Environmental Education. NAAEE, P.O. Box 400, Troy, OH Conezio, K. and French, L. (2002). Science in the Preschool Classroon. Capitalizing on Children s Fascination with the Every Day World to Foster Language and Literacy Development. Young Children, September Desjardins, R. (2006). Environmental Ethics. An Introduction to Environmental Philosophy. Canada: Thomson Wadsworth. Glazer, J. (1997). Introduction to Children s Literature. New Jersey: Prentice-Hall. Greenway, B. ( ). The Greening of Children s Literature. Quarterly: Children s Literature Association. Hawthorn, J. (1995). Ξεθιεηδώλνληαο ην θείκελν. Μηα εηζαγσγή ζηε ζεσξία ηεο Λνγνηερλίαο. Ζξάθιεην: Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο. Hollindale, P. (2000). Ηδενινγία θαη ην παηδηθφ βηβιίν. Σδφθα, Θ. (κηθξ.), Καλαηζνχιε Μ. (επηκέι.). Virtual School, The sciences of Education Online, ηόκνο 2, ηεχρνο1 Γηαζέζηκν ζην: dale.html. Bruner, J. (1997). Πξάμεηο Ννήκαηνο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Kieran, E. (1986). Teaching as story telling. An alternative approach to teaching and curriculum in the elementary school. USA: The University of Chicago Press. Landes, S. (1985). Picture Book as Literature. Literature Association Quarterly. Lewis, D. (1996). The Constructedness of Texts: Picture Books and Metafictive. W. Sutton: Oxford University Press. Lewis, D. (2001). Reading contemporary picturebooks: picturing text. London: RoytledgeFalmer, Taylor & Francis Group. Lukens, J. (1995). A Critical Handbook of Children s Literature. New York: Harper Collins College Publishers. 107

108 Nodelman, P. (1992). The Pleasures of children s literature. N.Y.: Longman Publishing Group. Norton, E. (2006). Μέζα από ηα κάηηα ελόο παηδηνύ. Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. Oltman, M. (1994). Region V Workshop, March Russell, D. (1997). Literature for Children. A Short Introduction. New York: Longman. Scoles, R. (1985). Σηνηρεία ηεο Πεδνγξαθίαο. Θεζζαινλίθε: Κσζηαληηλίδε. Vanorny, M. (1999). Nurturing Nature. Environmental Education for Young Children Minnesota, Children s Museum. Wilson, R.A. (1993). Fostering a Sense of Wonder during the Early Childhood Years. Columbus, OH: Grayden Press, to Oltman, M. NAI Region V Workshop, March Διιεληθή Αλαγλσζηνπνχινπ, Γ. (2002). Λνγνηερληθή πξόζιεςε ζηελ πξνζρνιηθή θαη πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Αζήλα: Παηάθε. Αλαζηαζάηνο, Ν. (2005). Σρνιείν θαη πεξηβάιινλ. Από ηε ζεσξία ζηελ πξάμε. Αζήλα: Αηξαπφο. Αζσλίηεο, Π. (2001). Ζ εηθνλνγξάθεζε ζην βηβιίν παηδηθήο ινγνηερλίαο. Αζήλα: Καζηαληψηε. Βάκβνπθαο, Η. Μ. (1991). Δηζαγσγή ζηελ ςπρνπαηδαγσγηθή έξεπλα θαη κεζνδνινγία. Αζήλα: Γξεγφξε. Γεσξγφπνπινο, Α, Καξαγεσξγάθεο, θ.ά. (2005). Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Ο λένο πνιηηηζκόο πνπ αλαδύεηαη. Αζήλα: Gutenberg. Γεσξγφπνπινο, Α. (2002). Πεξηβαιινληηθή Ζζηθή. Αζήλα: Gutenberg. Γηαλληθνπνχινπ, Α. (2008). Σν ζύγρξνλν εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθό βηβιίν. Αζήλα: Δπίθεληξν. Γαζθνιηά, Μ. (2004). Θεσξία θαη πξάμε ζηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Οη πξνζσπηθέο ζεσξίεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ. Αζήλα: Μεηαίρκην. Γαθέξκνπ, Υ., Κνπινχξε, Π. & Μπαζαγηάλλε, Δ. (2006). Οδεγόο Νεπηαγσγνύ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο. Αζήλα: ΟΔΓΒ. Γεκεηξίνπ, Α.(2009). Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε: πεξηβάιινλ, αεηθνξία. Θεσξεηηθέο θαη παηδαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο. Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. 108

