REVIEW ... Ι. Πανταζόπουλος, 1 Χ. Καμπόλης, 2 Κ. Αξιώτου, 3 Α. Λουκέρη, 4 Γ. Τσουκαλάς, 1 Α. Κουτσούκου 5

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "REVIEW ... Ι. Πανταζόπουλος, 1 Χ. Καμπόλης, 2 Κ. Αξιώτου, 3 Α. Λουκέρη, 4 Γ. Τσουκαλάς, 1 Α. Κουτσούκου 5"

Transcript

1 REVIEW ÁÑ ÅÉÁ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ 2015, 32(6): Φλεγμονώδεις μεσολαβητές στη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια Ανασκόπηση των παθογενετικών μηχανισμών και της αποτελεσματικότητας των νέων στοχευμένων θεραπειών Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) επηρεάζει περίπου 210 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως και προβλέπεται να είναι η τρίτη κύρια αιτία θανάτου μέχρι το Οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί που οδηγούν στην ανάπτυξη και στην εξέλιξη της νόσου είναι πολύπλοκοι. Ολοένα και περισσότερα στοιχεία δείχνουν ότι η χρόνια φλεγμονή, η έμφυτη και η επίκτητη ανοσία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και στην εξέλιξη της ΧΑΠ. Κατά συνέπεια, μια λογική προσέγγιση της θεραπείας της είναι η καταστολή της φλεγμονώδους απάντησης. Η παρούσα ανασκόπηση παρέχει μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με επιλεγμένους μεσολαβητές της φλεγμονής που σχετίζονται με τα λεμφοκύτταρα και τις προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες, οι οποίες εμπλέκονται ιδιαίτερα στην παθογένεση της νόσου. Επίσης, συζητά τον πιθανό ρόλο των νέων στοχευμένων θεραπειών. Copyright Athens Medical Society ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE 2015, 32(6): Ι. Πανταζόπουλος, 1 Χ. Καμπόλης, 2 Κ. Αξιώτου, 3 Α. Λουκέρη, 4 Γ. Τσουκαλάς, 1 Α. Κουτσούκου 5 1 4η Πνευμονολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία», Αθήνα 2 Τμήμα Παθολογικής Φυσιολογίας, Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Λαϊκό», Αθήνα 3 Γ Παθολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο «Τζάνειο», Πειραιάς 4 Κέντρο Αναπνευστικής Ανεπάρκειας, Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία», Αθήνα 5 Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, Α Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία», Αθήνα Inflammatory mediators in chronic obstructive pulmonary disease: Review of related pathogenic mechanisms and efficacy of novel targeted therapies Abstract at the end of the article Λέξεις ευρετηρίου Ιντερλευκίνες Προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες TNF-α Φλεγμονώδεις μεσολαβητές ΧΑΠ Υποβλήθηκε Εγκρίθηκε ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) αναδεικνύεται σε ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα υγείας της εποχής μας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), 3,1 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από ΧΑΠ το 2012 (5,6% όλων των θανάτων σε παγκόσμιο επίπεδο), γεγονός που καθιστά τη ΧΑΠ την τρίτη κύρια αιτία θανάτου μετά τα οξέα στεφανιαία σύνδρομα και τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. 1 Παρ όλα αυτά, ακόμη και στις ημέρες μας, η ΧΑΠ υποδιαγιγνώσκεται, γεγονός που αυτόματα αυξάνει τον επιπολασμό, τη νοσηρότητα και τη θνητότητα της νόσου, καθώς επίσης αυξάνει την ήδη σημαντική κοινωνική και οικονομική επιβάρυνση. Η ΧΑΠ εκτιμάται ότι μπορεί να οδηγήσει σε χρεοκοπία ακόμη και τα πιο εύρωστα και οργανωμένα συστήματα υγείας.

2 702 Ι. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ και συν Όπως περιγράφηκε το 2014 στην αναθεωρημένη έκθεση της παγκόσμιας πρωτοβουλίας για τη ΧΑΠ (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease, GOLD), ο ορισμός της ΧΑΠ είναι εξ ολοκλήρου βασισμένος στην προσβολή της αναπνευστικής λειτουργίας (περιορισμός της ροής του αέρα). 2 Όμως, η ΧΑΠ δεν είναι μόνο μια νοσολογική οντότητα, αλλά ένα σύμπλεγμα από διαφορετικές μορφολογικές φόρμες με διακριτά δομικά, λειτουργικά, κυτταρικά χαρακτηριστικά που συμβάλλουν στον περιορισμό της ροής του αέρα και περιλαμβάνει το εμφύσημα, τη χρόνια βρογχίτιδα και τη νόσο των μικρών αεραγωγών (βρογχιολίτιδα). Ο φαινότυπος της ΧΑΠ εξαρτάται από τη συμμετοχή κάθε μίας από τις παραπάνω μορφολογικές μορφές στον περιορισμό της ροής του αέρα, η οποία μπορεί να ποικίλλει μεταξύ των ασθενών, έχοντας ως αποτέλεσμα ένα ευρύ κλινικό φάσμα. 2 Η έκθεση σε εισπνεόμενους ρύπους, με το κάπνισμα να είναι ο πρωταρχικός περιβαλλοντικός παράγοντας κινδύνου, ακολουθούμενο από άλλες μορφές περιβαλλοντικής (π.χ. καπνός από καύση ξύλου) και επαγγελματικής έκθεσης, σε συνδυασμό με τη γενετική ευαισθησία και ιογενείς ή μικροβιακές λοιμώξεις που επιδεινώνουν την ανοσιακή απάντηση του ξενιστή, είναι οι κύριες μεταβλητές που καθορίζουν τους παθογενετικούς μηχανισμούς της ΧΑΠ. 3,4 Το οξειδωτικό stress, η φλεγμονή και η διαταραχή της ισορροπίας πρωτεασών/αντιπρωτεασών περιλαμβάνονται επίσης στους θεμελιώδεις μηχανισμούς που εμπλέκονται στην παθογένεση της ΧΑΠ. 5 Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια έχει αναδυθεί ο πιθανός ρόλος της κυτταρικής απόπτωσης, της κυτταρικής γήρανσης και του πολλαπλασιασμού στην παθογένεια της ΧΑΠ. 6 Επομένως, είναι προφανές ότι η ΧΑΠ είναι μια σύνθετη φλεγμονώδης νόσος που περιλαμβάνει πολλούς διαφορετικούς τύπους φλεγμονωδών και δομικών κυττάρων με ικανότητα απελευθέρωσης πολλαπλών φλεγμονωδών μεσολαβητών. Με βάση αυτό, μπορεί να υποτεθεί ότι οι ανταγωνιστές των εν λόγω μεσολαβητών ίσως να έχουν κάποιο θεραπευτικό ρόλο στη ΧΑΠ. Σκοπός της παρούσας ανασκόπησης είναι η παρουσίαση της τρέχουσας βιβλιογραφίας σχετικά με επιλεγμένους φλεγμονώδεις μεσολαβητές που σχετίζονται με λεμφοκύτταρα και προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες, οι οποίες έχουν ενοχοποιηθεί για την παθογένεση της νόσου, και επίσης να συζητηθεί ο πιθανός ρόλος των νέων στοχευμένων θεραπειών έναντι των μεσολαβητών αυτών της φλεγμονής. 2. ΜΕΘΟΔΟΣ Ανατρέξαμε στη μηχανή αναζήτησης βιοϊατρικών ερευνών PubΜed, χρησιμοποιώντας τη φράση-κλειδί proinflammatory mediators AND COPD (chronic obstructive pulmonary disease) και T-cell related cytokines AND COPD. Όσον αφορά στις προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες, οι δείκτες με το μεγαλύτερο αριθμό αναφορών ήταν o TNF-α, η IL-1β και η IL-6. Από τις κυτταροκίνες που σχετίζονται με Τ-κύτταρα, ο μεγαλύτερος αριθμός αναφορών αφορούσε στις IL-17, 21, 22 και στην οικογένεια της IL-12. Στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκαν επί μέρους και οι αντίστοιχες κυτταροκίνες ξεχωριστά ως λέξεις-κλειδιά, ενώ αποκλείστηκαν άρθρα δημοσιευμένα σε γλώσσες εκτός της αγγλικής, καθώς και άρθρα δημοσιευμένα πριν από το ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ Οι παθολογικές αλλαγές που σχετίζονται με τη ΧΑΠ μπορεί να αφορούν στους μεγάλους κεντρικούς ή και μικρούς περιφερικούς αεραγωγούς, στο πνευμονικό παρέγχυμα, στο βρογχικό αυλό ή και στις πνευμονικές αρτηρίες. 7 Η φλεγμονή των μεγάλων αεραγωγών περιλαμβάνει υποεπιθηλιακή διήθηση από μακροφάγα, Τ-λεμφοκύτταρα (ιδίως τα CD8 + ), ουδετερόφιλα (συνήθως στη βαριά ΧΑΠ) ή και ηωσινόφιλα (κατά τη διάρκεια των παροξύνσεων της ΧΑΠ), υπερπλασία των καλυκοειδών κυττάρων και υπερέκκριση βλέννης λόγω υπερτροφίας και φλεγμονής των βλεννογόνων αδένων. 7 Η νόσος των μικρών αεραγωγών περιλαμβάνει κυρίως φλεγμονή των βρογχιολίων και διήθηση από Τ-λεμφοκύτταρα (κυρίως CD8 + ), υπερπλασία των καλυκοειδών κυττάρων, υπερτροφία των λείων μυϊκών ινών ή και ίνωση του τοιχώματος των αεραγωγών. Όσον αφορά στο πνευμονικό παρέγχυμα, η ΧΑΠ οδηγεί σε ενεργοποίηση των CD8 + Τ-λεμφοκυττάρων, καταστροφή των κυψελιδικών διαφραγμάτων, μη αναστρέψιμη απώλεια της ελαστικής επαναφοράς των πνευμόνων και διεύρυνση των αεροχώρων. Οι βρογχικοί αυλοί πληρούνται με ουδετερόφιλα και βύσματα βλέννης, ενώ οι πνευμονικές αρτηρίες μπορεί να παρουσιάζουν φλεγμονή του έξω χιτώνα (adventitia) (κυρίως οδηγούμενη από τα CD8 + Τ-λεμφοκύτταρα), ενδοθηλιακή δυσλειτουργία και πάχυνση του έσω και λιγότερο συχνά του μέσου χιτώνα. 8 Η φλεγμονή στη ΧΑΠ είναι χρόνια, εμμένουσα και συστηματική. Η διακοπή του καπνίσματος δεν διακόπτει την εξέλιξη της νόσου, επιτρέποντας έτσι την υπόθεση ότι οι ενδογενείς αυτοάνοσοι ή οι σχετιζόμενοι με φλεγμονώδεις λοιμώξεις μηχανισμοί μπορεί να καθοδηγούν την εμμένουσα φλεγμονώδη διαδικασία. 9 Επίσης, η ΧΑΠ είναι μια πνευμονική νόσος με πολλαπλές συστηματικές επιπτώσεις εξαιτίας των διαμεσολαβητών φλεγμονής που διαχέονται στη συστηματική κυκλοφορία.

