ΕΝΟΣΗΣΑ 7: ΕΣΕΡΟΣΡΟΦΙΚΗ ΔΙΑΣΡΟΦΗ 7.2 ΣΟ ΠΕΠΣΙΚΟ ΤΣΗΜΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ

Transcript

1 1 ΕΝΟΣΗΣΑ 7: ΕΣΕΡΟΣΡΟΦΙΚΗ ΔΙΑΣΡΟΦΗ 7.2 ΣΟ ΠΕΠΣΙΚΟ ΤΣΗΜΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ Όπωσ είδαμε ςτο προθγοφμενο κεφάλαιο τα φυτά χρθςιμοποιοφν τθν διαδικαςία τθσ φωτοςφνκεςθσ για να παράξουν τροφι. Ζτςι όλοι οι οργανιςμοί άμεςα ι εμμεςα τρζφονται από αυτα. Ο άνκρωποσ φυςικά δεν αποτελεί εξαίρεςθ. Στο πεπτικό ςφςτθμα του ανκρϊπου γίνεται επεξεργαςία των τροφϊν κακϊσ και θ διάςπαςθ τουσ ςε απλοφςτερεσ ουςίεσ. Για παράδειγμα το άμυλο κατα τθν πζψθ κα μετατραπεί ςε γλυκόηθ, οι πρωτεϊνεσ κα γίνουν αμινοξζα και πάει λζγοντασ. Η λειτουργία του πεπτικοφ ςυςτιματοσ μπορεί να ςυνοψιςτεί ςε τρεισ λζξεισ: (α) πζψθ, (β) απορρόφθςθ και (γ) αφομοίωςθ των κρεπτικϊν ουςιϊν. Πζψθ είναι ο διαχωριςμόσ των ςυςτατικϊν τθσ τροφισ ςε χριςιμα και άχρθςτα ςυςτατικά. Χωρίηεται ςε μθχανικι και χθμικι. Μθχανικι πζψθ είναι όταν τα όργανα κάνουν κινιςεισ που βοθκοφν τθν πζψθ (π.χ. δόντια) ενϊ χθμικι πζψθ είναι όταν ςυμβάλλουν χθμικζσ ουςίεσ (π.χ. ζνηυμα). Η πζψθ ςτον άνκρωπο και γενικά ςε όλα τα ηϊα ςυντελείται ςε ζνα ειδικό ςωλινα που ονομάηεται γαςτρεντερικόσ ςωλινασ. Η τροφι κινείται μόνο προσ μια κατεφκυνςθ και ο γαςτρεντερικόσ ςωλινασ αποτελείται από διάφορα εξιδικευμζνα τμιματα όπου γίνεται θ πζψθ. Εγκάρςια τομι του γαςτρεντερικοφ ςωλινα δείχνει να αποτελείται από 4 είδθ ιςτϊν: βλεννογόνοσ, υποβλεννογόνοσ, μυικόσ, ορογόνοσ. Οι μφεισ με περιςταλτικζσ κινιςεισ προωκοφν τθν τροφι κατα μικοσ του ςωλινα (μθχανικι πζψθ). Η διαδικαςία τθσ πζψθ είναι πολφ περίπλοκθ και πολφ ςθμαντικι. Χωρίσ τθν πζψθ δεν κα μποροφςαμε να πάρουμε ενζργεια από τισ τροφζσ μασ. Το πεπτικό ςφςτθμα ςυμπεριλαμβάνει πολλά όργανα, δφο προςαρτθςμζνουσ αδζνεσ, πολλζσ ορμόνεσ, διάφορα ζνηυμα και άλλεσ χθμικζσ ουςίεσ. Εμείσ κα μιλιςουμε για όλα αναλυτικά. Το κεφάλαιο τθσ πζψθσ είναι αρκζτα εφκολο όμωσ περιζχει πολλζσ πλθροφορίεσ. Πάμε τϊρα να δοφμε όλα όςα ςυμμετζχουν ςτο πεπτικό μασ ςφςτθμα αναλυτικά ξεκινϊντασ φυςικά από το ςτόμα όπου ειςζρχεται θ τροφι.