109 Δθεκεξίο ηεο θπβεξλήζεσο ηεο ειιεληθήο δεκνθξαηίαο, Νφκνο 4039/2012. Εαξακπνχθα,. (2010). Τα αδέζπνηα, ε Μίλα. Αζήλα: Μεηαίρκην. Θενδσξάθε, Μ. (2010). Ζ Πηπίηζα πξνζηαηεύεη ηα αδέζπνηα δώα. Αζήλα: Γηάπιαζε. Θενδσξνπνχινπ, Δ., Καΐια, Μ., Bonnett, M., Larrère, C. (επηκ.) (2009). Πεξηβαιινληηθή Ζζηθή: από ηελ Έξεπλα θαη ηε Θεσξία ζηελ Δθαξκνγή. Αζήλα: Αηξαπφο. Ησζεθίδεο, Θ.(2008). Πνηνηηθέο κέζνδνη έξεπλαο ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. Αζήλα: Κξηηηθή. Καΐια, Μ., Καηζίθεο, Α., Φψθηαιε, Π., Εαραξίνπ, Α. (επηκ.) (2011). Δθπαίδεπζε γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αεηθόξν Αλάπηπμε: Νέα Γεδνκέλα θαη Πξνζαλαηνιηζκνί. Αζήλα: Γηάδξαζε. Καΐια, Μ., Μφγηαο, Θ. θαη Παπαβαζηιείνπ, Β. (επηκ.) (2013). Δθπαίδεπζε γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αεηθνξία ζηηο αξρέο ηνπ 21νπ αηώλα: Πξνβιήκαηα θαη πξνβιεκαηηζκνί ζε επνρέο θξίζεο. Αζήλα: Γηάδξαζε. Καιιέξγεο, Δ. (1995). Πξνζεγγίζεηο ζηελ Παηδηθή Λνγνηερλία. Αζήλα: Καζηαληψηε. Καλαηζνχιε, Μ. (2002). Δηζαγσγή ζηε ζεσξία θαη θξηηηθή ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο. Θεζζαινλίθε: University studio press. Καπιάλνγινπ, Μ. (2002). Παξακύζη θαη αθήγεζε ζηελ Διιάδα: Μηα παιηά ηέρλε ζε κηα λέα επνρή. Αζήλα: Παηάθε. Καξαγηάλλεο, Θ. (1999). Θεκαηνινγία παηδηθήο ινγνηερλίαο. Αζήλα: Νηθφδεκνο. Καξπφδεινπ,Μ. (1994). Τν παηδί ζηε ρώξα ησλ βηβιίσλ. Αζήλα: Καζηαληψηεο. Καηζαδψξνο, Γ. (2005). Ζ δηάρπζε ηνπ Αηζώπεηνπ κύζνπ ζηελ Δπξώπε ησλ κέζσλ ρξόλσλ: Ζ πεξίπησζε ηνπ Odo of Cheriton. Αζήλα: Δζληθφ Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ. Καηζίθε- Γθηβάινπ, Α. (1993). Παηδηθή ινγνηερλία. Θεσξία θαη πξάμε. Αζήλα: Καζηαληψηε. Καηζίθε- Γθίβαινπ, Α. (2013). Τν ζαπκαζηό ηαμίδη: κειέηεο γηα ηελ παηδηθή ινγνηερλία. Αζήλα: Παηάθε. Καςσκέλνο, Δ. (2004). Αθεγεκαηνινγία. Θεσξία θαη Μέζνδνη Αλάιπζεο ηεο Αθεγεκαηηθήο Πεδνγξαθίαο. Αζήλα: Παηάθε. Κνχηξαο,. θαη Μιαθάληεο, Κ. (επηκ) (2007). Ζ Παηδαγσγηθή θαη Γηδαθηηθή Αμηνπνίεζε ηνπ Παξακπζηνύ. Αζήλα: Γξεγφξε. Ληέλραξλη, Γθ. (1985). Κνηλσληθή Αλζξσπνινγία. Αζήλα: Gutenberg. 109