3 ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ 703 Τόσο η φυσική (έμφυτη) όσο και η επίκτητη ανοσία έναντι εξωτερικών παθογόνων, καθώς και η ανάπτυξη αυτοανοσίας, συμμετέχουν στη χρόνια φλεγμονή της ΧΑΠ, η οποία χαρακτηρίζεται από συσσώρευση ουδετεροφίλων, μακροφάγων, Β-κυττάρων, CD4 +, CD8 + T-κυττάρων και ηωσινοφίλων, κυρίως στους μικρούς αεραγωγούς. 8,10 Ο βαθμός της φλεγμονής αυξάνει ανάλογα με το στάδιο της νόσου κατά GOLD. 2 Τα εν λόγω κύτταρα αλληλεπιδρούν με τα δομικά κύτταρα των αεραγωγών, το πνευμονικό παρέγχυμα και τα πνευμονικά αγγεία, και η ενεργοποίησή τους από τον καπνό του τσιγάρου ή άλλες ερεθιστικές ουσίες οδηγεί στην απελευθέρωση φλεγμονωδών μεσολαβητών, ενζύμων και αντιδραστικών ριζών οξυγόνου (ROS). 11 Η έμφυτη ανοσία είναι η πρώτη γραμμή άμυνας κατά των εξωτερικών παθογόνων, η οποία παρέχει μια ταχεία αρχική απάντηση, αλλά στερείται ειδικότητας και μνήμης. Τα ουδετερόφιλα, τα μακροφάγα, τα φυσικά κύτταραφονείς (natural killer cells [NK-cells]), τα βασεόφιλα, τα μαστοκύτταρα, τα ηωσινόφιλα και τα δενδριτικά κύτταρα αποτελούν τα κυτταρικά στοιχεία της έμφυτης ανοσίας. 9,10 Τα δενδριτικά κύτταρα συχνά θεωρούνται ο σύνδεσμος μεταξύ έμφυτης και ειδικής ανοσίας. Από την άλλη πλευρά, η επίκτητη (ειδική) ανοσία εμπεριέχει τόσο χυμικά (ειδικά αντισώματα) όσο και κυτταρικά (Β- και Τ-λεμφοκύτταρα) συστατικά και ενεργοποιεί μια αντίδραση που χαρακτηρίζεται από ειδικότητα και μνήμη. Η παθολογική ενεργοποίησή της από αυτοαντιγόνα και η επαγωγή αυτοανοσίας αποτελούν μια άλλη πτυχή της ειδικής ανοσίας. 12 Η ενεργοποίηση της ειδικής ανοσίας, όπως αντικατοπτρίζεται από την αύξηση των Τ-κυττάρων στους μικρούς αεραγωγούς και στο πνευμονικό παρέγχυμα, αφορά κυρίως στα πιο σοβαρά στάδια της ΧΑΠ (GOLD III και IV), ενώ η ενεργοποίηση της έμφυτης ανοσίας αναφέρεται στα πρώιμα στάδια (GOLD στάδια I και II). 13 Τέλος, στις φλεγμονώδεις νόσους των αεραγωγών όπως η ΧΑΠ, η χρόνια φλεγμονή πυροδοτείται και διαιωνίζεται από φλεγμονώδεις μεσολαβητές. Οι φλεγμονώδεις μεσολαβητές στη ΧΑΠ έχουν ποικίλους ρόλους, όπως προσέλκυση φλεγμονωδών κυττάρων από την κυκλοφορία (χημειοτακτικοί παράγοντες), ενίσχυση της φλεγμονώδους διαδικασίας (προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες) και επαγωγή δομικών μεταβολών (αυξητικοί παράγοντες). 13 Αυτοί οι μεσολαβητές προέρχονται όχι μόνο από ενεργοποιημένα φλεγμονώδη κύτταρα (π.χ. κυψελιδικά μακροφάγα, ουδετερόφιλα, Τ-λεμφοκύτταρα), αλλά επίσης και από δομικά κύτταρα των αεραγωγών (π.χ. επιθηλιακά, ενδοθηλιακά, ινοβλάστες), τα οποία μετατρέπονται σε κύτταρα που παράγουν μεσολαβητές της φλεγμονής. 14 Είναι σημαντικό να επισημανθεί το γεγονός ότι η φλεγμονή των αεραγωγών αρχίζει σε πρώιμα στάδια της ΧΑΠ και εξελίσσεται για χρόνια μέχρι την έναρξη κλινικών συμπτωμάτων ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ 4.1. Προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες Ο παράγοντας νέκρωσης όγκων (ΤΝF-α), η ιντερλευκίνη- 1b (IL-1b), η ιντερλευκίνη-6 (IL-6), o παράγοντας διέγερσης αποικιών των κοκκιοκυττάρων-μονοκυττάρων (GM-CSF) και ο παράγοντας διέγερσης αποικιών των κοκκιοκυττάρων (G-CSF) είναι οι προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες που σχετίζονται κυρίως με τη ΧΑΠ, ενώ υπάρχουν στοιχεία που αφορούν στο ρόλο της IL-32 και της στρωματικής θυμικής λεμφοποιητίνης (thymic stromal lymphopoietin, TSLP). 15 Οι προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες αυξάνονται στη ΧΑΠ και φαίνεται να ενισχύουν τη φλεγμονή, εν μέρει μέσω της ενεργοποίησης του παράγοντα μεταγραφής του πυρήνα (NF-κB), οδηγώντας έτσι στην αύξηση της έκφρασης πολλαπλών φλεγμονωδών γονιδίων. 15 Συχνά, τα εν λόγω μόρια συνδέονται με τη σοβαρότητα της νόσου TNF-α. Ο TNF-α υπάρχει σε δύο μορφές: μια πρόδρομη μορφή συνδεδεμένη με την κυτταρική μεμβράνη (pro TNF-α με 233 αμινοξέα και μοριακό βάρος [ΜΒ] 26 kda) και μια διαλυτή μορφή (157 μη γλυκοζυλιωμένα αμινοξέα και ΜΒ 17 kda). Έχει δειχθεί ότι η μετατροπή της πρόδρομης μορφής στο βιολογικά δραστικό TNF-α διαμεσολαβείται από μια μεταλλοπρωτεϊνάση που ονομάζεται μετατρεπτικό ένζυμο του TNF-α (TACE). 16 Ο TNF-α παράγεται και εκκρίνεται από μια ποικιλία κυττάρων, περιλαμβανομένων των επιθηλιακών κυττάρων, των μακροφάγων, των Τ-λεμφοκυττάρων, των λείων μυϊκών κυττάρων των αεραγωγών και των μαστοκυττάρων. 16 Τα μακροφάγα θεωρούνται η κύρια πηγή του TNF-α. 17 Η έκκριση του TNF-α από μονοκύτταρα/μακροφάγα ενισχύεται σημαντικά από άλλες κυτταροκίνες, όπως η IL-1, ο GM-CSF και η ιντερφερόνη-γ (IFN-γ). 17 Ο TNF-α προάγει τη φλεγμονή με διέγερση των οδών του NF-κB και της p38 MAP κινάσης (MAPK). Επίσης, ενεργοποιεί τον παράγοντα μεταγραφής NF-κB, ο οποίος αλλάζει τη μεταγραφή φλεγμονωδών γονιδίων, περιλαμβανομένων των κυτταροκινών, των χημειοκινών και των πρωτεασών, στα επιθηλιακά κύτταρα και στα μακροφάγα. 16 Ομοίως, ενεργοποιεί τη MAPK, η οποία με τη σειρά της μπορεί να ενεργοποιήσει μια παρόμοια ομάδα γονιδίων και να αλληλεπιδράσει με το μονοπάτι του NF-κB. 14 Ειδικότερα, ο TNF-α αυξάνει την απελευθέρωση της IL-8 από τα επιθηλιακά κύτταρα και τα ουδετερόφιλα των αεραγωγών μέσω ενεργοποίησης της μεταγραφής του γονιδίου της IL-8. Στους ασθενείς με ΧΑΠ, μπορεί επίσης να αυξήσει την έκφραση και τα επίπεδα του διακυτταρικού μορίου προσκόλλησης 1 (intercellular adhesion molecule 1, ICAM-1) στον ορό, την παραγωγή των μεταλλοπρωτεϊνασών της θεμέλιας ουσίας (matrix metalloproteinases, MMPs) από τα μακροφάγα και της

4 704 Ι. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ και συν γλυκοπρωτεΐνης τενασκίνης από τα βρογχικά επιθηλιακά κύτταρα, και να αναστείλει την έκφραση των πρωτεϊνών των σκελετικών μυών, προκαλώντας έτσι την απόπτωση των σκελετικών μυϊκών κυττάρων. 18 Αυξημένα επίπεδα του TNF-α και των διαλυτών υποδοχέων του έχουν μετρηθεί στα πτύελα των ασθενών με ΧΑΠ, κατά τη διάρκεια των παροξύνσεων. 19,20 Οι συγκεντρώσεις του TNF-α στον ορό, καθώς επίσης και η έκκρισή του από τα μονοκύτταρα, είναι ιδιαίτερα αυξημένα στο υποσύνολο των ασθενών με ΧΑΠ και απώλεια βάρους ή καχεξία. 21 Σε αυτό το πλαίσιο, οι στρατηγικές έναντι του TNF-α θα μπορούσαν να αποτελούν το κλειδί σε μια προσπάθεια να ανασταλεί η φλεγμονή της ΧΑΠ. 22 Οι εν λόγω στρατηγικές περιλαμβάνουν: (α) Τα εξανθρωποποιημένα μονοκλωνικά αντισώματα εναντίον του TNF-α (π.χ. infliximab, adalimumab, certolizumab pegol, golimumab), (β) τα εξανθρωποποιημένα μονοκλωνικά αντισώματα κατά του υποδοχέα του TNF-α (π.χ. etanercept), (γ) τους αναστολείς TACE (π.χ. PKF , PKF ), (δ) τους αναστολείς παραγωγής του TNF-α και (ε) τα αντιπληροφοριακά ολιγονουκλεοτίδια, τα οποία κατευθύνονται έναντι μορίων mrna που κωδικοποιούν τον TNF-α. 22 Στο εμπόριο υπάρχουν τρεις βιολογικοί παράγοντες που αναστέλλουν τον TNF-α: Ετανερσέπτη, ινφλιξιμάμπη και ανταλιμουμάμπη. Επίσης, είναι υπό ανάπτυξη δύο ακόμη αναστολείς του TNF-α, η πεγκυλιωμένη σερτολιζουμάμπη και η γκολιμουμάμπη. Λόγω της αποτελεσματικότητάς τους στην αγωγή φλεγμονωδών νόσων, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου, θεωρήθηκε ότι η χρήση τους θα μπορούσε να επεκταθεί και στη ΧΑΠ. 22 Δυστυχώς, όμως, η ινφλιξιμάμπη απέτυχε να παρέχει οποιαδήποτε κλινικά ή και λειτουργικά οφέλη στους ασθενείς με ΧΑΠ Επί πλέον, παρατηρήθηκε σοβαρή τοξικότητα με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα και ανάπτυξη πνευμονίας. 22,26 Από την άλλη πλευρά, η ετανερσέπτη βρέθηκε να μειώνει τη συχνότητα των παροξύνσεων σε ασθενείς με ΧΑΠ που θεραπεύονταν για ρευματοειδή αρθρίτιδα. 27 Η θεωρία ότι η θεραπεία κατά του TNF-α θα μπορούσε να είναι πιο ωφέλιμη για τις παροξύνσεις παρά ως θεραπεία συντήρησης για τη ΧΑΠ καταρρίφθηκε από μια πρόσφατη τυχαιοποιημένη μελέτη, που απέτυχε να δείξει σημαντικό πλεονέκτημα της ετανερσέπτης, αναστολέα TNF-α, έναντι της πρεδνιζόνης στη θεραπεία των παροξύνσεων της ΧΑΠ IL-1β. Η προφλεγμονώδης κυτταροκίνη IL-1β παράγεται κυρίως από τα μονοκύτταρα, τα μακροφάγα και τους ινοβλάστες και αποτελεί έναν ισχυρό ενεργοποιητή των κυψελιδικών μακροφάγων σε ασθενείς με ΧΑΠ, ενισχύοντας την παραγωγή ποικίλων προφλεγμονωδών μεσολαβητών που εμπλέκονται στην παθογένεση της ΧΑΠ, περιλαμβανομένων των IL-2, -6, -8, RANTES (regulated on activation, normal T-cell expressed and secreted), GM-CSF, IFN-γ και TNF-α. 29 Η IL-1β ενέχεται επίσης στη ρύθμιση ελαστολυτικών πρωτεασών, όπως η MMP-9, στην επαγωγή του πολλαπλασιασμού των ινοβλαστών και την έκφραση του ICAM-1 από τα ενδοθηλιακά κύτταρα. 14,22 Επίσης, έχει συνδεθεί με την εμφάνιση καχεξίας. 30 Τα ανοσοαντιδραστικά για την IL-1β και την IL-1α κύτταρα αυξάνονται στις βρογχικές βιοψίες σε ασθενείς με σταθερή ΧΑΠ, 31 αλλά το εν λόγω εύρημα δεν επιβεβαιώθηκε για την IL-1β σε μια πιο πρόσφατη μελέτη. 32 Επίσης, αυξημένα επίπεδα IL-1β έχουν ανευρεθεί στον ορό, στα πτύελα και στο υγρό του βρογχοκυψελιδικού εκπλύματος (BAL) σε ασθενείς με σταθερή ΧΑΠ Σε εξέλιξη βρίσκονται κλινικές μελέτες που κατευθύνονται προς την ανάπτυξη θεραπειών οι οποίες έχουν ως στόχο την IL-1. Η κανακινουμάμπη (canakinumab), ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που εξουδετερώνει την IL-1β, αποδείχθηκε πρόσφατα αναποτελεσματικό στη θεραπεία της σταθερής ΧΑΠ, 37 αλλά μια κλινική δοκιμή με ένα νέο αντίσωμα που παρεμποδίζει τη δράση της IL-1β, το MEDI8986, βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη IL-6. Τόσο τα φλεγμονώδη (μονοκύτταρα, μακροφάγα, Β-λεμφοκύτταρα, Τ-λεμφοκύτταρα) όσο και τα δομικά κύτταρα (ινοβλάστες, επιθηλιακά κύτταρα) θεωρούνται από τις κύριες πηγές της IL-6. Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι η IL-6 συνδέει τη φυσική με την επίκτητη ανοσία και συμβάλλει στην παθογένεση της αυτοάνοσης απόκρισης που παρατηρήθηκε στους πνεύμονες ασθενών με πιο σοβαρή ΧΑΠ. Οι συγκεντρώσεις της IL-6 αυξάνονται στα πτύελα, στο βρογχοκυψελιδικό έκπλυμα και στο συμπύκνωμα του εκπνεόμενου αέρα των ασθενών με ΧΑΠ, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των παροξύνσεων Επιπλέον, η IL-6 εμπλέκεται στους μηχανισμούς της συστηματικής φλεγμονής της ΧΑΠ και στην επιδείνωση των συν-νοσηροτήτων, δεδομένου ότι μπορεί να συμβάλλει στην εξασθενημένη λειτουργία των ενδοθηλιακών κυττάρων, στην αντίσταση στην ινσουλίνη, στην οστεοπόρωση και στην κατάθλιψη. Οι συγκεντρώσεις της IL-6 στο πλάσμα συσχετίζονται με αυξημένα επίπεδα C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP), διά μέσου μηχανισμών που οδηγούν στην απελευθέρωση της CRP από το ήπαρ. 42 Ένα αντίσωμα που παρεμποδίζει τους υποδοχείς της IL-6 (τοκιλιζουμάμπη, tocilizumab) είναι αποτελεσματικό στη θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας και των φλεγμονωδών νόσων του εντέρου, αλλά δεν έχει ακόμη εξεταστεί σε ασθενείς με ΧΑΠ. 43 Αυτή η στρατηγική μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματική στην αντιμετώπιση των συννοσηροτήτων της ΧΑΠ. Αρκετά αντισώματα κατά της IL-6 έχουν αναπτυχθεί και χρησιμοποιούνται σε κλινικές δοκιμές για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα και διάφορους τύπους καρ-

