Συνοχή ομάδας: Ενωμένοι στεκόμαστε όρθιοι, χωρισμένοι πέφτουμε.

Transcript

1 Συνοχή ομάδας: Ενωμένοι στεκόμαστε όρθιοι, χωρισμένοι πέφτουμε. Νικόλαος Διγγελίδης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τ.Ε.Φ.Α.Α. Η συνοχή είναι μια δυναμική διαδικασία που αντανακλά την τάση μιας ομάδας να παραμείνει ενωμένη στην πορεία της επίτευξης των στόχων της. Επειδή ζούμε στον πραγματικό κόσμο, είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσει κανείς εγκαίρως ότι προπονητές και αθλητές έχουν κοινά συμφέροντα και αυτό θα πρέπει να είναι το σύνθημα που εκφράζει τη φιλοσοφία της ομαδικής συνοχής. Αν πετύχει η ομάδα κάτι καλό, τότε όλοι «κερδίζουμε», αν η ομάδα δεν πετύχει τους στόχους της τότε όλοι κάτι «χάνουμε». Οι παραπάνω διατυπώσεις θέτουν ξεκάθαρα το ζήτημα της συνεργασίας μέσα σε μια ομάδα και την έμφαση στην επίτευξη των στόχων. Άρα ένα από τα θέματα που τίθενται είναι ποιες θα είναι οι αρχές που διέπουν αυτή τη συνεργασία; Επίσης, τίθεται ένα θέμα επικοινωνίας μεταξύ των μελών μιας ομάδας κι εδώ δημιουργείται το ερώτημα ποιες είναι οι αρχές που διέπουν την επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας ομάδας; Η προσπάθεια για την επίτευξη στόχων μιας ομάδας δημιουργεί εντάσεις και πίεση στα μέλη της. Η ανάπτυξη συνοχής ομάδας σημαίνει να σκεφτόμαστε όχι μόνο με το «εγώ», αλλά και με το «εμείς». Έχει να κάνει με ένα «όραμα» που μοιραζόμαστε τα μέλη της ομάδας. Οι περισσότεροι προπονητές ορίζουν τη συνοχή ομάδας δίνοντας έμφαση στην επίτευξη των στόχων και αυτό είναι η μια μόνο διάσταση του θέματος. Για παράδειγμα, όπως έχει πει ο γνωστός προπονητής Sven- Göran Eriksson η «καλή» ομάδα έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Κοινό όραμα. Ξεκάθαρους και συγκεκριμένους στόχους που δένουν με αυτό το όραμα. Παίκτες που μοιράζονται τις στρατηγικές που ακολουθούν. Υψηλό βαθμό αυτοπειθαρχίας των μελών. Παίκτες με χαρακτηριστικά που αλληλοσυμπληρώνουν ο ένας τον άλλον. Παίκτες που βάζουν πρώτα το καλό της ομάδας και μετά το δικό τους. Παίκτες που αναλαμβάνουν ευθύνες απέναντι στην ομάδα, δέχονται τα λάθη τους και προσπαθούν να μάθουν απ αυτά.