110 Λπξηηδήο, Η. (2005). Αξραηνινγία θαη Πεξηβάιινλ. Αζήλα: Ηλζηηηνχην ηνπ βηβιίνπ- Α. Καξδακίηζα. Μάγνο, Κ. (2009). Ο Τξακ. Αζήλα: Παηάθε. Μάξθνπ, Ρ. (2009). Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη εηθαζηηθή αγσγή. Έλα εηθαζηηθό παηρλίδη γηα ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ζην λεπηαγσγείν. Κφξηλζνο: Καινγεξνπνχιην Ίδξπκα. Μαηζαίνπ,. (2010). Πεξηβαιινληηθά κελύκαηα γηα ηα δώα θαη ηα πεξηβάιινληα ηνπο ζηηο κηθξέο ηζηνξίεο Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο γηα παηδηά ηεζζάξσλ έσο δέθα εηώλ: Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ. Μεηζάθεο, Κ. (1983). Δηζαγσγή ζηε Νέα Διιεληθή Λνγνηερλία, Μέξνο Α: Πξσηνειιεληθνί Χξόλνη. Αζήλα: Γξεγφξε. Μπέιιαο, Θ. (1998). Γνκή θαη γξαθή ηεο επηζηεκνληθήο εξγαζίαο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Μπεηειραηκ, Μπ. (1995). Ζ γνεηεία ησλ παξακπζηώλ. Αζήλα: Γιάξνο. Μπιηψλεο, Γ. (2009). Σηα κνλνπάηηα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Αζήλα: Κέδξνο. Νηακπαληδή, Μ. (2006). Δηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν θαη πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα: Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ. Ξαλζάθνπ, Π. θαη Καΐια, Μ. (2002). Τν Γεκηνπξγηθήο Δπίιπζεο πξόβιεκα. Αζήλα: Αηξαπφο. Παπαβαζηιείνπ Β. (2011). Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζηηο Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο. Αζήλα: Πεδίν. Παπαβαζηιείνπ Β. (2015). Αεηθόξνο Αλάπηπμε θαη Δθπαίδεπζε: Τν πνιπδηάζηαην κηαο ζρέζεο. Αζήλα: Γηάδξαζε. Παπαδάηνο, Η. (2009). Παηδηθό βηβιίν θαη θηιαλαγλσζία : ζεσξεηηθέο αλαθνξέο θαη πξνζεγγίζεηο δξαζηεξηόηεηεο. Αζήλα: Παηάθε. Παπαδεκεηξίνπ, Β. (1998). Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε θαη Σρνιείν. Μηα δηαρξνληθή ζεώξεζε. Αζήλα: Σππσζήησ - Γ. Γαξδαλφο. Παπαληθνιάνπ, Ρ. & Σζηιηκέλε Σ. (1992). Ζ παηδηθή ινγνηερλία ζην λεπηαγσγείν. Θεσξία θαη πξάμε. Αζήλα: Καζηαληψηε. Παπαλησλάθεο, Γ & Κσηφπνπινο, Σ. Σθεληθό, ραξαθηήξεο, πινθή. Γηαβάδνληαο έλα ινγνηερληθό θείκελν γηα παηδηά & λένπο. Αζήλα: Ίσλ. 110