5 ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ 705 κίνου με μερική έως τώρα αποτελεσματικότητα, αλλά δεν υπάρχουν δεδομένα για τη χρήση τους σε ασθενείς με ΧΑΠ Κυτταροκίνες που σχετίζονται με Τ-κύτταρα Αφού η επίκτητη ανοσία και τα Τ-λεμφοκύτταρα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη φλεγμονώδη απόκριση που λαμβάνει χώρα στη ΧΑΠ, είναι σημαντικό να αναγνωριστούν διακριτά πρότυπα έκκρισης κυτταροκινών από τα Τ-κύτταρα, όπως οι Th17 κυτταροκίνες, μέλη της οικογένειας των IL-12 και IL Th17 κύτταρα. Τα Th17 κύτταρα αποτελούν μια νέα κατηγορία Τ-βοηθητικών κυττάρων που περιγράφηκαν το 2005, τα οποία εκκρίνουν την IL-17A, την IL-17F, την IL-21 και την IL Τα εν λόγω κύτταρα παράγουν την κυτταροκίνη CCL20 (chemokine [C-C motif] ligand 20), τον GM-CSF, τις IL-8, IL-26 και IL-10, αν και πολλές από αυτές τις κυτταροκίνες δεν είναι ειδικές για τα Th17 κύτταρα. 45 Η διαφοροποίηση των παρθένων (naïve) Τ-κυττάρων προς ένα φαινότυπο Th17 υποστηρίζεται από αρκετές κυτταροκίνες, περιλαμβανομένων του αυξητικού παράγοντα TGF-β και των φλεγμονωδών κυτταροκινών, όπως οι IL-6, IL-21, IL-1β, και IL ,45 Η εν λόγω διακριτή γενεαλογία των Τ-κυττάρων και των μορίων τελεστών τους, όπως οι IL-17, IL-21, IL-22, GM-CSF και CCL20, εμπλέκεται στην κάθαρση από εξωκυττάρια παθογόνα, καθώς και στην παθογένεση πολλών αυτοάνοσων και φλεγμονωδών νόσων IL-17. H οικογένεια της IL-17 αποτελείται από έξι μέλη κυτταροκινών (IL-17A έως IL-17F) και πέντε υποδοχείς (IL-17RA έως IL-17RE). 46 Η IL-17, γνωστή και ως IL-17A, παράγεται κυρίως από τα CD4 + και CD8 + T-κύτταρα, 47 γνωστά ως Th17 και Tc17 κύτταρα, αλλά επίσης και από άλλα κύτταρα, περιλαμβανομένων των NKT-κυττάρων, των μακροφάγων, των δενδριτικών κυττάρων και των B-κυττάρων. 48 Η IL-17 μπορεί να παραχθεί in vitro από διάφορους συνδυασμούς των TGF-β, IL-1β, IL-2, IL-6, IL-15, IL-18, IL-21 και IL-23. Οι IL-17A και IL-17F είναι κατά 50% ομόλογες και μοιράζονται όμοιες λειτουργίες. Η IL-17A και η συγγενής IL-17F συνδέονται με τη φλεγμονή της ΧΑΠ που προκαλείται από τα ουδετερόφιλα, επάγοντας την απελευθέρωση ουσιών με χημειοτακτική δράση προς τα ουδετερόφιλα, όπως οι CXCL1 (chemokine [C-X-C motif] ligand 1), CXCL8, CCL20 και GM-CSF, από επιθηλιακά και λεία μυϊκά κύτταρα των αεραγωγών. Επιπρόσθετα, η IL-17 έχει επίδραση στα περισσότερα παρεγχυματικά κύτταρα, περιλαμβανομένων των μακροφάγων και των δενδριτικών κυττάρων, που εκφράζουν υποδοχείς για IL-17 και η μεσολαβούμενη από την IL-17 σηματοδότηση επάγει τα κύτταρα-στόχους για την παραγωγή διαφόρων φλεγμονωδών μεσολαβητών, όπως ο TNF-α και η IL Η IL-17, σε συνδυασμό με την IL-6, αυξάνει την έκφραση γονιδίων που κωδικοποιούν μουκίνη (MUC5AC και MUC5B) σε ανθρώπινα επιθηλιακά κύτταρα των αεραγωγών, ενισχύοντας έτσι την υπερέκκριση βλέννης. 50 Επιπλέον, η IL-17 ενισχύει την παραγωγή της MMP-9 από τα επιθηλιακά κύτταρα των αεραγωγών και συμμετέχει επίσης στη συστολή των λείων μυϊκών ινών των ανθρώπινων αεραγωγών. 50,51 Τα επίπεδα της IL-17A στον ορό είναι αυξημένα σε ασθενείς με σταθερή ΧΑΠ σε σύγκριση με υγιείς καπνιστές και μη καπνιστές, αυξάνουν με το στάδιο της ΧΑΠ και είναι αντιστρόφως ανάλογα με τον εκπνεόμενο όγκο στο 1ο sec (FEV 1). 52 Από την άλλη πλευρά, παραμένει ασαφές εάν τα επίπεδα της IL-17A στα πτύελα είναι επίσης αυξημένα στους ασθενείς με ΧΑΠ, αν και σημαντικές αυξήσεις έχουν παρατηρηθεί στον αριθμό των IL-17A + ανοσοαντιδραστικών κυττάρων στο βρογχικό υποβλεννογόνιο χιτώνα των ασθενών με ήπια, μέτρια και σοβαρή ΧΑΠ σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου που περιελάμβανε μη καπνιστές, αλλά και στον περιφερικό πνευμονικό ιστό ασθενών με σταθερή ΧΑΠ σε σύγκριση με καπνιστές με φυσιολογική πνευμονική λειτουργία, αλλά και μη καπνιστές IL-21. Η IL-21, μέλος της οικογένειας IL-2, πραγματοποιεί τις λειτουργίες της μέσω του υποδοχέα της, ο οποίος εκφράζεται κυρίως στα Β-κύτταρα αλλά και στα Τ-λεμφοκύτταρα και σε άλλα κύτταρα μυελοειδούς προέλευσης. 57 Η IL-21 παράγεται σε μεγάλες ποσότητες από ώριμα Τh17 κύτταρα και συμμετέχει σε διάφορες διεργασίες: (α) Τη διαφοροποίηση των Τh17 κυττάρων, η οποία ενισχύεται από τον TGF-β, (β) την αναστολή της έκφρασης του παράγοντα FOXP3 (forkhead transcription factor) και ως εκ τούτου την ανάπτυξη ρυθμιστικών Τ-κυττάρων, (γ) τη διέγερση του πολλαπλασιασμού και της διαφοροποίησης των CD8 + T-κυττάρων σε συνδυασμό με τις IL-7 ή IL-15, (δ) τη συμμετοχή στη διαφοροποίηση των Β-λεμφοκυττάρων, τη σύνθεση και την αλλαγή της τάξης των αντισωμάτων (IgG1, IgG3) μέσω επαγωγής των Blimp-1 and Bcl-6 (η IL-21 μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στην αυτοανοσία μέσω του παραπάνω μηχανισμού), (ε) την επαγωγή της διαφοροποίησης και της κυτταροτοξικής δράσης των NK και NKT-κυττάρων, και (στ) τη διέγερση της παραγωγής IL-8 από τα δενδριτικά κύτταρα και τα μακροφάγα Ο ρόλος της IL-21 στη ΧΑΠ είναι αμφιλεγόμενος. Η IL- 21 αναστέλλει τη διαφοροποίηση των Tregs και διεγείρει τη διαφοροποίηση των Th17 κυττάρων σε πειραματικές μελέτες σε επίμυες. 62 Επίσης, μπορεί να αυξήσει in vitro την παραγωγή της IL-17 από τα ενεργοποιημένα ανθρώπινα Τ-κύτταρα, αναδεικνύοντας ένα δυνητικό ρόλο για την IL-21 στην παθογένεση της ΧΑΠ. 63 Ωστόσο, σε μια άλλη μελέτη, δεν φάνηκε αλλαγή στην έκφραση της IL-21 στη ΧΑΠ, 56

6 706 Ι. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ και συν Πίνακας 1. Ο ρόλος των φλεγμονωδών μεσολαβητών στην παθογένεια της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ). Φλεγμονώδεις μεσολαβητές Εκκριτικά κύτταρα Κύτταρα στόχοι Αποτέλεσμα ενεργοποίησης Στοιχεία σε ασθενείς με Στόχοι της θεραπείας σταθερή ΧΑΠ παρόξυνση ΧΑΠ Παράγοντας Αποτέλεσμα Προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες TNF-α Μακροφάγα Επιθηλιακά κύτταρα IL-8, απελευθέρωση τενασκίνης Επιθηλιακά κύτταρα Ουδετερόφιλα απελευθέρωση IL-8 Ορός T-λεμφοκύτταρα Maκροφάγα απελευθέρωση MMPs Λεία μυϊκά κύτταρα Λεία μυϊκά κύτταρα απόπτωση Μαστοκύτταρα Ενδοθηλιακά κύτταρα ICAM-1 Πτύελα Πτύελα TNF-α αντίσωμα Ινφλιξιμάμπη Κανένα όφελος Αντίσωμα κατά του υποδοχέα του TNF-α Αυξημένος κίνδυνος για καρκίνο πνεύμονα ή πνευμονία Ετανερσέπτη Κανένα όφελος έναντι των στεροειδών στη θεραπεία των παροξύνσεων της ΧΑΠ IL-1β Mονοκύτταρα/ μακροφάγα Maκροφάγα Ορός Αντίσωμα κατά IL-1β Κανακινουμάμπη Κανένα όφελος στη σταθερή ΧΑΠ Ινοβλάστες απελευθέρωση IL-2, IL-6, IL-8, RANTES Πτύελα απελευθέρωση GM-CSF, IFN-γ, TNF-α, MMP-9 BALF Ινοβλάστες Πολλαπλασιασμός MED18986 Υπό δοκιμή Ενδοθηλιακά κύτταρα έκφραση ICAM-1 IL-6 Mονοκύτταρα/ μακροφάγα Ενδοθηλιακά κύτταρα BALF Πτύελα B-, T- λεμφοκύτταρα Συστηματική φλεγμονή EBC Ορός Ινοβλάστες Αυτοανοσία Ορός Επιθηλιακά κύτταρα Ινσουλινοαντοχή T-cell related cytokines IL-17 (IL-17A) CD4 + (Th17) effector cells Επιθηλιακά κύτταρα Ορός CD8 + (Tc17) effector cells απελευθέρωση CXCL1, CXCL8, CCL20, GM-CSF Ιστός NKT-κύτταρα (χημειοτακτικά ουδετεροφίλων) Μακροφάγα έκκριση βλέννης Δενδριτικά κύτταρα απελευθέρωση MMP-9 B-κύτταρα Λεία μυϊκά κύτταρα απελευθέρωση CXCL1, CXCL8, CCL20, GM- CSF (χημειοτακτικά ουδετεροφίλων) μυϊκή σύσπαση Maκροφάγα απελευθέρωση TNF-α, IL-6 Δενδριτικά κύτταρα απελευθέρωση TNF-α, IL-6 TNF: Tumor necrosis factor, IL: Interleukin, MMP: Matrix metalloproteinase, ICAM-1: Intercellular adhesion molecule 1, RANTES: Normal T-cell expressed and secreted, CXCL: Chemokine (C-X-C motif) ligand, CCL: Chemokine (C-C motif) ligand, GM-CSF: Granulocyte monocyte-colony stimulating factor, BALF: Bronchoalveolar lavage fluid, EBC: Exhaled breath condensate, : Μη διαθέσιμες πληροφορίες

7 ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ 707 Πίνακας 1. (συνέχεια) Ο ρόλος των φλεγμονωδών μεσολαβητών στην παθογένεια της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ). Φλεγμονώδεις μεσολαβητές Εκκριτικά κύτταρα Κύτταρα στόχοι Αποτέλεσμα ενεργοποίησης Στοιχεία σε ασθενείς με Στόχοι της θεραπείας σταθερή ΧΑΠ παρόξυνση ΧΑΠ Παράγοντας Αποτέλεσμα IL-21 Th17 κύτταρα Th17 κύτταρα διαφοροποίηση Κανένα Tregs αναστολή CD8 + T-κύτταρα πολλαπλασιασμός, διαφοροποίηση B-κύτταρα διαφοροποίηση σύνθεση, αλλαγή τάξης αντισωμάτων αυτοανοσία NK, NKT-κύτταρα διαφοροποίηση, κυτταροτοξικότητα Δενδριτικά κύτταρα απελευθέρωση IL-8 Maκροφάγα απελευθέρωση IL-8 IL-22 Th17 κύτταρα Επιθηλιακά κύτταρα Ιστός NK κύτταρα λειτουργία ανοσοποιητικού φραγμού Δενδριτικά κύτταρα υπερπλασία Ινοβλάστες IL-12 Μακροφάγα Th1 κύτταρα Ιστός Δενδριτικά κύτταρα απελευθέρωση IFN-γ BALF Επιθηλιακά κύτταρα διαφοροποίηση, ενεργοποίηση IL-23 Δενδριτικά κύτταρα Th17 κύτταρα Ιστός ρύθμιση, συντήρηση, επέκταση απελευθέρωση IL-17, IL-22 απελευθέρωση IFN-γ IL-27 Th1 κύτταρα επαγωγή της IL-10 Th17 κύτταρα αρνητική ρύθμιση TNF: Tumor necrosis factor, IL: Interleukin, MMP: Matrix metalloproteinase, ICAM-1: Intercellular adhesion molecule 1, RANTES: Normal T-cell expressed and secreted, CXCL: Chemokine (C-X-C motif) ligand, CCL: Chemokine (C-C motif) ligand, GM-CSF: Granulocyte monocyte-colony stimulating factor, BALF: Bronchoalveolar lavage fluid, EBC: Exhaled breath condensate, : Μη διαθέσιμες πληροφορίες