2 2 Στοματικι κοιλότθτα Φυςικά θ τροφι ειςζρχεται πρϊτα από το ςτόμα. Στο ςτόμα υπάρχουν 3 ςυντελεςτζσ που βοθκοφν ςτθν πζψθ: τα δόντια, το ςάλιο και θ γλϊςςα. Ολά αυτα ξεχωριςτά ζχουν τον δικό τουσ ρόλο και όλα μαηί ζχουν ωσ αποτζλεςμα τθν αρχι τθσ διαδικαςίασ τθσ πζψθσ. Το διπλανό ςχιμα δείχνει τα διάφορα μζρθ του ςτόματοσ. Θα πρζπει να είςαςτε ςε κζςθ να τα ονομάςετε όλα εαν ςασ ηθτθκεί. Πάμε να δοφμε τα δόντια. Τα μόνιμα δόντια ςτουσ ενιλικεσ είναι 32 και ςυμπλθρϊνονται ςυνικωσ ςτο 17 ο -21 ο ζτοσ τθσ θλικίασ τουσ. Πριν από τα μόνιμα δόντια υπάρχουν τα νεογιλά δόντια που είναι 20 και ξεκινοφν περίπου ςτον 6 ο μινα και ςυμπλθρϊνονται μζχρι και το 3 ο ζτοσ. Τα νεογιλά δόντια ξεκινοφν να αλλάηουν περίπου ςτον 6 ο χρόνο τθσ θλικίασ τουσ. Υπάρχουν 4 είδθ δοντιϊν: οι τομζισ (κόβουν τθν τροφι), οι κυνόδοντεσ (ςχίηουν τθν τροφι), οι προγόμφιοι και οι γόμφιοι (οι προγόμφιοι και οι γόμφιοι αλζκουν τθν τροφι). Τα μόνιμα δόντια είναι 32 όπωσ είπαμε και ζχουν ωσ εξισ: 8 τομείσ, 4 κυνόδοντεσ, 8 προγόμφιουσ και 12 γόμφιουσ χωριςμζνα ςτθν κάτω και πάνω οδοντοςτοιχία. Το κάκε δόντι αποτελείται από 4 μζρθ: τθν μφλθ, τον αυχζνα, τθν ρίηα και τθν πολφικι κοιλότθτα. Επίςθσ όλα τα δόντια απαρτίηονται από τα ίδια ςυςτατικά: αδαμαντίνθ, οδοντίνθ, οςτεϊνθ και πολφόσ. Στισ πιο κατϊ εικόνεσ φαίνονται όλα όςα είπαμε για τα δόντια. Υπολλείματα τροφϊν που απομζνουν ςτα δόντια προςκαλλοφν διάφορα βακτιρια. Αυτα τρζφονται και παράγουν τοξίνεσ που καταςτρζφουν τθν αδαμαντίνθ και οδοντίνθ προκαλϊντασ τερθδόνα. Η ουλίτιδα προκαλείται από βακτιρια μεταξφ οφλων και δοντιϊν.

3 3 Το ςάλιο παράγεται από τουσ ςιελογόνουσ αδζνεσ. Υπάρχουν 3 ηεφγθ ςιελογόνων αδζνων: οι παρωτιδικοί (εκβάλουν ςτο προςτόμιο απζναντι από τουσ άνωγομφίουσ), οι υπογνάκιοι (εκβάλουν ςτθ ςτοματικι κοιλότθτα) και οι υπογλϊςςιοι (εκβάλουν ςτθ ςτοματικι κοιλότθτα). Αυτοι λοιπόν οι ςιελογόνοι αδζνεσ παράγουν διάφορεσ ουςίεσ που όλεσ μαηί ονομάηονται ςάλιο. Πάμε τϊρα να δοφμε τί ακριβϊσ περιζχει το ςάλιο. Το ςάλιο περιζχει: (α) τθ γλυκοπρωτεΐνθ μουκίνθ θ οποία προςτατεφει τισ εςωτερικζσ μεμβράνεσ τθσ ςτοματικισ κοιλότθτασ και λιπαίνει τθν τροφι για διευκόλυνςθ τθσ κατάποςθσ, (β) ρυκμιςτικζσ ουςίεσ που εμποδίηουν τθν αποςφνκεςθ τθσ τροφισ που κα επιςυνζβαινε ςτθν παρουςία όξινου περιβάλλοντοσ, (γ) το αντιβακτθριακό ζνηυμο λυςοηφμθ που εξοντϊνει τα περιςςότερα βακτιρια που ειςζρχονται μαηί με τθν τροφι, (δ) το πεπτικό ζνηυμο α-αμυλάςθ το οποίο παράγεται από τουσ παρωτιδικοφσ αδζνεσ και βοθκά ςτθ διάςπαςθ του αμφλου ςε γλυκόηθ. Η γλϊςςα είναι ζνα μυϊδθσ όργανο, ευκίνθτο που βοθκά ςτθ δθμιουργία βλωμοφ, ςτθν κατάποςθ και ςτθν μάςθςθ τθσ τροφισ. Επίςθσ θ γλϊςςα μασ δίνει και τθν γεφςθ, αλλά αυτθ τθσ θ ιδιότθτα δεν ςυμπεριλαμβάνεται ςτο πεπτικό ςφςτθμα. Ο Φάρυγγασ Ζχει μικοσ 15cm. Η τροφι μετά τθν κατάποςθ περνά ςτον φάρυγγα. Κατα τθν κατάποςθ ο λαιμόσ μασ κάνει μια κίνθςθ προσ τα πάνω. Κατα τθν διάρκεια αυτθσ τθσ κίνθςθσ μια χονδρικι βαλβίδα που ονομάηεται επιγλωτίδα κλείνει τθν είςοδο τθσ τροφισ προσ το λάρυγγα και ζτςι αυτθ περνά ςτον οιςοφάγο. Ο Οιςοφάγοσ Ζχει μικοσ 25cm. Είναι ζνασ μυϊδθσ ςωλινασ. Η τροφι μετά τον οιςοφάγο καταλιγει ςτο ςτομάχι. Ο οιςοφάγοσ μπορεί να εκτελεί περιςταλτικζσ κινιςεισ για να ςπρϊχνει τθν τροφι προσ το ςτομάχι. Η δράςθ τθσ α-αμυλάςθσ που ξεκίνθςε ςτο ςτόμα ςυνεχίηεται και ςτον οιςοφάγο.

4 4 Το Στομάχι Είναι ζνα μυϊδθσ ςάκοσ. Το μεγάλο μζγεκοσ του ςτομαχιοφ επιτρζπει τθν αποκικευςθ μεγάλθσ ποςότθτασ τροφισ ζτςι ϊςτε να μθν χρειάηεται να καταναλϊνουμε τροφζσ ςυνζχεια. Τα επικθλιακά κφτταρα που επενδφουν το εςωτερικό του ςτομάχου, παράγουν και εκκρίνουν το γαςτρικό υγρό. Το γαςτρικό υγρό περιζχει υδροχλωρικό οξφ - HCl (ph~2), τον ενδογενι παράγοντα και τθν πεψίνθ. Η οξφτθτα του HCl χρθςιμεφει ςτθν εξόντωςθ βακτθρίων και άλλων επικφνδυνων μικροοργανιςμϊν που ειςζρχονται με τθν τροφι. Ο ενδογενισ παράγοντασ βοθκά ςτθν απορρόφθςθ τθσ βιταμίνθσ Β12 που θ ζλλειψθ τθσ μπορεί να προκαλζςει αναιμία. Η πεψίνθ είναι ζνηυμο που βοθκά ςτθν υδρόλυςθ των πρωτεϊνϊν. Οι πρωτεϊνεσ μετατρζπονται ςε μικρά πολυπεπτίδια. Η πεψίνθ παράγεται πρϊτα από το ςτομάχι ςε ανανεργι μορφι ωσ πεψινογόνο (παράγεται από τα πεπτιδικά κφτταρα του ςτομάχου). Όταν το πεψινογόνο ζρκει ςε επαφι με το HCl τότε μετατρζπεται ςε πεψίνθ και ενεργοποιείται. Η πεψίνθ είναι από τα λίγα ζνηυμα που επιβιϊνουν ςε όξινο περιβάλλον. Για παράδειγμα θ α-αμυλαςθ που παράγεται από τουσ ςιελογόνουσ αδζνεσ και ειςζρχεται ςτο ςτομάχι μετά τθν κατάποςθ μετουςιϊνεται λόγω του χαμθλοφ ph. Όπωσ ζιπαμε το χαμθλό ph δθμιουργείται από τθν παρουςία του HCl. Το όξινο περιβάλλον του ςτομάχου κάποιεσ φορζσ προκαλεί ηθμιζσ και ςτο ίδιο το ςτομάχι. Στο ςτομάχι υπάρχει βλζννα θ οποία προςτατεφει τα κφτταρου του ςτομάχουν γφρω γφρω. Αυτο όμωσ δεν είναι πάντα αρκετό και καταςτρζφει τα κφτταρα. Αυτα τα κφτταρα αναπλθρϊνονται με κυτταρικζσ διαιρζςεισ. Οι πλθγζσ που ενίοτε εμφανίηονται ονομάηονται γαςτρικά ζλκθ.