111 Παπαλησλάθεο, Γ. Γεψξγηνο. (2003). Δηζαγσγή ζηελ Παηδηθή Λνγνηερλία. Θεσξία θαη Πξάμε. Ρφδνο: Παλεπηζηεκηαθέο εκεηψζεηο, αλαθηήζεθε ζηηο 30/1/2016. Παπαλησλάθεο, Γ. Γεψξγηνο. (2009). Θεσξίεο ινγνηερλίαο θαη εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο θεηκέλσλ γηα παηδηά θαη λένπο. Αζήλα: Παηάθε. Παηέξα, Α. & Σζηιηκέλε, Σ. (2012). Φηιαλαγλσζία θαη θνηλσληθνζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ. Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο, δξαζηεξηόηεηεο θαη παηρλίδηα. Αζήλα: Δπίθεληξν. Πξεβεδάλνπ, Β. & Υαηδεγεσξγίνπ, Γ. (2012). Μηα θνξά ήηαλ ην Φπζηθό Πεξηβάιινλ. Αζήλα: Γξεγφξε. Ρψζζε-Εατξε, Ρ. (2010). Έλα αδέζπνην ζθπιάθη. Αζήλα: Φπρνγηφο. αθειιαξίνπ, Υ. (2009). Ηζηνξία ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο: ειιεληθή θαη παγθόζκηα.. Αζήλα: Νφεζε. βνξψλνπ, Δ. (). Εεηείηαη δηθεγόξνο κε κνπζηάθηα θαη νπξά!. Αζήλα: Ννκηθή Βηβιηνζήθε. θαιίδε, Ε. & Σζάκπξα, Φ. (2003). Ξνπη. Αζήλα: Μηθξή Μίιεηνο. ηακάηεο, Π. (2013). Δπηθνηλσλία ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Γηάδξαζε. Σαζάθνπ, Σδ. (2001). Δγώ, ν Καλέινο. Αζήλα: Κέδξνο. Σζηιηκέλε Σ. (2007). Δηθνλνγξαθεκέλν παηδηθό βηβιίν. Όςεηο θαη απόςεηο. Βφινο: Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Θεζζαιίαο. Σζίηαο, Μ. (2014). Ο αδέζπνηνο Κώζηαο. Αζήλα: Φπρνγηφο. Φηιηάο, Β. (1996). Δηζαγσγή ζηε κεζνδνινγία θαη ηηο ηερληθέο ησλ θνηλσληθώλ εξεπλώλ. Αζήλα: Gutenberg. Φινγαίηε, Δ. (2011). Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Πεδίν. Φξαγθνπδάθε, Α. (1987). Γιώζζα θαη Ηδενινγία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Υαλη Πίηεξ. (1996). Κξηηηθή, Θεσξία θαη Παηδηθή Λνγνηερλία. Αζήλα: Παηάθε. Πεγέο από ην δηαδίθηπν αλαθηήζεθε ζηηο 5/2/ αλαθηήζεθε ζηηο 24/10/ αλαθηήζεθε ζηηο 5/2/ αλαθηήζεθε ζηηο 17/2/

112 αλαθηήζεθε ζηηο 11/2/ αλαθηήζεθε ζηηο 24/10/ Seaman.pdf, αλαθηήζεθε ζηηο 9/2/ αλαθηήζεθε ζηηο 25/10/ pdf, αλαθηήζεθε ζηηο 9/2/ αλαθηήζεθε ζηηο 6/2/ αλαθηήζεθε ζηηο 11/2/ αλαθηήζεθε ζηηο 18/10/ αλαθηήζεθε ζηηο 19/10/ αλαθηήζεθε ζηηο 19/10/ αλαθηήζεθε ζηηο 19/10/ αλαθηήζεθε ζηηο 24/10/

113 Παξάξηεκα 113

114 (εηθόλα 1) (εηθόλα 2) 114

115 (εηθόλα 3) 115

116 (εηθόλα 4) 116

117 (εηθόλα 5) 117

118 (εηθόλα 6) 118

119 (εηθόλα 7) 119

120 (εηθόλα 8) 120

121 (ζρέδην 1) 121