8 708 Ι. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ και συν γεγονός που συμφωνεί με πειραματικά μοντέλα στα οποία έχει δειχθεί ότι η διαφοροποίηση του Τh-17 δεν επηρεάζεται από τη διαγραφή της IL-21 ή του υποδοχέα της IL-22. Η IL-22 ανήκει στην οικογένεια των κυτταροκινών της IL-10 και παράγεται από τα τελικά διαφοροποιημένα Th17 κύτταρα, αλλά και από άλλες υποομάδες των Τ-κυττάρων, τα NK-κύτταρα και τα ενεργοποιημένα δενδριτικά κύτταρα. Ο υποδοχέας της IL-22 (IL-22R) εκφράζεται έντονα στα επιθηλιακά κύτταρα και τους ινοβλάστες μέσα στους ιστούς, αλλά όχι στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. 57,65 Η IL-22, μέσω του συγκεκριμένου συμπλέγματος με τον υποδοχέα της, ενεργοποιεί τα ενδοκυττάρια μονοπάτια των STAT3 και MAPK. 57 Η IL-22 μπορεί να παρέχει προστασία έναντι εξωκυττάριων βακτηριακών λοιμώξεων, κυρίως σε πνευμονία από Gram( ) μικρόβια, και να επάγει την έκφραση αντιμικροβιακών παραγόντων και των β-ντιφενσινών (β-defensins) στα κερατινοκύτταρα. Επίσης, η IL-22 προάγει την επιδερμική υπερπλασία. Συνεπώς, είναι απαραίτητη για τη λειτουργία του αμυντικού φραγμού των επιθηλιακών κυττάρων. 57,66,67 Επιπρόσθετα, έχει αποδειχθεί ότι η IL-22 μπορεί να επάγει τη φλεγμονή των αεραγωγών ενεργώντας σε συνέργεια με την IL-17A. 68 Στη συγκεκριμένη μελέτη, η πνευμονική νόσος που προκλήθηκε από την μπλεομυκίνη ήταν αμβλύτερη σε επίμυες με ανεπάρκεια της IL-22 ή μετά από θεραπεία με αντισώματα που αποκλείουν την IL-22 και η συμμετοχή της IL-22 στην πνευμονική νόσο ήταν προφανής μόνο επί παρουσίας της IL-17A. Επιπλέον, η IL-22 διεγείρει την παραγωγή IL-10 και πρωτεϊνών οξείας φάσης, και αυξάνεται στους αεραγωγούς των ασθενών με ΧΑΠ. 56 Οι IL-22 και IL-23 έχουν ανιχνευτεί ανοσοϊστοχημικά στο βρογχικό επιθήλιο και στον υποβλεννογόνιο χιτώνα ασθενών με σταθερή ΧΑΠ. Επίσης, αποδείχθηκε ότι ο αριθμός των IL-22 + κυττάρων στο βρογχικό επιθήλιο και στον υποβλεννογόνιο χιτώνα ήταν σημαντικά υψηλότερος σε σοβαρή και ήπια/μέτρια ΧΑΠ σε σύγκριση με αυτή σε μη καπνιστές και η εν λόγω αύξηση θα μπορούσε να σχετίζεται σημαντικά με τον αριθμό των CD4 + και CD8 + κυττάρων στους ασθενείς με ΧΑΠ και στους καπνιστές Οικογένεια IL-12 (IL-12, -23, -27). Η IL-12 παράγεται από ενεργοποιημένα μακροφάγα, δενδριτικά και επιθηλιακά κύτταρα των αεραγωγών, και συμμετέχει στη διαδικασία διαφοροποίησης και ενεργοποίησης των Th1 κυττάρων, ιδιαίτερα στην παραγωγή της ιντερφερόνης-γ. Οι περισσότερες από τις επιδράσεις της IL-12 μεσολαβούνται από την ενεργοποίηση του STAT4, το οποίο είναι φωσφορυλιωμένο στα λεμφοκύτταρα των αεραγωγών και του βρογχοκυψελιδικού εκπλύματος των ασθενών με ΧΑΠ. 69 Ο ρόλος ενός άλλου μέλους της οικογένειας της IL-12, της IL-23, στη διαδικασία της φλεγμονής είναι υπό διερεύνηση, μετά την εμφάνιση αρκετών μελετών που συσχετίζουν την IL-23 με την Th17 κυτταρική σειρά. Η IL-23 είναι παρόμοια με την IL-12, μοιράζεται την υπομονάδα p40 και ενεργοποιεί το μετατροπέα σήματος και ενεργοποιητή μεταγραφής 4 (signal transducer and activator of transcription-4, STAT4). Η IL-23 εκκρίνεται από τα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα, όπως τα δενδριτικά κύτταρα, και εμπλέκεται στη ρύθμιση και στη διατήρηση των Th17 κυττάρων και στην επέκταση της Th17 κυτταρικής σειράς, με σκοπό την απελευθέρωση των IL-17 και IL-22. Η παραγωγή IL-17A από τα Th17 κύτταρα επάγεται από την IL-23 με μηχανισμό θετικής ανατροφοδότησης. 56,70 Η IL-23 απελευθερώνεται ως απόκριση σε φλεγμονώδη σήματα και, ως εκ τούτου, εκφράζεται συνεχώς στη χρόνια φλεγμονή. 65 Ο TGF-β1 επάγει τον IL-23R (υποδοχέα IL-23) στα Th17 κύτταρα 71 και η IL-1β έχει δειχθεί ότι ενισχύει τις αποκρίσεις των Th17 κυττάρων με την παρουσία της IL-23. Αν και η IL-23 θεωρείται ο σταθεροποιητικός παράγοντας για τη δέσμευση των Th17 κυττάρων, βρέθηκε να μεσολαβεί στο μετασχηματισμό των Th17 κυττάρων για την παραγωγή IFN-γ και άλλων φλεγμονωδών κυτταροκινών σε χρόνιες φλεγμονώδεις καταστάσεις. 72 Η IL-23 επάγει τον πολλαπλασιασμό των Τ-κυττάρων μνήμης και την έκφραση της IFN-γ και σε πειραματικά μοντέλα έχει δειχθεί ότι το κάπνισμα αυξάνει την έκφρασή της στους πνεύμονες. 73,74 Έχει βρεθεί επίσης αυξημένη έκφραση της IL-23 στo επιθήλιο και στoν υποβλεννογόνιο χιτώνα ασθενών με σταθερή ΧΑΠ σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου. 56 Το εν λόγω εύρημα συμπίπτει με μια προηγούμενη μελέτη που καταδεικνύει αυξημένη έκφραση της IFN-γ και του φωσφορυλιωμένου μεταγραφικού παράγοντα STAT-4 σε βρογχικές βιοψίες ασθενών με σταθερή ΧΑΠ. 75 Η IL-27, μέλος επίσης της οικογένειας της IL-2, ρυθμίζει αρνητικά τα Th17 κύτταρα και προάγει τις Th1 κυτταρικές αποκρίσεις με ένα STAT1- εξαρτώμενο τρόπο, επάγοντας την IL-10 στα Th κύτταρα. 76 Λαμβάνοντας υπ όψη τους πολλαπλούς ρόλους των Th17 κυττάρων στη φλεγμονώδη αντίδραση στη ΧΑΠ, η θεραπεία της μπορεί να επικεντρωθεί σε διάφορους θεραπευτικούς στόχους, όπως: (α) Αποκλεισμό της κυτταρικής διαφοροποίησης και της ενίσχυσης των Th17 κυττάρων, (β) αναστολή ή εξουδετέρωση των κυτταροκινών που ενεργούν πάνω σε ή εκκρίνονται από τα Th17 κύτταρα, και (γ) αναστολή μεταγραφικών παραγόντων ειδικών για τα Th Διάφοροι παράγοντες αναστολής κυτταροκινών που σχετίζονται με τα Th17 κύτταρα έχουν ελεγχθεί από άποψη αποτελεσματικότητας και ασφάλειας στα αυτοάνοσα νοσήματα. Τα εξουδετερωτικά, εξανθρωποποιημένα, ειδικά μονοκλωνικά αντισώματα κατά της IL-17A, το AIN457 (σεκουκινουμάμπη, secukinumab) και το LY (ιξεκιζουμάμπη, ixecizumab), το πολύ εκλεκτικό ανθρώπινο μονοκλωνικό αντίσωμα που δεσμεύει και παρεμποδίζει τη

9 ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ 709 logical approach to the treatment of COPD. This is a review of the current literature on selected lymphocyte-associσηματοδότηση μέσω του υποδοχέα της IL-17, το AMG827 (μπρονταλουμάμπη, brodalumab), και το μονοκλωνικό αντίσωμα που στοχεύει στην p40, την κοινή υπομονάδα των IL-12 και IL-23, το CNTO 1275 (ουστεκινουμάμπη, ustekinumab), έχουν αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματικά και καλά ανεκτά σε ασθενείς με ψωρίαση και νόσο του Crohn, αλλά δεν έχουν δοκιμαστεί ακόμη στη ΧΑΠ. 77,78 Μελέτες σχεδιάζονται για τη ΧΑΠ, αλλά προς το παρόν δεν έχει καταχωρηθεί κάποια δοκιμή. 26,45,54,56 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ΧΑΠ χαρακτηρίζεται από μια ενισχυμένη χρόνια φλεγμονώδη απάντηση των αεροφόρων οδών και του πνευμονικού παρεγχύματος σε επιβλαβή σωματίδια και αέρια, και από πολλαπλές συστηματικές επιδράσεις εξαιτίας των κυκλοφορούντων μεσολαβητών της φλεγμονής. Οι φλεγμονώδεις μεσολαβητές διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση της αλληλεπίδρασης μεταξύ φυσικής και επίκτητης ανοσίας στη φλεγμονή που σχετίζεται με τη ΧΑΠ και υποδιαιρούνται σε προφλεγμονώδεις παράγοντες και κυτταροκίνες σχετικές με τα Τ-κύτταρα (πίν. 1). Ο TNF-α, η IL-1β και η IL-6 έχουν την πλέον αξιοσημείωτη προφλεγμονώδη δραστηριότητα στη ΧΑΠ. Ο TNF-α επάγει την ουδετεροφιλική φλεγμονή των αεραγωγών και είναι κυρίως υπεύθυνος για τη χρόνια απώλεια βάρους ή και την καχεξία σε ασθενείς με εμφύσημα. Η IL-1β είναι ένας ισχυρός ενεργοποιητής των κυψελιδικών μακροφάγων και επίσης εμπλέκεται στη ρύθμιση των ελαστολυτικών πρωτεασών. Η IL-6 συνδέει τη φυσική με την επίκτητη ανοσία, συμβάλλει στη συστηματική φλεγμονή και στην έκφραση των συν-νοσηροτήτων και μπορεί να συμμετέχει σε αυτοάνοσες οδούς που εμπλέκονται στην παθογένεια της ΧΑΠ. Οι κυτταροκίνες οι οποίες εκκρίνονται από τα Th17 κύτταρα και αυτές που ανήκουν στην οικογένεια της IL-12 είναι οι συνηθέστερες από τις κυτταροκίνες οι οποίες σχετίζονται με τα Τ-κύτταρα και προάγουν τη φλεγμονή στη ΧΑΠ. Η IL-21 παράγεται σε μεγάλες ποσότητες από τα ώριμα Th17 κύτταρα και έχει κεντρική ρυθμιστική λειτουργία στη διαφοροποίηση ή και στην ενεργοποίηση των Th17, Treg, B και NK-NKT-κυττάρων. Η IL-22, ένα άλλο παράγωγο των Th17 κυττάρων, είναι απαραίτητη για τη λειτουργία του ανοσοποιητικού φραγμού των επιθηλιακών κυττάρων, αλλά μπορεί επίσης να δρα συνεργικά με την IL-17 στη φλεγμονή των αεραγωγών. Η οικογένεια της IL-12 αποτελείται από την IL-12, που συμμετέχει στη διαφοροποίηση και στην ενεργοποίηση των Th1 κυττάρων (παραγωγή INF-γ), την IL-23, που συμβάλλει στην κυτταρική ρύθμιση, στη συντήρηση και στην επέκταση της Th17 κυτταρικής σειράς, και την IL-27, που παρουσιάζει αρνητικές επιδράσεις στη ρύθμιση των Th17 κυττάρων και προάγει την Th1 κυτταρική απόκριση (απελευθέρωση IL-10). Τα τρέχοντα στοιχεία δεν υποστηρίζουν τη χρήση στοχευμένων παραγόντων κατά συγκεκριμένων φλεγμονωδών δεικτών (TNFα, IL-1β) στη θεραπεία της σταθερής ΧΑΠ ή των εξάρσεών της. Οι νέοι βιολογικοί αποκλειστές των κυτταροκινών που σχετίζονται με τα Τ-κύτταρα έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικοί σε διάφορες αυτοάνοσες παθήσεις, αλλά ο ρόλος τους στη ΧΑΠ μένει να διευκρινιστεί. ΑΒSTRACT Inflammatory mediators in chronic obstructive pulmonary disease: Review of related pathogenic mechanisms and efficacy of novel targeted therapies I. PANTAZOPOULOS, 1 C. KAMPOLIS, 2 K. AXIOTOU, 3 A. LOUKERI, 4 G. TSOUKALAS, 1 A. KOUTSOUKOU 5 1 Fourth Department of Respiratory Medicine, Sotiria General Hospital of Chest Diseases, Athens, 2 Department of Pathophysiology, National and Kapodistrian University of Athens, Medical School, Laiko General Hospital, Athens, 3 Third Department of Internal Medicine, Tzaneio General Hospital, Pireus, 4 Respiratory Intensive Care Unit, Sotiria General Hospital of Chest Diseases, Athens, 5 Intensive Care Unit, First Department of Respiratory Medicine, National and Kapodistrian University of Athens, Medical School, Sotiria General Hospital of Chest Diseases, Athens, Greece Archives of Hellenic Medicine 2015, 32(6): Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is a major global health problem which is increasing in prevalence and is now the fourth leading cause of death in the US. The pathophysiological mechanisms that control the development and progression of this disease are complex, but accumulating evidence indicates that chronic inflammation and innate and adaptive immune responses play key roles. Suppression of the inflammatory response is therefore a

10 710 Ι. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ και συν ated mediators and pro-inflammatory cytokines that have been particularly implicated in the pathogenesis of the disease, with a discussion of the potential role of novel targeted therapies. Key words: Chronic obstructive pulmonary disease (COPD), Inflammatory mediators, Interleukins, Ρro-inflammatory cytokines, TNF-α Βιβλιογραφία 1. MARTÍNEZ-PÉREZ B, DE LA TORRE-DÍEZ I, LÓPEZ-CORONADO M, SAINZ-DE-ABAJO B. Comparison of mobile apps for the leading causes of death among different income zones: A review of the literature and app stores. JMIR Mhealth Uhealth 2014, 2:e1 2. GLOBAL INITIATIVE FOR CHRONIC OBSTRUCTIVE LUNG DISEASE. The global strategy for the diagnosis, management and prevention of chronic obstructive pulmonary disease (updated 2014). Available at: 3. YAO H, RAHMAN I. Current concepts on oxidative/carbonyl stress, inflammation and epigenetics in pathogenesis of chronic obstructive pulmonary disease. Toxicol Appl Pharmacol 2011, 254: CHUNG KF, ADCOCK IM. Multifaceted mechanisms in COPD: Inflammation, immunity, and tissue repair and destruction. Eur Respir J 2008, 31: FISCHER BM, PAVLISKO E, VOYNOW JA. Pathogenic triad in COPD: Oxidative stress, protease-antiprotease imbalance, and inflammation. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis 2011, 6: MORISSETTE MC, PARENT J, MILOT J. Alveolar epithelial and endothelial cell apoptosis in emphysema: What we know and what we need to know. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis 2009, 4: TURATO G, ZUIN R, SAETTA M. Pathogenesis and pathology of COPD. Respiration 2001, 68: WRIGHT JL, CHURG A. Advances in the pathology of COPD. Histopathology 2006, 49: TARASEVICIENE-STEWART L, DOUGLAS IS, NANA-SINKAM PS, LEE JD, TUDER RM, NICOLLS MR ET AL. Is alveolar destruction and emphysema in chronic obstructive pulmonary disease an immune disease? Proc Am Thorac Soc 2006, 3: ROVINA N, KOUTSOUKOU A, KOULOURIS NG. Inflammation and immune response in COPD: Where do we stand? Mediators Inflamm 2013, 2013: HOGG JC, CHU F, UTOKAPARCH S, WOODS R, ELLIOTT WM, BUZATU L ET AL. The nature of small-airway obstruction in chronic obstructive pulmonary disease. N Engl J Med 2004, 350: COSIO MG, SAETTA M, AGUSTI A. Immunologic aspects of chronic obstructive pulmonary disease. N Engl J Med 2009, 360: CURTIS JL, FREEMAN CM, HOGG JC. The immunopathogenesis of chronic obstructive pulmonary disease: Insights from recent research. Proc Am Thorac Soc 2007, 4: BARNES PJ. Mediators of chronic obstructive pulmonary disease. Pharmacol Rev 2004, 56: BARNES PJ. The cytokine network in chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Cell Mol Biol 2009, 41: BARNES PJ, SHAPIRO SD, PAUWELS RA. Chronic obstructive pulmonary disease: Molecular and cellular mechanisms. Eur Respir J 2003, 22: CHUNG KF. Cytokines in chronic obstructive pulmonary disease. Eur Respir J Suppl 2001, 34:50s 59s 18. LANGEN RC, SCHOLS AM, KELDERS MC, WOUTERS EF, JANSSEN- HEININGER YM. Inflammatory cytokines inhibit myogenic differentiation through activation of nuclear factor-kappab. FASEB J 2001, 15: AARON SD, ANGEL JB, LUNAU M, WRIGHT K, FEX C, LE SAUX N ET AL. Granulocyte inflammatory markers and airway infection during acute exacerbation of chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 2001, 163: VERNOOY JH, KÜÇÜKAYCAN M, JACOBS JA, CHAVANNES NH, BUUR- MAN WA, DENTENER MA ET AL. Local and systemic inflammation in patients with chronic obstructive pulmonary disease: Soluble tumor necrosis factor receptors are increased in sputum. Am J Respir Crit Care Med 2002, 166: PITSIOU G, KYRIAZIS G, HATZIZISI O, ARGYROPOULOU P, MAVRO- FRIDIS E, PATAKAS D. Tumor necrosis factor-alpha serum levels, weight loss and tissue oxygenation in chronic obstructive pulmonary disease. Respir Med 2002, 96: CAZZOLA M, PAGE CP, CALZETTA L, MATERA MG. Emerging anti-inflammatory strategies for COPD. Eur Respir J 2012, 40: DENTENER MA, CREUTZBERG EC, PENNINGS HJ, RIJKERS GT, MER- CKEN E, WOUTERS EF. Effect of infliximab on local and systemic inflammation in chronic obstructive pulmonary disease: A pilot study. Respiration 2008, 76: RENNARD SI, FOGARTY C, KELSEN S, LONG W, RAMSDELL J, ALLI- SON J ET AL. The safety and efficacy of infliximab in moderate to severe chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 2007, 175: VAN DER VAART H, KOËTER GH, POSTMA DS, KAUFFMAN HF, TEN HACKEN NH. First study of infliximab treatment in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 2005, 172: BARNES PJ. New anti-inflammatory targets for chronic obstructive pulmonary disease. Nat Rev Drug Discov 2013, 12: SUISSA S, ERNST P, HUDSON M. TNF-alpha antagonists and the prevention of hospitalisation for chronic obstructive pulmonary disease. Pulm Pharmacol Ther 2008, 21: AARON SD, VANDEMHEEN KL, MALTAIS F, FIELD SK, SIN DD, BOUR- BEAU J ET AL. TNFα antagonists for acute exacerbations of COPD: A randomised double-blind controlled trial. Thorax 2013, 68: CARAMORI G, ADCOCK IM, DI STEFANO A, CHUNG KF. Cytokine inhibition in the treatment of COPD. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis 2014, 9: NICI L, ZuWALLACK R. Chronic obstructive pulmonary disease: Co-morbidities and systemic consequences. Springer Science