2 Πίνακας 1: Παρακάτω βλέπουμε ορισμένα ερωτήματα που αφορούν τη συνοχή ομάδας και εκφράζουν, ως ένα σημείο, την πολυπλοκότητα του θέματος. Παράγοντες συνοχής Παραδείγματα Όραμα Γιατί υπάρχει η ομάδα; Πώς εργαζόμαστε (σαν άτομα και σαν ομάδα); Ποια είναι η φιλοσοφία μας και τα πιστεύω που μοιραζόμαστε σαν ομάδα; Στόχοι Ποιοι είναι οι συγκεκριμένοι στόχοι της ομάδας; Ποιοι είναι οι προσωπικοί στόχοι των μελών της ομάδας; Ποια η σύνδεση των παραπάνω στόχων μεταξύ τους; Τι είδους ανατροφοδότηση δίνεται για την επίτευξη των στόχων και πόσο συχνά; Προσωπική ικανοποίηση Αισθάνονται θετικά τα άτομα για τη θέση και το ρόλο τους στην ομάδα; Αισθάνονται ότι ανήκουν σε μια ομάδα που προσπαθεί να πετύχει κάτι; Τι τους προσφέρει η συμμετοχή στην ομάδα; Πώς συνεισφέρουν τα μέλη της ομάδας στην επίτευξη των ομαδικών στόχων; Περιβάλλον υποστήριξης Υπάρχει ένα περιβάλλον αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού; Υπάρχει μια αίσθηση διασκέδασης; Ότι περνάμε καλά; Η πρωτοτυπία και η εφευρετικότητα ενθαρρύνονται; Η οποιαδήποτε συνεισφορά του κάθε μέλους, μικρή ή μεγάλη, αναγνωρίζεται; Συνεργασία Υπάρχει μια αίσθηση συνεργασίας; Αφιερώνεται κάποιος χρόνος για να αποτραβηχτεί η ομάδα απ τις καθημερινές συνήθεις δραστηριότητες (π.χ. προπόνηση, αγώνες) και να συζητήσουν, να αξιολογήσουν όσα έχουν κάνει ως τώρα ή όσα σκοπεύουν να κάνουν;

3 Ποια είναι όμως η σχέση της συνοχής ομάδας με την επίτευξη ή όχι των στόχων; Η συντριπτική πλειοψηφία των ερευνών δείχνουν ότι υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στη συνοχή και την επιτυχία μιας ομάδας. Ωστόσο, υπήρξαν και έρευνες που το αμφισβήτησαν αυτό. Η επιτυχία στην επίτευξη των στόχων δε συνδέεται απαραίτητα τουλάχιστον όχι σε απόλυτο βαθμό - με τη συνοχή της ομάδας. Αυτό απεδείχθη για πρώτη φορά το 1968 στους Ολυμπιακούς του Μεξικού με βάση τα δεδομένα από τη γερμανική οκτάκωπο ομάδα κωπηλασίας (είχαν πολύ χαμηλό επίπεδο συνοχής μεταξύ τους και κακές διαπροσωπικές σχέσεις, όμως έφεραν μεγάλες επιτυχίες). Ωστόσο, αν δεχθούμε ότι η συνοχή ομάδας και η επιτυχία δε συμβαδίζουν, τότε γεννιέται αμέσως ένα άλλο ερώτημα: Ποια η σημασία της συνοχής ομάδας στη «συνταγή» για τη νίκη ή την επιτυχία; Εκ των υστέρων γνωρίζουμε ότι τα αμφίβολα συμπεράσματα είχαν να κάνουν με τον τρόπο που μετριούνταν η συνοχή ομάδας. Έτσι σήμερα μπορεί κανείς με βεβαιότητα να υποστηρίξει την άποψη ότι η συνοχή ομάδας συνδέεται με την επίτευξη ατομικών και ομαδικών στόχων καθώς και με την επιτυχία μιας ομάδας. Αυτό ισχύει εφόσον ισχύουν ορισμένες προϋποθέσεις και η πιο σημαντική απ όλες είναι ο βαθμός συγκέντρωσης της ομάδας στο τι προσπαθούν να πετύχουν. Οι έννοιες της ομαδικής συνοχής μαθαίνονται. Για να το καταλάβουμε καλύτερα αυτό, ίσως είναι ανάγκη να παραδειγματιστούμε ίσως από μια πραγματικότητα του ελληνικού, τουλάχιστον, εκπαιδευτικού συστήματος. Δυστυχώς, το σχολείο μας, η διδασκαλία και η μάθηση έτσι όπως είναι δομημένα, δε διδάσκουν στα παιδιά μας καθόλου την έννοια της ομαδικής εργασίας. Δε διδάσκουν και δε δίνουν έμφαση σε καμία έννοια σχετική με το θέμα μας (π.χ. συνεργασία, αλληλοσεβασμός, αλληλεγγύη κ.τ.λ.). Πώς γίνεται αυτό; Η συντριπτική πλειοψηφία των εργασιών που ανατίθενται στους μαθητές γίνεται σε ατομική βάση. Τα τεστ γίνονται σε ατομική βάση. Πουθενά, κανένας δε δίνει έμφαση στη συνεργασία ως μέρος της μαθησιακής διαδικασίας. Πουθενά η αξιολόγηση της ικανότητας συνεργασίας σε μια ομάδα δεν παίρνει κάποιο συντελεστή, δεν έχει κάποια βαρύτητα. Πάντα δίνουμε έμφαση στην ατομική δουλειά και στην ατομική επίδοση. Έτσι όμως αφήνουμε τα παιδιά μας να μεγαλώνουν ως άτομα που θα ζήσουν σε ένα κόσμο όπου ο καθένας είναι μόνος του, ενώ η πραγματικότητα είναι ότι κανείς δε ζει μόνος του ή εντελώς ανεξάρτητος. Εξαρτιόμαστε από τους άλλους ανθρώπους σε πολλά θέματα και αυτό προϋποθέτει να μάθουμε να ζούμε αναπτύσσοντας σχέσεις και δομές συνεργασίας. Στον αθλητισμό, προϋποθέτει να μάθουμε να συνεννοούμαστε σε μια ομάδα. Όσο καλές μονάδες κι αν υπάρχουν σε μια ομάδα, δεν μπορεί να φτάσει σε καμιά επιτυχία όταν βασίζεται απλά στις ατομικές επιδόσεις των μελών της. Τέτοια παραδείγματα έχουμε στον αθλητισμό άπειρα, ιδιαίτερα από πλούσιες αθλητικές ομάδες που αφού συνέλεξαν τους καλύτερους και πιο ακριβοπληρωμένους παίκτες, στη συνέχεια διαπίστωσαν ότι

4 όλα αυτά ήταν εις μάτην καθώς οι αθλητές δε συνεργάζονταν μεταξύ τους αρμονικά και φυσικά δεν έρχονταν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Υπάρχουν στη βιβλιογραφία δυο βασικές διαστάσεις ή είδη συνοχής: α) συνοχή για την επίτευξη ενός στόχου, δηλαδή ένας γενικός προσανατολισμός που εκφράζει την ικανότητα συνεργασίας μιας ομάδας στην επίτευξη ομαδικών στόχων και β) κοινωνική συνοχή, δηλαδή ένας γενικός προσανατολισμός που αφορά στις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των ατόμων. Στο βασίλειο του αθλητισμού, αθλητές και προπονητές είναι αναγκαίο να προσηλώνονται στην επίτευξη των στόχων που θέτουν, έχοντας εξασφαλίσει με αρμονικό τρόπο τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Με άλλα λόγια, ισχύει κι εδώ το γνωστό από το χώρο των επιχειρήσεων «είναι αποτελεσματικότερο να κοιτάμε τι θα κάνουμε όλοι μαζί, παρά να ασχολούμαστε με το πώς τα πάμε μεταξύ μας». Τι μπορεί να κάνει λοιπόν ένας προπονητής για να ενισχύσει τη συνοχή της ομάδας του; Ενισχύοντας τη συνοχή για την επίτευξη ενός στόχου Οι ομαδικοί στόχοι να καθορίζονται σε συνεργασία προπονητή και αθλητών. Ο προπονητής δε θα πρέπει να είναι ο μόνος που καθορίζει τους στόχους της ομάδας 1. Ο προπονητής, ο αρχηγός παίζουν καθοριστικό ηγετικό ρόλο, αλλά οι ομαδικοί στόχοι είναι ανάγκη να καθορίζονται από το σύνολο της ομάδας. Αυτό δίνει μια αίσθηση ιδιοκτησίας των στόχων και δέσμευσης. Αν ο καθένας πιστεύει ότι συνέβαλλε στον καθορισμό των ομαδικών στόχων, είναι πιθανότερο να δεσμευτεί και να εργαστεί για την επίτευξή τους. Οι ομαδικοί στόχοι να καθορίζονται πριν δώσουμε τη δυνατότητα στους αθλητές να καθορίσουν τους δικούς τους προσωπικούς στόχους. Αυτό είναι μια άμεση συνέπεια από την προηγούμενη παράγραφο. Είναι ανάγκη να υπάρχει μια τάξη και να είναι ξεκάθαρες οι προτεραιότητές μας, ειδάλλως οι αθλητές θα μπερδευτούν και θα δημιουργήσουμε σύγχυση. Ενδεχομένως, σε μερικές περιπτώσεις, μπορούμε να ορίσουμε περιόδους όπου προηγείται ο καθορισμός στόχων σε προσωπικό επίπεδο (π.χ. μετά το τέλος της αγωνιστικής περιόδου), αλλά αυτό είναι ανάγκη αυτό να είναι ξεκάθαρο για τους αθλητές μας. Οι στόχοι να είναι συγκεκριμένοι και ρεαλιστικοί 2. Το να βάλουμε στόχο να κερδίζουμε σε κάθε αγώνα ή να κερδίσουμε το πρωτάθλημα δεν παρακινεί τους αθλητές, απλά τους αποπροσανατολίζει γιατί δε δίνει άμεση έμφαση σ αυτό που μπορεί κάποιος να κάνει για να πετύχει ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Παραδείγματα 1 Ακόμη χειρότερα μπορεί να γίνουν τα πράγματα, όταν οι ομαδικοί στόχοι υποβάλλονται και καθορίζονται από εξωτερικούς παράγοντες. 2 Γενικότερα, ο καθορισμός των ομαδικών στόχων θα πρέπει να πληροί τα κριτήρια που έχουν διατυπωθεί σε προηγούμενο άρθρο στο ίδιο περιοδικό.

5 ομαδικών στόχων θα μπορούσε να είναι το ποσοστό συμμετοχής στις προπονήσεις, η βελτίωση διάφορων ποσοστών στην υποδοχή του σερβίς, στα πετυχημένα σερβίς με άλμα, στις επιτυχείς επιθέσεις κ.τ.λ. Κάθε μέλος της ομάδας αναλαμβάνει κάποια ευθύνη για τους ομαδικούς στόχους. Αν εξασφαλίσουμε τα παραπάνω, τότε ο κάθε παίκτης θα είναι σε θέση να αναγνωρίσει τη συμμετοχή και το ρόλο του στην επίτευξη των στόχων της ομάδας. Δώστε έμφαση στις θετικές πλευρές τις προπόνησης και του αγώνα. Δίνοντας υπερβολική έμφαση στα αρνητικά αποτελέσματα, στα λάθη και τις αποτυχίες μπορεί να οδηγήσει τα μέλη της ομάδας να χάσουν τον προσανατολισμό τους προς την επίτευξη των ομαδικών στόχων. Η συνοχή ομάδας είναι δύσκολο να κατανοηθεί μερικές φορές και ακόμη πιο δύσκολο να αναπτυχθεί. Ένα σταθερό συμπέρασμα από έρευνες στον αθλητισμό είναι ότι η επίτευξη των στόχων ενισχύει τη συνοχή ομάδας και το αντίστροφο, δηλαδή η συνοχή ομάδας ενισχύει τον προσανατολισμό των αθλητών στην επίτευξη των στόχων τους. Σε κάθε ομαδική συνάντηση ξεκινήστε πρώτα από τα θετικά σημεία και στη συνέχεια αναφερθείτε σε όσα υπάρχει ανάγκη να βελτιωθούν. Ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή Η συνοχή για την επίτευξη ενός στόχου και της κοινωνικής συνοχής είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Το ένα επηρεάζει το άλλο. Συνεπώς, οι προπονητές θα πρέπει να εργάζονται και προς τις δυο κατευθύνσεις. Για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής ένας προπονητής μπορεί: Να διατηρεί ανοιχτά τα κανάλια της επικοινωνίας ανάμεσα σε εκείνον και τους αθλητές, αλλά και μεταξύ των αθλητών. Το καλό επίπεδο επικοινωνίας είναι ουσιώδες για την επίτευξη των στόχων και τα συναισθήματα που βιώνει κάποιος σε μια ομάδα. Να αναπτύσσει πρωτόκολλα επίλυσης προβλημάτων και συγκρούσεων μεταξύ των αθλητών (π.χ. ορίστε έναν πάγκο όπου θα πηγαίνουν για συζήτηση όσοι βρίσκονται σε σύγκρουση, ορίστε μια ομαδική συνάντηση κάθε μήνα εκτός προπόνησης, οργανώστε σύντομες εκδρομές στην ύπαιθρο κ.τ.λ.). Να εκφράσει κοινές προσδοκίες για ορισμένες διαδικασίες ρουτίνας (π.χ. για την ώρα προσέλευσης των αθλητών). Η χρήση κοινής ομοιόμορφης στολής στην προπόνηση και τον αγώνα έχει υποστηριχθεί ότι επίσης συνεισφέρει στην αίσθηση της συνοχής ομάδας. Να είναι σε θέση να αναγνωρίσει τη σχετική συνεισφορά του κάθε μέλους στην πορεία της ομάδας. Αυτό είναι προτιμότερο να γίνεται σε προσωπικό

6 επίπεδο, παρά δημόσια. Επίσης, είναι σημαντικό να αφορά όλους τους αθλητές, ακόμη και εκείνους που δε συμμετέχουν τόσο πολύ στον αγώνα. Να αποφεύγει να κάνει εκτεταμένες αντικαταστάσεις αθλητών. Οι αντικαταστάσεις σε μεγάλη έκταση περνούν το μήνυμα στους αθλητές είτε ότι ο προπονητής έχει χάσει την ψυχραιμία του, είτε ότι τα έχει βάλει με όλους και με όλα κανένα από τα δυο δε βοηθά στη συνοχή της ομάδας. Να προλαμβάνει φαινόμενα τύπου «κλίκας» με τη συνεχή εναλλαγή ζευγαριών ή ομάδων μέσα στην προπόνηση ή τις δραστηριότητες της ομάδας γενικότερα. Επίλογος Η συνοχή ομάδας είναι ένα εργαλείο για τους προπονητές που ενισχύει τη συμμετοχή και την παρακίνηση των αθλητών. Η συνοχή της ομάδας είναι σημαντική, ανεξάρτητα από τη θέση της ομάδας στο βαθμολογικό πίνακα. Η συνοχή της ομάδας αποκτά ακόμη περισσότερη σημασία όταν η ομάδα έχει μια δύσκολη χρονιά ή δε φαίνεται να φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αν τα άτομα αισθάνονται ότι ανήκουν κάπου και έχουν προσήλωση στους στόχους τους, τότε και η ικανοποίηση είναι ένα αναμενόμενο αποτέλεσμα της προσπάθειας. Αυτά προάγουν ένα αίσθημα περηφάνιας και αξίας για τη συνέχιση της προσπάθειας. Επιλεγμένη βιβλιογραφία Beauchamp M.R. & Eys M.A. (2008). Group Dynamics in Exercise and Sport Psychology: Contemporary Themes. London: Routledge. Carron, A.V., Hausenblas, H.A. & Eys M.A. (2005). Group dynamics in sport. Morgantown, W. Va.: Fitness Information Technology. Friedley, Sheryl A. & Bruce B. Manchester (2005). Building Team Cohesion: Becoming We Instead of Me. George Mason University. Hallowell, E.M The Human Moment at Work. Harvard Business Review, February. Lencioni, P. (2005). Overcoming the Five Dysfunctions of a Team: A Field Guide for Leaders, Managers and Facilitators. San Francisco, CA: Jossey-Bass.