Κλαςτικά παράκτια περιβάλλοντα

Transcript

1 Κλαςτικά παράκτια περιβάλλοντα Φαρϊ Ντρύνια Αναπληρώτρια Καθηγότρια Εθνικό και Καποδιςτριακό Πανεπιςτόμιο Αθηνών Τμόμα Γεωλογύασ και Γεωπεριβϊλλοντοσ

2 Η φφςθ τθσ ακτισ Η ακτό (beach) αποτελεύ τη ζώνη επαφόσ τησ λιθόςφαιρασ με την υδρόςφαιρα και εύναι προώόν τησ διαρκούσ ανταγωνιςτικόσ δρϊςησ τουσ, που διαμορφώνεται και αποκτϊ ςυγκεκριμϋνα χαρακτηριςτικϊ μϋςα από την αλληλεπύδραςη τουσ ςτην πορεύα του χρόνου. Προςδιορύζεται ωσ μια ζώνη ξηρϊσ που αποτελεύται από αςύνδετα ιζόματα όπωσ ϊμμοσ, χαλύκια και κροκϊλεσ επεξεργαςμϋνα από τισ θαλϊςςιεσ διεργαςύεσ. Η παρϊκτια ζώνη (littoral zone) αποτελεύ ϋκφραςη τησ δυναμικόσ ιςορροπύασ μεταξύ προςφορϊσ ιζημϊτων από τη λιθόςφαιρα και διευθϋτηςόσ τουσ (απομϊκρυνςησ ό ςυςςώρευςησ) από την υδρόςφαιρα με τη δρϊςη των κυμϊτων και των ρευμϊτων, παραγόντων που εξαρτώνται ςε μεγϊλο βαθμό από την ατμόςφαιρα. Αποτελεύ ϋνα πολύπλοκο και δυναμικϊ εξελιςςόμενο ςύςτημα το οπούο υπόκειται ςε χερςαύεσ, θαλϊςςιεσ και αιολικϋσ διεργαςύεσ Η επύδραςη τησ βιόςφαιρασ (βιογενεύσ ακτϋσ, βιοδιϊβρωςη κλπ) ςτη διαμόρφωςη τησ παρϊκτιασ ζώνησ δεν εύναι αμελητϋα.

3 Σαξινόμθςθ και γεωμορφολογία των ακτών Oι ακτϋσ ταξινομούνται με βϊςη τον μηχανιςμό ςχηματιςμού τουσ, τον τύπο των πετρωμϊτων (υποςτρώματοσ) και την τεκτονικό δομό τουσ (Bird, 1969 & Thurman, 1983). Πρωτογενεύσ χαρακτηρύζονται οι ακτϋσ που η διαμόρφωςό τουσ οφεύλεται ςτην επύδραςη του χερςαύου παρϊγοντα, ενώ όταν η διαμόρφωςό τουσ εύναι αποτϋλεςμα τησ ςύγχρονησ δρϊςησ τησ θϊλαςςασ και των θαλϊςςιων οργανιςμών χαρακτηρύζονται ωσ δευτερογενεύσ

4 Πρωτογενείσ ακτζσ ακτϋσ χερςογενούσ διϊβρωςησ (κατακλυςθεύςεσ ποτϊμιεσ κοιλϊδεσ, ακτϋσ που προϋρχονται από παγετώδη διϊβρωςη και κατακλυςθεύςεσ περιοχϋσ καρςτικόσ διϊβρωςησ), ακτϋσ που προϋκυψαν λόγω κατολύςθηςησ, ηφαιςτειακϋσ ακτϋσ και τεκτονικϋσ ακτϋσ. ακτϋσ χερςογενούσ απόθεςησ (ακτϋσ των ποταμύων αποθϋςεων, ακτϋσ τύπου Δϋλτα, ακτϋσ αλλουβιακών πεδιϊδων, ακτϋσ παγετωδών αποθϋςεων και αιολικών αποθϋςεων).

5 Δευτερογενείσ ακτζσ Ακτϋσ διϊβρωςησ από ρεύματα και κύματα (ευθύγραμμεσ, απότομεσ ό ανώμαλεσ) Ακτϋσ απόθεςησ κλαςτικού υλικού από ρεύματα και κύματα

6 Παράγοντεσ που επιδροφν ςτθν ιηθματογζνεςθ των ακτών Σεκτονικό καθεςτώσ τϊθμη τησ θϊλαςςασ Ανϊγλυφο Σεκτονικϋσ κινόςεισ Τδρογραφικό καθεςτώσ Κύματα Παλύρροιεσ Θύελλεσ Παροχό ιζόματοσ

7 Ακτϋσ Απότομεσ Χαμηλϋσ ό Γραμμικϋσ Κλαςτικϋσ Μη-κλαςτικϋσ

8 Σαξινόμθςθ κλαςτικών ακτογραμμών Με βϊςη το εύροσ τησ παλύρροιασ Μικροπαλιρροιακϋσ ακτογραμμϋσ (<2m) (υψηλόσ ενϋργειασ) Διαφραγματικϋσ νηςύδεσ Μεςοπαλιρροιακϋσ ακτογραμμϋσ (2-4m) Tidal inlets Μακροπαλιρροιακϋσ ακτογραμμϋσ (>4m) (χαμηλόσ ενϋργειασ) Δελταώκϋσ ακτογραμμϋσ