11 ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ 711 & Business Media, 2011: BOTELHO FM, BAUER CM, FINCH D, NIKOTA JK, ZAVITZ CC, KELLY A ET AL. IL-1α/IL-1R1 expression in chronic obstructive pulmonary disease and mechanistic relevance to smoke-induced neutrophilia in mice. PLoS One 2011, 6:e DI STEFANO A, CARAMORI G, BARCZYK A, VICARI C, BRUN P, ZANI- NI A ET AL. Innate immunity but not NLRP3 inflammasome activation correlates with severity of stable COPD. Thorax 2014, 69: FERHANI N, LETUVE S, KOZHICH A, THIBAUDEAU O, GRANDSAIGNE M, MARET M ET AL. Expression of high-mobility group box 1 and of receptor for advanced glycation end products in chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 2010, 181: PAUWELS NS, BRACKE KR, DUPONT LL, VAN POTTELBERGE GR, PRO- VOOST S, VANDEN BERGHE T ET AL. Role of IL-1α and the Nlrp3/ caspase-1/il-1β axis in cigarette smoke-induced pulmonary inflammation and COPD. Eur Respir J 2011, 38: SINGH B, ARORA S, KHANNA V. Association of severity of COPD with IgE and interleukin-1 beta. Monaldi Arch Chest Dis 2010, 73: ZEIDEL A, BEILIN B, YARDENI I, MAYBURD E, SMIRNOV G, BESSLER H. Immune response in asymptomatic smokers. Acta Anaesthesiol Scand 2002, 46: ClinicalTrials.gov. Safety and efficacy of multiple doses of canakinumab (ACZ885) in chronic obstructive pulmonary disease (COPD) patients. Available at: ct2/show/nct (assessed ) 38. ClinicalTrials.gov. A study to evaluate the efficacy of MEDI8968 in chronic obstructive pulmonary disease (SPRING). Available at: (assessed ) 39. BHOWMIK A, SEEMUNGAL TA, SAPSFORD RJ, WEDZICHA JA. Relation of sputum inflammatory markers to symptoms and lung function changes in COPD exacerbations. Thorax 2000, 55: SONG W, ZHAO J, LI Z. Interleukin-6 in bronchoalveolar lavage fluid from patients with COPD. Chin Med J (Engl) 2001, 114: BUCCHIONI E, KHARITONOV SA, ALLEGRA L, BARNES PJ. High levels of interleukin-6 in the exhaled breath condensate of patients with COPD. Respir Med 2003, 97: BARNES PJ, CELLI BR. Systemic manifestations and comorbidities of COPD. Eur Respir J 2009, 33: ATHANASAKIS K, TARANTILIS F, TSALAPATI K, KONSTANTOPOU- LOU T, VRITZALI E, KYRIOPOULOS J. Cost-utility analysis of tocilizumab monotherapy in first line versus standard of care for the treatment of rheumatoid arthritis in Greece. Rheumatol Int 2015 (in press) 44. WAITE JC, SKOKOS D. Th17 response and inflammatory autoimmune diseases. Int J Inflam 2012, 2012: MADDUR MS, MIOSSEC P, KAVERI SV, BAYRY J. Th17 cells: Biology, pathogenesis of autoimmune and inflammatory diseases, and therapeutic strategies. Am J Pathol 2012, 181: AGGARWAL S, GURNEY AL. IL-17: Prototype member of an emerging cytokine family. J Leukoc Biol 2002, 71: KOLLS JK, LINDÉN A. Interleukin-17 family members and inflammation. Immunity 2004, 21: O BRIEN RL, ROARK CL, BORN WK. IL-17-producing gammadelta T cells. Eur J Immunol 2009, 39: HONG SC, LEE SH. Role of Th17 cell and autoimmunity in chronic obstructive pulmonary disease. Immune Netw 2010, 10: KUDO M, MELTON AC, CHEN C, ENGLER MB, HUANG KE, REN X ET AL. IL-17A produced by αβ T cells drives airway hyper-responsiveness in mice and enhances mouse and human airway smooth muscle contraction. Nat Med 2012, 18: CHEN Y, THAI P, ZHAO YH, HO YS, DeSOUZA MM, WU R. Stimulation of airway mucin gene expression by interleukin (IL)- 17 through IL-6 paracrine/autocrine loop. J Biol Chem 2003, 278: ZHANG X, ZHENG H, ZHANG H, MA W, WANG F, LIU C ET AL. Increased interleukin (IL)-8 and decreased IL-17 production in chronic obstructive pulmonary disease (COPD) provoked by cigarette smoke. Cytokine 2011, 56: ZHANG L, CHENG Z, LIU W, WU K. Expression of interleukin (IL)-10, IL-17A and IL-22 in serum and sputum of stable chronic obstructive pulmonary disease patients. COPD 2013, 10: DOE C, BAFADHEL M, SIDDIQUI S, DESAI D, MISTRY V, RUGMAN P ET AL. Expression of the T helper 17-associated cytokines IL-17A and IL-17F in asthma and COPD. Chest 2010, 138: EUSTACE A, SMYTH LJ, MITCHELL L, WILLIAMSON K, PLUMB J, SINGH D. Identification of cells expressing IL-17A and IL-17F in the lungs of patients with COPD. Chest 2011, 139: DI STEFANO A, CARAMORI G, GNEMMI I, CONTOLI M, VICARI C, CAPELLI A ET AL. T helper type 17-related cytokine expression is increased in the bronchial mucosa of stable chronic obstructive pulmonary disease patients. Clin Exp Immunol 2009, 157: KORN T, BETTELLI E, OUKKA M, KUCHROO VK. IL-17 and Th17 cells. Annu Rev Immunol 2009, 27: KORN T, BETTELLI E, GAO W, AWASTHI A, JÄGER A, STROM TB ET AL. IL-21 initiates an alternative pathway to induce proinflammatory T(H)17 cells. Nature 2007, 448: NURIEVA R, YANG XO, MARTINEZ G, ZHANG Y, PANOPOULOS AD, MA L ET AL. Essential autocrine regulation by IL-21 in the generation of inflammatory T cells. Nature 2007, 448: KONFORTE D, SIMARD N, PAIGE CJ. IL-21: An executor of B cell fate. J Immunol 2009, 182: ETTINGER R, KUCHEN S, LIPSKY PE. The role of IL-21 in regulating B-cell function in health and disease. Immunol Rev 2008, 223: DEENICK EK, TANGYE SG. Autoimmunity: IL-21: A new player in Th17-cell differentiation. Immunol Cell Biol 2007, 85: HOEVE MA, SAVAGE ND, DE BOER T, LANGENBERG DM, DE WAAL MALEFYT R, OTTENHOFF TH ET AL. Divergent effects of IL-12 and IL-23 on the production of IL-17 by human T cells. Eur J Immunol 2006, 36: SONDEREGGER I, KISIELOW J, MEIER R, KING C, KOPF M. IL-21 and IL-21R are not required for development of Th17 cells and autoimmunity in vivo. Eur J Immunol 2008, 38: LANE N, ROBINS RA, CORNE J, FAIRCLOUGH L. Regulation in chronic

12 712 Ι. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ και συν obstructive pulmonary disease: The role of regulatory T-cells and Th17 cells. Clin Sci (Lond) 2010, 119: ZENEWICZ LA, FLAVELL RA. IL-22 and inflammation: Leukin through a glass onion. Eur J Immunol 2008, 38: AUJLA SJ, CHAN YR, ZHENG M, FEI M, ASKEW DJ, POCIASK DA ET AL. IL-22 mediates mucosal host defense against Gram-negative bacterial pneumonia. Nat Med 2008, 14: SONNENBERG GF, NAIR MG, KIRN TJ, ZAPH C, FOUSER LA, ARTIS D. Pathological versus protective functions of IL-22 in airway inflammation are regulated by IL-17A. J Exp Med 2010, 207: DI STEFANO A, CARAMORI G, CAPELLI A, GNEMMI I, RICCIARDOLO FL, OATES T ET AL. STAT4 activation in smokers and patients with chronic obstructive pulmonary disease. Eur Respir J 2004, 24: BETTELLI E, CARRIER Y, GAO W, KORN T, STROM TB, OUKKA M ET AL. Reciprocal developmental pathways for the generation of pathogenic effector TH17 and regulatory T cells. Nature 2006, 441: MANGAN PR, HARRINGTON LE, O QUINN DB, HELMS WS, BULLARD DC, ELSON CO ET AL. Transforming growth factor-beta induces development of the T(H)17 lineage. Nature 2006, 441: HIROTA K, DUARTE JH, VELDHOEN M, HORNSBY E, LI Y, CUA DJ ET AL. Fate mapping of IL-17-producing T cells in inflammatory responses. Nat Immunol 2011, 12: IWAKURA Y, ISHIGAME H. The IL-23/IL-17 axis in inflammation. J Clin Invest 2006, 116: WANG H, PENG W, WENG Y, YING H, LI H, XIA D ET AL. Imbalance of Th17/Treg cells in mice with chronic cigarette smoke exposure. Int Immunopharmacol 2012, 14: DI STEFANO A, CARAMORI G, RICCIARDOLO FL, CAPELLI A, ADCOCK IM, DONNER CF. Cellular and molecular mechanisms in chronic obstructive pulmonary disease: An overview. Clin Exp Allergy 2004, 34: BATTEN M, LI J, YI S, KLJAVIN NM, DANILENKO DM, LUCAS S ET AL. Interleukin 27 limits autoimmune encephalomyelitis by suppressing the development of interleukin 17-producing T cells. Nat Immunol 2006, 7: MEASE PJ. Inhibition of interleukin-17, interleukin-23 and the TH17 cell pathway in the treatment of psoriatic arthritis and psoriasis. Curr Opin Rheumatol 2015, 27: LEUNG Y, PANACCIONE R. Update on ustekinumab for the treatment of Crohn s disease. Gastroenterol Clin North Am 2014, 43: Corresponding author: Ι. Pantazopoulos, Fourth Department of Respiratory Medicine, Sotiria General Hospital of Chest Diseases, 152 Mesogeion Ave., GR Athens, Greece pantazopoulosioannis@yahoo.com...

ΔΕΙΚΤΕΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟ ΣΟΒΑΡΟ ΒΡΟΓΧΙΚΟ ΑΣΘΜΑ

ΔΕΙΚΤΕΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟ ΣΟΒΑΡΟ ΒΡΟΓΧΙΚΟ ΑΣΘΜΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟ ΣΟΒΑΡΟ ΒΡΟΓΧΙΚΟ ΑΣΘΜΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΣΑΟΥΝΟΥ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ- Κ.Ε.Θ. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ενδείξεις μέτρησης εκπνεομένου NO στα παιδιά

Ενδείξεις μέτρησης εκπνεομένου NO στα παιδιά Ενδείξεις μέτρησης εκπνεομένου NO στα παιδιά Ε.Παρασκάκης Eπικ. Καθηγητής Παιδιατρικής Μονάδα Αναπνευστικών Νοσημάτων Παίδων Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Θράκης ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρακολούθηση αρκετών αναπνευστικών

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Είδαμε ότι οι ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ είναι 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος των λείων μυϊκών ινών στο άσθμα

Ο ρόλος των λείων μυϊκών ινών στο άσθμα Ο ρόλος των λείων μυϊκών ινών στο άσθμα Πασχάλης Στειρόπουλος Πνευμονολογική Κλινική ΔΠΘ Δομή Φυσιολογία λείων μυϊκών ινών των αεραγωγών Ρόλος τους στην παθοφυσιολογία του άσθματος Αναδιαμόρφωση Φλεγμονή

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. :

ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. : ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. : 2010336 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ Μ.Π.Σ. ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΟΣΤΩΝ ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΑ Τ-ΚΥΤΤΑΡΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΟΣΤΕΟΚΛΑΣΤΟΓΕΝΕΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΙΝΩΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΟΝ ΕΝΤΕΡΙΚΟ ΒΛΕΝΝΟΓΟΝΟ ΩΣ ΣΤΟΧΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΣΤΗ ΝΟΣΟ ΤΟΥ CROHN

Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΙΝΩΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΟΝ ΕΝΤΕΡΙΚΟ ΒΛΕΝΝΟΓΟΝΟ ΩΣ ΣΤΟΧΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΣΤΗ ΝΟΣΟ ΤΟΥ CROHN ΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ιατµηµατικό Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών «Κλινική Φαρµακολογία και Θεραπευτική» Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΙΝΩΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΟΝ ΕΝΤΕΡΙΚΟ ΒΛΕΝΝΟΓΟΝΟ ΩΣ ΣΤΟΧΟΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα φυσική ή μη ειδική ανοσία δεν απαιτεί προηγούμενη έκθεση στο παθογόνο και δεν διαθέτει μνήμη. σε επίκτητη ή ειδική ανοσία χυμική ανοσία με παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Ουδετεροφιλική φλεγμονή στο άσθμα. Νικολέττα Ροβίνα Επιμελήτρια Β Α Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική Νοσ/μείο «η Σωτηρία»

Ουδετεροφιλική φλεγμονή στο άσθμα. Νικολέττα Ροβίνα Επιμελήτρια Β Α Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική Νοσ/μείο «η Σωτηρία» Ουδετεροφιλική φλεγμονή στο άσθμα Νικολέττα Ροβίνα Επιμελήτρια Β Α Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική Νοσ/μείο «η Σωτηρία» The common disease asthma is probably not a single disease, but rather a complex

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων

Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων Στέργιος Κατσιουγιάννης PhD Μεταδιδακτορικός συνεργάτης Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Επιστήµης ιαιτολογίας και ιατροφής Μεταβολισµός και Ανοσολογία Ιστορικά το καλύτερο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Ενεργοποίηση των Τ κυττάρων από τους µικροοργανισµούς. Οι φάσεις των Τ κυτταρικών απαντήσεων

ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Ενεργοποίηση των Τ κυττάρων από τους µικροοργανισµούς. Οι φάσεις των Τ κυτταρικών απαντήσεων ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Ενεργοποίηση των Τ κυττάρων από τους µικροοργανισµούς Οι φάσεις των Τ κυτταρικών απαντήσεων Αναγνώριση του αντιγόνου και συνδιέγερση Αναγνώριση πεπτιδίων συνδεδεµένων µε το

Διαβάστε περισσότερα

Παθογένεια της ΧΑΠ: νεώτερα δεδοµένα. Καθηγητής: : N.M.Σιαφάκας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Κρήτης

Παθογένεια της ΧΑΠ: νεώτερα δεδοµένα. Καθηγητής: : N.M.Σιαφάκας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Κρήτης Παθογένεια της ΧΑΠ: νεώτερα δεδοµένα Καθηγητής: : N.M.Σιαφάκας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Κρήτης Ορισµός της ΧΑΠ Η Χρόνια αποφρακτική πνευµονοπάθεια (ΧΑΠ) χαρακτηρίζεται από απόφραξη των αεραγωγών, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

Φαινότυπος μόνιμης απόφραξης αεραγωγών

Φαινότυπος μόνιμης απόφραξης αεραγωγών Φαινότυπος μόνιμης απόφραξης αεραγωγών Δρ. Κατσούλης Κωνσταντίνος Δντης Πνευμονολογικής κλινικής 424 Στρατιωτικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης Ορισμός του άσθματος σήμερα Το άσθμα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης

Διαβάστε περισσότερα

Σοβαρό άσθμα: φλεγμονή

Σοβαρό άσθμα: φλεγμονή Ειδικά Άρθρα για το Άσθμα Σοβαρό άσθμα: φλεγμονή Νικολέττα Ροβίνα 1, Simonetta Baraldo 2, Marina Saetta 2 1 1 η Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική, ΓΝΝΘΑ «Η Σωτηρία» Ιατρική Σχολή, Εθνικό Καποδιστριακό

Διαβάστε περισσότερα

Ησημασίατηςέγκαιρηςδιάγνωσης

Ησημασίατηςέγκαιρηςδιάγνωσης H ΧΑΠ ΣΤΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ Ησημασίατηςέγκαιρηςδιάγνωσης Δρ Κ. Ζαρογουλίδης, MD, PhD, FCCP Διευθυντής Πνευμονολογικής Κλινικής ΑΠΘ Παρεμβαίνοντας σήμερα, μπορούμε να αλλάξουμε το μέλλον των ασθενών

Διαβάστε περισσότερα

Αρχική εμπειρία από την χορήγηση anakinra σε δέκα ενήλικες ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα

Αρχική εμπειρία από την χορήγηση anakinra σε δέκα ενήλικες ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα Αρχική εμπειρία από την χορήγηση anakinra σε δέκα ενήλικες ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα Γ. Λάζαρος, Π. Βασιλείου, Κ. Αντωνάτου, Χ. Κουτσιανάς, Γ. Γεωργιόπουλος, Δ. Βασιλόπουλος,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ. Εργαστήριο Γενετικής, ΓΠΑ

ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ. Εργαστήριο Γενετικής, ΓΠΑ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ Στάδια μικροβιακής λοίμωξης δημιουργία αποικίας σε εξωτερική επιφάνεια διείσδυση στον οργανισμό τοπική μόλυνση συστηματική (γενικευμένη) μόλυνση H σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Ν.Ροβίνα. αναδιαμόρφωση των αεραγωγών στο σοβαρό ανθιστάμενο στη θεραπεία άσθμα. λχανάτηs 1, Σ. Λουκίδης 3. Τσέλιου 1, K. KοντογιάννηK.

Ν.Ροβίνα. αναδιαμόρφωση των αεραγωγών στο σοβαρό ανθιστάμενο στη θεραπεία άσθμα. λχανάτηs 1, Σ. Λουκίδης 3. Τσέλιου 1, K. KοντογιάννηK. αναδιαμόρφωση των αεραγωγών στο σοβαρό ανθιστάμενο στη θεραπεία άσθμα Ν.Ροβίνα 1, Π. Μπακάκος 1, E. Δήµα 1, Γ. Χειλάς 2, E. Τσέλιου 1, K. KοντογιάννηK 1, Σ. Παπίρης 3, M. AλχανάτηA λχανάτηs 1, Σ. Λουκίδης

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της ΕΘΟ. στην αναγέννηση. & την επανόρθωση

Ο ρόλος της ΕΘΟ. στην αναγέννηση. & την επανόρθωση Ο ρόλος της ΕΘΟ στην αναγέννηση & την επανόρθωση Νοvo E & Parola M. Fibrogenesis & Tissue Repair 2008, 1:5 Χρόνια παγκρεατίτιδα Ιστολογία παγκρεατικού καρκινώµατος Αδενοκαρκίνωµα εξ εκφορητικών

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΡΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

ΠΡΟΔΡΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΩΝ Τ-ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΝΕΦΡΙΚΗΣ ΚΑΘΑΡΣΗΣ ΠΡΟΔΡΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Ε. Σαμπάνη 1, Μ. Στάγκου 1, Δ-Β.

Διαβάστε περισσότερα

Πρώιμη και όψιμη ΙΦΝΕ: διαφορετικός φαινότυπος, διαφορετικά μονοπάτια στη φλεγμονή; Γ. Μπάμιας

Πρώιμη και όψιμη ΙΦΝΕ: διαφορετικός φαινότυπος, διαφορετικά μονοπάτια στη φλεγμονή; Γ. Μπάμιας Πρώιμη και όψιμη ΙΦΝΕ: διαφορετικός φαινότυπος, διαφορετικά μονοπάτια στη φλεγμονή; Γ. Μπάμιας Βασικά ερωτήματα Πως καθορίζονται η «πρώιμη» και η «όψιμη» ΙΦΝΕ? Πως καθορίζεται ο φαινότυπος της ΙΦΝΕ? Πως

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι0 MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι0 MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ Φωτεινή Μάλλη 1, Ειρήνη Γερογιάννη 1 Καλλιόπη Αγγέλου 1, Βίκυ Μολλάκη 2, Φωτεινή Μπαρδάκα 1, Κωνσταντίνος Ι. Γουργουλιάνης

Διαβάστε περισσότερα

Ετήσια ανασκόπηση Κυστική Ίνωση. ΙΩΑΝΝΑ ΛΟΥΚΟΥ Συντονίστρια Διευθύντρια ΕΣΥ Τμήμα Κυστικής Ίνωσης Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία»

Ετήσια ανασκόπηση Κυστική Ίνωση. ΙΩΑΝΝΑ ΛΟΥΚΟΥ Συντονίστρια Διευθύντρια ΕΣΥ Τμήμα Κυστικής Ίνωσης Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» Ετήσια ανασκόπηση Κυστική Ίνωση ΙΩΑΝΝΑ ΛΟΥΚΟΥ Συντονίστρια Διευθύντρια ΕΣΥ Τμήμα Κυστικής Ίνωσης Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» Δεν υπάρχει καμία σύγκρουση συμφερόντων Η Θυμοσίνη α1 είναι πολυπεπτίδιο

Διαβάστε περισσότερα

Οστεοποντίνη στο υπερκείµενο των προκλητών πτυέλων σε ασθµατικούς καπνιστές: συσχετίσεις µε δείκτες φλεγµονής και αναδιαµόρφωσης των αεραγωγών

Οστεοποντίνη στο υπερκείµενο των προκλητών πτυέλων σε ασθµατικούς καπνιστές: συσχετίσεις µε δείκτες φλεγµονής και αναδιαµόρφωσης των αεραγωγών Οστεοποντίνη στο υπερκείµενο των προκλητών πτυέλων σε ασθµατικούς καπνιστές: συσχετίσεις µε δείκτες φλεγµονής και αναδιαµόρφωσης των αεραγωγών Γ. Χειλάς, Σ. Λουκίδης, Κ. Κωστίκας, D. Simoes, Κ. Κοντογιάννη,

Διαβάστε περισσότερα

1 Νεφρολογική κλινική Α.Π.Θ., Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. 2 Τμήμα Ανοσολογίας και Ιστοσυμβατότητας, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης

1 Νεφρολογική κλινική Α.Π.Θ., Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. 2 Τμήμα Ανοσολογίας και Ιστοσυμβατότητας, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΩΝ Τ-ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΝΕΦΡΙΚΗΣ ΚΑΘΑΡΣΗΣ ΠΡΟΔΡΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Ε. Σαμπάνη 1, Μ. Στάγκου 1, Δ-Β.

Διαβάστε περισσότερα

ΦΛΥΚΤΑΙΝΩΔΗΣ ΨΩΡΙΑΣΗ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ADALIMUBAB

ΦΛΥΚΤΑΙΝΩΔΗΣ ΨΩΡΙΑΣΗ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ADALIMUBAB ΦΛΥΚΤΑΙΝΩΔΗΣ ΨΩΡΙΑΣΗ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ADALIMUBAB Γυναίκα ετών 52 με ΡΑ από 20ετίας Θεραπεία με DMARDS έως το 2004 2005-2006 θεραπεία με ANAKINRA 2007-2008 θεραπεία με ETANERCEPT 2009-2010 θεραπεία με ADALIMUMAB

Διαβάστε περισσότερα

Ανοσιακή απάντηση (immune response)

Ανοσιακή απάντηση (immune response) Ανοσιακή απάντηση (immune response) Το σύνολο των μηχανισμών που καθιστούν τον οργανισμό ικανό να αναγνωρίζει,να εξουδετερώνει και να απομακρύνει κάθε ξένη ουσία προς αυτόν χαρακτηρίζεται ως ανοσία. Αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Ανοσολογία στην ψωρίαση και την ψωριασική αρθρίτιδα: ομοιότητες και διαφορές. Βιολέττα Καψιμάλη

Ανοσολογία στην ψωρίαση και την ψωριασική αρθρίτιδα: ομοιότητες και διαφορές. Βιολέττα Καψιμάλη Ανοσολογία στην ψωρίαση και την ψωριασική αρθρίτιδα: ομοιότητες και διαφορές Βιολέττα Καψιμάλη O ΚΟΜΒΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΟΣΙΑΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ Η ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΔΕΝΔΡΙΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Τα ηπατικά επίπεδα του FOXP3 mrna στη χρόνια ηπατίτιδα Β εξαρτώνται από την έκφραση των οδών Fas/FasL και PD-1/PD-L1

Τα ηπατικά επίπεδα του FOXP3 mrna στη χρόνια ηπατίτιδα Β εξαρτώνται από την έκφραση των οδών Fas/FasL και PD-1/PD-L1 Τα ηπατικά επίπεδα του FOXP3 mrna στη χρόνια ηπατίτιδα Β εξαρτώνται από την έκφραση των οδών Fas/FasL και PD-1/PD-L1 Γ. Γερμανίδης, Ν. Αργέντου, Θ. Βασιλειάδης, Κ. Πατσιαούρα, Κ. Μαντζούκης, A. Θεοχαρίδου,

Διαβάστε περισσότερα

West JB. Η Φυσιολογία της Αναπνοής απαραίτητα στοιχεία

West JB. Η Φυσιολογία της Αναπνοής απαραίτητα στοιχεία Ο ρόλος των μικρών αεραγωγών σε Άσθμα και ΧΑΠ Δρ. Κατσούλης Κωνσταντίνος Αρχίατρος Πνευμονολόγος Δντης Πνευμονολογικής κλινικής 424 ΓΣΝΘ Ανατομία μικρών αεραγωγών Φυσιολογία μικρών αεραγωγών Εκτίμηση λειτουργίας

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΜΘ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΑΣΘΜΑΤΟΣ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΜΘ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΑΣΘΜΑΤΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΜΘ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΑΣΘΜΑΤΟΣ Ε. Παρασκάκης Επικ. Καθηγητής Παιδιατρικής Μονάδα Αναπνευστικών Νοσημάτων Παίδων Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Θράκης Ορισμός Το άσθμα είναι μία χρόνια φλεγμονώδης

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη του ρόλου ανοσο-τροποποιητικής δράσεως της p38 µιτογονο-ενεργοποιηµένης κινάσης ( p38 MAPK ) Μαυρόπουλος Αθανάσιος, PhD ΕΙΣΑΓΩΓΗ-Ι H p38 MAPK ενεργοποιείται από τις ιντερλευκίνες IL-12 και IL-18

Διαβάστε περισσότερα

Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος

Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος Απρίλιος 2018 Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα Ευκαρυωτικά κύτταρα: Δυο μηχανισμούς αποδόμησης και ανακύκλωσης κυτταροπλασματικών αποβλήτων Πρωτεάσες

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΣΤΗ ΧΑΠ

ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΣΤΗ ΧΑΠ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΣΤΗ ΧΑΠ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΣΑΟΥΝΟΥ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ- Κ.Ε.Θ. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ GOLD Global Initiative

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD

ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD Εργαστήριο Φυσιολογίας, Βιοχημείας και Διατροφής της Άσκησης Σχολή Επιστήμης Φυσικής

Διαβάστε περισσότερα

οµή Ανοσιακού Συστήµατος Ελένη Φωτιάδου-Παππά Τµήµα Ανοσολογίας Γ.Ν. Νίκαιας-Πειραιά

οµή Ανοσιακού Συστήµατος Ελένη Φωτιάδου-Παππά Τµήµα Ανοσολογίας Γ.Ν. Νίκαιας-Πειραιά οµή Ανοσιακού Συστήµατος Ελένη Φωτιάδου-Παππά Τµήµα Ανοσολογίας Γ.Ν. Νίκαιας-Πειραιά Ανοσολογικό σύστηµα Βασικό σύστηµα του οργανισµού Λειτουργικές µονάδες του ανοσολογικού συστήµατος Οργανωµένος λεµφικός

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ.

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 14/10/2016 Φυσιολογία Συστημάτων Ακαδημαϊκό Ετος 2016-2017 Γενικά στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις μεμβράνες 2. Φυσιολογικοί φραγμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ Απλά

Διαβάστε περισσότερα

Βασικοί Μηχανισμοί πρόκλησης αλλεργιών

Βασικοί Μηχανισμοί πρόκλησης αλλεργιών Βασικοί Μηχανισμοί πρόκλησης αλλεργιών Α. Παπαδοπούλου Διευθύντρια ΕΣΥ Παιδίατρος- Αλλεργιολόγος- Πνευμονολόγος Παιδιατρικό Τμήμα Νοσοκομείο ΚΑΤ Τμήμα Αλλεργικών και Αναπνευστικών νοσημάτων, Νοσοκομείο

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνια φλεγμονή. Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου. Νοέμβριος 2018

Χρόνια φλεγμονή. Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου. Νοέμβριος 2018 Χρόνια φλεγμονή Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου Νοέμβριος 2018 Οξεία φλεγμονή Ταχεία εισβολή και λύση Εξιδρωματικά στοιχεία Πολυμορφοπύρηνα Χρόνια φλεγμονή Ύπουλη εισβολήπαρατεταμένη πορείαβραδεία λύση

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματική ανασκόπηση όλων των δημοσιευμένων περιπτώσεων χορήγησης Anakinra σε ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα

Συστηματική ανασκόπηση όλων των δημοσιευμένων περιπτώσεων χορήγησης Anakinra σε ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα Συστηματική ανασκόπηση όλων των δημοσιευμένων περιπτώσεων χορήγησης Anakinra σε ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα Γ. Λάζαρος, Π. Βασιλείου, M. Imazio, Χ. Βλαχόπουλος, Ε. Οικονόμου,

Διαβάστε περισσότερα

Θεραπεύοντας με βάση τους βιολογικούς δείκτες-εφικτό; Α. Ι. Παπαϊωάννου Ειδικευόμενη Πνευμονολόγος Γ Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.