5 5 Από τον οιςοφάγο θ τροφι ειςζρχεται ςτο ςτομάχι μζςω του καρδιακοφ ςτομίου και εξζρχεται μζςω του πυλωρικοφ ςτομίου. Από το πυλωρικό ςτόμιο θ τροφι κα πάει ςτο λεπτό ζντερο. Το ςτομάχι μπορεί να κρατιςθ τθν τροφι μζχρι και 6 ϊρεσ. Ο λόγοσ που μζνει θ τροφι ακρετζσ ϊρεσ είναι για να γίνει καλφτερθ πζψθ και να μετατραπεί το φαγθτό ςε χυμό. Η ζνωςθ τθσ τροφισ με όλα τα ζνηυμα και χθμικζσ ουςίεσ που υπάρχουν ςτο ςτομάχι βοθκοφν αυτθ τθν μετατροπι. Η ζκκριςθ του γαςτρικοφ υγροφ ςτο ςτομάχι δεν είναι ςυνεχισ. Πρζπει με κάποιο τρόπο το ςτομάχι μασ να καταλάβει οτι κα ειςζλκει τροφι. Υπάρχει μια ορμόνθ που ονομάηεται γαςτρίνθ θ οποία ελζγχει τθν ζκκριςθ του γαςτρικοφ υγροφ. Όςο περιςςότερθ γαςτρίνθ υπάρχει τόςο περιςςότερο γαςτρικό υγρό εκκρίνεται. Η γαςτρίνθ παράγεται από τον εγκζφαλο, μπαίνει ςτο αίμα και μεταφζρεται ςτο ςτομάχι. Τι όμωσ κάνει τον εγκζφαλο να παράγει γαςτρίνθ; Η οπτικι επαφι, θ όςφρθςθ, ακόμα και θ ςκζψθ τροφισ προκαλεί ζκκριςθ γαςτρίνθσ. Επίςθσ θ είςοδοσ τθσ τροφισ ςτο ςτόμα προκαλεί το ίδιο αποτζλεςμα. Συγκεκριμζνα προϊόντα όπωσ καφζσ και αλκοόλ προκαλοφν ζκκριςθ μεγάλθσ ποςότθτασ γαςτρίνθσ. Το Λεπτό ζντερο Είναι ζνασ επιμθκισ ςωλινασ περίπου 6 μζτρα. Αποτελείται από το δωδεκαδάκτυλο, τθν νθςτίδα και τον ειλεό. Στο λεπτό ζντερο γίνεται το μεγαλφτερο ποςοςτό πζψθσ και θ απορρόφθςθ. Όταν λεμε απορρόφθςθ εννοοφμε οτι όλα τα κρεπτικά ςυςτατικά τα οποία χρειάηεται ο οργανιςμόσ μασ απορροφοφνται από το λεπτό ζντερο και ειςζρχονται ςτθν κυκλοφορία του αίματοσ. Με το αίμα οι κρεπτικζσ ουςίεσ κα πάνε ςε όλο μασ το ςϊμα. Οι τροφζσ οι οποίεσ δεν απορροφοφνται προωκοφνται ςτο παχφ ζντερο. Το λεπτό επικοινωνεί με το παχφ ζντερο μζςω τθσ ειλεοκολικισ βαλβίδασ. Για να μπορεί το λεπτό ζντερο να κάνει απορρόφθςθ ζχει αναπτφξει μεγάλθ επιφάνεια επαφισ με τον εντερικό χυμό. Αυτο επιτυγχάνετε καλφτερα με τθν παρουςία πολλϊν πτυχϊν που περιζχουν πολλζσ λάχνεσ οι οποίεσ περιζχουν πολλζσ μικρολάχνεσ. Αυτθ θ διαρρφκμιςθ δίνει τθν μεγάλθ απορροφθτικι ικανότθτα του λεπτοφ εντζρου. Μόνο δφο ςτρϊςεισ επικθλιακϊν κυττάρων χωρίηουν το αίμα από το λεπτό ζντερο. Αυτο βοθκά ζτςι ϊςτε θ απόςταςθ που ζχουν να διανφςουν τα κρεπτικά ςυςτατικά να είναι μικρι άρα γίνεται και πιο γριγορα. Η απορρόφθςθ μπορεί να γίνεται πακθτικά ι ενεργθτικά αναλόγωσ του μορίου.

6 6 Η φρουκτόηθ για πράδειγμα μεταφζρεται πακθτικά. Αυτοσ ο μονοςακχαρίτθσ απορροφάται πρϊτα από τα επικθλιακά κφτταρα και μετά ςτα τριχοειδι αγγεία. Ενεργθτικά μεταφζρονται άλλεσ ουςίεσ όπωσ τα αμινοξζα, μικρά πεπτίδια, βιταμίνεσ και γλυκόηθ. Μετά τθν είςοδο ςτα τροχοειδι αγγεία οι κρεπτικζσ ουςίεσ μπαίνουν ςτθν κυκλοφορία του αίματοσ. Τα λιπαρά οξζα, τα μονογλυκερίδια και θ γλυκερόλθ απορροφοφνται πακθτικά και επαναενϊνονται ςτα επικθλιακά κφτταρα για να ςχθματίςουν λίπθ. Τα λίπθ αναμειγνφονται με χολθςτερόλθ και επενδφονται με ειδικζσ πρωτεϊνεσ ςχθματίηοντασ μικρά ςφαιρίδια που ονομάηονται χυλομικρά. Με εξωκυττάρωςθ τα χυλομικρά μεταφζρονται ςτα λεμγαγγεία και ςτθ ςυνζχεια ςτο αίμα. Όλα όςα απορροφοφνται καταλιγουν ςτθν πφλαια φλζβα (κεφάλαιο 9)που οδθγεί ςτο ςυκϊτι. Το ςυκϊτι επεξεργάηεται και αποκθκεφει προςωρινά τισ κρεπτικζσ ουςίεσ. Η καρδία και το αίμα (κεφάλαιο 9) μεταφζρουν τισ κρεπτικζσ ουςίεσ ςε όλο το ςϊμα. Τα κφτταρα αφομοιϊνουν (κρζψθ) τισ κρεπτικζσ ουςίεσ με περίπλοκεσ βιοχθμικζσ αντιδράςεισ για να ςυνκζςουν δικά τουσ προϊόντα ι για να παράξουν ενζργεια (κεφάλαιο 8).

7 7

8 8 Το Παχφ ζντερο Ζχει μικοσ 1,5 μζτρα ξεκινά από τθν ειλεοκολικι βαλβίδα και τελειϊνει ςτον πρωκτό όπου οι άχρθςτεσ ουςίεσ αποβάλλονται ωσ κόπρανα. Αποτελείται από το τυφλό, το κόλον και το ορκό. Το κόλον αποτελείται από το ανιόν, το εγκάρςιο και το κατιόν κόλον. Πάνω ςτο τυφλό βρίςκεται και θ ςκωλθκοειδισ απόφυςθ που ςτον άνκρωπο είναι υποτυπϊδεσ όργανο. Η ςθμαντικότερθ λειτουργία του παχζοσ εντζρου είναι θ επανναρόφθςθ νεροφ και ο ςχθματιςμοσ κοπράνων. Κακϊσ τα κόπρανα κινοφνται κατα μικοσ του παχζωσ εντζρου γίνονται πιο ςτερεά λόγω απομάκρυνςθσ του νεροφ. Σε περιπτϊςεισ που δεν απορροφάται το νερό τότε προκαλείται διάρροια. Στο παχφ ζντερο ηουν διάφορα αβλαβι βακτιρια που τρζφονται από ουςίεσ που ο οργανιςμόσ κα αποβάλλει. Κατα τθν τροφι τουσ παράγουν αζρια όπωσ μεκάνιο και υδρόκειο που βοθκά ςτθν ομαλι κίνθςθ των κοπράνων. Τα βακτιρια επίςθσ παράγουν βιταμίνθ Κ τθν οποία αφομοιϊνει ο άνκρωποσ και χρθςιμοποιεί για δικι του χριςθ. Τα κόπρανα όπωσ είπαμε και ςτο κεφάλιο 2 περιζχουν κυτταρίνθ, θ οποία προκαλεί αφόδευςθ.

9 9 Προςαρτθςμζνοι αδζνεσ του πεπτικοφ ςυςτιματοσ Τα όργανα που περιγράψαμε πιο πάνω είναι τα όργανα τα οποία ζχουν άμεςθ επαφι με τθν τροφι. Υπάρχουν όμωσ όργανα τα οποία δεν περνά θ τροφι από μεςα τουσ αλλά ζχουν ςθμαντικό ρόλο ςτθν πζψθ. Τα δφο αυτα όργανα ονομάηονται αδζνεσ και είναι το ςυκϊτι και το πάγκρεασ. Οι δφο αδζνεσ εκκρίνουν ορμόνεσ και διάφορεσ χθμικζσ ουςίεσ που βθκοφν τθν πζψθ. Πάμε πρϊτα να ποφμε λίγα λόγια για το κακζνα και μετά να δοφμε αναλυτικά το πϊσ βοθκοφν ςτθν πζψθ. Το Πάγκρεασ Είναι μεικτόσ αδζνασ (ενδοκρινισ και εξωκρινισ) ςε ςχιμα ςφφρασ που βρίςκεται πίςω από το ςτομάχι. Η ενδοκρινισ μοίρα του παράγει ορμόνεσ ςαν τθν ινςουλίνθ και θ γλυκαγόνθ, που ρυκμίηουν τα επίπεδα ςακχάρου ςτο αίμα. Η εξωκρινισ μοίρα του παράγει το παγκρεατικό υγρό που καταλιγει ςτο δωδεκαδάκτυλο μζςω του φφματοσ Vater. Το παγκρεατικό υγρό περιζχει τα περιςςότερα ζνηυμα που ςυμμετζχουν ςτθν πζψθ(υδρολυτικά). Επίςθσ, περιζχει όξινα ανκρακικά άλατα (όπωσ το NaHCO3) που δρουν ρυκμιςτικά ϊςτε να εξουδετερϊνουν τον όξινο χυμό που ζρχεται από το ςτομάχι ςτο λεπτό ζντερο. Η ζκκριςθ του παγκρεατικοφ υγροφ ρυκμίηεται από νευρικά ερεκίςματα κακϊσ και από ορμόνεσ του λεπτοφ εντζρου(ςεκρετίνθ, χολοκυςτοκινίνθ). Το Συκϊτι Είναι ο μεγαλφτεροσ αδζνασ του ςϊματοσ. Βρίςκεται ςτθν άνω κοιλιά, αποτελείται από ιπατικά κφτταρα και παράγει ςυνεχϊσ χολι. Η χολι είναι υγρό με αλκαλικι αντίδραςθ (ph 7,8) που αποτελείται από νερό, χολικά και ανόργανα άλατα και χολοχρωςτικζσ όπωσ θ χολερυκρίνθ, χολθςτερόλθ κ.α. Η χολθδόχοσ κφςτθ όπου φυλάγεται θ χολι, είναι προςαρτθμζνθ ςτθν κάτω επιφάνεια του ιπατοσ. Η χολερυκρίνθ είναι προϊόν διάςπαςθσ τθσ αιμοςφαιρίνθσ. Αφξθςθ τθσ χολερυκρίνθσ ςτο αίμα πάνω από το κανονικό προκαλεί ίκτερο. Το ερζκιςμα για τθν ζκκριςθ χολισ από τθν κφςτθ προσ το δωδεκαδάκτυλο δίνεται από τθν παρουςία λίπουσ ς αυτό. Το λίποσ διεγείρει τθν ζκκριςθ τθσ ορμόνθσ χολοκυςτοκινίνθσ,θ οποία προκαλεί ςφςπαςθ τθσ χολθδόχου κφςτθσ. Το ςυκϊτι γενικά ζχει πολλζσ λειτουργίεσ: 1. Παράγει τθ χολι 2. Ελζγχει το μεταβολιςμό των υδατανκράκων και αποκθκεφει ςάκχαρα με τθ μορφι γλυκογόνου (γλυκογονογζνεςθ) 3. Παράγει γλυκόηθ από μθ υδατανκρακικζσ ενϊςεισ π.χ. από αμινοξζα (γλυκονεογζνεςθ) 4. Συνκζτει πολλζσ από τισ πρωτεΐνεσ του πλάςματοσ του αίματοσ (ινωδογόνο, προκρομβίνθ, λευκωματίνεσ) 5. Αποτοξινϊνει τον οργανιςμό από φάρμακα, αλκοόλ, τοξικζσ ουςίεσ 6. Σχθματίηει ουρία δεςμεφοντασ τθν αμμωνία, θ οποία είναι δθλθτιριο για τα κφτταρα 7. Καταςτρζφει νεκρά και γεραςμζνα ερυκρά αιμοςφαίρια 8. Λειτουργεί ωσ αιμοποιθτικό όργανο κατά τθν εμβρυϊκι θλικία. 9. Αποκθκεφει ςίδθρο, βιταμίνθ Α κ.ά.

10 10 Η πζψθ Όπωσ είπαμε πιο πριν ςτο λεπτό ζντερο γίνεται το μεγαλφτερο ποςοςτό πζψθσ. Συγκεκριμζνα γίνεται ςτο δωδεκαδάκτυλο του λεπτοφ εντζρου. Πϊσ όμωσ γίνεται θ πζψθ κα το ποφμε τϊρα. Το δωδεκαδάκτυλο για τθν πζψθ τθσ τροφισ παίρνει βοικεια από το παγκρεασ (παγκρεατικό υγρό) και το ςυκϊτι (χολι). Το παγκρεατικό υγρό περιζχει πολλά υδρολυτικά ζνηυμα ενϊ θ χολι δεν ζχει ζνηυμα αλλά βοθκά ςτθν πζψθ και απορρόφθςθ των λιπιδίων. Το ςυκϊτι είναι ενϊνεται με το δωδεκαδάκτυλο με μια ςωλινα που ονομάηεται χολθδόχοσ πόροσ. Το πάγκρεασ ενϊνεται με το δωδεκαδάκτυλο με μια ςωλινα που ονομάηεται πακρεατικόσ πόροσ. Και οι δφο ςωλινεσ ενϊνονται με το δωδεκαδάκτυλο ςτο ίδιο ςθμείο. Εκείνο το ςθμείο ονομάηαται φυμα του Vater όπωσ φαίνεται ςτθν πιο κάτω εικόνα. Πιο πριν αναφερκικαμε για ορμόνεσ που παίηουν ρόλο ςτο πεπτικό ςφςτθμα. Είδαμε και μιλιςαμε για τθν γαςτρίνθ θ οποία βοθκά ςτθν ζκκριςθ γαςτρικοφ υγροφ ςτο ςτομάχι. Υπάρχουν πάρα πολλζσ ορμόνεσ αλλά εμείσ κα μάκουμε για ακόμα 3. Το ςτομάχι περιζχει όξινο χυμό. Όταν ο χυμοσ αυτοσ ειςζλκει ςτο δωδεκαδάκτυλο μπορεί να το τραυματίςει, γι αυτο το λόγο πρζπει θ οξφτθτα αυτθ να εξουδετερωκεί. Η ςεκρετίνθ (ορμόνθ) εκκρίνεται από το δωδεκαδάκτυλο ςτθν παρουςία όξινου χυμοφ. Η ςεκρετίνθ διεγείρει το πάγκρεασ για να ςτείλει το παγκρεατικό υγρό ςτο δωδεκαδάκτυλο. Όπωσ είπαμε το παγκρεατικό υγρό περιζχει όξινο ανκρακικό νάτριο που εξουδετερϊνει τον όξινο χυμό. Μια άλλθ ορμόνθ είναι θ χολοκυςτοκινίνθ. Παράγεται από το δωδεκαδάκτυλο ςτθν παρουςία λιπιδίων. Προκαλεί ςφςπαςθ τθσ χολθδόχου κφςτθσ για να ςτείλει τθν χολι ςτο δωδεκαδάκτυλο. Επίςθσ διεγείρει το πάγκρεασ για παραγωγι ενηφμων που κα βοθκιςουν ςτθν πζψθ των λιπιδίων. Η τελευταία ορμόνθ είναι θ εντερογαςτρίνθ. Εκκρίνεται από το δωδεκαδάκτυλο και αναςτζλλει προςωρινά τισ περιςταλτικζσ κινιςεισ του ςτομάχου. Σε περίπτωςθ που υπάρχει μεγάλθ ποςότθτα τροφισ ςτο δωδεκαδάκτυλο θ εντερογαςτρίνθ κακυςτερεί ςτο να ζρκει νζα τροφι ζτςι ϊςτε να υπάρχει χρόνοσ να γίνεται θ πζψθ.

11 11 Μζχρι ςτιγμισ είδαμε πωσ επικοινωνοφν μεταξφ τουσ το ςυκϊτι, το πάγκρεασ και το δωδεκαδάκτυλο. Είδαμε επίςθσ ποιεσ ορμόνεσ και πϊσ βοθκοφν ςτθν ρφκμιςθ και ζλεγχο τθσ διαδικαςίασ τθσ πζψθσ. Τϊρα κα δοφμε ςυγκεκριμζνα πϊσ γίνεται θ πζψθ των υδατανκράκων, πρωτεϊνϊν, λιπιδίων και νουκλεϊνικϊν οξζων. Θα μάκουμε δθλαδι ποιά ζνηυμα ςυμμετζχουν και πϊσ γίνεται θ διαδικαςία αυτθ. 1. Πζψθ υδατανκράκων Η πζψθ του γλυκογόνου και του αμφλου ξεκινά ςτο ςτόμα με τθν α-αμυλάςθ. Η δράςθ τθσ α- αμυλάςθσ όμωσ ςταματά ςτο ςτομάχι λόγω όξινου περιβάλλοντοσ. Η πεψθ των υδατανκράκων ξαναξεκινά ςτο λεπτό ζντερο. Το πακρεατικό υγρό περιζχει τθν παγκρεατικι α-αμυλάςθ που ςυνεχίηει τθν διάςπαςθ του αμφλου και γλυκογόνου. Το λεπτό ζντερο επίςθσ, παράγει τα δικά του ζνηυμα. Παράγει τθν μαλτάςθ (διαςπά τθ μαλτόηθ), τθν λακτάςθ (διαςπά τθν λακτόηθ) και τθν ςακχαράςθ (διαςπά τθν ςακχαρόηθ). Υπάρχουν και άλλα παρόμοια ζνηυμα που διαςποφν διςακχαρίτεσ ςε μονοςακχαρίτεσ. Αφοφ γίνει αυτθ θ διάςπαςθ τότε οι μονοςακχαρίτεσ απορροφοφνται και ειςζρχονται ςτθν κυκλοφορία του αίματοσ. Τθν κυτταρίνθ όπωσ ζιπαμε δεν μποροφμε να τθν διαςπάςουμε γιατί δεν ζχουμε το ζνηυμο κυτταρινάςθ. 2. Πζψθ πρωτεϊνϊν Το πρϊτο ζνηυμο που ςυναντοφμε το οποίο διαςπά πρωτεϊνεσ είναι θ πεψίνθ που βρίςκεται ςτο ςτομάχι για τθν οποία ζχουμε μιλιςει. Στο λεπτό ζντρο υπάρχουν πολλά ζνηυμα που διαςποφν πρωτεϊνεσ. Η κρυψίνθ, θ χυμοκρυψίνθ και θ καρβοξυπεπτιδάςθ που προζρχονται από το παγκρεατικό υγρό και θ αμινοπεπτιδάςθ και οι δίπεπτιδάςεσ που παράγονται ςτο λεπτό ζντερο. Η κρυψίνθ και θ χφμοκριψίνθ διαςποφν μεγάλεσ πολυπεπτιδικζσ αλυςίδεσ ςε μικρζσ. Η καρβοξυπεπτιδάςθ κόβει αμινοξζα από τθν καρβοξυλικι ομάδα ενϊ θ αμινοπεπτιδάςθ κόβει αμινοξζα από τθν αμινομάδα. Οι διπεπτιδάςεσ διαςποφν μικρζσ αλυςίδεσ ςε αμινοξζα. Τα τρια ζνηυμα που προζρχονται από το παγκρεασ είναι ανενεργά μζχρι να ζρκουν ςε επαφι με τθν εντεροκινάςθ που τα ενεργοποιεί. Η εντεροκινάςθ εκκρίνεται από το λεπτό ζντερο. Η πζψθ των πρωτεϊνϊν είναι μεγάλθσ ςθμαςίασ αφοφ ο οργανιςμόσ μασ παίρνει τα απαραίτθτα αμινοξζα, αμινοξζα δθλαδι που δεν μπορεί να ςυνκζςει αλλά τα παίρνει μόνο μζςω τθσ διατροφισ μασ. 3. Πζψθ νουκλεϊνικϊν οξζων Το ζνηυμο νουκλεάςθ διαςπά τα νουκλεϊνικά οξζα ςε νουκλεοτίδια. Τα νουκλεοτίδια διαςποφνται περετζρω ςε αηωτοφχεσ βάςεισ, ςάκχαρα και φωςφορικζσ ομάδεσ.

12 12 4. Πζψθ λιπιδίων Τα λίπθ ειςζρχονται ςτο λεπτό ζντερο ςχεδόν ανζπαφα. Η υδρόλυςι τουσ αποτελεί ειδικό πρόβλθμα μιασ και τα λίπθ είναι δυςδιάλυτα ςτο νερό. Τα χολικά άλατα που εκκρίνονται με τθ χολι ςτο δωδεκαδάκτυλο προκαλοφν γαλακτοματοποίθςθ των λιπϊν, δθλαδι, τα μετατρζπουν ςε μικρά ςφαιρίδια που αδυνατοφν να ςυνενωκοφν, προκαλϊντασ με αυτό τον τρόπο αφξθςθ τθσ επιφάνειασ του λίπουσ που εκτίκεται ςτο ζνηυμο παγκρεατικι λιπάςθ. Το ζνηυμο αυτο ζρχεται με το παγκρεατικό υγρό και υδρολφει τα λίπθ ςε μονογλυκερίδια, λιπαρά οξζα και γλυκερόλθ.

13 13

14 14 Οι βιταμίνεσ Οι βιταμίνεσ είναι οργανικζσ ουςίεσ που χρειάηονται ςε μικρζσ ποςότθτεσ. Οι τροφζσ είναι θ βαςικι πθγι βιταμινϊν. Διακρίνονται ςε λιποδιαλυτεσ (D, E, K, A) και υδατοδιαλυτζσ (B, C). Οι λιποδιαλυτζσ φυλάςςονται ςτο ςυκϊτι γι αυτο δεν πρζπει να προςλαμβάνονται ςυνζχεια ενϊ οι υδατοδιαλυτζσ αποβάλλονται με τα οφρα και θ ςυνεχισ πρόςλθψθ τουσ είναι απαραίτθτθ. Αποβιταμίνωςθ είναι όταν υπάρχει μικρι ποςότθτα βιταμινϊν ςτον οργανιςμό μασ ενϊ υπερβιταμίνωςθ όταν υπάρχει μεγάλθ ποςοτθτα.