9 Σαξινόμθςθ κλαςτικών ακτογραμμών Ακτογραμμϋσ με κυρύαρχο παρϊγοντα διαμόρφωςησ τον κυματιςμό (wave-dominated) Μικτϋσ ακτογραμμϋσ (wave-tide dominated) Ακτογραμμϋσ με κυρύαρχο παρϊγοντα διαμόρφωςησ τισ παλύρροιεσ (tide-dominated)

10 Κυριότερα υπο-περιβάλλοντα Ακτό (beach) και ενδοπαλιρροιακϊ επύπεδα (intertidal flats) Ακτϋσ: ςτενϊ ενδοπαλιρροιακϊ και υπερπαλιρροιακϊ περιβϊλλοντα τα οπούα δϋχονται την επύδραςη των κυμϊτων και ςτισ οπούεσ το μϋγεθοσ του κόκκου του ιζόματοσ αυξϊνει από τα ανοιχτϊ τησ θϊλαςςασ προσ την ξηρϊ. Ενδοπαλιρροιακϊ επύπεδα: μεγϊλεσ περιοχϋσ οι οπούεσ δϋχονται την επύδραςη τησ παλύρροιασ και ςτισ οπούεσ το ύζημα γύνεται λεπτομερϋςτερο από τα ανοιχτϊ τησ θϊλαςςασ προσ την ξηρϊ.

11

12 Ενδοπαλιρροιακϊ επύπεδα

13 Ενδοπαλιρροιακϊ επύπεδα

14 Στρωματόλιθοι: Βιογενεύσ ιζηματοδομϋσ χαρακτηριςτικϋσ των ενδοπαλιρροιακών περιβαλλόντων

15 Κυριότερα υπο-περιβάλλοντα Αμμώδεισ παρϊκτιεσ ρϊχεσ και λιμνοθϊλαςςεσ Οι αμμώδεισ παρϊκτιεσ ρϊχεσ δε δημιουργούνται ςτισ μακροπαλιρροιακϋσ ακτϋσ. Απαιτούν ςταθερό ποτϊμια παροχό ϊμμου. Οφεύλονται ςε ιζηματολογικϋσ διεργαςύεσ που δρουν πύςω από τη ςύγχρονη ακτό, ςτισ ςχηματιζόμενεσ λιμνοθϊλαςςεσ. Κϊθε ρϊχη φανερώνει τη θϋςη τησ παλαιοακτόσ

16 Ακκώδεης παράθηηες ράχες Θίλες Ρεχή ιηκλοζάιαζζα Παιηρροηαθά επίπεδα

17

18 Tombolo

19 Προζχωκαηηθό βέιος-spit

20 Baymouth bar Ληκλοζάιαζζα

21 Μορφολογία τθσ παράκτιασ ηώνθσ Μια παραλύα εύναι μϋροσ ενόσ παρϊκτιου ςυςτόματοσ, το οπούο περιλαμβϊνει διϊφορεσ ζώνεσ που καθορύζονται από την εγγύτητϊ τουσ ςτην ακτό και τισ κυρύαρχεσ διαδικαςύεσ που εμφανύζονται μϋςα ςε αυτϋσ. Με βϊςη τα μορφολογικϊ χαρακτηριςτικϊ των επιμϋρουσ τμημϊτων τησ παρϊκτιασ ζώνησ διακρύνουμε: Οπιςθοαιγιαλόσ ό επύ-παρϊλια ζώνη (backshore) Προϊκτια ζώνη (foreshore) Μϋτωπο τησ ακτόσ (shoreface) Ζώνη μακριϊ από την ακτό (offshore)

22 Ζώλε καθρηά από ηελ αθηή Μέηωπο ηες αθηής Προάθηηα δώλε Αθηή Οπηζζοαηγηαιός

23 Μορφολογία τθσ παράκτιασ ηώνθσ Με βϊςη τισ κυματικϋσ διεργαςύεσ που επιδρούν ςτα επιμϋρουσ τμόματα τησ παρϊκτιασ ζώνησ διακρύνουμε: Ση ζώνη παφλαςμού ό διαβροχόσ (swash zone) Ση ζώνη κυματαγωγόσ (surf zone) Ση ζώνη θραύςησ των κυμϊτων (breaker zone) Όλεσ αυτϋσ οι ζώνεσ μαζύ ςυνιςτούν την περι-παρϊλια ό επϊκτια ζώνη (nearshore zone)

24 Ζώνθ μακριά από τθν ακτι (οffshore) και Μζτωπο ακτισ (shoreface) Η ζώνη μακριϊ από την ακτό (offshore) και το μϋτωπο τησ ακτόσ (shoreface) ενόσ παρϊκτιου ςυςτόματοσ βρύςκονται μόνιμα μϋςα ςτο νερό, κϊτω από το ςημεύο τησ χαμηλόσ παλύρροιασ. Οι δύο αυτϋσ ζώνεσ χωρύζονται μεταξύ τουσ από τη «fairweather» βϊςη κυμϊτων - το βϊθοσ ςτο οπούο το νερό επηρεϊζεται από τη μετακύνηςη κυμϊτων υπό κανονικϋσ καιρικϋσ ςυνθόκεσ. Διεύθυνση κύματος Ακκώδες θράγκα Ζώλε καθρηά από ηελ αθηή Μέηωπο αθηής

25 Ζώνθ μακριά από τθν ακτι Η ζώνη αυτό βρύςκεται κϊτω από τη βϊςη κυμϊτων fairweather και εύναι επομϋνωσ απρόςβλητη από τα κανονικϊ κύματα. Λαμβϊνει μόνο λεπτόκοκκο ύζημα που κατακϊθεται ύςτερα από αιώρηςη (αλλϊ μπορεύ να λϊβει και πιο αδρομερϋσ κοκκώδεσ ύζημα κατϊ τη διϊρκεια των θυελλών, όταν χαμηλώνει το επύπεδο τησ βϊςησ κυμϊτων). Ζώνη μακριϊ από την ακτό

26

27 Η ηώνθ του μετώπου τθσ ακτισ (κατώτερο τμιμα) Η ζώνη του μετώπου τησ ακτόσ βρύςκεται επϊνω από τη βϊςη κυμϊτων fairweather και επηρεϊζεται ςυνεχώσ από τα κανονικϊ κύματα. Η ομαλό κλύςη του κατώτερου τμόματοσ τησ ζώνησ του μετώπου τησ ακτόσ προκύπτει από την εξομϊλυνςη του ιζόματοσ που ςυνδϋεται με την παλινδρομικό κύνηςη των κυμϊτων. Μϋτωπο ακτόσ Αμμώδεσ φρϊγμα

28 Η ηώνθ του μετώπου τθσ ακτισ το ανώτερο τμόμα τησ ζώνησ του μετώπου τησ ακτόσ, το κύμα επιβραδύνεται λόγω τησ τριβόσ με το βυθό Σο κύμα ουςιαςτικϊ διαςπϊται, και χϊνει ϋνα μεγϊλο μϋροσ τησ ενϋργειϊσ του. Λόγω τησ απώλειασ ενϋργειασ, ϋνα μϋροσ ιζόματοσ αποτύθεται δημιουργώντασ αμμώδη φρϊγματα. Μϋτωπο ακτόσ Αμμώδεσ φρϊγμα

29 Προάκτια ηώνθ (foreshore) Πρόκειται για το θαλϊςςιο τμόμα που καλύπτεται περιοδικϊ από τη θϊλαςςα, εύτε λόγω του κυματιςμού, εύτε λόγω τησ παλύρροιασ. Ζώνη παφλαςμού ό διαβροχόσ Μόλισ το κύμα ςπϊςει, το νερό κινεύται ςαν ϋνα ςτρώμα προσ τη ξηρϊ ςαν παφλαςμόσ, και γυρνϊει πύςω προσ τη θϊλαςςα ωσ παλύνδρομο κύμα. Μϋτωπο ακτόσ Αμμώδεσ φρϊγμα Προϊκτια ζώνη Η ςτενό περιοχό ςτην οπούα αυτό εμφανύζεται καλεύται ζώνη παφλαςμού ό διαβροχόσ (swash zone).

30 Η θϋςη τησ ζώνησ παφλαςμού μετατοπύζεται λόγω τησ αύξηςησ και πτώςησ τησ ςτϊθμησ ύδατοσ, που ςυνδϋεται με τισ παλύρροιεσ. Ζώνη παφλαςμού ό διαβροχόσ Η περιοχό που επηρεϊζεται από τη ζώνη παφλαςμού ςε καθημερινό βϊςη καλεύται προϊκτια ζώνη «foreshore» (μεταξύ των χαμηλών και υψηλών επιπϋδων παλύρροιασ) Μϋτωπο ακτόσ Αμμώδεσ φρϊγμα Προϊκτια ζώνη

31

32

33 Οπιςκοαιγιαλόσ (backshore) Πύςω από την προϊκτια ζώνη (foreshore) υπϊρχει ο οπιςθοαιγιαλόσ (backshore). Πρόκειται για το τμόμα εκεύνο τησ παρϊκτιασ ζώνησ που εκτύθεται ςε ατμοςφαιρικϋσ διεργαςύεσ και παρϊλληλα εκτεύνεται από το ανώτερο ςημεύο τησ ςτϊθμησ τησ θϊλαςςασ μϋχρι εκεύνο το ςημεύο που αλλϊζει ςημαντικϊ η μορφολογύα τησ ξηρϊσ. Σο τμόμα αυτό διαβρϋχεται περιοδικϊ από τα κύματα και ςυνόθωσ χαρακτηρύζεται από την παρουςύα θινών Ζώνη παφλαςμού Προϊκτια ζώνη Αυχϋνασ Υψηλό παλύρροια Χαμηλό παλύρροια Οπιςθοαιγιαλόσ Ακτό Θύνεσ

34 Οι θύνεσ δημιουργούνται από ύζημα που μεταφϋρεται από τον ϊνεμο ςτο εμπρόςθιο μϋροσ τησ ακτόσ ό αλλού. Σο ύζημα μπορεύ επύςησ να μεταφερθεύ ςτην περιοχό του οπιςθοαιγιαλού κατϊ τη διϊρκεια των θυελλών, όταν μεγϊλα κύματα φθϊνουν ςτο εςωτερικό τησ ξηρϊσ, ςε μεγϊλη απόςταςη.

35

36 Άγιοσ Γεώργιοσ, Κϋρκυρα

37 Καςτρϊκι, Νϊξοσ

38 Ζώνη παφλαςμού Προϊκτια ζώνη Αυχϋνασ Υψηλό παλύρροια Χαμηλό παλύρροια Οπιςθοαιγιαλόσ Ακτό Θύνεσ Αυχϋνασ ό αμμώδησ ςυγκεντρικό παρϊκτια ζώνη (berm): Σο περύπου οριζόντιο χερςαύο τμόμα τησ παραλύασ που ςχηματύζεται με τη ςυςςώρευςη υλικών από τα κύματα, ακριβώσ πύςω από το μϋτωπο και παρϊλληλα προσ αυτό, με ςυγκεντρικό κυρύωσ μορφό. Η δημιουργύα, η θϋςη και ο αριθμόσ των αυχϋνων εξαρτϊται από τισ μεταβολϋσ τησ ενϋργειασ των κυμϊτων.

39 Θύνεσ Αυχϋνασ Επιμόκησ ιζηματογενόσ ύφαλοσ

40 Ακτογραμμό Παραλύα ό Ακτό Ζώνη θραύςεωσ Θύνεσ Αυχϋνασ

41 Από που προζρχεται το ίηθμα μιασ παραλίασ; Δεν εύναι όλεσ οι ακτϋσ όμοιεσ. ε μερικϋσ ακτϋσ επικρατεύ απόθεςη (όπωσ ςυμβαύνει ςτισ αμμώδεισ παραλύεσ), ενώ ςε ϊλλεσ επικρατεύ διϊβρωςη. Διαβρωςιγενόσ παραλύα (απομϊκρυνςη υλικού) Αποθετικό παραλύα (απόθεςη υλικού)

42 Σο ίηθμα από παράκτια διάβρωςθ Βαςϊλτησ Οι ακτϋσ που χαρακτηρύζονται από εκτεθειμϋνα πετρώματα και ιςχυρό δραςτηριότητα κυμϊτων εύναι ςημαντικού προμηθευτϋσ του ιζόματοσ των παραλιών. Σα ορυκτϊ του ιζόματοσ μιασ παραλύασ που προϋρχονται ςυνόθωσ από τα διαβρωμϋνα πετρώματα που βρύςκονται κατϊ μόκοσ τησ ακτόσ, αντιςτοιχούν με εκεύνα των πετρωμϊτων τησ μητρικόσ πηγόσ. Μαύρη ϊμμοσ

43 Ίηθμα από ποτάμια Αλλϊ το περιςςότερο ύζημα που παρϋχεται ςτισ παραλύεσ κατϊ μόκοσ των ηπειρωτικών ακτών μεταφϋρεται ςτην ακτό από τουσ ποταμούσ. Όταν ϋνασ ποταμόσ ειςχωρεύ ς ϋνα μεγϊλο ςώμα ύδατοσ (π.χ. ωκεανόσ), η ροό του μειώνεται γρόγορα, με ςυνϋπεια την απόθεςη του ιζόματοσ ςτισ εκβολϋσ ποταμού. Η προκύπτουςα απόθεςη ιζημϊτων αποτελεύ ϋνα δϋλτα. Mississippi delta (a river-dominated delta)

44 Μεταφορά ιηιματοσ μακριά από τισ εκβολζσ ποταμοφ Εϊν η δρϊςη των κυμϊτων εύναι ιςχυρό, το ύζημα που αποτύθεται ςε εκβολϋσ ποταμού μπορεύ να μεταφερθεύ κατϊ μόκοσ τησ ακτόσ αντύ να διαμορφώςει ϋνα καθοριςμϋνο με ςαφόνεια δϋλτα. Ίζημα που αναδουλεύεται από τα κύματα και που μεταφϋρεται κατϊ μόκοσ τησ ακτόσ

45 Πωσ το ίηθμα μεταφζρεται κατά μικοσ μιασ ακτισ? Σα περιςςότερα κύματα κινούνται προσ την ακτό ςε μια μικρό γωνύα. υνεπώσ, ο παφλαςμόσ του νερού όταν το κύμα ςπϊει εύναι πλϊγιοσ.

46 Μετατόπιςθ ακτισ Η διεύθυνςη του παφλαςμού εύναι πλϊγια. Εντούτοισ, η παλινδρόμηςη του κύματοσ γύνεται ςε ορθό γωνύα. Οι κόκκοι του ιζόματοσ, ςυνεπώσ, μεταφϋρονται δημιουργώντασ ϋνα ζιγκ-ζαγκ κατϊ μόκοσ τησ ακτόσ. Αυτό η μετατόπιςη τησ ακτόσ μπορεύ να μεταφϋρει μεγϊλεσ ποςότητεσ ιζόματοσ την ημϋρα.

47 Μετατόπιςθ ακτισ

48

49 Παράλλθλο με τθν ακτι κυματογενζσ ρεφμα (longshore drift) Με τον ύδιο τρόπο, νερό τησ ζώνησ του μετώπου τησ ακτόσ (shoreface), ρϋει προσ την ακτό πλαγύωσ, και επιςτρϋφει πύςω ςε ορθό γωνύα με την ακτό. Σο αποτϋλεςμα εύναι η δημιουργύα ενόσ ρεύματοσ που ρϋει παρϊλληλα προσ την ακτό. (παρϊλληλο με την ακτό κυματογενϋσ ρεύμα - longshore current. Η μετακύνηςη του ιζόματοσ του μετώπου τησ ακτόσ εξαιτύασ αυτού του ρεύματοσ, ονομϊζεται παρϊλληλη με την ακτό μετατόπιςη (longshore drift).

50

51 Κυματογενζσ ρεφμα Επιςτροφισ - Rip Currents Σα κύματα που πληςιϊζουν την παραλύα, μεταφϋρουν νερό προσ αυτόν. Σο νερό δεν μπορεύ να ςυςςωρευτεύ εκεύ, αλλϊ πρϋπει με κϊποιο τρόπο να δραπετεύςει προσ τα πύςω.

52

53 Τποβρφχιο ρεφμα Σο υποβρύχιο ρεύμα προκύπτει όταν το νερό δεν μπορεύ να δραπετεύςει ςαν ρεύμα επιςτροφόσ. ε αυτό τη περύπτωςη, το νερό επιςτρϋφει ςτη θϊλαςςα ρϋοντασ κϊτω από τα κύματα.

54 ΣΟ ΠΑΡΑΚΣΙΟ ΟΙΚΟΤΣΗΜΑ Η θϊλαςςα ςαν οικοςύςτημα ϋχει οριζόντια και κατακόρυφη ζώνωςη. Tο τμόμα εκεύνο του ηπειρωτικού περιθωρύου που καλύπτεται από ρηχό θϊλαςςα, όπου αποτύθονται ιζόματα νηριτικόσ φϊςησ, ςυνόθωσ ανθρακικϊ ονομϊζεται ηπειρωτικό υφαλοκρηπύδα ό απλώσ κρηπύδα (continental shelf) τησ ηπεύρου. Η ηπειρωτικό κατωφϋρεια (continental slope) αποτελεύ τον μεταβατικό χώρο από την όπειρο προσ τον ωκεανό ό καλύτερα την προϋκταςη τησ ηπεύρου προσ τον ωκεανό και ϋχει απότομη κλύςη ϋτςι ώςτε να αποθϋτονται ιζόματα τύπου φλύςχη από τα τουρβιδικϊ ρεύματα (turbidity currents). Η ηπειρωτικό υφαλοκρηπύδα μαζύ με την ηπειρωτικό κατωφϋρεια αποτελούν το ηπειρωτικό περιθώριο (continental margin) τησ ηπεύρου.

55 Ηπειρωτικό κρηπύδα Ηπειρωτικό περιθώριο

56 Ηπειρωτικι κρθπίδα Ηπειρωτικό κρηπύδα

57 Οι υποπεριοχζσ τθσ κρθπίδασ Εξωτερικό κρηπύδα (outer shelf): μεταβατικό ζώνη μεταξύ τησ κρηπύδασ Περιπαρϊλια ζώνη και του βαθύ ωκεανού. (nearshore): επύδραςη από τη ζώνη κυματαγωγόσ (surf zone, 0-20 m) Εςωτερικό κρηπύδα (inner shelf): πραγματικό καθεςτώσ κρηπύδασ. Κατακόρυφη ςτρωματοπούηςη τησ υδϊτινησ ςτόλησ το καλοκαύρι και καλό ανϊμειξη των υδϊτων το χειμώνα.

58 Σο οικοςύςτημα του βυθού μπορεύ να υποδιαιρεθεύ ςε επιμϋρουσ ζώνεσ (ςύςτημα Peres & Picard), οι οπούεσ ϋχουν τον χαρακτόρα διαδοχικών βαθμύδων με ιδιαύτερα οικολογικϊ χαρακτηριςτικϊ, ιδιαύτερη χλωρύδα και πανύδα ςυναρτόςει: του βϊθουσ, τησ κλύςησ και του τύπου του υποςτρώματοσ των ςυνθηκών υδροδυναμιςμού. H πρώτη από αυτϋσ τισ ζώνεσ ονομϊζεται υπερπαρϊλια ό υπερπαρϊκτιοσ ό υπεραιγιαλύτιδα (supralittoral) και περιλαμβϊνει την περιοχό που βρϋχεται τακτικϊ από τισ ψεκϊδεσ των κυμϊτων και καλύπτεται από το νερό μόνο ςτισ μεγϊλεσ παλύρροιεσ. Η μεςοπαρϊλια ό μεςοπαρϊκτιοσ ό μεςοαιγιαλύτιδα ζώνη (mediolittoral), εύναι η ζώνη που ορύζεται από τη μϋςη πλημμυρύδα ϋωσ τη μϋςη ϊμπωτη ενόσ τόπου. Εκτεύνεται γενικϊ από το κατώτερο όριο τησ χαμηλόσ παλύρροιασ μϋχρι το κατώτερο όριο των φωτόφιλων φυκών (15-20 μ. ςτισ εύκρατεσ θϊλαςςεσ και μ. ςτισ θερμϋσ-τροπικϋσ).

59 Πιο βαθιϊ, η υποπαρϊλια ό υποπαρϊκτιοσ ό υποαιγιαλύτιδα ζώνη (infralittoral), καλύπτεται πϊντοτε από νερό και εκτεύνεται από το κατώτερο όριο τησ παλύρροιασ ϋωσ το μϋγιςτο βϊθοσ που φτϊνουν τα φωτόφιλα θαλϊςςια φυτϊ. Σο βϊθοσ αυτό κυμαύνεται από 15 ϋωσ 20 μϋτρα ςτο Β. Αιγαύο και φθϊνει τα 30 ϋωσ 40 μϋτρα ςτα νότια ελληνικϊ πελϊγη, όπου τα νερϊ εύναι περιςςότερο διϊφανα. H υποπαρϊλια ζώνη χαρακτηρύζεται από πλούςια χλωρύδα και πανύδα, που αντανακλϊ την ποικιλύα οικολογικών ςυνθηκών: όλοι οι πιθανού ςυνδυαςμού φωτιςμού, αλατότητασ, θερμοκραςύασ, υδροδυναμιςμού και όλοι οι τύποι υποςτρώματοσ απαντούν εδώ και φιλοξενούν εύδη από όλεσ τισ ταξινομικϋσ ομϊδεσ του φυτικού και ζωικού βαςιλεύου.

60 Ακολουθεύ η περιπαρϊλια ό περιαιγιαλύτιδα (circalittoral), που εκτεύνεται μϋχρι το όριο τησ ηπειρωτικόσ κρηπύδασ (υφαλοκρηπύδασ) δηλαδό μϋχρι τα 200 μϋτρα βϊθοσ, η βαθύαλη (bathyal), που αντιςτοιχεύ ςτην ηπειρωτικό κατωφϋρεια (μϋχρι βϊθη μϋτρων περύπου), η αβυςςαύα (abyssal), που αντιςτοιχεύ ςτισ ωκεϊνιεσ υποθαλϊςςιεσ πεδιϊδεσ (μϋχρι τα μϋτρα) και η αδαύα (hadal), που αντιςτοιχεύ ςτισ μεγϊλεσ υποθαλϊςςιεσ τϊφρουσ με βϊθοσ μεγαλύτερο από μϋτρα. τισ περιοχϋσ αυτϋσ ζουν οργανιςμού με ειδικϋσ προςαρμογϋσ που τουσ επιτρϋπουν να επιβιώνουν ςτισ ςυνθόκεσ των μεγϊλων βαθών (απόλυτο ςκοτϊδι, χαμηλό θερμοκραςύα, μεγϊλη υδροςτατικό πύεςη).

61

62

63 ΙΖΗΜΑΣΟΓΕΝΕΗ ΚΡΗΠΙΔΑ Παρϊγοντεσ που επηρεϊζουν την ιζηματογϋνεςη: Χημιςμόσ (παραγωγό αυθιγενών ορυκτών) Διακυμϊνςεισ τησ θαλϊςςιασ ςτϊθμησ (ελϋγχει την κατανομό των ιζημϊτων) Κλύμα Εύδοσ και ϋνταςη του υδρολογικού καθεςτώτοσ τησ κρηπύδασ ( ενϋργεια ) Εύδοσ και ρυθμόσ ιζηματογϋνεςησ Βιογενεύσ επιδρϊςεισ (διαμορφώνουν το υπόςτρωμα)

64 3% 80% 17%

65 Κρθπίδεσ υπό τθν επίδραςθ παλίρροιασ- (tidedominated shelves) Δϋχονται καθημερινϊ την επύδραςη ιςχυρών ρευμϊτων του πυθμϋνα. Σα παλιρροιακϊ ρεύματα εύναι αρκετϊ γρηγορότερα ςτην κρηπύδα απ ό,τι ςτον ανοικτό ωκεανό (ενιςχύονται καθώσ κινούνται ςτο ρηχό νερό). Προκαλούν ιςχυρϊ αμφύδρομα ρεύματα. Ευρεύα ποικιλύα ςτρωμϊτωςησ. υχνό μεταφορϊ ϊμμου. Φαρακτηριςτικό herringbone διαςταυρούμενη ςτρώςη

66 Κρθπίδεσ υπό τθν επίδραςθ κυελλών- (stormdominated shelves) Οι κρηπύδεσ γενικϊ επηρεϊζονται από τισ διαδικαςύεσ θύελλασ. Σα κύματα θύελλασ μπορούν να ϋχουν επιπτώςεισ μϋχρι βϊθοσ 200m. Ενεργόσ μεταφορϊ ιζημϊτων περιορύζεται ςτισ διαλεύπουςεσ θύελλεσ. Εϊν εύναι πιο ςυχνϋσ, παρϊγουν ϋνα πλόρωσ εξουςιαςμϋνο από θύελλεσ καθεςτώσ. Η ταχύτητα και η διϊρκεια του ανϋμου ϋχουν επιπτώςεισ ςτο ύψοσ κυμϊτων και την περύοδο : Ιςχυρότερη και πιό μακροχρόνια διϊρκεια θύελλασ, υψηλότερο και μεγαλύτερο μόκοσ κύματοσ.

67 Κρθπίδεσ υπό τθν επίδραςθ κυελλών- (stormdominated shelves) Ένασ τροπικόσ κυκλώνασ μπορεύ να προκαλϋςει ςημαντικϋσ μεταβολϋσ ςε μια ακτό (και ςτην κρηπύδα) Αν και απύςτευτα ςπϊνιεσ, οι μεγϊλεσ θύελλεσ ϋχουν ςημαντικϋσ επιδρϊςεισ ςτα ιζόματα κρηπύδασ τα οπούα διατηρούνται ςτο γεωλογικό αρχεύο.

68 Κρηπύδεσ υπό την επύδραςη κύματοσ- (wavedominated shelves) Κυρύαρχη περύοδοσ κύματοσ = 10 sec / Μόκοσ κύματοσ = 150m Η επιρροό ξεκινϊει από τα 75m βϊθοσ. Μεγϊλα τμόματα τησ κρηπύδασ επηρεϊζονται από κύματα. Λεπτόκοκκα ιζόματα και μικρόσ κλύμακασ ιζηματοδομϋσ

69 Κρηπύδεσ υπό την επύδραςη κύματοσ- (wavedominated shelves) Σα κύματα εύναι πιό μεταβλητϊ από τα ρεύματα : η επιρροό τουσ εξαρτϊται από τη ςυχνότητα και την ϋνταςη των θυελλών. Σα κύματα ανακατεύουν το ύζημα, δεν ειςϊγουν την κατευθυντικότητα ςτη μεταφορϊ. Σα ρεύματα μετακινούν το ύζημα που ανακατώνεται από τα κύματα. Αναδουλευμϋνα ιζόματα κρηπύδασ (επαναιώρηςη, ταξινόμηςη = ξϋπλυμα του λεπτόκοκκου υλικού).

70 ΙΖΗΜΑΣΟΓΕΝΕΗ ΚΡΗΠΙΔΑ Η ϊμεςη παροχό ιζημϊτων προσ τισ κρηπύδεσ εύναι αρκετϊ αμελητϋα, εκτόσ από ςτισ περιοχϋσ δύπλα ςτουσ πολύ μεγϊλουσ ποταμούσ και τα ςυςτόματα εκβολών. Σο περιςςότερο ύζημα μετακινεύται εξωτερικϊ παρϊλληλα ςτισ ακτϋσ λόγω τησ παρουςύασ των παρϊλληλων με την ακτό κυματογενών ρευμϊτων (lonshore drift). όμερα, 50% των παγκόςμιων κρηπύδων αποτελούν υπολεύμματα τησ τελευταύασ χαμηλόσ ςτϊθμησ τησ θϊλαςςασ. Αποτελούν, αυτόν την περύοδο, περιοχϋσ επαναεπεξεργαςύασ και απούκιςησ από βενθικό πανύδα, με ελϊχιςτη ωσ καμύα ενεργό ιζηματογϋνεςη.

71 Παροχι ιηιματοσ Φερςογενόσ ειςροό χερςαύα ιζόματα κοντϊ ςτην ακτό, κυρύωσ ςε υψηλϊ γεωγραφικϊ πλϊτη. Βιογενόσ παραγωγικότητα Επικρατεύ η ανθρακικό ιζηματογϋνεςη. Η απόθεςη του ιζόματοσ εξαρτϊται: Ρυθμόσ παροχόσ Εϊν αυτό εύναι εν αιωρόςει Επαναεπεξεργαςύα

72 Μθχανιςμοί μετακίνθςθσ ιηιματοσ 4 κύριοι μηχανιςμού μετακύνηςησ ιζόματοσ Κύματα Παλύρροιεσ Ρεύματα Βαρύτητα

73 Είδοσ και Ρυκμόσ ιηθματογζνεςθσ Κανονικό Ιςορροπύα μεταξύ ειςροόσ ιζόματοσ και παρουςύασ των παρϊλληλων με την ακτό κυματογενών ρευμϊτων (lonshore drift): κλαςικό παρϊκτια ςφόνα ιζημϊτων Τψηλόσ ενϋργειασ ακτογραμμό Ιλύσ μεταφϋρεται από την επϊκτια ζώνη (nearshore) καλύπτοντασ μεγϊλο τμόμα τησ κρηπύδασ πριν αυτό αποτεθεύ τελικϊ. Πολύ υψηλό ιζηματογϋνεςη Ίζημα καλύπτει όλη την κρηπύδα. Αυτό ςυμβαύνει μόνον ςτισ κρηπύδεσ γειτονικϊ 12 ποταμών ςτον κόςμο (π.χ. Μιςςιςςιππόσ).

74 Ο ρυθμόσ παροχόσ ιζόματοσ υπερβαύνει τον ρυθμό δημιουργύασ διαθϋςιμου χώρου με αποτϋλεςμα τη διαςπορϊ του ιζόματοσ. Επικρατεύ η απόςυρςη

75 Ο ρυθμόσ ανύψωςησ τησ ςτϊθμησ τησ θϊλαςςασ και τησ μεταφορϊσ/διαςπορϊσ ιζόματοσ υπερβαύνει τον ρυθμό παροχόσ ιζόματοσ. Επικρατεύ η επύκλυςη

76 Κατανομι ιηιματοσ Early Conceptual Model (Marr, 1929) Ποικύλη Ζώνη : Η εςωτερικό περιοχό χαρακτηρύζεται από ποικιλύα ςε μϋγεθοσ αλλϊ γενικώσ αδρομερό (> 63 μm) ιζόματα. Ζώνη λϊςπησ τησ μεςαύασ κρηπύδασ με μϋςο μϋγεθοσ κόκκου < 63 μm λόγω τησ μειωμϋνησ παρϊκτιασ ενϋργειασ. Οργανικό Ζώνη : Πελαγικϊ βιογενό ιζόματα. Αυτό η εξωτερικό μετϊβαςη προκαλεύται από τη μεύωςη του εν αιωρόςει χερςογενούσ ιζόματοσ.

77 Βιογεωχθμεία τθσ κρθπίδασ: Βιοαναμόχλευςη: οι δραςτηριότητεσ των οργανιςμών παύζουν ςημαντικό ρόλο ςτην επαναεπεξεργαςύα του ιζόματοσ. Μπορούν να ξαναθϋςουν ςε αιώρηςη μια ςημαντικό ποςότητα ιζόματοσ ούτωσ ώςτε αυτό να μεταφερθεύ με ρεύματα. Διϊςπαςη νιτρικών των ιζημϊτων: εμφανύζεται ςτα αναερόβια περιβϊλλοντα. Απελευθϋρωςη μεθανύου?

78 Από τθ κάλαςςα προσ τθν ακτι, θ ακολουκία των περιβαλλόντων είναι. : Θαλϊςςια κρηπύδα, ϊργιλοσ με λύγη ϊμμο Εγγύτερη κρηπύδα (επϊνω από τη βϊςη κυμϊτων θύελλασ) εναλλαγϋσ ϊμμων και αργύλων, διαλεύπουςα απόθεςη, αποθϋςεισ θυϋλλησ HCS Μϋτωπο ακτόσ, (πϊνω από τη βϊςη κύματοσ ςε καλό καιρό, κϊτω από το επύπεδο χαμηλότερησ παλύρροιασ), ϊμμοι, ςυνιζηματογενεύσ ςυμμετρικϋσ ρυτιδώςεισ, ςκαφοειδόσ διαςταυρούμενη ςτρώςη, ελαςματοειδόσ ςτρώςη, το μϋγεθοσ του κόκκου αυξϊνει προσ τα πϊνω Προϊκτια ζώνη (ζώνη θραύςησ κύματοσ) γωνιώδησ ελαςματοειδόσ ςτρώςη, ςκαφοειδόσ διαςταυρούμενη ςτρώςη ςε περύπτωςη υψηλόσ παλύρροιασ. Οπιςθοαιγιαλόσ (ςπανύωσ διατηρεύται) Αμμώδεισ θύνεσ (αιολικϋσ) Λιμνοθϊλαςςα -- ϊργιλοι, ανεκτικό πανύδα, πλούςια ςε οργανικό υλικό. Ελοσ υψηλόσ αλμυρότητασ- ϊργιλοι πλούςιοι ςε οργανικό υλικό, λιγνύτεσ, τύρφη

79 Μεταφορά, απόκεςθ και διάβρωςθ ςτθν επάκτια ηώνθ (near-shore) Ζώνη απόςβεςησ Ζώνη διαβροχόσ Ζώνη θραύςησ Αιολικϋσ Θύνεσ Ζώνη παλινδρόμηςησ κύματοσ Ακτό Προϊκτια ζώνη Μϋτωπο ακτόσ Μεταβατικό ζώνη προσ τη ζώνη μακριϊ από την ακτό Ζώνη μακριϊ από την ακτό Οπιςθοαιγιαλόσ Αυχϋνασ

80 Κριτιρια για τθν αναγνώριςθ των περιβαλλόντων ρθχισ κάλαςςασ Βιολογικϊ Αςπόνδυλα απολιθώματα (ςτενόαλα) Κορϊλια, κεφαλόποδα, βριόζωα, τρηματοφόρα Ιχνοαπολιθώματα Υϊςη Cruziana (υψηλόσ ενϋργεια υφαλοκρηπύδα) Ορυκτολογικϊ Αυθιγενό ορυκτϊ (γλαυκονύτησ, χαμοςύτησ, φωςφορικϊ) Ιζηματολογικϊ

81 Σαξινόμθςθ των φάςεων ρθχισ κάλαςςασ υνθόκεσ φυςικόσ ενϋργειασ, μεταβολϋσ ςτην παροχό ιζόματοσ. Αμμώδεισ αποθϋςεισ (90-100%) Μικτϋσ αμμώδεισ και ιλυώδεισ αποθϋςεισ (ετερολιθικϋσ, 20-90% ϊμμοσ). Ιλυώδεισ αποθϋςεισ

82