Θεραπεύοντας με βάση τους βιολογικούς δείκτες-εφικτό; Α. Ι. Παπαϊωάννου Ειδικευόμενη Πνευμονολόγος Γ Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν. Θεραπεύοντας με βάση τους βιολογικούς δείκτες-εφικτό; Α. Ι. Παπαϊωάννου Ειδικευόμενη Πνευμονολόγος Γ Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν. «Σισμανόγλειο» Βιολογικοί δείκτες Ορισμός Ο βιολογικός δείκτης είναι ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΥΤΟΑΝΟΣΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Αθανάσιος Γ. Τζιούφας Παθολογική Φυσιολογία Ιατρική Σχολή Παν. Αθηνών Costa Navarino 26/6/2011

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΥΤΟΑΝΟΣΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Αθανάσιος Γ. Τζιούφας Παθολογική Φυσιολογία Ιατρική Σχολή Παν. Αθηνών Costa Navarino 26/6/2011 ά ς. ύ ς ή ί ή ή. ώ Costa Navarino 26/6/2011 ά ή : ίπ 5% ύ π ύ ά- ά ή ά ή ά ή/ ώ - ά ή : ό ή ά π ό π ί ς ό έ - π ά ά ς- έ ς ά ής π ί ς ύ- ύς ό ς ής π ί ς ς ό ύ ά ά ή ί έ ς π ύς ί ς ή ή ς ής ής Ά ώ π ή

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις & Αντιθέσεις στη θεραπεία της Σαρκοείδωσης. Κατερίνα Μανίκα Επιμελήτρια Β Α Πνευμονολογική Κλινική ΓΝΘ «Γ. Παπανικολάου»

Θέσεις & Αντιθέσεις στη θεραπεία της Σαρκοείδωσης. Κατερίνα Μανίκα Επιμελήτρια Β Α Πνευμονολογική Κλινική ΓΝΘ «Γ. Παπανικολάου» Θέσεις & Αντιθέσεις στη θεραπεία της Σαρκοείδωσης Κατερίνα Μανίκα Επιμελήτρια Β Α Πνευμονολογική Κλινική ΓΝΘ «Γ. Παπανικολάου» Εναλλακτικές Θεραπείες Παράγοντες στη θεραπεία της Σαρκοείδωσης Κορτικοειδή

Διαβάστε περισσότερα

Αναπνευστική βρογχιολίτιδα-διάμεση διάμεση πνευμονία (RB( RB- ILD) Αποφολιδωτική διάμεση πνευμονία(dip) Σπύρος Α Παπίρης

Αναπνευστική βρογχιολίτιδα-διάμεση διάμεση πνευμονία (RB( RB- ILD) Αποφολιδωτική διάμεση πνευμονία(dip) Σπύρος Α Παπίρης Αναπνευστική βρογχιολίτιδα-διάμεση διάμεση πνευμονία (RB( RB- ILD) Αποφολιδωτική διάμεση πνευμονία(dip) Σπύρος Α Παπίρης Μαθήματα Πνευμονολογίας-Αθήνα Μάρτιος 2006 DIP RB-ILD Κατάταξη των διάμεσων παρεγχυματικών

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΟΙ Τ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ. Αλεξάνδρα Φλέβα Ph.D Βιολόγος Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν. «Παπαγεωργίου»

ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΟΙ Τ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ. Αλεξάνδρα Φλέβα Ph.D Βιολόγος Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν. «Παπαγεωργίου» ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΟΙ Τ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ Αλεξάνδρα Φλέβα Ph.D Βιολόγος Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν. «Παπαγεωργίου» Η αξιοποίηση του εύρους των δυνατοτήτων της κυτταρομετρίας ροής στην Ανοσολογία προσφέρει

Διαβάστε περισσότερα

H παρουσίαση αυτή αποτελεί δημιουργία του ομιλητή Παρακαλείστε να τη χρησιμοποιήσετε μόνο για ενημέρωσή σας

H παρουσίαση αυτή αποτελεί δημιουργία του ομιλητή Παρακαλείστε να τη χρησιμοποιήσετε μόνο για ενημέρωσή σας H παρουσίαση αυτή αποτελεί δημιουργία του ομιλητή Παρακαλείστε να τη χρησιμοποιήσετε μόνο για ενημέρωσή σας ΑΣΘΜΑ: ΑΠΟ ΤΟ Α ΩΣ ΤΟ Α Άσθμα στην 3 η ηλικία Ελένη Καρέτση Επιμελήτρια Β Πνευμονολογική Κλινική

Διαβάστε περισσότερα

Contents Part I Psychoneuroimmunology and Systems Biology Mechanisms 1 From Psychoneuroimmunology to Personalized, Systems, and Dynamical Medicine

Contents Part I Psychoneuroimmunology and Systems Biology Mechanisms 1 From Psychoneuroimmunology to Personalized, Systems, and Dynamical Medicine Contents Part I Psychoneuroimmunology and Systems Biology Mechanisms 1 From Psychoneuroimmunology to Personalized, Systems, and Dynamical Medicine... 3 1.1 Psychoneuroimmunology (PNI) and Systems Biology...

Διαβάστε περισσότερα

Αλληλεπικάλυψη Άσθματος και ΧΑΠ. Μ.Τουμπής Πνευμονολόγος

Αλληλεπικάλυψη Άσθματος και ΧΑΠ. Μ.Τουμπής Πνευμονολόγος Αλληλεπικάλυψη Άσθματος και ΧΑΠ Μ.Τουμπής Πνευμονολόγος Αλληλεπικάλυψη Άσθματος και ΧΑΠ Χαρακτηριστικές διαφορές Προϋποθέσεις επικάλυψης Επιπολασμός Ορισμοί Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Θεραπευτικές προτάσεις

Διαβάστε περισσότερα

CHEST COPD (ELISA) CXCL9 CXCL10 CXCL11 CCL5

CHEST COPD (ELISA) CXCL9 CXCL10 CXCL11 CCL5 CHEST COPD COPD CXCR3 CCR5 Claudia Costa, MD; Rogerio Rufino, MD; Suzanne L. Traves, PhD;Jose Roberto Lapa e Silva, MD; Peter J. Barnes, DSc, FCCP; and Louise E. Donnelly, PhD COPD CD4 CD8 T CXCR3 CCR5

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΠΩΔΗΣ ΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΔΟΘΗΛΙΟ: ΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ. Κ. ΜΑΚΕΔΟΥ, Ιατρός Βιοπαθολόγος

ΛΙΠΩΔΗΣ ΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΔΟΘΗΛΙΟ: ΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ. Κ. ΜΑΚΕΔΟΥ, Ιατρός Βιοπαθολόγος ΛΙΠΩΔΗΣ ΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΔΟΘΗΛΙΟ: ΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ Κ. ΜΑΚΕΔΟΥ, Ιατρός Βιοπαθολόγος ΛΙΠΩΔΗΣ ΙΣΤΟΣ Απόδοση λιπαρών οξέων μετά από υδρόλυση των τριγλυκεριδίων, σε περίοδο νηστείας, με σκοπό: Την παραγωγή ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

Ελευθέριος Ζέρβας, Πνευμονολόγος Επιμελητής Α ΕΣΥ 7 η Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» Φαινότυποι ΧΑΠ (ACO)

Ελευθέριος Ζέρβας, Πνευμονολόγος Επιμελητής Α ΕΣΥ 7 η Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» Φαινότυποι ΧΑΠ (ACO) Ελευθέριος Ζέρβας, Πνευμονολόγος Επιμελητής Α ΕΣΥ 7 η Πνευμονολογική Κλινική Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» Φαινότυποι ΧΑΠ (ACO) Conflict of interest (Δήλωση σύγκρουσης συμφερόντων) Συμμετοχή σε advisory board

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ερευνητικό Κέντρο Αθηροθρόμβωσης. Σ. Παπαδάκη 1, Σ. Σιδηροπούλου 1, Β. Χαντζηχρήστος 1, Μ. Πασχόπουλος 2, Α.

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ερευνητικό Κέντρο Αθηροθρόμβωσης. Σ. Παπαδάκη 1, Σ. Σιδηροπούλου 1, Β. Χαντζηχρήστος 1, Μ. Πασχόπουλος 2, Α. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ερευνητικό Κέντρο Αθηροθρόμβωσης Σ. Παπαδάκη 1, Σ. Σιδηροπούλου 1, Β. Χαντζηχρήστος 1, Μ. Πασχόπουλος 2, Α. Τσελέπης 1 1 Ερευνητικό Κέντρο Αθηροθρόμβωσης/Εργαστήριο Βιοχημείας, Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ.

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ. ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ 1 ΙΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΒΙΟΛΟΓΟΣ: ΕΡΙΦΥΛΗ ΚΥΡΙΑΖΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΦΩΣΦΟΔΙΕΣΤΕΡΑΣΗΣ στις Αποφρακτικές Πνευμονοπάθειες. Δρ. Σπυράτος Διονύσης Πνευμονολογική Κλινική ΑΠΘ

ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΦΩΣΦΟΔΙΕΣΤΕΡΑΣΗΣ στις Αποφρακτικές Πνευμονοπάθειες. Δρ. Σπυράτος Διονύσης Πνευμονολογική Κλινική ΑΠΘ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΦΩΣΦΟΔΙΕΣΤΕΡΑΣΗΣ στις Αποφρακτικές Πνευμονοπάθειες Δρ. Σπυράτος Διονύσης Πνευμονολογική Κλινική ΑΠΘ Φωσφοδιεστεράση 11 οικογένειες του ισοενζύμου 1-4 γονίδια κωδικοποιούν κάθε οικογένεια Μετα-μεταγραφική

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμικροβιακά πεπτίδια και ψωρίαση

Αντιμικροβιακά πεπτίδια και ψωρίαση Αντιμικροβιακά πεπτίδια και ψωρίαση Ψωρίαση: Πέρα από τα όρια Πορταριά, 18-20 Ιανουαρίου 2013 Ελισάβετ Λαζαρίδου Επικ. Καθηγήτρια Δερματολογίας-Αφροδισιολογίας Α Δερματολογική Κλινική Α.Π.Θ. Αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΠΕΔΑ ΑΓΓΕΙΟΠΟΙΗΤΙΝΩΝ 1 ΚΑΙ 2 ΣΤΟ ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΟ ΠΤΥΕΛΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΑΠ

ΕΠΙΠΕΔΑ ΑΓΓΕΙΟΠΟΙΗΤΙΝΩΝ 1 ΚΑΙ 2 ΣΤΟ ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΟ ΠΤΥΕΛΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΑΠ ΕΠΙΠΕΔΑ ΑΓΓΕΙΟΠΟΙΗΤΙΝΩΝ 1 ΚΑΙ 2 ΣΤΟ ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΟ ΠΤΥΕΛΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΑΠ Β. Μπέσσα 1, Σ. Λουκίδης 1, Γ. Χειλάς 2,Β. εληµπούρα 1, D Simoes 3, Κ. Κοντογιάννη 4, Σ. Παπίρης 1, Κ. Κωστίκας 1, Μ. Αλχανάτης

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗ ΣΗΨΗ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗ ΣΗΨΗ 5 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΙΜΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗ ΣΗΨΗ Θωμάς Τσαγανός, MD, PhD Πανεπιστημιακός Υπότροφος Δ Παθολογική Κλινική Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΕ ΥΓΙΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΘΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΠΝΙΣΤΕΣ

ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΕ ΥΓΙΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΘΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΠΝΙΣΤΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΕ ΥΓΙΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΘΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΠΝΙΣΤΕΣ Ανδριάνα Ι. Παπαϊωάννου, Καλλιόπη Τανού, Αγγέλα Κουτσοκέρα, Θεόδωρος Κυρόπουλος, Ειρήνη Τσιλιώνη, Σμαράγδα Οικονομίδη, Κυριακή Λιαδάκη,

Διαβάστε περισσότερα

Συχνότητα Τ και Β κυττάρων που εκφράζουν GM-CSF σε ασθενείς µε Ρευµατοειδή

Συχνότητα Τ και Β κυττάρων που εκφράζουν GM-CSF σε ασθενείς µε Ρευµατοειδή 2/11/ 2017 Συχνότητα Τ και Β κυττάρων που εκφράζουν GM-CSF σε ασθενείς µε Ρευµατοειδή Αρθρίτιδα Αναστασία Μακρή Μονάδα Κλινικής Ανοσολογίας-Ρευµατολογίας Β Παθολογική Κλινική και Οµώνυµο Εργαστήριο Ιατρική

Διαβάστε περισσότερα

Mηχανισμοί Φλεγμονής στο Άσθμα. Μίνα Γκάγκα ΝΝΘΑ

Mηχανισμοί Φλεγμονής στο Άσθμα. Μίνα Γκάγκα ΝΝΘΑ Mηχανισμοί Φλεγμονής στο Άσθμα Μίνα Γκάγκα ΝΝΘΑ Άσθμα Κλινικά: Δύσπνοια βήχας συριγμός υποξυγοναιμία Πιθανώς γενικά συμπτώματα Ήπια έως σοβαρά Αραιά, συχνά ή συνεχώς Άσθμα Παθογενετικά: Στένωση του αυλού

Διαβάστε περισσότερα

Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές

Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Κορδίνας Βασίλειος Μοριακός Βιολόγος και Γενετιστής Ειδικευόμενος Παθολόγος Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας-Πειραιά

Διαβάστε περισσότερα

High mobility group 1 HMG1

High mobility group 1 HMG1 Vol. 29, pp.705 ~ 711, 2001 High mobility group 1 HMG1 13 12 20 anti-neutrophil cytoplasmic antibodies, ANCA ANCA 1982 Davies 1980 1 high mobility group HMG1 HMG2 30 kd high mobility group HMGHMG HMG1

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΟΞΥΝΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ (ΧΑΠ)

ΠΑΡΟΞΥΝΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ (ΧΑΠ) Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΞΥΝΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ (ΧΑΠ) Ανδριάνα Ι Παπαϊωάννου 1, Κωνσταντίνος Μπαρτζιώκας 2, Σταματούλα Τσικρικά 1, Φωτεινή Καρακοντάκη

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή και οξειδωτικό stress στοσύνδρομοαπνοιών- Υποπνοιών Υπνου

Φλεγμονή και οξειδωτικό stress στοσύνδρομοαπνοιών- Υποπνοιών Υπνου Φλεγμονή και οξειδωτικό stress στοσύνδρομοαπνοιών- Υποπνοιών Υπνου Θεόδωρος Βασιλακόπουλος A Κλινική Εντατικής Θεραπείας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Συστηματική φλεγμονή Shamsuzzaman

Διαβάστε περισσότερα

IL - 13 /IL - 18 ELISA PCR RT - PCR. IL - 13 IL - 18 mrna. 13 IL - 18 mrna IL - 13 /IL Th1 /Th2

IL - 13 /IL - 18 ELISA PCR RT - PCR. IL - 13 IL - 18 mrna. 13 IL - 18 mrna IL - 13 /IL Th1 /Th2 344 IL - 13 /IL - 18 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 3 1 2 13 18 IL - 13 /IL - 18 10% / OVA /AL OH 3 5% 16 ~ 43 d 44 d ELISA BALF IL - 13 IL - 18 PCR RT - PCR IL - 13 IL - 18 mrna IL - 13 mrna 0. 01 IL - 18 mrna 0.

Διαβάστε περισσότερα

Τh17 λεµφοκύτταρα: νέος ρυθµιστής της ανοσιακής απόκρισης στην αθηροσκλήρωση

Τh17 λεµφοκύτταρα: νέος ρυθµιστής της ανοσιακής απόκρισης στην αθηροσκλήρωση Τh17 λεµφοκύτταρα: νέος ρυθµιστής της ανοσιακής απόκρισης στην αθηροσκλήρωση Αλέξανδρος Σαραντόπουλος Τµήµα Κλινικής Ανοσολογίας Β Παθολογική Κλινική ΑΠΘ The$pathogenesis$of$atherosclerosis:$$ atherogenesis$and$inflamma5on$

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα κωδικός μαθήματος: ETY-335 Χειμερινό εξάμηνο 2014 / 2015 Μαρία Χατζηνικολαΐδου mchatzin@materials.uoc.gr Έμφυτο και προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

Εκτίμηση της φλεγμονής των αεραγωγών στη ΧΑΠ: Τι πληροφορίες παίρνουμε; Στέλιος Θ. Λουκίδης MD FCCP Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ

Εκτίμηση της φλεγμονής των αεραγωγών στη ΧΑΠ: Τι πληροφορίες παίρνουμε; Στέλιος Θ. Λουκίδης MD FCCP Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Εκτίμηση της φλεγμονής των αεραγωγών στη ΧΑΠ: Τι πληροφορίες παίρνουμε; Στέλιος Θ. Λουκίδης MD FCCP Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Conflicts [Honorarium fees] Astra Zeneca Greece & Bulgaria & Poland Boehringer Ingelheim

Διαβάστε περισσότερα

Οξειδωτικού τύπου βλάβη στο DNA και Σωματικές Μεταλλάξεις στη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια

Οξειδωτικού τύπου βλάβη στο DNA και Σωματικές Μεταλλάξεις στη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια Ειδικά Άρθρα για το Άσθμα Οξειδωτικού τύπου βλάβη στο DNA και Σωματικές Μεταλλάξεις στη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια Ελένη Γ. Τζωρτζάκη, Ειρήνη Νεοφύτου, Νικόλαος Μ. Σιαφάκας Πνευμονολογική Κλινική,

Διαβάστε περισσότερα

Η φλεγµονή ως θεραπευτικός στόχος. στο οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου. Ευστάθιος Κ. Ηλιοδροµίτης

Η φλεγµονή ως θεραπευτικός στόχος. στο οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου. Ευστάθιος Κ. Ηλιοδροµίτης Η φλεγµονή ως θεραπευτικός στόχος στο οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου Ευστάθιος Κ. Ηλιοδροµίτης Πανελλήνιο Καρδιολογικό Συνέδριο Aθήνα 21/10/2016 Δηλωση οικονοµικών συµφερόντων Δεν υπάρχει ΚΑΝΕΝΑ οικονοµικό

Διαβάστε περισσότερα

Τα αντιβιοτικά στο άσθμα. Χάρη Μπιτσάκου Πνευμονολόγος

Τα αντιβιοτικά στο άσθμα. Χάρη Μπιτσάκου Πνευμονολόγος Τα αντιβιοτικά στο άσθμα Χάρη Μπιτσάκου Πνευμονολόγος Antibiotics should be restricted to patients with pneumonia or to patients who did not respond to other treatments. British guidelines on the management

Διαβάστε περισσότερα

Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες. Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας

Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες. Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας Ανοσολογία και καρκίνος Γενετικές και κυτταρικές αλλαγές που συµβαίνουν στον καρκίνο προσφέρουν στο ανοσιακό σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ανοσολογία

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Εισαγωγή στην Ανοσολογία ρ. Γιώργος Κρασιάς Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου Τµήµα Μοριακής Ιολογίας Τι είναι το Ανοσοποιητικό Σύστηµα (ΑΣ)? Το ΑΣ (Immune System) είναι ένα σύστηµα άµυνας του

Διαβάστε περισσότερα

Νέοι στοχευμένοι παράγοντες υπό έρευνα

Νέοι στοχευμένοι παράγοντες υπό έρευνα Νέοι στοχευμένοι παράγοντες υπό έρευνα (Dupilumab Fevipiprant Tezepelumab) Ανδριάνα Ι Παπαϊωάννου Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος Επιμελήτρια Β, Β Πνευμονολογική Κλινική Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Αττικόν»

Διαβάστε περισσότερα

Σύλβια Ντουμίτρου, M. Χαρικιοπούλου, Ε. Θεοδωρακοπούλου, Κ. Βελέντζας, Μ. Ανδρίτσου, Ζ. Σαρδελής, Α. Χροναίου, Ε. Κοσμάς

Σύλβια Ντουμίτρου, M. Χαρικιοπούλου, Ε. Θεοδωρακοπούλου, Κ. Βελέντζας, Μ. Ανδρίτσου, Ζ. Σαρδελής, Α. Χροναίου, Ε. Κοσμάς Εργασία βραβευθείσα από National Emphysema Foundation και American Thoracic Society (ATS 2010) Σύλβια Ντουμίτρου, M. Χαρικιοπούλου, Ε. Θεοδωρακοπούλου, Κ. Βελέντζας, Μ. Ανδρίτσου, Ζ. Σαρδελής, Α. Χροναίου,

Διαβάστε περισσότερα

Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στη Ρευματολογία 2011-13

Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στη Ρευματολογία 2011-13 Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στη Ρευματολογία 2011-13 Αντιρευματικά Φάρμακα TCZ Ανταγωνιστές IL1 ΣΤΑΜΑΤΗΣ- ΝΙΚΟΣ ΛΙΟΣΗΣ Επικ. Καθηγητής Ρευματολογικό Τμήμα Ιατρική Σχολή Παν/μίου Πατρών Tocilizumab

Διαβάστε περισσότερα

ITP Ιδιοπαθής/ αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα

ITP Ιδιοπαθής/ αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα ITP Ιδιοπαθής/ αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα Αθανασία Μουζάκη, Καθηγήτρια Εργαστηριακής Αιματολογίας-Αιμοδοσίας, Αιματολογικό Τμήμα, Παθολογική Κλινική, Τμήμα Ιατρικής, Παν/ο Πατρών Τα είδη της ITP είναι:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΝΤΙΝΗΣ (OPN) ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

Η ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΝΤΙΝΗΣ (OPN) ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Η ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΝΤΙΝΗΣ (OPN) ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Αικατερίνη Καζάκου 1, Θεοδώρα Κερενίδη 1, Μάρθα Λαδά 1, Ειρήνη Τσιλιώνη 1, Γεωργία Λαµπροδήµου 2, Κωνσταντίνος Ι. Γουργουλιάνης

Διαβάστε περισσότερα

ANOΣΟΓΗΡΑΝΣΗ. Ιωάννα Οικονοµίδου. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών

ANOΣΟΓΗΡΑΝΣΗ. Ιωάννα Οικονοµίδου. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών ANOΣΟΓΗΡΑΝΣΗ Ιωάννα Οικονοµίδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Το ανοσιακό σύστηµα θεωρείται αποφασιστικός παράγοντας για την διατήρηση της υγείας και την επιβίωση στους ηλικιωµένους

Διαβάστε περισσότερα

Διαχειριστικά θέματα στο άσθμα β-blockers

Διαχειριστικά θέματα στο άσθμα β-blockers Διαχειριστικά θέματα στο άσθμα β-blockers Ροβίνα Νικολέττα Επίκουρη καθηγήτρια Πνευμονολογίας - Εντατικής Θεραπείας Α Πανεπιστημιακή Πνευμονολογική Κλινική ΝΝΘΑ «η Σωτηρία» Οι β-ar ταξινομούνται σε τουλάχιστον

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ Τ- ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΓΟΝΙΔΙΟΥ Foxp3 ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ Τ- ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΓΟΝΙΔΙΟΥ Foxp3 ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Μονάδα Ανοσολογίας Καρκίνου, Εργαστήριο Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Πνευμονολογική Κλινική, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Πτυχιακή εργασία Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΧΡΟΝΙΟ ΑΣΘΜΑ

Πτυχιακή εργασία Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΧΡΟΝΙΟ ΑΣΘΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή εργασία Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΧΡΟΝΙΟ ΑΣΘΜΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΛΟΙΖΟΥ ΑΡΙΘΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Πόσο νωρίς ξεκινάει η αναδιαμόρφωση

Πόσο νωρίς ξεκινάει η αναδιαμόρφωση Πόσο νωρίς ξεκινάει η αναδιαμόρφωση Εμμ. Παρασκάκης Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης Αρχίζει η αναδιαμόρφωση των αεραγωγών στην παιδική ηλικία; ή Σε ποια περίοδο της παιδικής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Φυσική Ανοσία. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ.

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Φυσική Ανοσία. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. Εισαγωγή στην Ανοσολογία Φυσική Ανοσία Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 11/10/2016 Φυσιολογία Συστημάτων Ακαδημαϊκό Ετος 2016-2017 Ανοσολογία Η

Διαβάστε περισσότερα

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 Μελέτη τοπ ρόλοπ της ιντεγκρινοσπνδεόμενης κινάσης στην πνεπμονική ίνσση, Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ (ΑΝΑΦΟΡΑ)»

«ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ (ΑΝΑΦΟΡΑ)» ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.1.4 «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ (ΑΝΑΦΟΡΑ)» για το ΥΠΟΕΡΓΟ 1 της Πράξης: «ΘΑΛΗΣ- Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών- Ωρίμανση της μη ειδικής ανοσίας: επιρροή των λοιμώξεων

Διαβάστε περισσότερα

είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα

είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα Χ.Μ. Μουτσόπουλος Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών ο ανοσολογικό (αμυντικό) σύστημα έχει σκοπό την προστασία του οργανισμού από ξένους εισβολείς, όπως είναι τα

Διαβάστε περισσότερα

Διαπανεπιστημιακό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Κλινική Φαρμακολογία Θεραπευτική

Διαπανεπιστημιακό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Κλινική Φαρμακολογία Θεραπευτική Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ιατρικής Διαπανεπιστημιακό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Κλινική Φαρμακολογία Θεραπευτική Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας των πολυμορφισμών

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ

ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΑ ΝΕΦΡΙΚΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ Εισαγωγή Η πρόληψη των επεισοδίων οξείας απόρριψης και η μακροχρόνια διατήρηση του νεφρικού μοσχεύματος αποτελούν

Διαβάστε περισσότερα

Ημερίδα για τη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια. Λοίμωξη από τον ιό και παρόξυνση ΧΑΠ

Ημερίδα για τη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια. Λοίμωξη από τον ιό και παρόξυνση ΧΑΠ Ημερίδα για τη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια Εκπαίδευση και διαχείριση ασθενών με ΧΑΠ στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Σάββατο 2 Απριλίου 2011 Ξενοδοχείο Hyatt Regency, Θεσσαλονίκη Λοίμωξη από τον

Διαβάστε περισσότερα

«ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ (ΑΝΑΦΟΡΑ)»

«ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ (ΑΝΑΦΟΡΑ)» ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.1.3 «ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ (ΑΝΑΦΟΡΑ)» για το ΥΠΟΕΡΓΟ 1 της Πράξης: «ΘΑΛΗΣ- Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών- Ωρίμανση της μη ειδικής

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Κυτταρικός κύκλος Φάσεις του κυτταρικού κύκλου G1:Αύξηση του κυττάρου και προετοιμασία

Διαβάστε περισσότερα

Πτύελα. Ενότητα 1: Εισαγωγή. Κωνσταντίνος Σπυρόπουλος, Καθηγητής Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής

Πτύελα. Ενότητα 1: Εισαγωγή. Κωνσταντίνος Σπυρόπουλος, Καθηγητής Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Πτύελα Ενότητα 1: Εισαγωγή Κωνσταντίνος Σπυρόπουλος, Καθηγητής Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Πτύελα Τα πτύελα αποτελούν ένα μίγμα από σίελο, βλέννη και

Διαβάστε περισσότερα

Μηχανισμοί πρόκλησης λοιμώξεων

Μηχανισμοί πρόκλησης λοιμώξεων Μηχανισμοί πρόκλησης λοιμώξεων από τους anti TNF παράγοντες ρ. Γκίκας Κατσιφής Επιμελητής Ρευματολογικής Κλινικής Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών Υπεύθυνος Ιατρικής Eκπαίδευσης και Έρευνας Η πλειοτρόπος δράση

Διαβάστε περισσότερα

Ανοσιακή απάντηση Αικατερίνη Ταράση

Ανοσιακή απάντηση Αικατερίνη Ταράση Ανοσιακή απάντηση Αικατερίνη Ταράση ιευθύντρια Τµ. Ανοσολογίας- Ιστοσυµβατότητας Γ.Ν.Α.. " Ο Ευαγγελισµός" ανοσιακή απάντηση είναι το σύνολο των πολύπλοκων διεργασιών µε τις οποίες ο οργανισµός (ξενιστής)

Διαβάστε περισσότερα

Παθογένεια της έξαρσης της Χ.Α.Π

Παθογένεια της έξαρσης της Χ.Α.Π α ρ χ ή π ρ ο η γ ο ύ µ ε ν ο ε π ό µ ε ν ο Παθογένεια της έξαρσης της Χ.Α.Π Νίκος Τζανάκης, Πνευµονολόγος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήµιο Κρήτης ΧΑΠ -παρόξυνση Ορισµός! Ορισµός δύσκολος και σχετικά ανακριβής!

Διαβάστε περισσότερα

Ρόλος των βακτηριακών λιποπολυσακχαριτών στη Νόσο Alzheimer

Ρόλος των βακτηριακών λιποπολυσακχαριτών στη Νόσο Alzheimer 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών και 2 ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων Παρασκευή, 3/2/2017 Ρόλος των βακτηριακών λιποπολυσακχαριτών στη Νόσο Alzheimer

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα Κύτταρο Το κύτταρο αποτελείται από μέρη τα οποία έχουν συγκεκριμένη δομή και επιτελούν μία συγκεκριμένη λειτουργία στην όλη οργάνωση του κυττάρου. Δομή κυτταροπλασματικής μεμβράνης Συστήματα επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα