Libër mësuesi për tekstet Historia 6-7-8

Transcript

1 Libër mësuesi për tekstet Historia Përgatitur nga: Menduh Dërguti Dritan Reça Botime shkollore Albas

2 Botues: Latif AJRULLAI Rita PETRO Redaktore: Jorina KRYEZIU Redaktore letrare: Vasilika DINI Arti grafik: Gjergji KOLLUMBI Albas, Tiranë 2008 Të gjitha të drejtat janë të rezervuara Shtëpia Botuese Albas Në Tiranë: Rr. Budi, Pall. Clasic Construction, zyra nr. 2 Tel/Fax: albas_tr@yahoo.com Në Tetovë: Rr.Ilindenit, nr.105 Tel: albas_te@yahoo.com Në Prishtinë: Rr.Eqrem Çabej, nr.47 Tel: albas_pr@yahoo.com

3 Hyrje Mësimdhënia dhe të nxënit janë procese komplekse, të vështira, por që të japin kënaqësi të veçanta. Këtë e provon çdo mësues, të cilët pas një pune të lodhshme, shohin tek arritjet e nxënësve frytet e këtij mundi. Por, siç theksuam, të nxënit është një proces kompleks, ku një rol të rëndësishëm luajnë metodat dhe teknikat që përdoren në klasë nga mësuesi/ja. Në këtë libër, jemi munduar të ofrojmë disa rrugë të tjera në zhvillimin dhe organizimin e orës mësimore, ku në qendër te jetë nxënësi, si individ, por dhe klasa në tërësi. Këto metoda ose teknika, të cilat kanë gjetur zbatim në librin e mësuesit/es, përmbajnë në vetvete elemente psikologjike, sociale dhe didaktike, që shfrytëzojnë sa më mirë energjitë psikologjike dhe sociale të çdo nxënësi. Këto krijojnë një klimë harmonike në klasë dhe e tërheqin nxënësin në mënyrë të natyrshme në mësim. Jemi munduar të paraqesim metodat dhe teknikat më bashkëkohore të instituteve kërkimore perëndimore në fushën e mësimdhënies.disa nga medotat dhe teknikat e përdorura në këtë tekst janë: 1. Parashikim me terma paraprakë 2. Stuhi mendimesh 3. Tryeza e rrumbullakët 4. Turi i galerisë 5. Ruaje fjalën e fundit për mua 6. Lapsat në mes 7. Ndërrimi i vendeve 8. Shkrim i lirë 9. Një rri, tre ikin 10. Pyet sërish 11. Më fol 12. Rrjeta e merimangës 13. Ditari dypjesësh 14. INSERT etj. Si strukturë e organizimit të mësimit është përdorur ERR-ja (Evokimi, Realizimi i kuptimit dhe Reflektimi). Ky libër është sugjerues, i hartuar nga modele dhe përvoja mësuesish, pasi çdo mësues gëzon në mënyrë të padiskutueshme lirinë e tij akademike. Jemi përpjekur që mësuesit t ia afrojmë si mundësi, pra ai/ajo ta përdorë këtë udhëzues atje ku e ndien të nevojshme. Jemi të hapur dhe presim vërejtje dhe sugjerime nga të gjithë ata që do ta përdorin këtë tekst për përmirësimin e tij të mëtejshëm. 3

4 Historia 6 4

5 5

6 6

7 7

8 8

9 9

10 10

11 Kreu I PARAHISTORIA Mësimi 1 Tema: Çfarë studion Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të shpjegojë ç kupton me termin histori. Të renditë tri burimet e historisë. Të argumentojë shprehjen Historia, mësuese e jetës. Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha 1 Realizimi i kuptimit Reflektimi shekuj Stuhi mendimesh Bashkëbisedim, Kllaster Pesëvargësh Mjetet: veshje të vjetra, sende të së kaluarës (monedha të vjetra), fotografi (mësuesi/ja sjell disa fotografi për të shpjeguar kuptimin e togfjalëshave e kaluar e afërt, e kaluar e largët, e kaluar shumë e largët. Koncepte kryesore: shpikja e shkrimit, shpikja e alfabetit, busulla, e kaluara, e sotmja. Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja shtron pyetjen para nxënësve: - Ç ju vjen në mendje nga fjala histori Nxënësit japin sugjerimet e tyre. Mësuesi/ja shkruan në tabelë çdo fjalë që i afrohet më tepër këtij termi. e kaluar Histori e bukur zhvillim gjyshi Realizimi i kuptimit: Bashkëbisedim, Kllaster. Hapi I. Nxënësit lexojnë pjesën e parë të mësimit. Mësuesi/ja shkruan përsëri fjalën histori në tabelë. Për t`iu ardhur në ndihmë nxënësve, mësuesi/ja krijon një lidhje me shembullin e parë, pastaj i lë ata të plotësojnë. Shpikja e alfabetit E kaluara Histori shembulli i mësuesit/es Shpikja e rrotës Mësuese e jetës Shpikja e shkrimit 1 Koha nuk është plotësuar për arsye që mësuesi ta organizojë subjektivisht orën e mësimit. 11

12 Pasi mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalët e mësipërme jep kuptimin shkencor të termit histori. Historia është lënda që do të na tregojë si ishte jeta në të kaluarën dhe si ka ndryshuar ajo deri në ditët tona. Në këtë rast, mësuesi/ja mund të vendosë ose të shkruajë në tabelë, ose t`i nxisë nxënësit të nënvizojnë në libër çështjet kryesore. Hapi II. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë pjesën e dytë të mësimit, ai/ajo gjatë kësaj kohe shkruan në dërrasë të zezë: e kaluar histori e tashme Pasi nxënësit mbarojnë, mësuesi/ja u kërkon atyre edhe një herë të thonë se ç kuptojnë me termin histori. Mësuesi/ja shtron pyetjen para nxënësve: - Kush na vjen në ndihmë për njohjen e së kaluarës Pasi shtron këtë pyetje, mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën burime dhe kërkon nga nxënësit të tregojnë çfarë burimesh përdor historia. Shkrimore Burime Lëndore - të shkruarën në mure - vizatime gojore - këngë - vjersha - monedha - vizatime - flamuj - kështjella Mësuesi/ja mund të bashkojë dy skemat. Shkrimore Gojore Lëndore Burimet e kaluar histori e tashme Reflektimi: Pesëvargësh. Histori e largët, e bukur të njeh, të shpjegon, të mëson Historia është mësuesja e jetës. Jeta 12

13 Hapi I. Të gjitha këto, mësuesi/ja i shkruan në dërrasë të zezë dhe nuk i fshin, pastaj kalon në shpjegimin e fjalorit dhe në kontrollin e njohurive. Arkeologu - specialisti që merret me gërmime dhe studime arkeologjike, është ai që na mundëson burimet e historisë. Kontrolli i njohurive: Hapi II. Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Çfarë tregon historia Nxënësit lexojë në libër dhe japin përgjigje. - Pse historia është quajtur mësuese e jetës (Tregon të kaluarën dhe na mëson si të sillemi për të ardhmen.) - Cilat janë burimet e historisë Mësuesi/ja tregon në tabelë burimet dhe ngre një nxënës t`i lexojë ato me zë të lartë. Arsyeto: E kaluara është e afërt, e largët dhe shumë e largët. Mësuesi/ja përdor në këtë rast disa fotografi vetjake që nga mosha më e vogël e deri në kohën më të afërt. Çdo fotografi krahasohet me pamjen aktuale. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 4 në faqen 5, te Fletorja e punës. Mësimi 2 Tema: Si llogaritet koha në histori Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë si ndahet koha në histori. Të dallojë qartë termat që lidhen me historinë. Të kryejë veprimet për llogaritjen e kohës. Mjetet: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Zhvillimi i mësimit orë, termometër, bosht numerik. Koncepte kryesore: shekull, dekadë, lindja e Krishtit, para lindjes së Krishtit (pr.k.), pas lindjes së Krishtit (ps.k.), {para erës së re (p.e.r.), pas erës së re (e.r.)}. Bashkëbisedim Harta e mendjes Punë individuale Evokimi: Bashkëbisedim. Mësuesi/ja kërkon të dijë nga nxënësit se sa është ora, se në cilin vit, muaj dhe stinë jemi. Pasi ka marrë përgjigje nga nxënësit, mësuesi/ja shpjegon se këtë orë mësimi do të flasë për kohën historike dhe si matet ajo. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë pjesën e parë në libër. Realizimi i kuptimit: Harta e mendjes. Hapi I. Gjatë kohës që nxënësit lexojnë mësimin, mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë fjalën kohë. Mësuesi/ja drejton pyetjen: 13

14 Si ndahet koha në histori Nxënësit përgjigjen: para lindjes së Krishtit dhe pas lindjes së Krishtit. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë: Para lindjes së Krishtit Koha historike Pas lindjes së Krishtit Mësuesi/ja merr mendimet e nxënësve: - Si emërtohet ndryshe koha historike Nxënësit përgjigjen: para erës sonë dhe pas erës sonë ose para erës së re dhe pas erës së re, të dyja këto emërtime mësuesi/ja i shkruan në tabelë. Gjatë kësaj kohe, mësuesi/ja në cep të dërrasës së zezë vizaton një termometër, por për të shpjeguar vitin 1 (lindjen e Krishtit) Pas Krishtit Viti Para Krishtit 30 - Cila periudhë quhet para lindjes së Krishtit dhe pas lindjes së Krishtit Mësuesi/ja bën shpjegimet përkatëse, më pas pyet: - A ka ndonjë mënyrë tjetër për matjen e kohës Nxënësit reflektojnë duke nxjerrë në pah njohuritë që morën gjatë orës së mësimit. Mësuesi/ja pasi ka marrë përgjigjen për kohën historike, u drejton pyetje nxënësve, duke iu rikthyer edhe një herë fillimit të mësimit. Pra, mësuesi/ja pyet: - Në cilin vit jemi Nxënësit përgjigjen, pra kalohet në marrëdhëniet pyetje-përgjigje. Mësuesi/ja: Sa muaj ka viti Nxënësi: Viti ka 12 muaj. Mësuesi/ja: Sa javë ka muaji Nxënësi: Muaji ka 4 javë. Mësuesi/ja: Sa ditë ka një vit Nxënësi: Viti ka 365 ditë. Mësuesi/ja: Sa ditë ka java Nxënësi: Java ka 7 ditë. Mësuesi/ja: Sa vite ka një dekadë Nxënësi: Një dekadë ka 10 vjet. Mësuesi/ja: Sa vite ka 1 shekull 14

15 Nxënësi: Një shekull ka 100 vjet. Mësuesi/ja: Sa vite ka 1 mijëvjeçar Nxënësi: Një mijëvjeçar ka 1000 vjet. Të tëra këto mësuesi/ja i shkruan në tabelë, në mënyrë që nxënësit t`i kenë më të qarta këto koncepte. Hapi III. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë pjesën e tretë të mësimit, e cila flet për ndarjen e historisë në parahistori dhe histori. Mësuesi/ja shpjegon se ç`kuptojmë me këto dy ndarje të mëdha dhe e kompleton tërë skemën dhe shpjegimin e mësimit. Kjo skemë gjatë kësaj ore mësimore nuk duhet të fshihet. Megjithatë, mësuesi/ja duhet të lërë hapësirë dhe për një skemë tjetër, në të cilën do të realizojë reflektimin, për t ia konkretizuar sa më qartë nxënësit kohën historike dhe matjen e saj. Para lindjes së Krishtit Epoka e gurit Parahistori Zbulimi i metaleve dhe shkrimi Histori Koha Pas lindjes së Krishtit Vit Shekull Dekada Mijëvjeçar Reflektimi: Punë individuale. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hapin fletoret dhe të shkruajnë atë që do të realizohet në tabelë Shek. I Shek. XI Shek. XII Shek. XIII Shek. XX Shek. XXI Në të majtë sipër shkruhet viti Në të djathtë poshtë shkruhet viti i fundit i shekullit. 3. Në mes shekulli. Mësuesi/ja jep një datë, ndërsa nxënësit me laps ngjyrosin kuadratin dhe japin shekullin. Kjo tabelë i jep hapësirën mësuesit/es të shpjegojë faktin se vitet zvogëlohen nga lindja e parë e njeriut dhe deri në vitin 1, kur është lindja e Krishtit, ndërsa pas lindjes së Krishtit vitet rriten. Në fund, mësuesi/ja drejton pyetjet e librit për të parë se sa e kanë përvetësuar nxënësit këtë orë mësimi. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 3, në faqen 5, te Fletorja e punës. 15

16 Mësimi 4 Tema: Njerëzit e parë dhe përhapja e tyre Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të dallojë ku (vendin) dhe kur (kohën) u shfaqën njerëzit e parë. Të shpjegojë evoluimin nga njeriu i parë deri te homosapiensi. Të tregojë duke hamendësuar stilin e jetës së njeriut primitiv që nga përdorimi i veglave të punës, armëve të gjahut, deri te përdorimi i zjarrit. Mjetet: teksti, hartë (nëse mësuesi/ja ka mundësi), pamje të njeriut primitiv dhe të veglave të punës. Koncepte kryesore: homosapiens, Afrika Lindore, endacak, mbledhës, gjuetar, vegla pune. Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Stuhi mendimesh Më fol Reflektimi Rrjeta e merimangës Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Në këtë mësim, mësuesi/ja i kërkon nxënësit të flasë se si e imagjinon ai njeriun e parë. Pasi mbledh informacionet e para nga nxënësit ai/ajo thotë: - Si mendoni, a ka pasur njeriu i parë këtë pamje që kemi ne sot Të gjitha shprehjet e nxënësve mësuesi/ja i shkruan në tabelë. Realizimi i kuptimit: Më fol. Mësuesi/ja bën gati një fletë për çdo nxënës, ku shkruan fazat më të rëndësishme, në të cilat do të kalojë mësimi. Ai/ajo u kërkon nxënësve të mbyllin sytë dhe në shpinat e tyre ngjit pjesët e shkëputura. 16 Hapi I. Njeriu i parë lindi 4-5 milionë vjet më parë, fillimisht jetoi në Afrikën Lindore, sepse klima ishte e ngrohtë dhe e favorshme për të jetuar. Hapi II. Njeriu primitiv ngjante më shumë me majmunin, por kishte një trup të madh, ballë të pjerrët dhe ecte drejt. Hapi III. Gjatë miliona viteve, njeriu i parë, që quhet homosapiens, u përsos gradualisht dhe mori pamjen e njeriut të sotëm. Hapi IV. Homosapiensit iu drejtua trupi dhe përmirësoi ecjen, iu zmadhua truri, zhvilloi të folurën dhe përdori veglat e punës. Mësuesi/ja u drejton nxënësve këto pyetje: - Si jetonin njerëzit e lashtë (Jetonin në grupe dhe endeshin nga njëri vend në tjetrin.) - Me çfarë ushqeheshin njerëzit e lashtë (Ushqeheshin duke mbledhur fruta të egra, bimë të freskëta dhe me peshq.) - Me çfarë ishin të ndërtuara veglat e para (Ato ishin të thjeshta, të ndërtuara prej guri, kocke dhe druri) - Kush përmend disa nga veglat e para (Çomange, grep, harpun prej kocke, sëpatë guri etj.) - A e kishin frikë zjarrin (Po, e kishin frikë atë.) - Kur e zbuluan zjarrin (700 mijë vjet pr.k.) - Për çfarë e përdorën njerëzit zjarrin (Për t`u mbrojtur nga të ftohtit, nga kafshët, për ushqim etj.)

17 - Si e zbuluan zjarrin (Duke fërkuar dy copa guri.) Nxënësve iu thuhet të mbajnë mend atë që shoku i tyre lexon në fletën që mban nxënësi në kurriz. Mbasi thonë këtë fazë i kërkohet të dalin para klasës, kjo mund të bëhet në dy mënyra: 1. I kërkohet nxënësit që lexon pjesën e përcaktuar ta thotë atë. 2. Nxënësi që e dëgjoi ta thotë përsëri. Reflektimi: Rrjeta e merimangës. Nxënësit dalin para klasës. I pari mban një top peri, pasi thotë shprehjen që ishte vendosur në shpinë ia kalon numrit 2 e kështu me radhë. Kontrolli i njohurive: - Ku jetonin njerëzit e parë (Në Afrikën Lindore.) - Si ishte pamja e njeriut primitiv (Ai i ngjante majmunit, ballin e kishte të pjerrët, mjekrën të dalë dhe ishte i kërrusur.) - Cilat ishin ndryshimet që pësoi njeriu gjatë evolucionit (Trupi iu drejtua, ecja drejt, zhvillimi i duarve, zhvilloi të folurën, mjekra iu drejtua, zhvillimi i të folurit.) - Cilat ishin materialet me të cilat u ndërtuan veglat e para (Veglat e para ishin prej kocke, druri dhe guri.) - Pse jeta u zhvillua në Afrikën Lindore (Sepse atje ishte ngrohtë dhe kishte lumenj.) - Çfarë i detyroi njerëzit të lëviznin (Mungesa e ushqimit.) - Ç përdorte njeriu primitiv për të vrarë kafshët Këtu mësuesi/ja mund të shpjegojë filmin për fëmijë Periudha e akullnajave 1, ku tregohet vrasja e mamuthëve. - Cili qe përfitimi i njerëzve prej zjarrit (I shpëtoi nga të ftohtit, nga kafshët, për veglat e punës, si dhe për gatim.) Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 3, në faqen 7, te Fletorja e punës. 17

18 Evokimi Kreu II QYTETËRIMET E LUMENJVE Mësimi 6 Tema: Qytetërimet e hershme në luginën e Nilit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë ku u zhvilluan qytetërimet e lashta. Të listojë veprimtaritë kryesore të egjiptianëve. Të argumentojë shprehjen Egjipti, dhuratë e Nilit. Mjetet: teksti, hartë, figura mbi Egjiptin e lashtë, (tempuj, piramida). Koncepte kryesore: Nil, Tigër, Eufrat, Ind, Huang-he, Jance, qytetërim, gjysmëhënë, oazë gjigante, lym, shaduf, arkeolog, tempull, shtresa. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Zhvillimi i mësimit Parashikimi me terma paraprakë INSERT Lapsa në mes Evokimi: Parashikimi me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë termat themelorë që kanë të bëjnë me mësimin. Lumi Nil Qytetërim Egjipt Mësuesi/ja u thotë nxënësve të lidhin këta terma me njëri tjetrin dhe të parashikojnë se çfarë mund të mësojnë sot. Mësuesi/ja nxit nxënësit që t`u përgjigjen këtyre pyetjeve: - Ishte i gjatë lumi Nil - A ishte e madhe lugina e lumit Nil - Çfarë klime mendoni ju se kishte atje - A ishte Egjipti një shtet i madh dhe i zhvilluar Realizimi kuptimit: INSERT. Gjatë kohës që nxënësit lexojnë mësimin, mësuesi/ja ndërton tabelën e INSERT-it në dërrasë të zezë. Mësuesi/ja shpjegon përmbajtjen e saj. Mësuesi/ja bën shpjegimin e simboleve: Kolona me shenjën Informacioni i ditur. Kolona me shenjën + Informacioni i ri. Kolona me shenjën - Informacionin e dinin ndryshe. Kolona me shenjën Informacionin që duan të dinë. 18

19 + - Nil Shkrimi Bujqësia Arti Shkenca Feja Luginat e lumenjve: - Nil - Tigër - Eufrat - Ind - Huang-he Lindën qytetërimet Lugina Nil ---- (qytetërimi egjiptian). Luginat e lumenjve Tigër dhe Eufrat (u zhvillua qytetërimi sumer, në Mesopotami). Lugina e lumit Ind (qytetërimi indian). Lugina e lumit Huang-he (qytetërimi kinez). Qytetërimi: - Lindi shkrimi - Feja - Lindën qytetet e para - Shkenca - Arti Artin (në lashtësi) Shkencën (në lashtësi) Fenë Gjysmëhëna (pjellore) Nili derdhet në Mesdhe. Ai formon deltë (kur lumi derdhet në det formon deltë). Lugina e Nilit dukej si oazë e madhe. Bujqësia (proces) Ndërtime Nil: qytetërimi egjiptian, që kufizohej nga dy shkretëtira, ajo e Libisë dhe Arabisë. Merreshin me Bujqësi. Ndërtuan sistemin e ujitjes artificiale. Veprimet ekonomike: - ndërtues - rritjen e kuajve - punonin metal - U ndërtuan qytete, si: Memfis,Teba, Giza; - Ndërtesat ishin me tulla të pjekura dhe mbuloheshin me kashtë. - Popullsia qytetare filloi të ndahej në shtresa. - Tempujt ndërtoheshin në qendër të qyteteve. Proces natyror Proces i veprimit njerëzor Lym Shaduf Sistemi i tokës bujqësore Shtresa Tempujt: Ndërtesa kushtuar perëndive Reflektim: Lapsat në mes. Nxënësit marrin nga një laps dhe shkojnë drejt tryezës së mësuesit/es ose te banka e parë. Ai/ajo u thotë një fjalë ose fjali dhe e lë lapsin. Kjo mundëson që nxënësit të praktikohen me fjalët kyç të mësimit. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2 në faqen 10, te Fletorja e punës. 19

20 Mësimi 7 Tema: Qytetërimi i hershëm në Mesopotami Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë veçoritë natyrore të territorit të Mesopotamisë dhe popullsitë që jetuan në këtë vend. Të renditë veçoritë ekonomike dhe kulturore të akadëve dhe sumerëve. Të krahasojë qytetërimin egjiptian me atë sumer. Mjetet: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi hartë (ku tregohet Mesopotamia), dy lapsa (një të kuq dhe një blu), hartë memece. Koncepte kryesore: vend midis dy lumenjve, sumerët, akadët, bujqësia, tregtia, qytet-shtet. Zhvillimi i mësimit Bashkëbisedim Ditari dypjesësh Punë praktike Evokimi: Bashkëbisedim. Hapi I. Mësuesi/ja, duke pasur parasysh se një orë më parë u fol për qytetërimet e lashta u drejton nxënësve këtë pyetje: - Ku lindën këto qytetërime (Në luginat e lumenjve.) Hapi II. - Pse në luginën e lumenjve - Çfarë i ofronte ky vend njerëzve Nxënësit përgjigjen: ujë, ushqim (peshq), klima ishte e ngrohtë, toka afër lumenjve ishte pjellore. Nisur nga ky informacion fillestar, mësuesi/ja informon nxënësit se sot do të flasim për një qytetërim, i cili ashtu si ai i Egjiptit, që u zhvillua në lumin Nil, edhe qytetërimi në Mesopotami u zhvillua midis dy lumenjve (Tigër dhe Eufrat). Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë mësimin, ndërkohë e ndan tabelën në dy pjesë. Figura, fjalia Komenti 1. Vend midis dy lumenjve, Tigër dhe Eufrat. Mesopotamia e Ulët, në Jug. I. Mesopotamia 2. Ndahej në tri zona: Mesopotamia e Mesme, në Qendër. Mesopotamia e Lartë, në Veri. II. Lumenjtë Tigër dhe Eufrat 1. Ndihmuan në zhvillimin e bujqësisë. 2. Zhvilluan rrugët ujore (shërbyen si rrugë ujore). 20

21 III. IV. V. Popullsia Lulëzimi i Sumerisë Qytetet Mesopotamia në mijëvjeçarin IV banohej nga këta popuj: Sumerët, të cilët erdhën nga Perëndimi dhe u vendosën në Mesopotaminë e Mesme. Akadët, të cilët erdhën nga deti dhe u vendosën në Mesopotaminë e Ulët. Ishin popuj paqësorë. 1. U zhvillua bujqësia (ujitja artificiale, toka punohej me parmendë, pra tërhiqej nga kafshët). 2. Merreshin me peshkim dhe tregti. Mungesa e drurit, metalit sigurohej nga shkëmbimi i mallrave, poçari, endje, ndërtim. Merreshin me peshkim dhe tregti. 1. Zhvillimi i bujqësisë dhe tregtisë çoi në lindjen e qyteteve. 2. Në qendër të qytetit ndodheshin ndërtesa e sundimtarit dhe tempujt. 3. U formuan qytet-shtetet. 4. Më të përmendur ishin Ur dhe Uruk etj. Reflektimi: Punë praktike. Hapi I. Mësuesi/ja shpërndan te nxënësit hartat memece dhe kërkon nga ata të emërojnë lumenjtë dhe të ngjyrosin hartën duke shpërndarë ngjyra brenda hapësirës së dy lumenjve. Pasi ata i ngjyrosin të dy lumenjtë tregojnë në hartë se ku shtrihet Mesopotamia. Hapi II. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve ta ndajnë në tri pjesë Mesopotaminë (e Ulët, e Mesme dhe e Lartë). Hapi III. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të vendosin dy popujt: akadët dhe sumerët (t`i vendosin në hartën memece). Hapi IV. Duke parë librin, nxënësit duhet të shkruajnë qytetet kryesore, si dhe të thonë me se merreshin sumerët (bujqësi dhe tregti). Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2, 3, 4 në faqen 11, te Fletorja e punës. 21

22 Mësimi 8 Tema: India e vjetër Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë në hartë ku shtrihej India e vjetër. Të renditë veprimtaritë kryesore me të cilat merreshin indianët. Të arsyetojë pse bujqësia ishte e zhvilluar. Mjetet: teksti, hartë. Koncepte kryesore: Penxhap, Indi, magazina bujqësore, gjetje arkeologjike, Mohenxho - Daro, Harapa. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Shpjegimi Realizimi i kuptimit Leximi i drejtuar Reflektimi Kontrolli i njohurive Zhvillimi i mësimit Evokimi: Shpjegimi. Mësuesi/ja bën një hyrje për të shpjeguar temën e mësimit të ri, e cila shkruhet në dërrasën e zezë. Udhëzohen nxënësit që të lexojnë me vëmendje mësimin. Realizimi i kuptimit: Leximi i drejtuar. Pasi nxënësit kanë lexuar mësimin e ditës, mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë togfjalëshin India e vjetër. Hapi I. Nëpërmjet bashkëbisedimit, mësuesi/ja plotëson këtë skemë: lugina e lumit Ind Ndërtuan qytete pa godina të larta India e Vjetër Panxhap (pesë lumenjtë) U zhvilluan rezervat Bujqësia Tregtia Zejtaria metali sistemi i ujitjes pambuku guri balta druri endje Zbulimet arkeologjike: Mohenxho Daro dhe Harapa 22 Hapi II. Mësuesi/ja drejton pyetjet: - Si mendoni qytetërimi indian ka pasur të njëjtin faktor gjeografik si ai egjiptian dhe mesopotam - A është zhvilluar pranë ndonjë lugine lumore

23 Libër mësuesi për tekstin Historia Nxënësit: Po, qytetërimi indian ka pasur të njëjtin faktor gjeografik, si ai egjiptian dhe mesopotam, sepse edhe ai lindi pranë luginës së lumit Ind. Mësuesi/ja: Përse zona quhet Penxhap (Lumi Ind kishte pesë degë) Populli që jetonte në Veri i quante pesë lumenjtë, Penxhap. Mësuesi/ja: Duke qenë se qytetërimi lindi pranë luginës së lumenjve, cilat ishin veprimtaritë kryesore Nxënësit: Veprimtaritë kryesore ishin: bujqësia, tregtia, artizanati. Artizanët ishin ndërtues, gdhendës të gurit, punues të metaleve, përdorën fijet e pambukut. Mësuesi/ja: Çfarë provash keni për të vërtetuar këto që thoni Nxënësit: Kemi të dhëna arkeologjike, si: punime prej guri dhe metali, vegla pune ose objekte të ndryshme. Bujqësia: Ndërtues Kultivonin bimën e pambukut Sistemi i ujitjes me kanalizime (njihnin ujitjen artificiale). Ndërtesa të mëdha ku mbahej gruri, gjithashtu banja dhe kanale ujitëse. Mësuesi/ja: Nëse bujqësia ishte ekonomia kryesore, vendi ishte fushor, atëherë duke ditur se metalet gjenden në male, ku i gjenin ata Si mendoni ju Nxënësit: Indianët i siguronin me anë të tregtisë. Pra, përveçse merreshin me tregti, ishin edhe artizanë. Mësuesi/ja: Çfarë tregtonin Nxënësit: Tregtonin prodhime bujqësore dhe metale. Mësuesi/ja: A u ndërtuan njëlloj qytetet si në Egjipt dhe Mesopotami Nxënësit: Po. Mësuesi/ja: Çfarë provash keni për këtë Nxënësit: Të dhënat arkeologjike na tregojnë për ekzistencën e qyteteve, si: Mohenxho Daro, Harapa. Mësuesi/ja: A ishin këto qytete njëlloj si ato egjiptiane, me tempuj të lartë kushtuar perëndive dhe sundimtarëve Nxënësit: Jo, nuk kishte ndërtime të tilla, qyteti ishte i rrethuar me mure, ndërtesat ishin të sheshta, kishte sistem kullimi dhe kanalizimi, këto i vërtetojnë zbulimet arkeologjike. Me anë të këtyre pyetjeve, mësuesi/ja u kërkon nxënësve jo vetëm riprodhimin e tekstit, por dhe të vendosin faktet me bazë të të dhënave të historisë, domethënë të burimeve arkeologjike. Reflektimi: Kontrolli i njohurive. Gjatë reflektimit, mësuesi/ja mund të bëjë kontrollin e njohurive me anë të pyetjeve të mesimit duke u mbështetur në skemën përmbledhëse të ndërtuar në dërrasë të zezë. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2, 3, 4 në faqen13, te Fletorja e punës. 23

24 Mësimi 9 Tema: Kina në mijëvjeçarin IV III pr.k. Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë veçoritë e Kinës së lashtë. Të renditë veprimtaritë kryesore të kinezëve të lashtë. Mjetet: teksti, harta. Koncepte kryesore: izolim, mëndafsh, oriz. Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Zhvillimi i mësimit (Kuic) Quiz Punë në grup Punë individuale Evokimi: Quiz. Nisur nga fakti që mësimi në fjalë është në vija të përgjithshme si mësimi i kaluar mësuesi/ja si evokim mund të bëjë një quiz për gjetjen e mësimit të ditës ose mund t`u kërkojë nxënësve të sjellin kuriozitete rreth Kinës, si p.sh.: - Muri i Madh kinez - Lojërat olimpike - Ariu Panda Ky quiz mund të realizohet edhe me figura. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve t i lexojnë përpara klasës këto informacione. Në rast se dëshiron të bëjë një quiz: Mësuesi/ja vizaton në dërrasën e zezë rrathët olimpikë dhe drejton pyetjen: - Çfarë iu kujtojnë këta rrathë (Lojërat olimpike.) - Ku u zhvilluan lojërat e fundit olimpike (Në Kinë.) - Ku rritet ariu Panda (Në Kinë.) - Cili vend ka popullsinë më të madhe në botë (Kina.) Mësuesi/ja organizon marrëdhëniet pyetje-përgjigje deri sa nxënësit ta gjejnë që mësimi i ditës ka të bëjë me Kinën. Realizimi i kuptimit: Punë në grup. Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe, kjo për faktin se mësimi në përmbajtje është i njëjtë me atë të mësimeve paraardhëse. Grupi I. Pozita gjeografike. Grupi II. Veprimtaritë kryesore. Grupi III. Lloji i ndërtesave. 24

25 Libër mësuesi për tekstin Historia Reflektimi: Punë individuale. Mësuesi/ja bën një përsëritje në vija të përgjithshme për katër qytetërimet në: Egjipt, Mesopotami, Indinë dhe Kinën e vjetër, duke u nisur nga këto tri elemente: 1. Pozita gjeografike lugina e lumenjve 2. Veprimtaritë kryesore bujqësi, tregti, artizanat 3. Stili i jetesës. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 3, në faqen 13, te Fletorja e punës. Mësimi 10 Tema: Banorët e lashtë të Ballkanit Kreu III BANORËT E LASHTË TË BALLKANIT Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të ilustrojë në hartë ku shtrihen pellazgët, ilirët, trakët, maqedonasit. Të rendisë zakonet kryesore të ilirëve. Të argumentojë të dhënat historike që dëshmojnë për ekzistencën e popullit ilir. Të argumentojë kontributin e ilirëve në qytetërimin evropian. Mjetet: teksti, hartë, ngjyra, hartë memece. Koncepte kryesore: epoka e gurit, pellazgët, palafite, pellazgjishtja, shtrirja e ilirëve, Liburna, qytetërimi helen, trak dhe maqedonas, koloni. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Diskutim Realizimi i kuptimit Shkrim i lirë Reflektimi Bisedim Zhvillimi i mësimit Evokim: Diskutim. Hapi I. Nisur nga tema e mësimit, mësuesi/ja e shtron si diskutim çështjen e banorëve të lashtë në Gadishullin Ballkanik. Mësuesi/ja shtron pyetjen: - Si mendoni ju, cilët janë paraardhësit tanë Për t u ardhur në ndihmë, mësuesi/ja mund t u tregojë nxënësve një monedhë 20-lekëshe, ku në njërën anë është shtypur një anije ilire Liburna. - A tregon kjo që ne jemi pasardhës të ilirëve Nxënësit japin mendimet e tyre. 25

26 Realizimi i kuptimit: Shkrim i lirë. Mësuesi/ja duhet ta ndajë këtë fazë mësimore në tri etapa. Hapi I. Mësuesi/ja fillimisht u kërkon nxënësve të lexojnë mësimin. Përpara se të kërkojë që nxënësit të fillojnë punë, skicon linjat në të cilat nxënësit do të ecin. 1. Shtrirja gjeografike, koha, popullsia fqinje. 2. Të dhënat historike që tregojnë për ekzistencën e tyre. 3. Zakonet kryesore: mënyra e jetesës (veshje, zakone, banimi), ekonomia kryesore (peshkim, detari, bujqësi) dhe organizimi politik. Hapi II. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që fillimisht të punojnë me hartën memece, ndërkohë shtron pyetjen: - Cili ka qenë populli i parë që ka banuar në Ballkan Nxënësit të pajisur me hartë memece ngjyrosin me një ngjyrë Gadishullin Ballkanik, ku sipër shkruajnë: I. Pellazgët (u përcaktua shtrirja gjeografike) II. Epoka e gurit (u përcaktua koha, periudha historike) Nxënësit duke ngjyrosur hartën memece arrijnë të krijojnë një lidhje popullsi pozicion gjeografik. III. Burimet 1) vendbanimet e hershme, si: shpella, palafite etj. 2) veglat prej guri, briri, kocke 3) krijuan një kulturë vizatime Në këtë rast, mësuesi/ja ndërhyn duke u shpjeguar nxënësve që në shpella janë gjetur vizatime të kafshëve të ndryshme). Gjuha shqipe rrjedh nga ilirishtja rrjedh nga pellazgjishtja. (Problemi sot është i diskutueshëm.) Hapi III. Mësuesi/ja udhëheq përsëri duke shtruar pyetje: - Kush janë pasardhësit e ilirëve Nxënësit: Pasardhësit e ilirëve janë shqiptarët. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të nxjerrin hartën memece dhe tani duke vështruar figurën në tekst të ngjyrosin me ngjyra territoret ku shtriheshin ilirët, trakët, maqedonasit dhe helenët. Fillimisht nxënësit bëjnë lidhjen popullsi shtrirje gjeografike. Ilirët, pozicioni gjeografik: në Veri lumenjtë Sava dha Drava, në Jug Gjiri i Ambrakisë. 26

27 Ilirët I. Prejardhja. Mendohet se janë: - janë pasardhës të pellazgëve - u formuan si popullsi në mijëvjeçarin II-I p.e.r. - krijuan shtete II. Burimet. Nuk kemi dokumente të shkruara: - ndërtimi i vendbanimeve - vegla prej guri, hekuri, kocke etj. Në fund, mësuesi/ja mund të ndërhyjë: Nëse nuk kemi dokumente të shkruara nga e dimë që ka ekzistuar populli ilir (Nga populli fqinj.) III. Mënyra e jetesës. 1. Jetonin në fise. 2. Shtëpitë i ndërtonin në kodra, me gurë të mëdhenj të pagdhendur ose me ledhe dheu. (Paraqitet para nxënësve një pamje ilir.) 3. Ndërtues anijesh: Liburna. Mësuesi/ja tregon monedhën ku është vizatuar anija Liburna. 4. Kanë qenë lundërtarë të zotë. 5. Janë dalluar për trimëri. 6. Kanë qenë punues armësh, orendi shtëpiake, zbukurime për femra etj. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Cilat janë veçoritë e popujve të tjerë Trakët Nxënësit e kanë ngjyrosur pjesën ku shtriheshin trakët. - Ata shtriheshin në lindje të Gadishullit Ballkanik, territori quhej Traki. - Gjuha trake ishte e afërt me ilirishten. - Në shekullin V krijuan mbretërinë e parë. Maqedonasit - Territori quhej Maqedoni - Popullsia ishte një përzierje ilire-trake-helene. - Në shekullin V formuan shtetin, i cili arriti lulëzimin me Aleksandrin e Madh të Maqedonisë. Helenët - Jetonin në jug të Gadishullit Ballkanik dhe në ishujt e detit Jon dhe Egje. - Erdhën nga veriu. - Në Mijëvjeçarin I formuan shtetin e tyre. - Krijuan koloni. Të gjitha këto mësuesi/ja i shkruan në dërrasën e zezë, ndërkohë nxënësit i shkruajnë në fletore. Reflektimi: Bisedim. Secili nxënës shkëput sipas dëshirës një pjesë mësimi dhe bisedon me shokun e bankës pozitën gjeografike, popujt që jetonin në Ballkan, si edhe karakteristika të ndryshme të mësimit. Konceptet që thuhen përpara klasës krijojnë atmosferë të këndshme për një përvetësim sa më të mirë të lëndës. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 3, 4 në faqen 14, te Fletorja e punës. 27

28 Mësimi 11 Tema: Shteti i Egjiptit të vjetër Kreu IV LINDJA E QYTETËRIMEVE TË REJA Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë përbërjen e shoqërisë në Egjiptin e vjetër. Të shpjegojë mbretëritë në Egjiptin e lashtë. Të argumentojë rolin e fesë në organizimin e jetës. Të analizojë nivelin e lartë të zhvillimit të egjiptianëve të lashtë. Mjetet: hartë, figura të Egjiptit të lashtë, si: figura të shkrimit, të lumit Nil, të piramidave, të deveve etj. Koncepte kryesore: faraon, priftërinj, nëpunës, shkrues, elitë, skllevër, piramidë, të privilegjuar, mumie, hieroglif, papirus, kult, sarkofag. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikimi me terma paraprakë, Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit Struktura piramidale Reflektimi Punë individuale, diskutim i lirë Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikimi me terma paraprakë, Stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja vendos në dërrasën e zezë një ndër figurat dhe kërkon nga nxënësit të gjejnë se për cilin shtet bëhet fjalë. deve hieroglifë mumie piramidë lumi Nil Pas çdo figure të vendosur në dërrasën e zezë, mësuesi/ja drejton pyetjen: se për cilin shtet bëhet fjalë. Hapi II. Pasi nxënësit gjejnë shtetin në fjalë (pra, Egjiptin), mësuesi/ja drejton pyetjen: çfarë kujtoni nga mësimet e mëparshme për këtë shtet Faraon 2 shkretëtira (mësuesi/ja ilustron në hartë) Egjipti Shaduf Bujqësia Teba Lugina e Nilit 28

29 Pasi mësuesi/ja bëri lojën për gjetjen e shtetit në fjalë, zhvillohet një stuhi mendimesh ku nxënësit kujtojnë të dhënat kryesore mbi Egjiptin. Realizimi i kuptimit: Struktura piramidale. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin, ndërkohë e ndan tabelën e zezë në katër kolona. Pasi nxënësit mbarojnë mësimin, mësuesi/ja shpjegon përmbajtjen e strukturës. Organizimi shtetëror Mësuesi/ja drejton pyetjet: - Kur daton shteti i vjetër Egjiptian Cili ishte themeluesi Daton më 3200 pr.k. nga faraoni Mene. Ishte monarki. (përcaktohet viti dhe sundimtari). - Sa mbretëri kanë sunduar Kanë sunduar tri mbretëri: a) Mbretëria e Vjetër b) Mbretëria e Mesme c) Mbretëria e Re - Kush ishte sundimtari më i suksesshëm Tutmezi III (Nga Egjipti Eufrat), që shtriu territoret Egjipt Eufrat Struktura shoqërore Besimi Arti dhe struktura Për të ilustruar strukturën shtetërore, figura në libër e paraqet mjaft mirë. Mësuesi/ja e vizaton si strukturë, por për plotësimin e saj thërret për çdo shtesë një nxënës nga klasa. Zoti = Faraon Nobilët luftëtarët Priftërinjtë Besimi,Shkenca Shkruesit Nëpunësit Zejtarë Tregtarë Fshatarë Muratorë Skllevër Elita Populli Çdo nxënës që ngrihet plotëson piramidën, njëkohësisht shpjegon edhe termin. Në këtë kolonë mësuesi/ja vendos 2-3 figura në lidhje me besimin. Piramidë Mësuesi/ja plotëson: Varret e faraonëve jeta vazhdon edhe pas vdekjes (ushqim, veshje, armë). Mumie Balsamosja Figurë kulturore Ra (perëndia e diellit) Geb (perëndia e tokës) Perënditë ishin me kokë kafshe. - Egjiptianët besonin në shumë zota. U zhvilluan: matematika inxhinieria arkitektura Shkrimi: hieroglif papirus Reflektimi: Punë individuale, diskutim i lirë. Nisur nga skena e plotësuar në dërrasën e zezë, nxënësit kontrollojnë njohuritë duke zhvilluar pyetjet e tekstit. Pasi ushtrohen me pyetje, mësuesi/ja fillimisht shpjegon se gurët për në vendin e ndërtimit transportoheshin nëpërmjet Nilit kur ai fryhej. - Si u ndërtuan piramidat Mësuesi/ja mund të shpjegojë se çfarë janë mumiet dhe çfarë është procesi i mumifikimit. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 4, 5 në faqet , te Fletorja e punës. 29

30 Mësimi 12 Tema: Lindja, lulëzimi dhe rënia e mbretërisë së Babilonisë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të identifikojë shtetet që lindën në Mesopotami. Të renditë veçoritë e jetës në Babiloni (besim, shkencë, organizata shoqërore). Të analizojë përmbajtjen e Kodit të Hamurabit. Mjetet: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi hartë, figura të kopshteve të varura të Semiramidës, figura mbi ligjet e Hamurabit. Koncepte kryesore: Hamurabi, kod, Sumeri, Urë, Niniva, Asiri, Asamble, besim politeist, Marduk, kuneiform. Zhvillimi i mësimit Stuhi mendimesh Tryeza e rrumbullakët Rrjeti i diskutimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë emrat e dy lumenjve, Tigër e Eufrat dhe u kërkon nxënësve të thonë ide që lidhen me këta emra: lulëzoi qytetërimi babilonas ndërtuan qytete Tigër dhe Eufrat Babiloni u zhvillua tregtia u zhvillua bujqësia u zhvillua zejtaria Realizimi i kuptimit: Tryeza e rrumbullakët. Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe, kështu ai/ajo u thotë nxënësve të numërojnë nga 1-5, pasi e gjithë klasa e bën këtë, mësuesi/ja udhëzon njëshat të mblidhen bashkë, të njëjtën gjë bën për dyshat e deri te pesat (sigurisht, që një gjë e tillë do të krijojë pak zhurmë në klasë), por kjo do të ndihmojë që nxënësit të ndërveprojnë me nxënës të niveleve të ndryshme në klasë. Kjo metodë kërkon një letër, ku nxënësi shkruan një fjali ose ide të rëndësishme mbi mësimin. Grupi I. Tiparet e shoqërisë në Mesopotami Grupi II. Lulëzimi i mbretërisë së Babilonisë Grupi III. Mbretëria e Asirisë Grupi IV. Besimi Grupi V. Kultura 30

31 Hapi I. Pasi mësuesi/ja e ndan klasën në pesë grupe udhëzon nxënësit të fillojnë punën. Kështu grupi 1 është i përbërë prej pesë nxënësish. Pasi një nxënës shkruan fjalinë ose idenë, e palos fletën si fizarmonikë dhe ia kalon shokut tjetër. Pasi grupi e mbaron punën ajo lexohet nga përfaqësuesi i klasës. Mësuesi/ja mund t i shkruajë ato në dërrasë të zezë, si dhe t i shtojë ose t i heqë ato. P.sh.: Tiparet e shoqërisë në Mesopotami: 1. Qytetërimi në Mesopotami fillon me sumerët. 2. Shoqëria në Mesopotami ishte e përbërë në shtresa, ashtu si në Egjipt. 3. Ndryshe nga Egjipti, ndarja e shoqërisë në Mesopotami nuk ishte e mbyllur. 4. Mbreti nderohej si përfaqësues i Zotit dhe jo si Zot (Egjipt). 5. Pranë mbretit qëndronte një këshill (Asambleja). Hapi II. Pasi njëri nxënës e mbaron fjalinë e parë, ai ia kalon shokut tjetër dhe kështu me radhë në formë tryeze të rrumbullakët. 1 Për të zgjedhur nxënësin që do t i lexojë, mësuesi/ja 5 për ta bërë sa më të këndshme mund të hedhë një zar 2 (me përjashtim të gjashtës). Cili numër bie, ai nxënës lexon fletën. 4 3 Hapi III. Ndërkohë që nxënësi lexon, mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë vetëm termat kryesorë. Grupi I. Tiparet e shoqërisë - Qytetërimi lindi me sumerët. - Shoqëria ishte e ndarë në shtresa. - Shtresat nuk ishin të mbyllura. - Mbreti ishte përfaqësues i Zotit, por jo Zoti. Grupi II. Grupi III. Grupi IV. Këtë gjë mësuesi/ja e realizon për çdo grup. Reflektimi: Rrjeti i diskutimit. Nisur nga rëndësia që përmban Kodi i Hamurabit për Mesopotaminë, mësuesi/ja e shtron për diskutim. Për ta bërë më interesante, ai/ajo mund ta vendosë kodin një herë në antikitet dhe një herë në kohën moderne. Mësuesi/ja shtron pyetjen: - A ishin ligjet e Hamurabit të drejta për çdo kohë dhe për çdo grup të shoqërisë Mësuesi/ja u kërkon nxënësve ta vendosin veten në periudhën në fjalë. Ai/ajo edhe mund të përcaktojë disa nxënës në bazë të shtresave të shoqërisë. PO A ishin ligjet e Hamurabit të drejta për çdo grup të shoqërisë JO Përfundimi: 31

32 PO A mund të zbatohen këto ligje në kohën e sotme JO Përfundimi: Pra, pyetja duhet të jetë e hapur, në mënyrë që përgjigjja të fillojë me Po ose Jo. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 4, 5, 7, 10 në faqen 17, te Fletorja e punës. Mësimi 13 Tema: Mbretëria persiane (Irani i sotëm) Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë territoret në të cilat lindi mbretëria perse. Të listojë veçoritë e shoqërisë dhe kulturës persiane. Të analizojë reformat e Darit. Mjetet: teksti, hartë. Koncepte kryesore: medët, persët, Ormuzi (Perëndia e së Mirës), Arimani (Perëndia e së Keqes), Zarathustra, Avesta (lexim), Perandoria I në botë, sistemi rrugor, sytë dhe veshët e Darit. Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Zhvillimi i mësimit Shpjegim, rrjet diskutimi Shkrim i lirë Rrjeta e merimangës Evokimi: Shpjegim, rrjet diskutimi. Nisur nga veçoritë e mësimit, mësuesi/ja shpjegon se sot do të flasim për një mbretëri, e cila ndryshe nga qytetërimet e tjera, nuk lindi dhe nuk u zhvillua rreth ndonjë lugine lumore. Kjo është mbretëria persiane. Në këtë fazë mund të realizohet edhe rrjeti i diskutimit: PO JO A mund të ketë pasur ndonjë qytetërim që nuk ka lindur rreth ndonjë lugine lumore Përfundimi: Realizimi i kuptimit: Shkrim i lirë. Mësuesi/ja urdhëron nxënësit të lexojnë mësimin, ndërkohë e ndan tabelën në pesë shtylla dhe kërkon nga nxënësit që të bëjnë të njëjtën gjë në fletoret e tyre. Më tej, ai/ajo plotëson tabelën. 32

33 Libër mësuesi për tekstin Historia Pozitat gjeografike dhe popullsia Organizata shoqërore dhe besimi Formimi i shtetit pers Reformat e Darit Arti dhe kultura Kolona e parë plotësohet nga mësuesi/ja për t iu ardhur në ndihmë nxënësve. Pasi nxënësit mbarojnë me plotësimin e kolonave të tjera në fletoren e tyre, mësuesi/ja plotëson tabelën në dërrasën e zezë. Reflektimi: Rrjeta e merimangës. Rrjeta e merimangës mund të udhëhiqet edhe nga mësuesi/ja. P.sh.: ai/ajo thotë: organizim shoqëror dhe i jep topin e spangos një nxënësi, të cilit nëse nuk i kujtohet gjë, mësuesi/ja e orienton duke parë tabelën, në veçanti kolonën e organizimit shoqëror. nuk ekzistonin shtresa marrëdhënie të mira nuk ishin të ashpër Kambizi Organizimet shoqërore Rrafshnalta e Iranit Pozicioni gjeografik Kiri Mbretrërit Persia Popullsia medë persë Dari Besimi profet dy perëndi libri fetar Zarathusra Arimani Arest Ormuzi Detyrë shtëpie. Ushtrimi 2 në faqen 20; ushtrimet 2, 4 në faqen 21, te Fletorja e punës. 33

34 34 Mësimi 14 Tema: Shteti në Indi dhe në Kinë Objektivat : Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të dallojë veçoritë e kulturës dhe shoqërisë indiane e kineze. Të tregojë tiparet e përbashkëta midis budizmit dhe konfucianizmit. Të krahasojë organizatat shtetërore të Indisë me ato të Kinës. Të përcaktojë organizimin shoqëror të Indisë me atë të Egjiptit. Të përcaktojë rrugën që ndoqi shteti në Kinë. Të gjykojë rreth Murit Kinez e të nxjerrë rezultatet historike. Mjete: teksti, pamje nga Muri Kinez. Koncepte kryesore: raxha, kasta, induizmi, budizmi, dinastia, Muri i Madh Kinez, Brahma, Vishnu. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Bashkëbisedim Realizimi i kuptimit Studim në dyshe Reflektimi Diagrami i venit Zhvillimi i mësimit Evokimi: Bashkëbisedim. Mësuesi/ja pyet nxënësit: - A ju kujtohet në mësimet e mëparshme, kur kemi folur që qytetërimet e para lindën rreth... Këtu mësuesi/ja ndërpret fjalinë për t ua lënë nxënësve të japin përgjigjen. Nxënësit: Qytetërimet e para lindën rreth luginave lumore. Mësuesi/ja: Kush m`i tregon këto qytetërime (P.sh., lugina e Nilit lindi qytetërimi egjiptian) Nxënësi: lugina e lumenjve Tigër e Eufrat lindi qytetërimi mesopotam lugina e lumit Ind lindi qytetërimi indian lugina e lumit Huang-he lindi qytetërimi kinez Të tëra këto të shkruhen në dërrasën e zezë, në mënyrë që nxënësi t`i ketë më të qarta këto qytetërime. Realizimi i kuptimit: Studim në dyshe. Të mbahet klasa nga dy nxënës. Ky është një moment shumë i rëndësishëm në mënyrën e organizimit të kësaj ore mësimore. Nxënësit e tjerë dëgjojnë me vëmendje, por mund të japin edhe sugjerime. Hapi I. Puno: të dy nxënësit lexojnë mësimin e ditës. Hapi II. Kupto: të dy përpiqen ta kuptojnë atë. Në këtë rast kuptimi mund të jetë një rikujtim i pjesës që lexon. Hapi III. - Mësoi tjetrit: një partner merr rolin e mësuesit/es. Në këtë rast, mësuesi/ja për t i ardhur në ndihmë nxënësit, që merr rolin e tij, e orienton atë nëpërmjet realizimit të katër hapave: 1. Përcakto pozitën gjeografike të shtetit në fjalë. 2. Trego formacionet shtetërore. Përgjigju pyetjeve: a) Si lindi shteti në Indi b) Kur u formuan formacionet e para shtetërore (koha) c) Kush e drejtonte vendin (si quhej) 3. Organizimi shoqëror, argumento tiparet e shoqërisë. 4. Besimi fetar.

35 Libër mësuesi për tekstin Historia Hapi IV. Jep mendim: Nxënësit e dëgjojnë mësuesin/en, sugjerojnë nëse harrohet ndonjë gjë. Në këtë etapë mund të ndërhyjë mësuesi/ja, nëse nxënësi-mësues ka harruar të thotë diçka të rëndësishme. Hapi V. Shkëmbe: Të dy nxënësit thonë pjesën e mësimit dhe realizojnë pyetjet ndaj njëri-tjetrit. Mësuesi/ja ngre dy dyshe para klasës për të realizuar dhe shpjeguar mësimin. Reflektimi: Diagrami i Venit. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë tri rrathë dhe shkruan qytetërimi egjiptian, qytetërimi mesopotam, qytetërimi indian dhe ai kinez. Me këtë rast, mësuesi/ja bën një përsëritje të mësimeve të mëparshme. Ai/ajo u drejton pyetjen nxënësve: -Çfarë të përbashkëtash kanë këto qytetërime Qytetërimi mesopotam Qytetërimi egjiptian Qytetërimi indian dhe kinez 1. Lindën dhe u zhvilluan rreth luginave të lumenjve. 2. Veprimtaria e parë ekonomike qe bujqësia. 3. Formuan organizime shtetërore. 4. Ndarja e shoqërisë në kasta ose shtresa. 5. Zbuluan dhe përdorën shkrimin. 6. Besonin. Në fund, mësuesi/ja mund të tregojë dallimet e të përbashkëtat që kanë këto qytetërime mes tyre. Egjipt Faraon Mesopotami Mbret Kinë Perandor Indi Raxha Faraoni Zoti Mbreti përfaqësues i Zotit Perandori nuk kishte lidhje me fenë Raxhai nuk kishte lidhje me fenë Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 3, 4 në faqen 22, te Fletorja e punës. 35

36 Mësimi 15 Tema: Qytetërimi i Kretës dhe i Mikenës Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Stuhi mendimesh Punë në grupe Turi i galerisë kryeqytet Athina KREU V GREQIA E VJETËR Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë elementet e kulturës minoike. Të renditë popujt që populluan Greqinë. Të përshkruajë elementet e kulturës mikenase. Të krahasojë kulturën minoike me atë mikenase. Mjetet: teksti, hartë, figura të marra nga interneti, Fletoria e punës. Koncepte kryesore: Knos, Minos, labirint, kultura minoike, dyndja e fiseve, popullsi helene, Helodë, Greqi, jonët, dorët, akejtë, Homeri, Iliada, Odisea, Kali i Drunjtë, kultura mikenase, dyndja dore, kultura e parë evropiane. Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë fjalën Greqia dhe pret sugjerime nga nxënësit. Mësuesi/ja kërkon nga ata të thonë çdo gjë që ka lidhje me këtë shtet. dete të bukura kam bërë pushimet fqinj me Shqipërinë Greqia vend shumë i bukur lufta e Trojës fruta të mira Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja e ndan klasën në katër grupe me nga 4-5 nxënës. Ai/ajo urdhëron nxënësit të numërojnë nga 1-5. Pasi klasa mbaron, mësuesi/ja urdhëron të gjithë njëshat të mblidhen bashkë, të njëjtën gjë bën edhe për dyshat e deri te pesat. Pasi e ndan klasën në grupe, cakton detyrat. Meqenëse i gjithë kapitulli flet për Greqinë, mësuesi/ja mund të krijojë dhe një arkiv me punët e nxënësve. Grupi I. Mësuesi/ja i jep grupit të parë një detyrë të caktuar, atë e shoqëron dhe me figurat përkatëse. 36

37 Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit të shikojnë pamjen e pallatit të Minosit, te teksti në faqen 35. Ata duhet të merren me anën arkitekturore të pallatit, si dhe të thonë pse u quajt Labirinti i Minosit. Pasi nxënësit marrin detyrën, fillojnë punën mbi fletët e bardha, në të cilat do të shpjegojnë: 1) Periudhën historike (mijëvjeçari III) 2) Zhvillimin ekonomik dhe ndërtimet (ishin madhështore dhe zbukuroheshin me lule, kafshë e skena gjuetie, qytetet nuk kishin mure). 3) Kulturën (Shkrimi qe me hieroglifë, kultura minoike, kulturë paraevropiane). Grupi II. Nxënësit e këtij grupi punojnë me hartën memece që ndodhet te Fletorja e punës, faqe 24. Ata vizatojnë me ngjyra fiset: jonë, etolë dhe akejë. Çdo fis i përket një ngjyre. Mësuesi/ja thekson se këto fise së bashku me pellazgët formuan popullin helen. Nxënësit ngjyrosin me këto ngjyra, p.sh.: me të kuqe Athinën qendra e akejve me blu Mikenën qendra e jonëve me ngjyrë të kuqe Kretën e pushtuar nga akejtë me blu Azinë e Vogël të pushtuar nga jonët Grupi III. Ky grup merret me kulturën mikenase dhe ardhjen e dorëve. Gjithashtu duhet të tregojnë se përse në qytetin e Mikenës muret quheshin ciklopike. Nxënësit shpjegojnë se këto mure quhen të tilla, sepse mendohet që janë ndërtuar nga ciklopët. Gjithashtu ky grup duhet të paraqesë në hartë ardhjen e fiseve dorë nga Epiri në Peloponez, Greqinë e Mesme dhe Mikenë. Ata punonin hekurin, ndërsa akejtë bronzin. Gjithashtu të argumentojnë se çfarë konkluzionesh nxjerrin nga ky fakt (armët i kishin më të mira, ishin më përpara se dorët). Grupi IV. Do të tregojë luftën e Trojës. Mësuesi/ja u jep nxënësve përmbajtjen e luftës së Trojës. Kjo luftë ilustrohet me figura. Ai/ajo mund të shfrytëzojnë edhe pamjen e Kalit të Drunjë që është në tekst. Të gjitha punët e nxënësve vendosen në një tabak të bardhë. Reflektimi: Turi i galerisë. Punimet e nxënësve ngjiten në tabakun e bardhë nga vetë ata. Reflektimi mund të bëhet nga mësuesi/ja, por mund të realizohet edhe nga një nxënës, i cili merr rolin e një ciceroni, pra u shpjegon mësimin nxënësve të tjerë (ose mësuesi/ja mund të zgjedhë dy nxënës). Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 3, 6 në faqet , te Fletorja e punës. 37

38 Mësimi 16 Tema: Qytet-shtetet greke dhe kolonitë e tyre Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë si e përfytyron polisin grek. Të shpjegojë ç kupton me termin koloni. Të renditë tri arsyet që çuan në krijimin e kolonive. Të argumentojë organizimin e qytet-shteteve greke. Mjetet: figura të Akropolit, hartë memece. Koncepte kryesore: polis, Akropl, mobil, demos, skllav, emigrim, Agora. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikimi me terma paraprakë Realizimi i kuptimit Hartë e mendjes, Strukturë piramidale Reflektimi Diskutim Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikimi me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë katër fjalë: Athinë Akropol Polis Koloni Nxiten nxënësit me anë të pyetjeve se çfarë lidhjeje mund të kenë këto fjalë me mësimin e ditës. P.sh.: Athina: A ishte Athina një qytet i rëndësishëm në Greqinë e lashtë Akropol: - A e ka vizituar ndonjë prej jush Akropolin Polis: - A e dini se çfarë është polisi Koloni: - Ç`dini për kolonitë në Greqinë e lashtë Nëse ndonjëri prej nxënësve e ka vizituar këtë vend antik, mësuesi/ja nxit me pyetje: - Çfarë lidhjeje mund të ketë Akropoli me polisin - Po kolonitë mund të kenë lidhje me polisin Pra, mësuesi/ja mundohet të përcjellë në klasë idetë kryesore të mësimit nëpërmjet pyetjeve. 38 Realizimi i kuptimit: Harta e mendjes, Strukturë piramidale. Mësuesi/ja në këtë fazë të mësimit përdor Strukturën piramidale. Ai/ajo udhëzon nxënësit ta lexojnë pjesën e parë të tekstit, ndërkohë realizon në dërrasë të zezë strukturën. Në pjesën e parë, nëse është e mundur, mësuesi/ja mund të përdorë dhe materiale nga Encarta , ku pasqyrohen në strukturë tri dimensione në organizimin e një qytet-shteti (polisi). Hapi I. Polis - qytet-shtet Pozita gjeografike: 1. Afër detit, por i kufizuar nga pengesa natyrore. 2. Krijuan shumë shtete të vogla. 3. Ishin të pavarur nga njëri-tjetri dhe luftonin kundra tyre. 4. Nuk u bashkuan, por krijuan aleanca. 2 Encarta Enciklopedi në CD.

39 Organizimi i brendshëm: 1. Qyteti ishte i rrethuar me mure. 2. Qendra më e lartë ishte Akropoli. 3. Agora ishte qendra e qytetit (tregtare dhe politike). 4. Çdo polis kishte ligjet e veta: popullsia ishte e ndarë në: - Nobil - Demos zejtarë fshatarë tregtarë artizanë Përdorimi i një projektori mbi organizimin dhe pamjen e qyteteve të lashta greke do të krijonte një lidhje më të ngushtë midis nxënësve dhe mësimit. Hapi II. Në pjesën e dytë, mësuesi/ja përdor hartën e mendjes ose kllasterin. Ai/ajo shkruan në tabelë fjalën koloni dhe kërkon nga nxënësit të tregojnë kohën dhe arsyet që çuan në krijimin e kolonive. Rritja e popullsisë VIII VI pr.e.s Shkëmbimi i mallrave Arsyet Koloni (nglulime) Koha Luftërat midis kolonive Hapi III. Mësuesi/ja drejton pyetjen tjetër: - Ku u përhapën këto koloni Në këtë moment, mësuesi/ja udhëzon nxënësit që duke lexuar tekstin të plotësojnë figurën në libër. Sicili Nicë Marsejë Deti Mesdhe Korfuz Jon Koloni përhapja Afrika Veriore Deti i Zi Hapi IV. Mësuesi/ja vazhdon me plotësimin e skemës. Si ishin të organizuara këto koloni Koloni dy shtresa nobilët dhe demos organizimi kolonial Polisi (qytet-shteti) Akropol Agora përqendrimi në qytete 39

40 Pasi mësuesi/ja plotëson skemën, kontrollon nëse nxënësit e kanë mbaruar. Reflektimi: Diskutim. Hapi I. Mësuesi/ja diskuton me nxënësit kolonitë e krijuara në territoret shqiptare. Ai/ajo bisedon me nxënësit (të cilët e kanë vizituar) dhe kërkon që kujtimet e tyre t ua tregojnë dhe shokëve të klasës. Hapi II. Diskutohet me nxënësit shprehja: Grekët qëndronin si bretkosat në brigjet e një pellgu. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 3, 4 në faqet 25-26, te Fletorja e punës. Mësimi 17 Tema: Athina dhe Sparta, qytete rivale Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë organizimin e qytet-shteteve të Athinës dhe Spartës. Të arsyetojë rëndësinë e reformave të Solonit dhe Klistenit. Të krahasojë dy sistemet qeverisëse të Athinës dhe Spartës. Mjetet: teksti, figura, harta, Fletorja e punës. Koncepte kryesore: të lirë, skllevër, aristokrat, demos, monarki, republikë, arhondët, republikë ushtarake, republikë demokratike, republikë oligarkike, iliotë. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Bashkëbisedim Realizimi i kuptimit Konkretizimi i njohurive të nxënësve me hartën Reflektimi Rrjeti i diskutimit Zhvillimi i mësimit Evokimi: Bashkëbisedim. Mësuesi/ja bën një paralelizëm të organizimit të shoqërisë në kohën tonë dhe sistemit qeverisës së vendit. Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet: - Si zgjidhen funksionarët e lartë të shtetit (për shembull: deputetët, kryeministri etj.) - A kishte drejtues në antikitet, nëse po, si zgjidheshin ata Realizimi i kuptimit: Konkretizimi i njohurive të nxënësve me hartën. Nisur nga volumi i madh i informacionit, mësuesi/ja e ndan klasën në dy pjesë. Nxënësit lexojnë mësimin për minuta, ndërkohë mësuesi/ja bën gati skemat për realizimin e tij. Ai/ajo realizon çdo etapë të mësimit mbi bazën e katër skemave. Reflektimi: Rrjeti i diskutimit. Mësuesi/ja pas shpjegimit të mësimit u drejton pyetje nxënësve: 40

41 PO JO A është demokracia e Klistenit e njëjtë me atë të kohës së sotme Përfundimi: PO JO A ka demokracia e kohëve të sotme ato elemente të asaj të Klistenit Përfundimi: Mësuesi/ja plotëson edhe skemën e popullsisë në Athinë. Popullsia e Athinës ndahej Të lirë Jo të lirë Aristokracia Demosi Skllevërit Mbledhja popullore zgjedh {Të pasurzejtarë, tregtarë, fshatarë të përjashtuar Skllevërit gratë të huajt Nëntë Arhondët Këshilli i Drejtësisë zgjidhen nga Aristokratët 41

42 Reformat e Solonit Ushtria Taksat Qeverisja e Athinës drejtues të ushtrisë taksa më të larta pronarët e mëdhenj 9 arhondët Këshilli i Drejtësisë kalorës taksa më të ulëta pronarët e mesëm këmbësorë të armatosur rëndë taksa të vogla pronarët e vegjël këmbësorë të armatosur lehtë pa taksa qytetarët pa pronë Mbledhja popullore Reformat e Klistenit Mbledhja popullore merrnin pjesë popullata e lirë pronarët e mëdhenj pronarët e mesëm pronarët e vegjël zgjedh të lirë, por pa pronë Këshilli i Drejtësisë Nëntë arhondët 42

43 Libër mësuesi për tekstin Historia Qeverisje oligarkike Dy mbretër pushtet i kufizuar Pesë mbikëqyrës 1 vit Zgjedhin Këshilli i Pleqve 28 anëtarë, mbi 60 vjeç Zgjedhin Mbledhja popullore Tri shtesat e popullsisë në Spartë mbi 30 vjeç Spartanë Periekë Iliotë Merreshin me ushtrinë Tregtarë dhe artizanë Skllevër, por mbanin një pjesë të prodhimit Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2, 3, 4, 6 në faqen 27-28, te Fletorja e punës. Mësimi 18 Tema: Lufta greko-persiane Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të zbulojë shkaqet e luftërave greko-persiane. Të përshkruajë betejat kryesore. Të analizojë si arriti Athina të realizonte hegjemoninë në tërë Greqinë. Mjetet: teksti, hartë, hartë memece. Koncepte kryesore: Milet, Athinë, Spartë, Maratona, Termopile, Salaminë, Lidhja Detare ose Lidhja e Delosit, Kserksi, Dari, Miltiadhi, Leonidha, Themistokliu. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Shpjegim Realizimi i kuptimit INSERT Reflektimi Kontrolli i njohurive, diskutim 43

44 Zhvillimi i mësimit Evokimi: Shpjegim. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë temën e mësimit, ndërkohë u shpërndan nxënësve hartat memece. Ai/ajo orienton nxënësit që në mësimin e sotëm do të kalojmë në tri faza: 1. Shkaqet e luftës. 2. Betejat kryesore. 3. Përfundimet e luftës. Mësuesi/ja i shkruan në dërrasën e zezë, në mënyrë që nxënësi të jetë më i qartë. Realizimi i kuptimit: INSERT. Hapi I. Nisur nga fakti që mësimi ka të bëjë me dy vende të njohura për nxënësit: Athinën koloniste dhe Persinë, mësuesi/ja përdor metodën e INSERT-it për zhvillimin e mësimit. Hapi II. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin, pasi ata mbarojnë së lexuari, bëhet shpjegimi i tabelës: Kolona me shenjën Informacioni i ditur. Kolona me shenjën + Informacioni i ri. Kolona me shenjën - Informacionin e dinin ndryshe. Kolona me shenjën Informacionin që duan të dinë. - Kolonitë në Azinë e Vogël. - Qytet-shtetet mbanin lidhje me Athinën. - Persia nën drejtimin e Darit arriti shtrirjen më të madhe. - Na kanë dëgjuar për Maratonën. - Beteja e Termopileve (nxënësit kanë parë filmin 300 spartanët ) U pushtuan nga Persia dhe u ngarkuan me taksa. - Shpërthyen kryengritje: Milet Athina Sparta - Beteja I: Persi-Athinë ishte ajo e Maratonës Persi-Athinë Dari - Miltiadhi Përfundon me fitoren e Athinasve më 490 pr.k. - Beteja II: Më 480 pr.k. Beteja e Termopileve Ushtria perse udhëhiqej nga Kserksi. Ushtria athinase nga spartani Leonidha. - Beteja III: Beteja e Salaminës, Themistokliu mundi flotën perse. Më 477 pr.k. Lidhja e Delosit: a) Flotë dhe arkë të përbashkët. b) Anëtarët e lidhjes ishin të barabartë. c) Athina u bë drejtuese. Maratona si garë lidhet me rrugëtimin e një ushtari që dërgoi lajmin e fitores në Athinë. Të 300-tët e Leonidhës (ushtarët). Pse Athina dhe jo Sparta u bë drejtuese e Lidhjes së Delosit ose Lidhjes Detare 44

45 Gjatë plotësimit të skemës së INSERT-it, mësuesi/ja duhet t u kërkojë nxënësve të plotësojnë hartën memece. Hapi I. Plotësimi i hartës memece është mjaft i rëndësishëm kur zhvillohet nga nxënësit, pasi ata lokalizojnë emrin e vjetër me territorin, duke bërë një mësim dhe kujtesë mjaft praktike. Hapi II. Plotësimi i hartës memece dhe plotësimi i skemës së INSERT-it ecin paralelisht. Në pjesën e parë nxënësi njihet me kolonitë në Azinë e Vogël dhe ngjyros me ngjyra të ndryshme Maqedoninë, Trakinë, Athinën, Spartën dhe Persinë. Të gjitha këto nxënësi i shkruan në hartën memece duke vështruar figurën e librit. Hapi III. Ekspeditat ushtarake. Nxënësit njihen me betejat kryesore, pra ata njihen fillimisht me rrugët e persëve drejt Greqisë, qytet ku zhvilluan betejat udhëheqësit e tyre. Shiko hartën te Historia 6, faqe 43. Hapi IV. Pra, plotësimi i hartës memece nga nxënësit, plotësohet gjatë INSERT-it nga mësuesi/ja. Reflektimi: Kontrolli i njohurive, diskutim. Mësuesi/ja drejton dy pyetje për diskutim. 1. Pse Athina ishte qytet-shteti i parë që ndihmoi qytetin e Miletit 2. Pse Athina u bë qytet-shteti drejtues i Lidhjes së Delosit Pra, duke realizuar këto dy pyetje, mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të gjejnë lidhjet Athinë-koloni dhe me pyetjen e dytë kërkohet që nxënësit të zbulojnë se Lidhja Detare nën drejtimin e athinasve i dha fund synimeve perse për pushtetin e tri kontinenteve: Azi, Afrikë, Evropë. Detyrë Shtëpie. Nxënësit duhet të plotësojnë një hartë memece, duke u ushtruar për të mbajtur mend territoret më të rëndësishme të Greqisë, por edhe betejat kryesore. Mësimi 19 Tema: Lulëzimi i Athinës dhe epoka e Perikliut Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë si u bë Athina qytet-shteti më i pasur i Greqisë. Të shpjegojë reformat e Perikliut. Të argumentojë shprehjen epoka e Perikliut. Mjetet: figura nga interneti të Perikliut. Koncepte kryesore: Athina qendër e botës greke, reformat e Perikliut, lulëzimi i artit. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Bashkëbisedim Realizimi i kuptimit Stuhi mendimesh Reflektimi Bashkëbisedim 45

46 Zhvillimi i mësimit Evokimi: Bashkëbisedim. Mësuesi/ja bisedon me nxënësit mbi ndërtesat e bukura, që sot janë një ndër bukuritë e Greqisë, si dhe një ndër arsyet e ardhjes së turistëve në këtë vend. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit, nëse ndonjëri ka qenë në Athinë dhe e ka vizatuar atë, të shprehë përshtypjet që u ka lënë ky shtet. Realizimi i kuptimit: Stuhi mendimesh. Mësues/ja kërkon nga nxënësit të lexojnë mësimin, ndërkohë shkruan në dërrasën e zezë emrin e Perikliut, pasi nxënësit mbarojnë, kërkohen ide për këtë figurë historike. Hapi shkolla Zhvilloi tregtinë Shpërndau rrogat Perikliu Përmirësoi jetesën Qeverisi vendin për 30 vjet Zhvilloi disa reforma U zhvillua porti i Pireut Mure të larta Goditi privilegjet e aristokratëve U zhvillua kultura Të gjitha këto ide jepen nga nxënësit duke lehtësuar punën e mësuesit/es, por dhe duke i ndihmuar ata në përvetësimin e lëndës brenda orës mësimore. Reflektimi: Bashkëbisedim. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të argumentojnë shprehjen epoka e Perikliut. Jepet për diskutim pyetja: - Pse vendosja e pagave për nëpunësit shënon një zhvillim të mëtejshëm të demokracisë Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 3, në faqen 30, te Fletorja e punës. Mësimi 20 Tema: Lufta e Peloponezit dhe rënia e Athinës Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të zbulojë shkaqet e luftës së Peloponezit. Të përshkruajë fazat e luftës. Të argumentojë pasojat e luftës. Mjete: teksti, harta. Koncepte kryesore: Lidhja e Peloponezit, Lidhja e Delosit, Megara, Korinti, Perikliu. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikim me terma paraprakë Realizimi i kuptimit Ditari dypjesësh Reflektimi Lapsat në mes 46

47 Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan në tabelë katër fjalë që kanë lidhje me mësimin e ditës. Lidhja e Delosit Lidhja e Peloponezit Athinë Spartë Libër mësuesi për tekstin Historia Pasi mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalët, nxit nxënësit me pyetje: 1. Çfarë lidhjeje mund të kenë këto fjalë me njëra-tjetrën 2. Si mendoni, ç rol ka Athina Po Sparta 3. Çfarë iu kujton Lidhja e Delosit 4. Me kë shtet lidhet ajo 5. Po Sparta a krijoi Lidhje si ajo e Delosit Pasi mësuesi/ja realizon një sërë pyetjesh, për të krijuar atmosferën e duhur, kërkon nga nxënësit të lexojnë mësimin, ndërkohë e ndan tabelën në dy pjesë për të zbatuar metodën ditari dypjesësh. Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Në të këtë fazë të mësimit, mësuesi/ja organizon ditarin dypjesësh. Figura, Fjali Athina Komenti 1. Arriti lulëzim të madh nën drejtimin e Perikliut. 2. Fuqi e madhe detare. 3. Udhëheqëse e Lidhjes së Delosit. Sparta Shkaku i luftës 1. Lidhja e Peloponezit. 2. Forca ushtarake tokësore. 3. Nuk e shihte me sy të mirë zhvillimin e Athinës. Konflikti mes dy qyteteve: Megara Korinti Athinë Spartë Koha Territori ku u zhvillua Përshkruaj luftën Pasojat e luftës Për 27 vjet pr.k. 1. Tokë dhe det 2. Greqi, Azi, Sicili Beteja I qe ajo e Atikës, ku Perikliu urdhëroi popullsinë të strehohej nën muret e Athinës, pasi forca ushtarake tokësore e Spartës qe më e madhe dhe më e fortë se ajo e Athinës. Më 404 pr.k. Sparta ndërtoi një flotë të fortë, e cila arriti të mposhtë flotën athinase. Shkatërrimi i Athinës Dobësimi ekonomik Dobësimi ushtarak Varfëri Përçarje Reflektimi: Lapsat në mes. Nisur nga mësimi i ditës, nxënësit marrin një ide dhe e paraqesin atë duke lënë një laps te tavolina e mësuesit/es. Nxënësit mund të thonë një fjali ose fjalë. Gjithmonë duke u nisur nga tabela e shkruar, e cila është e plotësuar në dërrasën e zezë. 47

48 Pasi nxënësit e realizojnë, mësuesi/ja duhet të fiksojë ata nxënës, të cilët me idetë e tyre treguan fazat e mësimit. Mësuesi/ja ngre një laps për nxënësin që e ka sjellë, p.sh.: ai ka thënë shkaqet e luftës e kështu me radhë. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2, 4 në faqen 31, te Fletorja e punës. Mësimi 21 Tema: Besimi dhe kultura te grekët e vjetër Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë se besimi i grekëve qe një vazhdim i besimit të qyteteve të lashta. Të shpjegojë si lindi mitologjia. Të renditë veçoritë e arkitekturës greke. Të analizojë ndikimin e kulturës greke në qytetet perëndimore. Mjetet: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi teksti, figura të marra nga interneti. Koncepte kryesore: politeizmi grek, mali i Olimpit, Orakull, miti, mitologji, kolonat dorike, kolonat jonike dhe korintike, tragjedia, komedia, teatri, historia, shkencat, lojërat olimpike. Zhvillimi i mësimit Punë e drejtuar Punë në grupe Turi i galerisë Evokimi: Punë e drejtuar. Realizimi i këtij mësimi duhet të zhvillohet nga vetë nxënësit. Për ta zhvilluar sa më mirë, mësuesi/ja mund t u lërë atyre një afat kohor prej 10 ditësh. Nxënësit në këtë mësim kthehen në protagonistët kryesorë të kërkimit të informacionit (më e pakta, nëse përdorin vetëm librin në sistemimin e ideve kryesore). Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe me nga pesë nxënës dhe cakton detyrat. Grupi I. Besimi dhe kultura te grekët e vjetër. Mësuesi/ja në këtë rast i lë të lirë nxënësit që të jenë vetë ata për të kualifikuar informacionin nëse duhet paraqitur ose jo. Në rast të kundërt, mësuesi/ja mund t i ndihmojë grupet vetëm në linja përgjithësuese. - Si i përfytyronin grekët perënditë - Cilat ishin perënditë kryesore (Nxënësit duhet t i rendisin ato me figura) - Ç kuptojmë me fjalën mite Grupi II. Arkitektura, skulptura, arti. Nxënësit paraqesin me figura stilet e arkitekturës dhe skulpturës në Greqinë e lashtë. Grupi III. Letërsia, teatri dhe shkenca. Nxënësit të tregojnë si u zhvilluan lojërat e para olimpike, si u organizuan ato dhe cilat ishin lojërat kryesore. 48 Reflektimi: Turi i galerisë. Punët e tyre nxënësit i paraqesin para klasës, në formën e një Turi galerie. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 4, 6 në faqet , te Fletorja e punës.

49 Teste sugjeruese për klasat VI, VII, VIII. Testet e paraqitura në këtë botim janë të mbështetura në tekstet e Historisë dhe Fletoret e punës të klasave VI, VII, VIII, me autorë Menduh Derguti dhe Tomi Treska. Ato nuk janë aplikime të detyruara për mësuesit, por kanë vlera sugjeruese dhe orientuese. Mësuesit, sipas kërkesave dhe objektivave që kanë vënë për çdo temë e kapitull dhe nivelit të nxënësve, mund të ndërtojnë teste me përmbajtje që i përshtaten veçorive të klasave të tyre. Ne kemi për qëllim t u ofrojmë modele, por në asnjë mënyrë të kufizojmë veprimtarinë e lirinë akademike të mësuesve në vlerësimin e njohurive të nxënësve. Në testet e klasave VI-VII, dymbëdhjetë kërkesat e para (1-12) janë të nxjerra kryesisht nga Fletoret e Punës, ndërsa dy kërkesat e fundit (13-14) të cilësuara Arsyeto janë të mbështetura në tekstet mësimore Historia 6, 7. Në testet për klasën VIII, dymbëdhjetë kërkesat e para (1-12) janë nxjerrë nga detyrat që shoqërojnë çdo temë të mësimit, duke përfshirë edhe rubrikën Arsyeto, ndërsa dy kërkesat e fundit (13-14) zakonisht lidhen me Punën me hartën, që ka bërë nxënësi gjatë gjithë vitit. Këto kërkesa janë të mbështetura në Fletoren e punës 8 me titull Ndërto atlasin. E kemi parë të arsyeshme vendosjen e rubrikës Punë me hartën për çdo test të klasës së VIII, sepse kemi vlerësuar dobinë që sjell lidhja ndërlëndore, si një element i domosdoshëm për konsolidimin e dijeve të fituara nga nxënësit. Vlerësimin e testeve e kemi mbështetur në pikë. Çdo test ka 14 kërkesa të vlerësuara në mënyrë të diferencuar sipas vështirësive, të cilat së bashku përbëjnë 40 pikë. Sipas pikëve që merr nxënësi kemi detajuar vlerësimet sipas niveleve: i ulët me notat 5-6; i mesëm me notat 7-8; i lartë me notat Me pikë më të larta janë vlerësuar rubrikat Arsyeto dhe Punë me hartën mbasi këto kërkesa shtrojnë përpara nxënësve domosdoshmërinë e një gjykimi vetjak, ku vihen në lëvizje procese të ndryshme të të menduarit, si: analiza, krahasimi, veçimi, përgjithësimi, gjykimi etj., duke iu shmangur përgjigjeve që kërkojnë të krijuarit e fakteve e riprodhimi i tyre. Niveli I ulët I mesëm I lartë Pikët Vlerësimi Testet janë llogaritur me 40 pikë Pikët Nota Vlerësimi i kërkesave me pikë të diferencuara e ndihmon mësuesin/en për të përcaktuar qartë tri nivelet e vlerësimit. Lidhur me këtë sistem vlerësimi, përsëri theksojmë se u ofrojmë mësuesve vetëm një model apo një sugjerim, pa cenuar të drejtën e tyre për të krijuar vetë ata forma të ndryshme vlerësimi, duke iu përmbajtur gjithnjë tri niveleve të rekomanduara. 49

50 Teste Histori 6 Testi I a. Plotëso tabelën: Shekuli Fillon Mbaron I e.r 1 II e.r 101 III e.r 300 VII e.r I p.e.r 100 II p.e.r 200 III p.e.r 201 VII p.e.r X p.e.r 2. Duke krahasuar vitet 150 pr.k. me 250 ps.k. Shëno: a) Cili është viti më i vjetër b) Sa larg janë këta vite nga njëri-tjetri 3. Plotëso vendet në hartë: 4. Plotëso hartën sipas udhëzimit të mëposhtëm: a. Shëno vendet nëpër të cilat u përhapën njerëzit e parë. 50

51 5. Vendos në hartën-skicë: emrat e lumenjve, shkretëtirën e Arabisë, Mesopotaminë e Ulët, të Mesme dhe atë të Lartë. 6. Plotëso skemën: Dukuritë që tregojnë lindjen e qytetërimeve. U zhvilluan B T B A Sh F A Sh 7. Plotëso tabelën: Si ishte Sumeria Zonë Çfarë bënë sumerët në Sumeri Ndërtuan Ngritën Thanë Krijuan Sistemuan Si u bë Sumeria Territori i 8. Shëno me përgjigjen e saktë dhe me x përgjigjen e gabuar. Qytetet në Indinë e lashtë dallohen se: Ishin të pakanalizuara. Kishin pallate madhështore. Ishin të rrethuara me mure. Mungonin ndërtesat e mëdha. Nuk ishin të rrethuara me mure. Kishin sistem kanalesh. Mungonin sheshet. Kishin sheshe. 9. Plotëso hartën-skicë. Në vend të pikave emërto lumenjtë. 51

52 10. Plotëso skemën: pjesërisht drejtohej Shtëpia kineze përbëhej ndërtohej 11. Plotëso në hartën-skicë banorët që tregojnë numrat: Plotëso kuadratet që ndodhen në hartën-skicë të mësipërme, në kuadratin e parë të shënohet: lumi, në kuadratin e dytë të shënohet gjiri. 13. Arsyeto: Pse njeriu zbuloi më parë bakrin e bronzin, kur hekuri gjendej me shumicë në natyrë 14. Arsyeto: Sa e vërtetë është shprehja: Egjipti është dhuratë e Nilit Ushtrimi Pikët

53 Testi II 1. Lidh me shigjetë dhe nën çdo shtresë të popullsisë vendos numrin e lidhjeve: 2. Shkruaj nga një fjali për shoqërinë e Mesopotamisë duke përdorur fjalët: ligj, Niniva, shtresë, mbret, këshill. a. b. c. d. 3. Shëno me përgjigjen e saktë dhe me x përgjigjen e gabuar. Zigurët janë tempuj të ndërtuar me kate njëri mbi tjetrin në formë piramidale. Qyteti i Babilonisë u krijua nga mbreti Nabukodonozoro. Shkrimi i popujve të Mesopotamisë ishte hieroglif. Sumerët shkruanin në pllaka prej argjileje. Niniva ishte qyteti kryesor i sumerëve. Perëndia kryesore në Mesopotami ishte Marduku. 4. Të punojmë me hartën: Shëno në hartë popujt që jetonin në rrafshnaltën e Iranit. Duke u nisur nga qyteti Suza, bashko me një vijë të trashë, të kuqe rrugën e shënuar me dy pika. Ti ke shënuar. Duke u nisur nga qyteti Suza, bashko pikat që kanë shenjën x. Përdor ngjyrën e gjelbër. Ti ke ndërtuar. Trego se çfarë shpreh harta e krijuar nga ti 53

54 5. Shëno me përgjigjen e saktë dhe me x përgjigjen e gabuar. Shtetet EGJIPTI MESOPOTAMIA PERSIA Ishin të ndarë në shtresa Shtresat ishin të mbyllura Ishte luginë lumore Ishte rrafshnaltë 6. Lidh me shigjetë: Induizmi Gjërat e gjalla pas vdekjes ringjallen. Budizmi Vlerësonte cilësitë morale, si: dashuria, besnikëria, drejtësia, besimi etj. Konfucianizmi Njeriu në jetë duhet të punojë, të jetë i ndershëm e të mos ketë vese. 7. Shëno me përgjigjen e saktë dhe me x përgjigjen e gabuar. Mbretëria në Kretë u formua në shekullin XXX pr.k. Qendra kryesore e kësaj mbretërie ishte qyteti Fes. Mbreti i kësaj mbretërie ishte Minosi. Labirinti u ndërtua nga Minosi. Qytetërimi në Kretë u quajt kultura e Mikenës. Kultura minoike u zhvillua pas asaj greke. Kultura minoike ishte kultura e parë evropiane që ndikoi në kulturën greke. Kultura minoike u zhvillua në shekujt III-II pr.k. Pallatet në Kretë ishin me kolona, sallone, të zbukuruara me piktura lulesh, kafshësh etj. Qytetet i rrethonin me mure. A B 8. Plotëso tabelat A e B (shëno me shenjën + përgjigjet e sakta). Pyetje Skllevër Iliotë Periekë Përbënin pjesën më të madhe të popullsisë. Nuk kishin të drejta,shiteshin e bliheshin. Nuk kishin pronë. Ishin të lirë. Pyetje Athina Sparta I kushtonin rëndësi edukimit fizik e ushtarak. I kushtonin rëndësi artit e kuturës. Shërbenin në ushtri nga mosha 20 deri 60 vjeç. Qyteti ishte i rrethuar me mure. Buqësia ishte dega kryesore e ekonomisë. Kishte ushtri të fuqishme tokësore. Kishte flote të fuqishme. Kishte sundim republikan. Sundon oligarkia. 54

55 9. Plotëso fjalitë duke përmendur reformat e Perikliut. a. Vendosi b. Shpërndau c. Vuri në qarkullim d. Zhvilloi f. Gjallëroi 10. Shëno llojet e kolonave që përdornin grekët për ndërtime: 11. Ngjyros me ngjyrë të verdhë kulturën greke dhe me jeshile kulturën lindore. Me çfarë ngjyre do ta ngjyrosësh kulturën helenistike Argumento mendimin tënd. Kultura lindore Kutura greke Kultura helenistike 12. Arsyeto: Çfarë frenojnë ligjet e shkruara 13. Arsyeto: Cili është ndryshimi ndërmjet të drejtës së votës që kemi ne sot dhe asaj që ekzistonte në Athinë në kohën e Solonit e më pas, në atë të Klistenit 14. Arsyeto: Si mendon ti, a i dhanë zhvillim shkencës dhe artit pushtimet e Aleksandrit Pse Ushtrimi Pikët

56 Testi III 1. Përgjigjju kërkesave: - Cilat janë dy datat që shprehin themelimin e Romës,. - Çfarë ka marrë sot Roma nga legjenda. - Çfarë tregon ajo. 2. Plotëso skemat a, b, c, d: a. Përbërja e popullatës 1 P 2 PI b. Organet e monarkisë dhe detyrat e monarkut Kryetari i 3 S c. Organet e republikës Kryekomandant i M Kryetari i S A P A P Mernin pjesë P Mernin pjesë PI P PI d. Republika (pas fitores së plebejve) A P Mernin pjesë P PI 56

57 3. Plotëso tabelën krahasuese. Përdor shenjën +. Shtetet Kishte flotë të fuqishme Kishte ushtri të fortë tokësore Kishte koloni në Sicili Zotëronte Mesdheun Synonte pushtimin e Sicilisë Krijoi flotë të re Roma Kartagjena 4. Beteja e Kanës. Skema paraqet dy fazat e luftës. Në këtë betejë shkëlqen talenti ushtarak i Hanibalit. Përpiqu të kuptosh mençurinë e tij, e cila u siguroi fitoren kartagjenasve. Studio skemat dhe trego taktikën që përdori Hanibali në betejën e Kanës. 5. Nënvizo përgjigjen e saktë: Bashkimi i territoreve dhe i popujve të ndryshëm në Perandorinë Romake u bë me anë të: a. marrëveshjes b. në mënyrë paqësore 6. Plotëso fjalët që mungojnë: Cezari shembi dhe u shpall, e më pas. 7. Plotëso skemën: c. dhunës d. aleancave Perandori ose Augusti Mbledh e drejton S Komandon U Harton e shpall L 8. Plotëso tabelën dhe shëno me + përgjigjen e saktë: Perandorët Origjinë ilire Ndau perandorinë në 4 pjesë Mbrojti fenë Kristiane Ndau perandorinë në dy pjesë Diokleciani Kostandini Teodosi 57

58 9. Lidh me shigjetë alternativën e saktë: Shpella ku lindi Jezu Krishti ishte Kodra ku u kryqëzua Jezu Krishti ishte Vendi ku besohej në një Zot ishte Ishte Biri i Zotit Gjoni Jezu Krishti Maria Juda Betlehemi Kalvari Palestina Vendi ku lindi Jezu Krishti Ishte nëna e Jezu Krishtit Lajmëroi ardhjen e Jezu Krishtit Do të shpëtonte njerëzimin nga mjerimi 10. Në hartën-skicë vendos numrat që tregojnë ku jetojnë fiset ilire. 1. Dalmatët 2. Ardianët 3. Taulantët 4. Dardanët 5. Albanët 6. Kaonët 7. Dhespotët 8. Molosët 11. Bëj lidhjet e sakta: Shteti i ardianëve Mbretëria Dardane Shteti i Epirit Molosët Agroni Albani Shkodra Thesprotët Genti Teuta Kosova Kaonët Albanët 12. Plotëso tabelën: Shtetet Ilire Mbretërit U krijua në shekullin: Luftoi kundër U pushtua më: Shteti i parë Ilir Mbretëria Dardane 13. Arsyeto: Me cilin krahasohet sot në vendin tonë Tribuni i popullit Cila ishte dhe është detyra e tij kryesore 14. Arsyeto: Si mendon ti, kur lindi korrupsioni në Perandorinë Romake Po te ne sot Ushtrimi Pikët

59 Testi IV 1. Në tekstin e mëposhtëm plotëso vendet bosh: Perandoria Romake e Lindjes, me kryeqytet, vazhdoi të ekzistojë edhe vjet/shekuj. 2. Vendos shkronjat në tabelën e kohës: A. Në vitin 395 Perandoria Romake ndahet në dy pjesë. B. Në vitin 476 merr fund Perandoria Romake e Perëndimit. A B Viti Shëno me përgjigjen e saktë dhe me x përgjigjen e gabuar. Perandoria Romake e Lindjes kishte si kryeqytet Romën. Kostandinopoja në fillim ishte quajtur Bizant. Justiniani ishte një ndër perandorët e shquar të Perandorisë Bizantine. Justiniani ishte kundër ringjalljes së Perandorisë Romake. Justiniani e forcoi shtetin e tij. Ligjet e Justinianit kanë lënë gjurmë edhe sot. 4. Plotëso skemën duke përdorur fjalët: portrete fetare, pallate, kisha, mozaikë, piktura: Në qendrat e banuara u ndërtuan: Ata u zbukuruan me: Kjo tregon për zhvillimin e 5. Plotëso dialogun Behari dhe Shpendi : Shpendi: - Unë kam si profet Jezu Krishtin e jam. Behari: - Unë kam si profet Muhamedin e jam. Shpendi: - Libri i shenjtë për ne është. Behari: - Ndërsa libri ynë i shenjtë është. Shpendi: - Libri ynë i shenjtë thotë se ekziston vetëm një. Behari: - Edhe në librin tonë të shenjtë thuhet se ekziston vetëm një. Shpendi: - Aty thuhet se pas vdekjes shpirti shkon në. Behari: - Edhe në librin tonë të shenjtë thuhet se pas vdekjes shpirti shkon në. Shpendi: - Ne besojmë në jetën e. Behari: - Edhe ne besojmë në jetën e. Shpendi: - Pas vdekjes shpirti për fajet dhe të mirat që kemi bërë. Behari: - Kështu thuhet se edhe në. Të dy në të njëjtën kohë: - Paskemi shumë gjëra të përbashkëta! Ata qeshën, shtrënguan duart dhe u përqafuan. 59

60 6. Lidh me shigjetë: Meka Medina Muhamedi fillon të shpallë fenë e re. Arabët përhapën fenë e re në Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Jugut. Shënon fillimin e islamit. Muhamedi largohet nga Meka dhe vendoset në një qytet tjetër. 7. Shëno me përgjigjen e saktë dhe me x përgjigjen e gabuar. Kalifi ishte: Sundimtar Tregtar Udhëheqës fetar Shkencëtar 8. Plotëso tabelën. Shëno sukseset që arritën arabët në fushat e dijes: 9. Rretho alternativën e saktë: I. Karli i Madh trashëgoi mbretërinë e Frankëve në vitin: a. 700 b. 760 c. 768 d. 800 II. Karli i Madh përkrahu: a. Papën b. longobardët c. arabët III. Papa i Romës kishte: a. ushtri të fuqishme b. autoritet c. përkrahjen e sundimtarëve IV. Papa e kurorëzoi Karlin e Madh me titullin Perandor në vitin: a. 768 b. 800 c. 850 V. Karli i Madh ndërtoi: a. rrugë b. kisha c. porte d. manastire 10. Plotëso skemën: Vikingët merreshin me: 11. Shëno me V alternativën e saktë: Bujkrobi: Feudali: Fshatari i lirë: Pronar toke. Punon tokën e një pronari. Nuk merr të gjithë frytin e punës. Punon disa ditë falas për pronarin. Zotëron pak tokë. Punon tokën e tij. Është pronar i madh toke. Tokën e punon me bujkrobër. Nuk zotëron tokë. Punon tokën e tij. Ka pak tokë. Punon për vete e jo për të tjerët. 60

61 12. Shëno me përgjigjen e saktë dhe me x përgjigjen e gabuar. Libër mësuesi për tekstin Historia Perandori gjerman Henriku IV kundërshtoi shpalljen e Papës Gregori VII. Papa Gregori VII shpalli të rrëzuar nga froni Henrikun IV. Henriku IV menjëherë iu përul Papës. Më Henriku IV rifilloi konfliktin me Papën. Henriku IV dhe Papa Gregori VII e zgjidhën konfliktin. Konflikti mes papëve e perandorëve u zgjidh me Marrëveshjen e Vormsit. Pas konfliktit, Kisha katolike i forcoi pozitat e saj. 13. Arsyeto: Pse të pasurit e Mekës nuk i pëlqyen mësimet e Muhamedit 14. Arsyeto: Pse Karli i Madh u lidh në aleancë me Papën e Romës Ushtrimi Pikët

62 Testi V 1. Shëno me përgjigjen e saktë dhe me x përgjigjen e gabuar. Në fillim të mesjetës zejtarit kishin dyqanet dhe tregun e tyre. Zejtarët nuk ishin shkëputur nga punët bujqësore. Zejtari në periudhën e punëve bujqësore gjendej duke punuar në fshat. Zejtarët në dyqanet e tyre punonin sipas porosive. Shkëmbimi i mallrave bëhej pranë manastireve dhe kështjellave feudale. 2. Plotëso tabelën duke vendosur Po ose Jo : Zejtarët Para shekullit XI Pas shekullit XI Ishte zejtaria e ndarë nga buqësia Ishin zejtarët shitës Ishin profesionet e ndara A prodhonin zejtarët më shumë se porositë 3. Plotëso pikat a e b : a. Bashkimet e zejtarëve të të njëjtit profesion krijuan. Këto caktonin. b. Punishtja e zejtarit: Drejtohej nga Zejtari zotëronte Ai pajtonte në punishte 4. Plotëso tabelën Lindja e qyteteve : U formuan pranë: U formuan në shekullin U bënë qendra të mëdha Lindën më herët në: Qytete të përmendura ishin: Ndërtuan flota tregtare: Qytetet lindën në pronat e: Qytetet paguanin: Çfarë zhvilluan qytetet 5. Lidh me shigjetë alternativën e saktë: Sarafi ishte: tregtar artizan lundërtar këmbyes monedhash 62

63 6. Plotëso duke përdorur fjalët: feudal, feud, bujkrob, punë angari, detyrim në natyrë, feudalizëm: Libër mësuesi për tekstin Historia Në shekujt XI-XIII në Evropë u vendos: E mori emrin nga pronarët e mëdhenj të tokave që quheshin: Prona e feudalit quhej: Detyrimet e bujkrobit ndaj feudalit ishin: Feudi punohej nga: 7. Shiko me kujdes pamjen e një feudali në mesjetë dhe vendos numrin përkatës te lista shpjeguese Lista shpjeguese e pamjes së feudalit: Prona e feudalit: - parcela që punoheshin me punë angari - mulliri - kështjella - kopshti Prona që u jepeshin bujkrobërve: - kopshti i bujkrobit - parcelat 8. Plotëso fjalitë: Luftërat mes feudalëve, nga njëra anë, dhe mes feudalëve dhe mbretit, nga ana tjetër, nxitën. Varësia e bujkrobit ndaj feudalit, e kalorësit ndaj baronit dhe me radhë ndaj kontit, dukës, mbretit quhej. Shkëmbimi i prodhimeve u zëvendësua me. Një pjesë të detyrimeve ndaj feudalit, fshatari filloi ta shlyente me të holla. Kjo u quajt Renta në të holla e lidhi fshatarin me. Pronarët e rinj të tokave punonin pronat e tyre me punëtorët që u quajtën. Paga në të holla që merrte argati quhej. 9. Plotëso fjalët që mungojnë: Kryqëzatat sollën rrjedhoja të rëndësishme për Evropën. Evropianët u njohën me. Kryqtarët sollën në Evropë shumë kultura të panjohura deri atëherë si. Kultura e Lindjes u bë shtysë për. 10. Plotëso tabelën: Lufta 100-vjeçare Filloi Mbaroi Zgjati Pretendonte fronin mbretëror të Francës Mbrojtës i Orleanit

64 11. Lidh me shigjetë alternativat e sakta: a) Perandori i Gjermanisë Frederik Barbarosa pushtoi: Italinë e Jugut Suedinë Rusinë Italinë e Veriut b) Në krye të luftës për çlirimin e vendit u vu: Roma Milano Venecia Firencia c) Qytetet italiane fituan lirinë në vitin: d) Dinastia Shtaufen u zëvendësua nga dinastia: bavareze boheme habsburge hohenzolere 12. Plotëso vendet bosh duke përdorur fjalët: ambasador, dozha, senat, Këshill i Madh: Në krye të Republikës së Venedikut qëndronte. Ai formonte. Organi më i lartë ligjvënës ishte. Përfaqësuesit e Venedikut në vende të tjera quheshin. 13. Arsyeto: Me kë mund të krahasohen sot esnafët Argumento mendimin tënd. 14. Arsyeto: Pse me forcimin e pushtetit mbretëror kufizohet vetëqeverisja e qyteteve Ushtrimi Pikët

65 Testi VI 1. Shih me kujdes hartën e mëposhtme: Kërkesa: Bashko të gjitha pikat me atë të një vije të kuqe të trashë. Ti ke formuar Perandorinë Mongole. Shih vendet që përfshin kjo perandori dhe shkruaji ato:,,,. 2. Vendos shkronjat në tabelën e kohës: A. Në vitin 1180 Timuxhini filloi t`u printe fiseve mongole. B. Në vitin 1206 Timuxhini emërohet Xhengis Han. C. Në vitin 1360 Timurlëngu filloi të ngrinte Perandorinë e Re Mongole. A B C VITI Plotëso tabelën: Pushtimet e osmanëve në Ballkan. Betejat Kryesore Viti Vendi Udhëheqësi i ushtrisë osmane Forcat kundërshtare Rezultati Beteja I Beteja II Shëno se çfarë përfaqësojnë stemat e mëposhtme: 5. Plotëso në tekstin e mëposhtëm vendet bosh: Humanizmi ishte një lëvizje,,. Ajo kundërshtonte porositë dhe rregullat. Humanizmi krijoi një kulturë që ishte në kundërshtim. 65

66 6. Plotëso skemën: Shteti i Arbrit. a. Shtresat e shoqërisë shqiptare në shekujt XI-XII. b. Kisha katolike në Shqipëri gjatë shekujve XI-XIV. 7. Plotëso tabelën: Rrethimet e Krujës : Rrethimi i Krujës Koha (Viti) Sundimtarët që udhëhiqnin ushtrinë osmane Rezultatet Rrethimi I Rrethimi II Rrethimi III 66

67 8. Plotëso skemën: Kuvendi i Parë Kombëtar u mbajt në qytetin e në datë Në këtë Kuvend u krijuan 9. Nënvizo alternativën e saktë: I. Lëvizja humaniste solli: a. zhvillimin e fshatit b. gjallërimin e qyteteve c. oborret feudale II. Rilindja lindi në shekujt: a. XI-XIII b. XV-XVI c. XIII-XIV III. Rilindësit i shkruanin veprat e tyre në gjuhën: a. greke b. latine c. kombëtare 10. Vendos me shigjetë lidhjet e sakta: Skulptorët Piktorët Mendimtarët Poetët Përdorin bojërat e vajit për t`i dhënë gjallëri veprës. Studionin trupin e njeriut, muskujt dhe kockat, për ta bërë veprën sa më të natyrshme. Diskutonin se si duhej qeverisur vendi. U këndonin ndjenjave të njeriut. 11. Jep përgjigje të sakta: Shpiku i pari shtypshkronjën. Dha idetë për ndërtimin e aeroplanit. Grumbulloi artistë e dijetarë, i nxiti dhe i ndihmoi në punën e tyre:. Shpikjet kryesore ishin:. 12. Arsyeto: Pse shteti i Stefan Dushanit drejtohej kundër Kishës Katolike 13. Arsyeto: Pse figura e Skënderbeut u vu në qendër të mendimit humanist shqiptar 14. Vendos me shigjetë lidhjet e sakta: Barleti Artioti Maruli Biçikemi Pal Ëngjëlli Vëllezërit Gazulli Njerëz me dije të gjera e drejtues shkollash. Bashkëpunëtor e këshilltar i Skënderbeut. Drejtor i një shkolle letrare në Raguzë. Njohës i mirë i letërsisë greke dhe romake. Filozof (mendimtar) e shkencëtar. Është vlerësuar nga Erzami i Roterdamit. Hapi shtypshkronjën e parë në Rusi. Dijetar, luftëtar, arbëresh i Greqisë. Shkroi Rrethimi i Shkodrës dhe Historia e Skënderbeut. Pedagog në Universitetin e Padovës. Hapi shkollën e parë humaniste në Rusi. Ushtrimi Pikët

68 Historia 7 68

69 69

70 70

71 71

72 72

73 73

74 74

75 Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Stuhi mendimesh Puna me grupe Turi i galerisë Libër mësuesi për tekstin Historia KREU I SHOQËRIA EVROPIANE NË FILLIMET E KOHËS MODERNE Mësimi 1 Tema: Rilindja e vonë evropiane Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë atdheun e Rilindjes evropiane dhe kushtet historike të lindjes së saj. Të dallojë veçoritë e pikturës, arkitekturës dhe skulpturës së Rilindjes, si dhe të renditë emrat më të njohur të këtyre fushave. Të analizojë veçoritë e humanizmit në krahasim me botën mesjetare. Mjetet: figura të Mikelanxhelos dhe Leonardo da Vinçit, figura të pikturave dhe skulpturave të kësaj periudhe. Koncepte kryesore: alkimist, shtypshkronjë. Zhvillimi i mësimit jeta qiellore, e përtejme, letërsia humaniste, qytete italiane, tri dimensione, Evokimi: Parashikimi me terma paraprakë. Duke u nisur nga fakti që mësimi i parë lidhet me mësimet e fundit të klasës VI, mësuesi/ja mund ta fillojë mësimin me një stuhi mendimesh. Mësuesi/ja: Nëse iu kujtohet në fund të klasës së gjashtë kemi zhvilluar dy mësime për Rilindjen evropiane, por dhe për atë shqiptare. Në këtë moment mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën Rilindje dhe pret sugjerime nga nxënësit. Mësuesi/ja mund të zgjedhë metodën me terma paraprakë, por dhe me figura. Ai/ajo shkruan 4-5 fjali dhe u kërkon nxënësve që t i lidhin ato duke krijuar ngjarjen ose temën e ditës. Rikthim i vlerave Arkitektura Mikelanxhelo Leonardo da Vinçi Kisha katolike Humanizëm qytet italian shek. XV - XVI humanistë Realizimi i kuptimit: Puna me grupe. Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe 7-8 grupe, me nga 4 nxënës. (Bazohet në figurat që ka vendosur në tabelë). Ai/ajo formon grupe me tre ose katër nxënës dhe secilit grup i drejton nga një pyetje, e cila mund të jetë si më poshtë: Grupi I. Cilat ishin kushtet në Evropë para Rilindjes Grupi II. Pse shekulli XVI u quajt periudha e Rilindjes ose e Humanizmit 75

76 Grupi III. Cilat ishin tiparet kryesore të Rilindjes Grupi IV. Në cilat qytete lindi kjo lëvizje dhe cilat qytete e përkrahën atë Grupi V. Evidento elementet e pikturës. Grupi VI. Evidento elementet e arkitekturës. Grupi VII. Evidento elementet e skulpturës. Grupi VIII. Evidento elementet e letërsisë. Grupi XIX. Evidento elementet e shkencës. Gjatë evidentimit nxënësi duhet t i bashkëngjisë dhe individët. Kjo do të bëhet më vonë. Mësuesi/ja gjatë fazës së tretë, pra gjatë Reflektimit do t i ketë vendosur figurat e personazheve në tabelë. Reflektimi: Turi i galerisë. Pasi nxënësit kanë mbaruar me leximin dhe zhvillimin e pyetjes. Pyetja 1: Cilat ishin kushtet në Evropë para Rilindjes Mund të sillen edhe figura të kishës. Nxënësi rreshton, me vëmendjen e mësuesit/es, kushtet dhe i shkruan ato në një tabak të madh letre. Pyetja 2: Pse shekulli XVI u quajt periudha e Rilindjes ose e Humanizmit Me figura nga shekulli XVI mësuesi/ja përcakton periudhën. Pyetja 3: Cilat ishin tiparet e Rilindjes Në këtë moment mësuesi/ja mund të përdorë dhe figura në lidhje me Greqinë dhe Romën e lashtë, si dhe figura të natyrës. E njëjta gjë bëhet edhe për pyetjet V-IX. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2, 4 në faqet 5-6, te Fletorja e punës. Mësimi 2 Tema: Reforma protestante dhe fundi i unitetit fetar në Evropë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të renditë shkaqet që çuan në lindjen e reformave. Të tregojë idetë themelore të Luterit. Të argumentojë ndryshimet midis katolikëve dhe protestantëve. Të analizojë kalimin e Evropës nga uniteti fetar në ndarje fetare. Mjetet: Teksti, hartë (nxënësit fokusohen nga mësuesi/ja në vendet gjermane), figura e Martin Luterit. Koncepte kryesore: Indulgjenca, tezat luteriane, protestant, princat gjermanë, marrëveshje, kishë katolike. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Shpjegimi Realizimi i kuptimit Shkak - pasojë Reflektimi Loja me lapsa 76

77 Zhvillimi i mësimit Evokimi: Shpjegimi. Duke u nisur nga vështirësia e mësimit, mësuesi/ja shkruan në fillim temën në dërrasën e zezë dhe nënvizon togfjalëshat reformë protestante dhe unitet fetar. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të fokusohen në këto fjalë, pasi ato janë çelësi i mësimit. Realizimi i kuptimit: Shkak - pasojë. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin duke nënvizuar dhe shkruajnë në tabelë. Reformacion Martin Luteri Hapi I. Gjatë kohës që nxënësit lexojnë mësimin, mësuesi/ja u kërkon të përqendrohen në dërrasën e zezë dhe fillimisht shkruan fjalën Reformë fetare dhe drejton pyetjen: - Me çfarë mund ta lidhim pjesën e parë të mësimit Nxënësit përgjigjen. - ndryshim - indulgjencë - pasuritë e mëdha të kishës Reformë fetare - priftërinjtë nuk interesoheshin për çështjet fetare - Gjermani rrethanat Mësuesi/ja drejton pyetjen: - A mund të ketë lidhje shitja e indulgjencave me reformën fetare Kërkohet shpjegimi i termit indulgjencë. { Hapi II. Pasi mësuesi/ja shpjegon termin indulgjencë, reformë dhe reformë fetare u shpjegon nxënësve se ishte tërësia e këtyre rrethanave që çoi në reformën fetare. Kështu mësuesi/ja zbërthen çelësin e parë, më pas drejton pyetjen: - Kush e realizoi reformën fetare Mësuesi/ja vazhdon në plotësimin e skemës dhe u tregon nxënësve se këto quhen rrethana. - indulgjencë - Gjermani - priftërinjtë nuk interesoheshin për çështjet fetare - Reformë- Martin Luteri- fetar - pasuritë e mëdha të kishës { Reformë fetare Martin Luteri Nxënësit nxiten të tregojnë idetë e Martin Luterit: - Kisha duhet të jetë e thjeshtë. - Shitja e indulgjencave është e turpshme. - Shpirtin nuk e shpëton dot as Papa, as prifti, por vetëm feja dhe besimi te Zoti. - Priftërinjtë mund të martohen. - Përkthyen biblën në gjermanisht. Shkak Rrethana Pasojë Ngjarje 77

78 Duke u nisur nga fillimi i skemës, mësuesi/ja u drejtohet nxënësve dhe tregon në dërrasë të zezë. Rrethanat e para çuan në reformën fetare. - Çfarë sollën në Evropën Perëndimore idetë e Martin Luterit - Si mendoni ju Nëse solli një klimë të re, tregoni provat për këtë gjë. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë edhe një herë pjesën e tretë. - Gjermani - Priftërinjtë nuk interesoheshin për çështjet e fesë Reformë fetare - Kisha zotëronte pushtet dhe pasuri Martin Luteri të madhe - Shitja e indulgjencave Tërësia e tyre përben rrethanat (shkakun) për Reformat fetare ose shkak, ose pasojë. Mësuesi/ja shpjegon termin protestant. { { - Kisha do të jetë e thjeshtë. - Shitja e indulgjencave ishte e turpshme. - Shpirtin nga mëkati s e shpëton as Papa, as kisha, as priftërinjtë, por besimi te Zoti. -Priftërinjtë mund të martoheshin. Përkthyen Biblën në gjermanisht. ngjarje (pasoja). - Kisha luteriane u quajt protestante. - Princat gjermanë mbështetën protestat ndaj Karlit V dhe kishës katolike. - Idetë e Martin Luterit frymëzuan besimtarët e varfër. - U zhvilluan shumë kryengritje. - Më 1555 u njoh kisha protestante. Hap III. Mësuesi/ja arrin në përfundimin se Reforma fetare çoi në fundin e unitetit fetar, pasi në Evropë ka dy kisha: protestante dhe katolike. Reflektimi: Loja me lapsa. Nisur nga skema e realizuar më sipër, por edhe në zhvillimin e shprehive të nxënësve mësuesi/ja i kërkon secilit nxënës të thotë një element mbi mësimin dhe të vendosë një laps mbi tavolinën e mësuesit/es. Pasi nxënësi përfundon, mësuesi/ja thotë se cilit i përket dhe se çfarë sugjerimi dha ai për mësimin. Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalët: reformë fetare, Martin Luteri dhe Karli V. Nisur nga përmbajtja e mësimit, mësuesi/ja duhet të ketë parasysh rregullën në histori: shkak - pasojë ose rrethanë - ngjarje. Reformë fetare Martin Luteri Hapi II. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të tregojnë se me çfarë mund ta lidhin reformën fetare, pasi ata të kenë lexuar pjesën e parë. - kisha duhet të ishte e thjeshtë - peshkopët ishin të pasur - shitja e indulgjencave ishte e turpshme - priftërinjtë bënin jetë luksoze (në momentin kur nxënësit thonë fjalën dhe nuk interesoheshin indulgjencë, mësuesi/ja të kërkojë për jetën fetare kuptimin e saj). - indulgjencat - çdo njeri e fiton besimin nëpërmjet shkrimit të shenjtë Shkak Pasojë - priftërinjtë mund të martoheshin 78 Rrethana Ngjarje - princat gjermanë u ndanë në dy grupe: katolikë dhe protestantë - idetë e Luterit u përkrahën nga princër, bujq, punëtorë dhe ata u quajtën protestantë. - reformacioni çoi në ndarjen e unitetit fetar të Evropës në dy kisha: katolike dhe protestante.

79 Libër mësuesi për tekstin Historia Reformë fetare Martin Luteri Ndryshime në kishë Karli V: - Kisha katolike - Kisha protestante Shkak Pasojë Shkak Pasojë Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë togfjalëshin besim katolik dhe plotëson: Reformë Martin Luteri Besimi katolik Unitet fetar Protestant Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet: - Ç kuptoni me besim katolik - Kush e realizoi besimin katolik - Cilat ishin arsyet Gjithashtu mësuesi/ja shkruan edhe togfjalëshin reformë protestante dhe unitet fetar, ai/ajo plotëson: Reformë Protestant Unitet fetar Indulgjencë Reformë protestante Një zot Dy kisha Martin Luteri Reformacion Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 3 në faqet 6-7, te Fletorja e punës. 79

80 Mësimi 3 Tema: Përhapja e protestantizmit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë në hartë përhapjen e protestantizmit në Evropë. Të përcaktojë mësimet kryesore të kalvinizmit dhe anglikanizmit. Të analizojë lidhjen e kalvinizmit me ekonominë. Mjetet: teksti, hartë e Evropës (në të cilën nxënësit të ngjyrosin me të kuqe protestantizmin dhe me blu katolicizmin). Koncepte kryesore: kishë protestante, kalvinizëm, kishë anglikane, puritanë. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Bashkëbisedim Realizimi i kuptimit Harta e mendjes Reflektimi Punë individuale me hartën Zhvillimi i mësimit Evokimi: Bashkëbisedim. Mësuesi/ja kërkon të dijë nga nxënësit se si mund të shpërndajmë një fotografi, lajm, ide, besim. Ai/ajo pyet nxënësit: - Si shpërndaheshin idetë dhe lajmet në atë kohë Realizimi i kuptimit: Harta e mendjes. Gjatë kohës që nxënësit lexojnë tekstin, mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalët: protestant dhe protestantizëm. Hapi I. Mësuesi/ja drejton pyetjen. - Në cilin vend u përhap dhe kush qe ideatori i protestantizmit Pasi nxënësit e lexojnë pjesën, tregojnë se vendi i lindjes qe Gjermania, ndërsa ideator Martin Luteri. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë. Gjermani Protestantizmi lindi në Martin Luteri Hapi II. Mësuesi/ja u drejton edhe një herë pyetjen. - A u përhapën idetë e Martin Luterit në vende të tjera Nxënësit: Po, idetë e Martin Luterit u përhapën në: Mësuesi/ja plotëson skemën. Protestantizmi me lindi Gjermani u përhap Danimarkë Vendet e Ulëta Zvicër Angli 80

81 Hapi III. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Si u përhap protestantizmi Nxënësit përgjigjen: Nga hapja e shtypshkronjës së Gutenbergut dhe botimi i librave. Vendet e Ulëta Danimarkë Vendet Skandinave Angli Protestant Gjermani Francë Zvicër Pra, mësuesi/ja thekson se zbulimi i shtypshkronjës dhe botimi i librave çuan në përhapjen e protestantizmit. Hapi IV. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Nëse në Gjermani ishte Martin Luteri, po në Zvicër kush e përhapi protestantizmin Mësuesi/ja plotëson skemën: Vendet e Ulëta Angli Protestant Gjermani Francë Zvicër Kalvini, kisha kalviniste dhe besimi u quajt kalvinist. 1 Tri idetë e tij: 2 3 Parapërcaktimi i fatit. Familja dhe puna janë të shenjta. Kurse, për të investuar. Të njëjtën gjë mësuesi/ja bën edhe për Anglinë. Angli Kisha anglikane Drejtohej nga mbreti U shkëput nga papati (kisha katolike) Besimtarët ishin protestantë quheshin puritanë 81

82 Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë: Protestantizmi: Në Angli quheshin puritanë. Në Zvicër quheshin kalvinist. Në Gjermani dhe Vendet e Ulëta quheshin protestant. Reflektimi: Punë individuale me hartën. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të ngjyrosin në hartë me ngjyrë të kuqe vendet ku u përhap protestantizmi, dhe me blu vendet, populli i të cilave mbajti besimin katolik, me ngjyrë të gjelbër anglikanët, si dhe të shënojnë si quheshin protestantët në Angli dhe Zvicër. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 5, në faqet 7-8, te Fletorja e punës. Mësimi 4 Tema: Reformacioni katolik Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë qëllimin e kundërreformës. Të përshkruajë rolin e urdhrave fetarë, në veçanti atë të Jezuitëve. Të analizojë vendimet e Koncilit të Trentos. Mjete: teksti, figura të marra nga interneti mbi Koncilin e Trentos dhe Urdhrin Jezuit. Koncepte kryesore: kundërreforma, urdhra fetarë, Urdhri i Jezuitëve, Koncili i Trentos, korrupsion, nderim ndaj Papës e kishës, intolerancë, inkuizicion. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikim me terma paraprakë Realizimi i kuptimit Ndërrimi i vendeve Reflektimi Shpjegim Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Hapi I. Mësuesi/ja vendos në dërrasë të zezë fillimisht dy figura: atë të Martin Luterit (shiko foton e tij te Historia 7, faqe 11) dhe një hartë ku tregohet përhapja e protestantizmit (shiko hartën te Historia 7, faqe 12). Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Çfarë lidhjeje mund të kenë këto figura me mësimin e ditës Hapi II. Mësuesi/ja shton edhe dy figura të tjera: atë të kishës katolike dhe një me Koncilin e Trentos (shiko figurën te Historia 7, faqe 15). Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Çfarë lidhjeje ka ndërmjet figurave të para dhe të dyta Libri i nxënësit nuk ka pamje të kishës së asaj kohe, prandaj të punohet me këtë pamje. 82

83 Me figurat e paraqitura në dërrasën e zezë, mësuesi/ja bën një rikujtim të dijeve të mëparshme, pra me anë të figurave ai/ajo ndërton strukturën e mësimit. Realizimi i kuptimit: Ndërrimi i vendeve. Kjo metodë kërkon një punë përgatitore nga mësuesi/ja. Klasa ndahet në grupe dhe shpërndahen fletët e përgatitura me elementet e mësimit për secilin grup. Kundërreforma ishte një lëvizje e kishës katolike, me qëllimin që të pengonte shtrirjen e protestantizmit dhe të riformonte pozitat e kishës katolike. Urdhrat fetarë: U formuan për dy arsye: 1- (forcimin e kishës) 2- (përhapjen e besimit edhe jashtë Evropës) Urdhri i Jezuitëve: - Iniciator ishte spanjolli Injac Lojola - Anëtarët e Urdhrit Jezuit ishin besnikë ndaj Papës dhe kishës. - Urdhri Jezuit hapi shkolla e kolegje në Evropë e jashtë saj (pra, zhvilloi arsimin). - Nxori njerëz të kulturuar. Koncili i Përgjithshëm i Trentos: 1. Hartoi programin e kundërreformës. 2. Vendosi disiplinë të rreptë dhe dënoi korrupsionin. 3. Priftërinjtë nuk duhet të bënin jetë luksoze. 4. Papa ishte autoriteti më i lartë i kishës, zëvendësi i Zotit në Tokë. 5. Besimtari për t`u lidhur me Zotin dhe për të shpëtuar shpirtin nuk mjafton të lexojë biblën, por duhet të respektojë dhe të nderojë kishën si shtëpinë e zotit. 6. Një besimtar i vërtetë duhet të nderojë shenjtorët dhe ceremonitë fetare. - Kisha shpalli disa libra të ndaluar: Kush lexonte libra të tillë quhej heretik. - Gjyqi i Inkuizicionit i dënonte heretikët me vdekje. - U nxit intoleranca (viktima të intolerancës ishin: Xhordano Bruno dhe Galileo Galilei). Pasi çdo grup merr fletën, ku janë shënuar pjesët më të rëndësishme të mësimit, çdo grup përcakton përfaqësuesin e tij. Për ta bërë më interesante, mësuesi/ja i kthen fjalët mbrapsht. Tani do të jenë nxënësit ata që do të rendisin siç duhet faktet për ta sjellë mësimin në linjën e duhur. Përfaqësuesi i grupit pasi përvetëson përmbajtjen lëviz te grupi tjetër. Hapi III. Mësuesi/ja për t`u ardhur në ndihmë nxënësve shkruan në dërrasën e zezë një pjesë të copëzës 1. Qëllimi i kundërreformës: Përfaqësuesi i parë grupit I del në dërrasë të zezë dhe ngjit pjesën e parë duke e shpjeguar para klasës. Pas leximit të pjesës mësuesi/ja arrin në përfundimet: Urdhri fetar: Përfaqësuesi i parë i grupit II. Injac Lojola: Përfaqësuesi i parë i grupit III. Koncili i Përgjithshëm i Trentos: Përfaqësuesi i grupit IV dhe V. Heretik: Përfaqësues i grupit VI. Nxënësit me ndihmën e mësuesit/es ndërtojnë strukturën e mësimit. Kur përfaqësuesi i grupit I e ngjit pjesën në tabelë, përfaqësuesi i grupit II lexon letrën e përfaqësuesit të grupit I, pasi lexon letrën e tij e ngjit në tabelë, kështu veprohet deri në fund. 83

84 Reflektimi: Shpjegim. Mësuesi/ja përmbledh përfundimin e mësimit. Ai/ajo lidh dhe u shpjegon nxënësve edhe një herë fjalët heretik dhe gjyqi i heretikëve. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2, 4, 5, në faqen 9, te Fletorja e punës. Mësimi 5 Tema: Zbulimet e mëdha gjeografike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë arsyet pse evropianët kërkuan rrugë të reja. Të përshkruajë udhëtimet e Diazit, Kolombos, De Gamës, Magelanit. Mjetet: teksti, hartë (në të cilën nxënësi të vizatojë me ngjyra rrugët e lundërtarëve më të famshëm), figura të Magelanit, Diazit, Kolombos, De Gamës, figura të anijeve të këtyre lundërtarëve, glob të botës. Koncepte kryesore: Zhvillimi i mësimit zbulim gjeografik, Bota e Re, Holanda e Re. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit Ditari dypjesësh Reflektimi Punë individuale me hartën memece Evokim: Stuhi mendimesh. Nisur nga fakti që zbulimet gjeografike u nisën nga deti, mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë nxënësit e plotësojnë me ato që u vijnë ndërmend. not gallatë plazh Sarandë Durrës Deti pushime blu qejf Sigurisht fjala det në mendjet e fëmijëve ngjall kujtime të gëzuara, sepse ata kujtojnë pushimet verore, çka do të ndihmojë mësuesin/es për krijimin e një klime sa më të përshtatshme për zhvillimin e mësimit. Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë mësimin. Gjatë kësaj kohe mësuesi/ja e ndan tabelën në dy pjesë. 84

85 Figura ose fjala Rrugë tregtare -Mësuesi/ja gjen foto të: Bartolomeo Diazit dhe të personaliteteve të tjera. Komenti Evropa lidhej me rrugë tregtare me Indinë dhe Kinën, nga ku merrte mëndafshin kinez dhe erëzat e Indisë. Këto rrugë u bllokuan nga osmanët. Hapi I. Mësuesi/ja fillimisht shkruan. Hapi II. Vendoset figura e Bartolomeo Diazit. Hapi III. Mësuesi/ja vendos me radhë figurën e Kristofor Kolombit, Ameriko Vespuçit, Magelanit, Vasko de Gamës. Komenti plotësohet nga nxënësit. E rëndësishme është dhe harta. Reflektimi: Punë individuale me hartën memece. Hapi I. Nxënësit kanë hartën dhe ngjyrat. Fillimisht atyre u kërkohet që të vizatojnë, duke u mbështetur në libër, rrugët tregtare që vinin nga India, Kina dhe vendet arabe drejt Evropës. Hapi II. Duke vëzhguar hartën në tekst, me ngjyra të ndryshme, nxënësve u kërkohet të vizatojnë rrugët detare të lundërtarëve evropianë. Aftësimi me hartën do të bëjë që nxënësit të konkretizojnë më saktë dijet e marra. Kontrolli i njohurive: - Pse u bë nevojë zbulimi i rrugëve të reja detare e tregtare për evropianët Bllokimi i rrugëve tregtare që vinin nga India, Kina, vendet arabe, si dhe nevoja e madhe e evropianëve për lëndët që vinin nga këto vende. - Cilët janë emrat e zbuluesve më të përmendur evropianë të kësaj kohe *Bartolomeo Diaz: Kepi i Shpresës së Mirë (Afrika Jugore). *Kristofor Kolombi: Haiti dhe Kubë, ai i quajti vendasit indianë, pasi mendoi se zbuloi Indinë. *Ameriko Vespuçi. Zbuloi kontinentin amerikan, për nder të zbuluesit mori emrin Amerikë. *Vasko de Gama: Ndoqi rrugën e Diazit, kaloi në Afrikën Jugore dhe arriti në Indi. *Ferdinando Magelani: U nis drejt skajit më jugor të Amerikës Jugore, u vendos në Filipine, por shokët e tij përfunduan ekspeditën. - Pse ishte i rëndësishëm viti 1492 Sepse u zbulua një kontinent i ri dhe u bë i mundur udhëtimi mes për mes oqeanit Atlantik. Për të dhënë përgjigjet e duhura, mësuesi/ja orienton nxënësit që të përdorin globin. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 3, 4, në faqen 10, te Fletorja e punës. 85

86 Mësimi 6 Tema: Pasojat e zbulimeve të mëdha gjeografike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë cilat shtete pushtuan Botën e Re. Të shpjegojë veçoritë e kulturave që kishin popujt actekë, maja dhe inkë. Të realizojë rrjedhojat e zbulimeve gjeografike në aspektet ekonomike-politike-kulturore. Mjetet: teksti, harta. Koncepte kryesore: koloni, shtet kolonial, rrugë të vjetra, rrugë të reja, shkëmbimi i mallrave, actekë, maja, inkë, rendi feudal, skllavopronarët, zezakë, Amerikë Latine. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Mësimdhënie e drejtpërdrejtë Realizimi i kuptimit Harta e mendjes Reflektimi Përsëritja Zhvillimi i mësimit Evokimi: Mësimdhënie e drejtpërdrejtë. Për ta bërë më interesant mësimin, mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë emrin e kryeqytetit të Spanjës, Portugalisë, Holandës, Anglisë dhe Francës, ose paraqet ndonjë objekt, i cili lidhet direkt me këto shtete. Madrid Londër Paris Amsterdam Lisbonë Hapi I. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit: Nëse unë ju them Madrid, çfarë iu shkon ndërmend Hapi II. Pasi mësuesi/ja merr përgjigjet e duhura, d.m.th. emrat e shteteve në fjalë, si: Francë, Angli, Portugali, Holandë dhe Spanjë, mësuesi/ja drejton një pyetje tjetër: - Çfarë lidhjeje mund të ketë midis këtyre shteteve dhe mësimit të ditës Jepen dy mundësi: 1. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të tregojnë rreth këtyre shteteve. 2. Ose u kërkon të zbulojnë lidhjet duke lexuar mësimin. 86 Realizimi kuptimit: Harta e mendjes. E rëndësishme është që mësuesi/ja t ia përgjithësojë gjërat nxënësit. Hapi I. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë mësimin, gjatë kësaj kohe shkruan në tabelë togfjalëshin zbulime gjeografike. Pas përfundimit mësuesi/ja u drejtohet nxënësve: Pasi e lexuat mësimin, cila ishte lidhja midis shteteve që përmendëm dhe mësimit të ditës Nxënësi: Zbulimet gjeografike u realizuan nga këto shtete. Mësuesi/ja shkruan emrat e shteteve në dërrasën e zezë. Mësuesi/ja saktëson: Ishin këto monarkitë e para që realizuan zbulimet gjeografike. Hapi II. Mësuesi/ja drejton pyetjen: Pasi i zbuluan këto territore, çfarë veprimesh ndërmorën Gjatë shpjegimit mësuesi/ja ilustron në hartë pushtimin e vendeve evropiane ose u kërkon nxënësve të shohin hartën e ilustruar në libër.

87 Hapi III. Cilët ishin popujt që ranë në kontakt evropian Nxënësit: Evropianët u njohën me popujt e rinj të Amerikës: inkët, actekët, majat. Hapi IV. Mësuesi/ja drejton pyetjet: - Çfarë ndodhi me rrugët e vjetra - Me çfarë prodhimesh të reja u njohën evropianët, po populli amerikan Hapi V. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Si u sollën evropianët me qytetet e vjetra Kjo është etapa e fundit e hartës së mendjes. Libër mësuesi për tekstin Historia Reflektimi: Përsëritja. Mësuesi/ja ngre në dërrasë të zezë nxënës që përsërisin mësimin e ditës nëpërmjet skemës. Meksikë, Amerikë Qendrore dhe territoret perëndimore të Amerikës Jugore Pushtuan territore të pasura me ar dhe argjend Filluan luftën me njëra-tjetrën Amerika Veriore, Afrikë, Azi Spanjë Amerika Veriore, Afrikë, Azi Hapi II Francë Angli Holandë Pushtuan territore të pasura me ar dhe argjend. u realizuan Portugali Brazilin e sotëm Hapi I krijuan koloni perhapën krishterimin Zbulimet gjeografike Hapi V Vendet evropiane u njohën në: Hapi III shkatërruan qytetet vendosën rend feudal zhdukën kulturat e vjetra Qytetet Amerikane Hapi IV Rrugët tregtare Inkët Majat Actekët Ndryshuan rrugët tregtare. Tani ishin rrugët e reja drejt Atlantikut. krijuan shtet njihnin kalendarin ishin të pasur Ranë qytetet, si: dhe shkrimin Venediku dhe Gjenova. Njohën prodhet e reja. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2, 3 në faqen 11, te Fletorja e punës. 87

88 Mësimi 7 Tema: Anglia bëhet një fuqi e madhe detare Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë disa cilësi të Elizabetës I Tudor. Të përcaktojë cilat qenë kolonitë kryesore të Anglisë në shekullin XVIII. Të analizojë tiparet e zhvillimit të Anglisë nën drejtimin e Elizabetës I Tudor. Mjetet: figura të Uilliam Shekspirit dhe të flotës angleze, hartë. Koncepte kryesore: Evokimi Zhvillimi i mësimit epoka elizabetiane, armata e pathyeshme, shoqëria e Indisë Lindore, India, Virgjinia. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Parashikimi me terma paraprakë Harta e mendjes Loja me role Evokimi: Parashikimi me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë katër emra ose fjalë, të cilat kanë të bëjnë me Anglinë. Pas çdo fjale të shkruar, ai/ajo kërkon që nxënësit të gjejnë shtetin që i përmban këto fjalë. Mbretëreshë Elizabeta Shoqëri tregtare Uilliam Shekspir Londër Pasi nxënësit gjejnë shtetin, mësuesi/ja u tregon se për çfarë do të mësojnë sot. Realizimi i kuptimit: Harta e mendjes. Hapi I. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë mësimin, ndërkohë shkruan në dërrasë emrin e mbretëreshës Elizabetë. Mësuesi/ja u drejtohet nxënësve: sot do të mësojmë se çfarë masash mori Elizabeta në tri fusha: 1. Politikën e brendshme 2. Politikën e jashtme 3. Kolonitë Pasi nxënësit kanë lexuar tërë mësimin, mësuesi/ja u drejton pyetjen: - Cilat qenë masat që mori Elizabeta për forcimin e Anglisë Politika Elizabeta zhvilloi ekonominë Londra u bë një port i rëndësishëm industri blegtori shoqëri tregtare Hapi II. Nga mësuesi/ja drejtohet kjo pyetje: -Cili qe roli i Anglisë në arenën ndërkombëtare 88

89 Shpalli kishën Anglikane Londra u bë port i rëndësishëm U zhvillua industria Elizabeta U zhvillua blegtoria U krijua shoqëria tregtare Shtet i fuqishëm detar Ndërtoi një flotë të fuqishme dhe arriti të mposhtë armatën e pathyeshme të Filipit II Hapi III. Roli i Elizabetës në koloni: Elizabeta Shoqëri tregtare Kolonitë Indisë 1607 Virgjinia 11 të tjera Pasi mësuesi/ja realizon shpjegimin e mësimit nxjerr përpara klasës një vajzë, së cilës i jep rolin e mbretëreshës Elizabetë, si dhe dy djem, ku njëri do të këtë rolin e komandantit të forcave detare, ndërsa tjetri rol të rëndësishëm në zhvillimin e kolonive. Reflektimi: Loja me role. Pasi të tre të jenë vendosur në qendër të klasës, mësuesi/ja udhëzon t i drejtojë pyetje mbretëreshës për zhvillimin e brendshëm të Anglisë, për rolin e flotës dhe për kolonitë. Nxënësit që luajnë me role ndihmohen nga skema në tabelë, por edhe nga mësuesi/ja. Nëpërmjet pyetjeve dhe përgjigjeve të nxënësve bëhet një rifreskim i njohurive të marra gjatë orës mësimore. Për t`i dhënë një ide nxënësit, mësuesi/ja i drejton pyetje nxënësit-mbret. - Mbret, mund të na thoni si po ecën ekonomia - Zoti komandant i flotës detare, kush është armiku më i fortë i Anglisë - Mbret, po me kolonitë si po veprohet - Si përfundoi lufta më 1588 me Flotën e Pathyeshme të Filipit II - A është rivendosur kisha anglikane - Cilat degë të ekonomisë po zhvillohen - Kush është kolonia e parë në Amerikë dhe sa të tjera do të ketë Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2, 4, në faqet 12-13, te Fletorja e punës. 89

90 KREU II KONSOLIDIMI I MONARKIVE ABSOLUTE EVROPIANE, NJË EPOKË KONFLIKTESH ( ) Mësimi 1 Tema: Monarkia spanjolle. Fundi i ëndrrës perandorake Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë në hartë shtrirjen e monarkisë të Karlit V, të Ferdinantit dhe Filipit II. Të shpjegojë politikën që ndoqi Filipi II. Të argumentojë shprehjen e Karlit V Në perandorinë e tij dielli nuk perëndonte kurrë. Të krahasojë Anglinë dhe Spanjën. Mjetet: hartë, hartë memece e Evropës. Koncepte kryesore: perandori ndërkoloniale, sundim absolut, politikë ushtarake, kryengritje e Vendeve të Ulëta, Republika e Shtatë Provincave të Bashkuara. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Shpjegim Realizimi i kuptimit Punë me grupe Reflektimi Punë me hartën+ stuhi mendimesh Zhvillimi i mësimit Evokimi: Shpjegim. Nisur nga fakti që është mësimi i parë i kapitullit II, mësuesi/ja mund të bëjë një hyrje, si dhe të shpjegojë se në këtë kapitull do të flitet për konsolidimin e monarkive absolute evropiane në Francë, Spanjë, Angli dhe Rusi. Realizimi i kuptimit: Punë me grupe. Mësues/ja e ndan klasën në katër grupe me 4-5 vetë. Secili grup duhet të ketë dhe një hartë memece, sipas detyrës specifike që cakton mësuesi/ja. Grupi I. Hapi I. Mësuesi/ja u ngarkon si detyrë nxënësve që të ngjyrosin territoret që sundoheshin nga Karli V. Hapi II. Nxënësit duhet të tregonjnë se çfarë titulli mbante Karli V. Hapi III. Të shpjegojnë shprehjen: Në perandorinë e tij dielli nuk perëndon kurrë. Në këtë grup, nxënësit përgatitin hartën e ngjyrosur me territoret që sundoheshin nga Karli V dhe thonë se cilat ishin ato. Grupi II. Të tregojë në hartë ndarjen e perandorisë në dy pjesë dhe t`i ngjyrosi ato me ngjyra të ndryshme. Grupi III. Hapi I. Nxënësit të ngjyrosin hartën ku të tregohen territoret e Filipit II (i biri i Karlit V), të tregojnë shtetet që gjenden në hartë. 90

91 - Si e konsideronte veten - Çfarë qëndrimi mbajti ndaj kishës katolike Hapi II. Nxënësit të tregojnë veçoritë e sundimit të Filipit II: dhe asaj protestante - Qytetet - Flota ushtarake Grupi IV. Hapi I. Nxënësit të përshkruajnë kryengritjet që shpërthyen në mbretërinë e Filipit II, si dhe të tregojnë në hartë shtetet që ngritën krye. Hapi II. Beteja me anglezët. Mësuesi/ja zgjedh nga dy përfaqësues për çdo grup, që të bëjnë prezantimin, të cilët pasi i kanë punuar i paraqesin në dërrasën e zezë. Mësuesi/ja vendos të parën hartën, ku është ngjyrosur territori që ndodhej nën sundimin e Karlit V (shiko hartën te Historia 7, faqe 23). Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të shkruajnë emrat e shteteve, njëri i lexon, ndërsa tjetri i shkruan ose i tregon në hartë: Vendet e Ulëta Italinë Jugore Ishullin e Sicilisë dhe Sardenjës Afrikën Veriore Territoret koloniale. Harta duhet ngjyrosur nga nxënësit. Mësuesi/ja ndërhyn: Përbëhej pra, nga shumë popuj me gjuhë dhe zakone të ndryshme. - Si e quante veten Karli V Perandor i Perandorisë së Shenjtë Romake dhe mbret i Spanjës. Pasi grupi I ulet, mësuesi/ja ngre grupin II. Nxënësit vendosin hartën ku tregohet ndarja e perandorisë së Karlit V në dy pjesë dhe i drejton grupit II pyetjen: - Përse Karli V e ndau perandorinë shumëkombëshe në dy pjesë Ishin përmendur më shumë shtete dhe shumë popuj, gjuhë, zakone të ndryshme. Për t`i ndihmuar tregohet në tabelë pjesa ku shtrihej. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të tregojnë pjesët e perandorisë. - Cilat shtete përfaqësonin dhe kush i drejtonte Mësuesi/ja u tregon nxënësve fotot e Karlit V dhe Filipit II në tekst. Mësuesi/ja shpjegon se perandoria më 1556 u nda në dy pjesë, territoret e Lindjes i kishte i vëllai, Ferdinandi. Mbretëria spanjolle, Filipi II ishte në Perëndim. Grupi III. Nxënësit vendosin hartën, në të cilën tregohen territoret ku sundoi Filipi II, dhe i shoqërojnë në tabelë (hartë). Gjatë kësaj kohe nxënësit e tjerë e shoqërojnë me figurat e tekstit. Hapi I. Nxënësit të tregojnë territoret e Vendeve të Ulëta, Francës, Italisë, ishullit të Sardenjës dhe Sicilisë, Afrikës Veriore dhe kontinentit të Amerikës. Hapi II. Mësuesi/ja drejton pyetjet: - Çfarë sundimi vendosi Filipi II (Sundim të plotë absolut, ai mendonte se pushtetin ia kishte dhënë Zoti. Pra, në duart e tij përqendrohej i gjithë pushteti.) Hapi III. Cili ishte raporti që kishte Filipi II me besimin katolik Ai ishte katolik i flaktë i Papës. Filipi II kishte si synim që të zhdukte protestantizmin dhe të vendoste kishën katolike. Besimtarët protestant i shpalli heretik. Shpalli Gjyqin e Inkuizicionit, në të cilin burgoseshin e dënoheshin me vdekje protestantët. 91

92 Hapi IV. Filipi II u mohoi të drejtat dhe liritë qyteteve spanjolle që kishin pasur në kohën e Karlit V. Zhvilloi flotën, por la pas dore zhvillimin e ekonomisë. Hapi V. Flitet për pjesëmarrjen e Filipit II në Lidhjen e Shenjtë. Theu flotën turke në Lepanto më Grupi IV. Nxënësit vendosin hartat ku tregohen shtetet, të cilat ngritën krye ndaj Filipit II. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Cilat ishin shkaqet e shpërthimit të luftës midis Spanjës dhe Vendeve të Ulëta I. Republika e Shtatë Provincave të Bashkuara: Siç e theksuam, ndërhyn mësuesi/ja, Filipi II mori masa ndaj besimit protestant, por arsyet e luftës ishin: - Vendet e Ulëta ishin protestante. 3 arsyet e luftës { - Vendosi taksa të rënda ndaj qyteteve. - Ushtria e dërguar, u soll keq me popullsinë. 1. Provinca e Jugut (sot Belgjika) nënshkruan paqe me Spanjën. 2. Provinca e Veriut, u hapën digat dhe përmbytën fushat. 3. Krijimi i Republikës së Shtatë Provincave të Bashkuara. II. Më 1588, Flota e Pathyeshme shkatërrohet nga flota angleze. Reflektimi: Stuhi mendimesh. Realizohet nga mësuesi, i cili fillon që nga harta e Karlit V e deri te shkatërrimi i flotës angleze. Asgje nuk duhet të fshihet nga dërrasa e zezë. Hapi I. Nëpërmejet hartës, mësuesi/ja tregon territoret që sundoheshin nga Karli V dhe pastaj nga i biri, Filipi II. Hapi II. Mësuesi/ja i drejtohet klasës: - Ç`kuptojmë me sundim absolut Nxënësit shprehin mendimet e tyre. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 3, 4, 5 në faqen 14, te Fletorja e punës. 92

93 Mësimi 2 Tema: Luftërat fetare Libër mësuesi për tekstin Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë egërsinë e luftës në civile. Të dallojë dy veçoritë e luftës që shpërtheu në Evropë. Të analizojë fakte historike që sollën lirinë e besimit protestant (Edikti i Nantës). Të argumentojë se qëndrimet intolerante prodhojnë dhunë. Mjete: teksti. Koncepte kryesore: intoleranca fetare, konvertim. Zhvillimi i mësimit Paqja e Augsburgut, hygenotë, Nata e Shën Bartolomeut, Edikti i Nantës, Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit INSERT Reflektimi Punë në dyshe Evokimi: Stuhi mendimesh. Nisur nga fakti që mësimi është një përmbledhje e mësimeve të tjera, por dhe me elemente të reja, mësuesi/ja shkruan në tabelë togfjalëshin ndarje fetare dhe pret sugjerime nga nxënësit. Inkuizicion Protestant Katolik Martin Luteri Ndarja fetare Filipi II Kundërreforma Reforma fetare Urdhri i Jezuitëve Mësuesi/ja duhet të kërkojë ose të nxisë nxënësit të thonë sa më shumë terma që lidhen me mësimin e ditës. Realizimi i kuptimit: INSERT. Nisur nga fakti se mësimi është një përmbledhje e ideve më themelore të mësimeve të kaluara, por me disa elemente të reja, mësuesi/ja përdor metodën INSERT. + - Ndarja fetare: protestant, katolik, luftë, intolerancë fetare. Protestant: Angli, Francë, Zvicër, Holandë. Shkaqet e luftërave ishin: intoleranca e kishave, intoleranca politike dhe ekonomike - Konflikt fetar ishin luftëra të brendshme ose luftëra civile. - Paqja e Augsburgut më 1555, midis princave protestant gjerman dhe mbretit - Lufta 30- vjeçare. protestant (që quheshin Hygenotë) - Francëkatolik. - Nata e Shën Bartolomeut, Spanjë Filipi II (arabët, çifutët). - Edikti i Nantës (katolicizmi fe zyrtare, hygenotët fituan liri besimi). - Lufta Civile - Paqja e Augsburgut - Lufta 30-vjeçare - Masakra e Natës së Shën Bartolomeut më Edikti i Nantës - Konvertim 93

94 Mësuesi/ja bën shpjegimin e termave ose simboleve, të cilat ai i ka shkruar në dërrasë të zezë, ku shkruan edhe informacionin që merr nga nxënësit. Reflektimi: Punë në dyshe. Nxënësit punojnë ushtrimet në libër duke parë edhe dërrasën e zezë. Në fund, mësuesi/ja mund t u kërkojë nxënësve të bëjnë një krahasim midis vendeve perëndimore dhe Shqipërisë. Nisur nga fakti që në Shqipëri ka tri besime të ndryshme, mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të diskutojnë rreth marrëdhënieve mes këtyre feve. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2 në faqen 15, te Fletorja e punës. Mësimi 3 Tema: Franca gjatë sundimit të Luigjit XIV Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë figura historike që lidhen me Francën. Të shpjegojë pse Luigji XIV u quajt Mbreti Diell. Të analizojë tiparet e monarkisë absolute. Mjetet: teksti, figura të Versajës dhe Risheljesë, Mazarinit dhe Luigjit XIV. Koncepte kryesore: Zhvillimi i mësimit monarki absolute, Përfaqësi e Përgjithshme, Versajë. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit Ditari dypjesësh Reflektimi Diskutim Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë fjalën Paris dhe pret nga nxënësit sugjerime të ndryshme. Kulla Eifel Versajë Tre moskëtjerët (roman nga Aleksandër Dyma) Paris Qytet i bukur Kryeqyteti i Francës Kam qenë me pushime Mësuesi/ja shpjegon se mësimi i sotëm ka të bëjë me Francën, si dhe do njihemi me figurat më të rëndësishme të këtij vendi. 94

95 Figura, fjalia Komenti Figura e Henrikut IV Figura e Kardinalit Rishelie Libër mësuesi për tekstin Historia Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të lexojnë mësimin, ndërkohë e ndan tabelën në dy pjesë. Pasi nxënësit mbarojnë, mësuesi/ja shpjegon përmbajtjen e tabelës. Mbreti Diell Shteti jam unë 1. Vinte nga familja e Burbonëve, kjo nënvizohet nga mësuesi/ja. 2. Siguronte lirinë e besimit (Edikti i Nantës), shton mësuesi/ja. 3. Mori masa për zhvillimin bujqësor, industrial dhe tregtar. Punoi për forcimin e shtetit. Vendosi autoritetet e shtetit dhe të mbretit. Në provinca zëvendësoi fisnikët me nëpunës shteti. Vendosi ligjin dhe rregullën për të gjithë nënshtetasit. Mori pjesë në luftën 30-vjeçare dhe rriti autoritetin e Francës. Luigji XIV Krijoi monarki absolute: 1. Pushteti buron nga Zoti. 2. Përqendroi në duart e tij të gjithë pushtetin. Nëpunësit emëroheshin prej tij (besnikë). Nuk e mblodhi Përfaqësinë e Përgjithshme. Njohu katolicizmin si fe zyrtare dhe hodhi poshtë Ediktin e Nantës. Shiti titujt e fisnikëve të pabindur borgjezëve të rinj. Mësuesi/ja ndërhyn me pyetjen: - Me çfarë qëllimi e realizonte këtë 1. Rritjen e të ardhurave. 2. Krijimin e një shtrese të re besnikësh. Krijoi një ushtri të plotë dhe të fuqishme. Ndërtoi Versajën. Reflektimi: Diskutim. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të punojnë ushtrimet 1-3, si dhe të diskutojnë pyetjet 4-5 te rubrika Arsyeto. Te pyetja e katërt mësuesi/ja fillimisht bën një ndërhyrje. Ai/ajo e kthen vëmendjen e nxënësit te Egjipti i lashtë dhe thotë: Shteti më i zhvilluar në historinë e lashtë ishte Egjipti, i cili ka lënë ndërtesa të mëdha, pastaj kemi Greqinë dhe Romën, të cilat ishin vende të zhvilluara dhe gjithashtu kanë lënë ndërtesa të bukura. Mësuesi/ja mund të pyesë nxënësit nëse ndonjë prej tyre ka qenë në Paris, nëse po, mund të tregojë përvojën atje. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 4, në faqen, te Fletorja e punës. 95

96 Mësimi 4 Tema: Anglia ( ), një fuqi tregtare dhe monarki kushtetuese Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë rolin e shoqërive tregtare në zhvillimin e Anglisë. Të përshkruajë konfliktin mes mbretit dhe parlamentit. Të analizojë tri format e sundimit në Angli. Të argumentojë elementet e monarkisë kushtetuese. Mjetet: hartë, flamuri anglez, teksti. Koncepte kryesore: rrugë tregtare, flotë ushtarake, shoqëri tregtare, stjuart, parlament, revolucion, monark, kushtetutë, Revolucioni i Lavdishëm, Revolucioni Pa gjak. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Diskutim, stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit Dora e fshehtë Reflektimi Krahaso Zhvillimi i mësimit Evokimi: Diskutim, stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja shtron pyetjen: - Cili ishte një ndër vendet që mori pjesë në zbulimet gjeografike dhe që territori i tij ishte një ishull Hapi II. Pasi mësuesi/ja merr përgjigjen, se shteti në fjalë është Anglia, u drejtohet nxënësve nëse ka pasur ndonjë prej tyre që e kanë vizituar shtetin në fjalë. Pasi kalon kjo fazë, mësuesi/ja u drejtohet nxënësve. Më thoni disa elemente që kanë të bëjnë me Anglinë, që janë përmendur në mësimet e mëparshme. Flotë detare e fuqishme Koloni Puritan Anglia Shtet kolonial Anglikanizëm Londër Virgjinia Monarki Për t u ardhur në ndihmë ai/ajo mund të sugjerojë ndonjë fakt historik ose mund t u ngacmojë kujtesën duke u drejtuar pyetje. - P.sh.: Nëse merret rasti i dytë: a) A ishte Anglia një shtet që krijoi koloni b) Kush e drejtonte Anglinë c) Po flota detare a ishte e fuqishme d) Çfarë besimi kishin anglezët 96 Realizimi i kuptimit: Dora e fshehtë. Për të realizuar këtë teknikë duhet një punë parapërgatitore nga mësuesi/ja. Në sa pjesë ndahet mësimi, në aq grupe e ndan edhe klasën. Grupi duhet ta përvetësojë mirë mësimin, pastaj t ua tregojë shokëve.

97 Tre faktorët që çuan në zhvillimin e Anglisë: 1. Flotë e fuqishme, siguronte rrugët tregtare në Lindje dhe Perëndim. Ajo thirrej Mbretëresha e Detit. Anglia zhvillimi ekonomik 2. Shoqëria tregtare: Shoqëritë e Moskës bënin tregti me Moskën (lëndë drusore dhe gëzof) Shoqëria e Indisë Perëndimore bënte tregti me Amerikën e Veriut Shoqëria e Indisë Lindore Indinë 3. Vend industrial tregtar Porti më i rëndësishëm ishte ai i Liverpulit Grupi I. Dinastia Tudor dhe Stjuart: vendosën monarkinë absolute Jakovi I Stjuart, Karli I (sundimtari I) Tri elementet: 1. Pushteti buron nga Zoti. 2. Përqendronte pushtetin në duart e një personi. 3. Shpërndarja e parlamentit (Jakovi I Stjuart). Mbreti Karli I thirri parlamentin dhe kërkoi rritje taksash, por një gjë e tillë nuk u pranua, parlamenti dhe mbreti hynë në konflikt. Në Londër shpërtheu një kryengritje e madhe, ndërsa në Angli filloi revolucioni. Revolucioni Parlamenti kundër mbretit Oliver Kromuelli kundër mbretit 30 janar 1649, përmbyset monarkia absolute dhe u vendos republika Mësuesi/ja shpjegon termat: monarki absolute dhe republikë. Hapi I. Pasi grupet I dhe II kanë mbaruar, mësuesi/ja i drejton pyetje të dy grupeve. - Çfarë sundimi do të vendoset në Angli (I kërkon grupi III të mos përgjigjet) Hapi II. Mësuesi/ja sugjeron: - Do të vendoset republika, do të vijë përsëri monarkia absolute apo do të vijë një monarki e re me tipare të reja Grupi II , Republika e Oliver Kromuellit Hapi I. Rënia e republikës detyroi parlamentin të thërrasë sundimtarin e dinastisë së Stjuartëve, me dy sundimtarë të rinj Karli II dhe Jakovi II, ata u përpoqën të : 1. Rivendosnin në sundim monarkinë absolute. 2. Nuk vlerësonin parlamentin. 3. Rivendosën katolicizmin. Hapi II. Në vitin1688 parlamenti thërret sundimtarin e Holandës, Vilhelm Oranzhin, i cili në 1689 bëhet mbret i Anglisë: Ai njohu pushtin e kufizuar të mbretit, njohu të drejtat e parlamentit. Hapi III. Në Angli u vendos monarkia kushtetuese, e cila quhet ndryshe edhe monarkia parlamentare. 97

98 Hapi IV. Revolucioni i Lavdishëm Tudor - Stjuart Oliver Kromuell Stjuart Vilhelm Ornazhi { { { { monarki absolute republikë rivendosën monarkinë absolute monarkinë parlamentare ose monarkinë kushtetuese Revolucioni i Lavdishëm ose Revolucioni i Pa gjak Reflektimi: Krahaso. Grupi III. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të krahasojnë monarkinë absolute me atë kushtetuese. Mësimi 5 Tema: Prusia, një fuqi e re në skenën evropiane Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë rrugët që ndoqi Prusia për t u bërë një ndër shtetet më të fuqishme të Evropës. Të dallojë pasojat që sollën reformat e Frederikut I dhe II. Të zbërthejë shprehjet për sundimtarët e Prusisë, Perandor-Ushtar, Frederiku I, Perandor i Madh, Frederiku II. Mjetet: teksti, hartë, hartë memece. Koncepte kryesore: forcimi i shtetit, perandor-ushtar, modernizim i shtetit, Frederiku i Madh, zgjerimi i shtetit, detyrat e sundimtarit. Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Zhvillimi i mësimit Parashikim me terma paraprakë Ditar trepjesësh Rrjeti i diskutimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë këta emra: Ushtri Perandor Reformë Fuqi e Re 98 Ndërkohë, ai/ajo kërkon nga nxënësit që të gjejnë se çfarë lidhjeje mund të kenë me mësimin e ditës. Mësuesi/ja nxit me pyetje: - Mos vallë shteti për të cilin po flasim i kushtoi një rëndësi të madhe ushtrisë - Kush pati rol më të madh në fuqizimin e vendit perandorak - Nga kush u realizuan reformat - Cilat shtresa preku reforma - A u kthye Prusia (në sajë të reformave) një fuqi e re evropiane

99 Pra, mësuesi/ja duke u drejtuar këto pyetje nxënësve, krijon një atmosferë të përshtatshme për të hyrë në mësimin e ditës. Realizimi i kuptimit: Ditari trepjesësh. Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të punojnë me hartën memece. Kjo mundëson që nxënësit të krijojnë lidhjen territoriale (shtrirjen gjeografike) të Prusisë. Nxënësit orientohen në plotësimin e hartës memece duke parë atë të librit. Citati, fjala Komenti Hapat Prusia Perandori ushtarake Shërbëtor i Shtetit - Në shek. XVII ishte një shtet i vogël i Perandorisë Gjermane dhe drejtohej nga një princ i familjes së Hohenzolerëve. - Në shek. XVII, Frederik Vilhelmi mori titullin mbret i Prusisë. - Kryeqendra e Prusisë u bë Berlini. - Frederik Vilhelmi I. - I kushtoi një vëmendje të madhe organizimit, forcimit dhe modernizimit të ushtrisë. - Frederiku II ose siç njihet ndryshe Frederiku i Madh. - Shtet modern - Realizoi reforma administrative, zhvilloi ekonominë, artin dhe kulturën. - Shteti duhej të punonte për rritjen e mirëqenies së qytetarëve të tij. - Pushtoi Silezinë dhe Prusinë Perëndimore, që iu morën Austrisë. Hapi II. Nxënësit ndajnë fletoren në dy pjesë, në kolonën e parë shkruajnë: Prusia, perandori ushtarake dhe shërbëtor i shtetit, ndërsa kolona e komentit plotësohet nga nxënësi. Hapi III. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë togfjalëshin Perandori ushtarake dhe i drejtohet klasës, se për cilin perandor bëhet fjalë. Hapi IV. Mësuesi/ja u drejtohet nxënësve: Për veten e tij thoshte se ishte shërbëtor i shtetit dhe e shkruan në kolonën e parë. Mësuesi/ja drejton këto pyetje: - Kujt sundimtari i përket (Frederikut të Madh) - Çfarë shteti ndërtoi - Çfarë kuptojmë me ndërtoi një shtet modern - Për çfarë shërbenin këto reforma - A realizoi Frederiku II pushtime Në këtë hap nxënësi ngjyros me ngjyra të ndryshme hartën memece dhe shkruan emrat e territoreve të pushtuara. Reflektimi: Rrjeti i diskutimit. Mësuesi/ja pasi realizon një përsëritje të shpejtë të ditarit trepjesësh, i drejton klasës një pyetje. Përgjigjja e nxënësve duhet të fillojë me po ose jo. Hapi I. PO JO A kanë të përbashkëta në ndërtimin e shtetit Anglia, Franca, Gjermania dhe Prusia Përfundimi: Hapi II. PO A kanë ndjekur ato të njëjtën rrugë për formimin e shtetit JO Përfundimi: Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 3 në faqen 16, te Fletorja e punës. 99

100 Mësimi 6 Tema: Rusia, perandori e fuqishme Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë hapat e krijimit të shtetit të pavarur rus. Të shpjegojë zgjerimin e shtetit rus dhe pengesën e tij për zhvillim. Të zbërthejë kuptimin e shprehjeve Ivani i Tmerrshëm, me dorë të hekurt, Roma e Tretë. Të argumentojë evropianizimin e Rusisë, nëpërmjet reformave të carit Pjetri i Madh. Mjetet: teksti, hartë. Koncepte kryesore: sundimi mongol, car, Roma e Tretë, Romanovët, vend i prapambetur, shtet i madh, pengesa, evropianizim, shtet modern dhe i fortë, reforma. Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Zhvillimi i mësimit Shpjegim Punë në grupe Rrjeta e merimangës Evokimi: Shpjegim. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë temën e mësimit, ndërkohë thotë se Rusia shtrihet në dy kontinente Azi dhe Evropë, me një territor të madh, me pasuri të mëdha materiale (nëntokësore dhe mbitokësore) dhe me kryeqytet Moskën. Pas kësaj hyrjeje të vogël, mësuesi/ja drejton pyetjen: - Cilat janë fazat në të cilat ka kaluar shteti rus Fazat e para do t i mësojmë në këtë kapitull. Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Hapi I. Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe dhe ndan detyrat përkatëse. Grupi I. Nxënësit renditin në mënyrë kronologjike sundimtarët rusë dhe tregojnë hapat që ndërmorën ata për formimin dhe fuqizimin e shtetit rus. Ivani III i Madh E liroi nga pushtuesit mongolë. Bashkoi principatat ruse në një shtet të vetëm. U martua me një princeshë bizantine. Mori titullin car. Grupi II. Ky grup ka si detyrë të paraqesë situatën e brendshme dhe të jashtme të Rusisë. Ivani i Tmerrshëm Zgjeroi dhe forcoi shtetin rus. Moska Roma e Tretë. Drejtoi vendin me dorë të hekurt. Mposhti bujarët. 100

101 nuk mblodhi përfaqësinë e shtresave XVII Rusia Romanovët organizuan shtetin: zgjodhnin carin sunduan si mbretër absolut kishin përkrahjen e kishës katolike dhe ortodokse Ekonomia bujqësore: vend bujqësor fshatari - bujkrob i prapambetur Politika e jashtme: pushtuan Ukrainën dhe Siberinë Pra, të gjitha këto shkruhen nga nxënësit në tabelë, por si informacion merren nga grupet e nxënësve. Romanovët Politika e brendshme Rusia XVII (ekonomia) Politika e jashtme Grupi III. Cili ndërtoi shtetin modern dhe si e kuptojmë atë (Pjetri I ishte ai që ndërtoi një shtet modern) - Arsimimi i të rinjve në universitet. - Ekonomia ndihmoi pronarët e manifakturave dhe tregjeve. - Krijoi shtetin sipas modelit suedez (senat dhe ministri). - Ndërtoi një flotë të fuqishme dhe ushtri të fortë. - Hapi shkolla. - Vendosi sjellje evropiane në administratë. - Zhvilloi luftëra territoriale. Shtet modern Politika e brendshme Politika e jashtme Arsimimi i të rinjve në universitetet evropiane Arsimi mjekësore Hapja e shkollave ushtarake lundrimtare Ekonomia Ndihmoi pronarët e manifakturave dhe tregjeve Organizimi i brendshëm i shtetit Ndihmoi në ndërtimin e kantierës detare Politikë pushtuese Nxori Rusinë në detin baltik Administrata evropiane Model suedez (1 senat dhe 9 ministri) flotë dhe ushtri të fortë 101

102 Reflektimi: Rrjeta e Merimangës. Mësuesi/ja ngre nxënësit të thonë nga një ide të rëndësishme mbi mësimin. Kështu krijohet një rreth i madh me nxënësit. Nxënësit që i përkisnin të njëjtit grup nuk duhet të jenë afër njëri-tjetrit. Nxënësi i parë mban një top (spango), pasi thotë një ide ose figurë të rëndësishme të mësimit ia kalon një nxënësi tjetër (ky nuk duhet të jetë i të njëjtit grup). Kështu formohet një rrjetë merimange. Nga nxënësit hidhen idetë kryesore. Mësimi 7 Tema: Zhvillimi i artit dhe i kulturës gjatë shekullit XVII Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë personalitetet e shkencës, letërsisë dhe artit në shekullin XVII. Të dallojë elementet e stilit barok në arkitekturë, pikturë dhe muzikë. Të nënvizojë elementet negative të shoqërisë së vjetër dhe moralin e shoqërisë së re. Të argumentojë se në shekullin XVII u rritën njohuritë mbi natyrën. Mjete: teksti. Koncepte kryesore: Zhvillimi i mësimit natyra, metoda eksperimentale, përparimi i shkencës, shoqëri e re, stili barok. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Punë kërkimore Realizimi i kuptimit Punë në grupe Reflektimi Turi i galerisë Evokimi: Punë kërkimore. Mësuesi/ja në realizimin e shpjegimit të këtij mësimi mund t ia kalojë nxënësit. Kështu nxitet puna kërkimore te nxënësit mbi materialin, duke i ndihmuar ata të përvetësojnë më shpejt informacionin. Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja duhet të krijojë një hapësirë kohore që nxënësit të kenë mundësi të përgatiten. Hapi I. Mësuesi/ja cakton një nxënës, i cili do të bëjë një reklamë të punëve të shokëve. Ky informacion mund të përgatitet nga mësuesi/ja. Mjaftojnë 2-3 fjali për çdo grup. Nxënësi lexon informacionin e përgatitur nga mësuesi/ja, përpara se grupi të paraqesë punën e tij. Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe: Grupi I. Përparimi i shkencës. Përbëhet nga tre nxënës. Nxënësi i parë bën një përmbledhje të përparimit të shkencës. Nxënësi i dytë merr informacion nga interneti për Galileo Galileun dhe e shoqëron me fotografitë e tij. Nxënësi i tretë merr informacion nga interneti për Isak Njutonin dhe e shoqëron me fotografitë e tij. I gjithë informacioni pasqyrohet në një tabak të madh letre për të dhënë idenë e një departamenti të shkencës. 102

103 Grupi II. Letërsia. Përbëhet nga katër nxënës. Mësuesi/ja drejton grupin. Nxënësi i parë bën një përmbledhje të informacionit të librit. Nxënësi i dytë merr informacione për Molierin. Nxënësi i tretë merr informacione për Servantesin. Nxënësi i katërt merr informacione për Shekspirin. Grupi III. Arti. Përbëhet nga katër nxënës. Nxënësi i parë bën një përmbledhje të mësimit. Nxënësi i dytë merr informacione për stilin barok, ilustruar me fotografi. Nxënësi i tretë merr informacione dhe sjell piktura të tjera. Nxënësi i katërt flet për artin e shekullit XVII, përkatësisht për: pikturën, arkitekturën dhe muzikën. Reflektimi: Turi i galerisë. Të gjitha këto paraqiten nga nxënësit në formën e një galerie pikture (figurash), pastaj punimet që janë realizuar më mirë mund të vendosen në këndin e historisë. KREU III NDRYSHIMET NË JETËN EKONOMIKE E SHOQËRORE NË SHEKUJT XVII-XVIII Mësimi 1 Tema: Revolucioni i Parë Industrial Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të kuptojë thelbin e Revolucionit Industrial duke shpjeguar pse u quajt kështu. Të dallojë fabrikën nga punishtja artizanale. Të argumentojë si u rrit prodhimi i cohës (pëlhurës). Të dallojë procesin e prodhimit të cohës dhe të shpjegojë nevojën e rritjes së prodhimit. Mjete: teksti, tablo: punishte e zejtarit dhe fabrikë. Koncepte kryesore: coha, çikriku fluturues, makina Xhenni, fabrika, forca e ujit, forca e avullit, motori me avull, avullorja, Revolucioni Industrial. Evokimi Zhvillimi i mësimit Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Stuhi mendimesh Studim në dyshe Lapsat në mes Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë togfjalëshin Revolucioni Industrial dhe kërkon nga nxënësit të shprehin idetë e tyre: Revolucion - Çfarë do të thotë Revolucion Industrial Makina Revolucioni Industrial Punëtorë Industri Pasi mësuesi/ja merr sugjerime nga klasa mund të orientojë nxënësit me anë të disa pyetjeve. 103

104 Hapi II. - A mund të ketë lidhje me shpikjen e makinerive - A zëvendësoi Revolucioni Industrial punën e dorës me makineri - Cilat ishin forcat e reja që zbuloi njeriu Pra, pasi mësuesi/ja nxit nxënësit, krijon një atmosferë për zhvillimin e mësimit të ri dhe i udhëzon ata të lexojnë mësimin e ditës. Realizimi i kuptimit: Studim në dyshe. Mësuesi/ja formon grupe dyshe me nxënësit, kjo metodë lejon që ata të punojnë pa ndihmën e mësuesit/es, por kjo veprimtari duhet të kalojë në pesë etapa: o Etapa I. Puno të dy lexojnë mësimin. o Etapa II. Kupto të dy nxënësit të kuptojnë mësimin. o Etapa III. Mëso tjetrin një nxënës merr rolin e mësuesit/es. Në këtë fazë, mësuesi/ja mund të ndërhyjë duke ndihmuar nxënësin nëpërmjet veprimit shkak pasojë ose ngjarje rrjedhojë. Nxënësi-mësues: Sot do të flasim për Revolucionin Industrial. Kolonitë Angli lesh pambuk endje tjerrje cohë kërkohej në Evropë e lirë shumë e mirë { Rritja e prodhimit - rritja e fitimit 1. Shpikja e çikrikut (me dyfishin) 2. Makina Xhenni (pasoja)(me tetëfishin) { 104 u shfrytëzua forca e ujit dhe e avullit Hapi II. Forca: forca e ujit dhe e avullit. Ndërtuan fabrika nga forca e ujit, por pati një problem, sepse u ndërtuan pranë lumenjve. Xhejms Vati ndërtoi makinën me avull, pati dy përdorime: një anije dhe një tren. Hapat III IV. - Pse u quajt revolucion (Sepse shpikjet sollën ndryshimin e jetesës së njeriut.) - Pse u quajt industrial (Sepse ndodhi në industri, ai zëvendësoi punën e dorës me forcën e ujit dhe të avullit). o Etapa IV. Tjetri që dëgjon mësuesin/en jep sugjerimin, i cili mund të kryhet duke bërë pyetje, që të ndihmojnë në zbërthimin e mësimit. o Etapa V. Nxënësit shkëmbejnë informacione me njëri-tjetrin. Nxënësi tjetër mund të plotësojë nëse shoku i tij ka harruar ndonjë gjë pa thënë. Reflektimi: Lapsat në mes. Nxënësit thonë një ide ose një fjalë të rëndësishme për mësimin; mbasi e thonë, lënë një laps në tryezën e mësuesit/es.pasi është mbledhur një numër i konsiderueshëm lapsash, kërkohet nga klasa të thotë se cila qe fjala ose ideja e nxënësit që la këtë laps. Sigurisht, që kjo do të kryhet pa zhurmë, por do të ndihmojë nxënësit në përvetësimin e ideve kryesore të mësimit. Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2, 4, në faqen 20, te Fletorja e punës.

105 Mësimi 2 Tema: Një shoqëri e re, një zhvillim i pandalshëm Libër mësuesi për tekstin Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë përbërjen e shoqërisë së re. Të përshkruajë jetën e tri shtresave. Të argumentojë nevojën e lindjes së sindikatave. Të argumentojë faktet që shprehin zhvillimin e pandërprerë të shoqërisë pas Revolucionit Industrial. Mjetet: teksti, figura nga interneti. Koncepte kryesore: shoqëri e re, borgjezi, proletar, pronë, kapital, vlerë monetare, pagë punëtore me mëditje, shtresë e pasur, shtresë e varfër, kushte të rënda, punë, banim, sindikatë, zhvillim i pandërprerë, rrjet hekurudhor, lundrim, energji elektrike. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Reportazh Realizimi i kuptimit Punë në grupe Reflektimi Pema e mendjes Zhvillimi i mësimit Evokimi: Reportazh. Kjo orë mësimi mund të realizohet shumë mirë nga mësuesi/ja në formën e një Reportazhi. Nxënësit ndahen në grupe, supozohet sikur ata do të shkojnë në Angli për të kryer një reportazh. Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja e ndan klasën në katër grupe, të cilat në mënyrë imagjinare do të zhvillojnë një udhëtim në Angli për të pasqyruar në gazetën e klasës copëza të organizimit shoqëror dhe karakteristika të tjera. Grupi I. Ka për detyrë të përcaktojë organizimin shoqëror (tri shtresat shoqërore), si dhe nga cila popullsi përbëhen këto shtresa. Grupi II. Ka për detyrë të përshkruajë mënyrën e jetesës së borgjezisë. Grupi III. Të përshkruajë mënyrën e jetesës së shtresës punëtore (krijimi i tredunioneve). Grupi IV. Të analizojë faktorët e zhvillimit të pandërprerë të shoqërisë pas Revolucionit Industrial. Raportimi imagjinar do të mundësojë që nxënësit të krijojnë pamjen e asaj kohe. Reflektimi: Pema e mendjes. 105

106 { Libër mësuesi për tekstin Historia Grupi shoqëror fabrika tregtarë banakierë 1 Borgjezia zotëronte prona + kapital pronarë të mëdhenj 1. Pjesa më e pasur 2. Ndërtuan shtëpi të bukura 3. Jetonin dhe visheshin mirë { Mënyra e jetesës së borgjezisë forca ekonomike {shoqëri e ekonomi kapitaliste Grupi shoqëror Mjekë Inxhinierë Artistë 2 Klasa e profesioneve të lira Mënyra e jetesës Emigrantë Grupi shoqëror Zejtarë të shkatërruar Fshatarët e larguar nga fshati 1. Punonin në kushte të vështira, me orar të zgjatur, paga të ulëta, pa sigurime nga aksidentet ose sëmundjet. 2. Gratë dhe fëmijët shfrytëzoheshin në miniera 3 Proletariati 3. Lagjet e tyre ishin të pista dhe pa kanalizime Pronë e vetme Rroga ishin krahu i punës Mëditja 4. Shtëpitë ku jetonin ishin me lagështirë, pra burim sëmundjesh { { Shtresa punëtore (ekonomia) Krijimi i tredunioneve sindikatave Zhvillimi i industrisë - tregtia - komunikacioni - arti { Zhvillimi i rrjetit hekurudhor Zhvilloi tregtinë Transporti njerëzor Hodhi bazat e industrisë Përurimi i ideve Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2, 4 në faqet 21-22, te Fletorja e punës. 106

107 Teste Historia 7 Testi I 1. Plotëso hapësirat boshe: shekujt XV-XVI, njeriu, kultura e lashtë, natyra, periudha, humaniste, ndryshim, Rilindja, kisha kristiane. Përpara shekullit XIV kishte autoritet mbi çdo gjë: mbi shkencën, artin dhe jetën e njeriut. Në shekullin XIV shoqëria evropiane pësoi një, i cili u bë më i thellë në. Shkencëtarët dhe mendimtarët e shekullit XIV u quajtën dhe e gjithë kjo periudhë u quajt. Në themel të kësaj lëvizjeje ishte vendosur, dhe greke e romake. 2. Shiko tablotë A, B, C dhe shëno përgjigjen e saktë: Në tablonë e mësipërme, gjej cilës i mungon perspektiva Në cilën prej tyre gjendet perspektiva Në cilën tablo sheh vetëm dy dimensione (gjatësi, gjerësi) Cila tablo ka tri dimensione (gjatësi, gjerësi e thellësi) Përpiqu të gjesh elementet përbërëse në arkitekturën e kishës së paraqitur në tablonë B,,, dhe. 3. Plotëso skemën: Reformacioni U shkaktua nga Lindi në shekullin U fillua nga Ai kërkoi Ai shpalli Në vitin 4. Shëno me V (e vërtetë) ato fjali që përputhen me idetë e Kalvinit: Fatin njeriu e përcakton vetë. Fati i njeriut është përcaktuar nga Zoti. Nëse ke pasuri mund të mos punosh. Puna, ajo është e shenjtë si dhe familja. Shpenzo paratë që ke për të plotësuar dëshirat e tua. Unë kursej për të bërë një jetë luksi. Gjithmonë kurse. Kursimet përdori për të zgjeruar aktivitetin tënd. 107

108 5. Shëno me Po e Jo : A Kundërreforma është vepër e: Protestante Turqve osmanë Kishës Katolike B Djegia e librave dhe dënimi i heretikëve është: Tolerancë Intolerancë Indiferencë 6. Plotëso tabelën: Viti Emrat e lundërtarëve Vendet që zbuluan 1485 Kristofor Kolombi Bregun Perëndimor të Afrikës Lundroi rreth botës 7. Qëndrimi dhe politika e Filipit II të Spanjës. Shëno me V përgjigjen e saktë dhe me G përgjigjen e gabuar: Ishte tolerant Sundonte në mënyrë absolute Ishte kundërshtar i Papës Përkrahte protestantizmin Filipit II i Spanjës Kërkonte vendosjen e katolicizmit kudo Protestantët i shpalli heretikë Vendosi Gjyqin e Inkuizicionit I kushtoi vëmendje zhvillimit të ekonomisë Ishte katolik fanatik {Forcoi ushtrinë dhe flotën 8. Plotëso: Shkaqet e luftërave fetare Luftërat fetare sollën si pasojë Plotëso alternativat e sakta: 108 krijoi shtetin e pavarur rus. Shteti i pavarur rus u krijua më. Ivani III ëndërronte krijimin e një perandorie dhe mori emrin. zgjeroi dhe forcoi shtetin rus. Ivani V mposhti dhe drejtoi vendin me. Ai thirrej.

109 10. Lidh me shigjetë: Politika e Luigjit XIV. Vendosi në Francë ~ Nënshkroi ~ Sundoi ~ Bënte një jetë ~ Nuk e mblodhi ~ U quajt ~ Ai thoshte ~ Anuloi ~ Njohu zyrtarisht ~ Shiste ~ Forcoi ~ Krijoi ~ Ndërtoi ~ ~ Edikti i Nantës ~ 54 vjet ~ Katolicizmin ~ Mbreti Diell ~ Shteti jam unë ~ Monarki absolute ~ Fisnikët e pabindur ~ Përfaqësinë e përgjithshme ~ Koloni në Indi e Amerikë ~ Pallatin e famshëm të Versajës ~ Ushtrinë e flotën ~ Tituj ~ Luksoze 11. Rretho alternativën e saktë: Politika e ndjekur nga Pjetri I ishte: Politika e izolimit Politikë e hapur Politikë konservatore Politikë liberale Krijimi i një shteti të fortë sipas modelit lindor Krijimi i një shteti modern sipas modelit perëndimor Për evropianizimin e Rusisë 12. Në dialogun e mëposhtëm plotëso korrigjimet që Ani i bën fjalëve të vëllait të saj Gerionit: Gerioni: - Më duket se Bahu, Galilei dhe Njutoni kanë qenë shkrimtarë të mëdhenj. Ani: - Jo, Gerion. Bahu ka qenë, ndërsa Galilei e Njutoni kanë qenë. Gerioni: - Ashtu! Mirë pra, mos do të thuash se Servantesi dhe Shekspiri nuk kanë qenë shkrimtarë francezë që hodhën bazat e komedisë moderne Ani: - Prapë bën gabim. Është e vërtetë që ata ishin shkrimtarë, por Servantesi nuk ishte francez. Ai ishte, ndërsa Shekspiri ishte. Bazat e komedisë moderne i hodhi. Gerioni: - Po Rubensi dhe Rembranti a ishin arkitektë të zotë Ani: - Jo, ata ishin të famshëm. 13. Arsyeto: Të japësh lëmoshë është mirë. Ku qëndron veprimi i keq i indulgjencave Pse ata nuk konsideroheshin lëmoshë 14. Arsyeto: Pse thuhej se në perandorinë e Karlit V dielli nuk perëndonte kurrë Ushtrimi Pikët

110 Testi II 1. Plotëso tabelën: Nr. Kërkesa Punishtja e zejtarit Fabrika 1 Me çfarë punonte 2 Me se viheshin në lëvizje (energjia që përdorej) 3 Sasia e prodhimit 4 Filloi të zhvillohej 5 Lindi 6 Ndryshimet lindën më parë në 2. Lidh me shigjetë: Borgjezia ~ Shtresa punëtore ~ ~ Përbënte pjesën më të madhe të popullsisë ~ Përbënte pjesën më të pasur të popullsisë ~ Jetonin në shtëpi të bukura, mes ligjërimit ~ Punonin në kushte të vështira ~ Krijuan organizatat e tyre për të mbrojtur interesat ~ Përbënte pjesën më të vogël të popullsisë ~ Ishin të interesuar për zhvillimin e arsimit ~ Mungonin ligjet për mbrojtjen e tyre 3. Rretho alternativën e saktë: Iluminizmi ishte ~ Lëvizje fetare e shekullit XV ~ Veprimtari shkencore e shekullit XIV ~ Lëvizje teknologjike e shekullit XVI ~ Lëvizje kulturore e shekullit XVIII 4. Plotëso fjalët që mungojnë: Përfaqësuesit e 13 kolonive u mblodhën në, më. U hartua një dokument që u quajt. Në këtë dokument amerikanët shpallën dhe krijuan. Festa kombëtare e SHBA-së është. 5. Shëno me V alternativën e saktë: Deficiti i shtetit shkaktohet se: Hyrjet ishin më të mëdha se shpenzimet Hyrjet ishin më të vogla se shpenzimet Hyrjet ishin të barabarta me shpenzimet 110

111 6. Trego se kë përfaqësojnë numrat e paraqitur në dy skicat e mëposhtme: Libër mësuesi për tekstin Historia , 6 2, 5 3 4, Shëno me X kutinë në përkatëse ngjarjet që ndodhën para dhe prapa ekzekutimit të Robespierit: Nr. Ngjarjet Para Mbrapa 1 Ushtritë evropiane hynë në territorin e Francës 2 Shpërtheu lëvizja kundërrevolucionare 3 U krijua Komiteti i Shpëtimit publik 4 U vendos terroi Jakobin 5 U krijua ushtria popullore revolucionare 6 U arrit fitorja mbi armiqtë e brendshëm e të jashtëm 7 U vendos Direktorati 8 U vendos terrori i bardhë 8. Shëno alternativën e saktë: Ushtria franceze u prit në fillim si shpëtimtare, sepse: ~ Ishte e fortë ~ Luftonte kishën ~ Përkrahte protestantët ~ Godiste privilegjet e feudalëve ~ Përkrahte të varfrit 9. Përgjigju kërkesave të mëposhtme: Organi që zëvendësoi diktaturën jakobike u quajt. Gjenerali i ri që u emërua në ushtrinë franceze që vepronte në Italinë Veriore quhej. Masat që mori gjenerali i ri ishin: Ushtria austriake dhe italiane u thyen në vitin. Me qëllim që të goditej Anglia u organizua fushata në dhe Napoleoni u shpall. Në vitin 1804 Napoleoni e shpalli veten 111

112 10. Vendos datat dhe rendit ngjarjet sipas kronologjisë (radhës): Nr. Ngjarjet Data Renditja 1 Fushat në Rusi 2 Fushat në Spanjë 3 Fushat në Egjipt 4 Fushat në Itali 5 Fushat në Austri 6 Fushat në Gjermani 7 Beteja në Vaterlo 8 Beteja në Laipsik 11. Plotëso skemën: Përbërja e popullsisë në Amerikën Latine: Metisët Pjesa më e madhe gjendet E K I Z M M Mulatët Pjesa më e madhe gjendet 12. Arsyeto: A kishte demagogji në parullat që përdori Napoleoni gjatë fushatave në Evropë Cilat janë ato Argumento mendimin tënd. 13. Arsyeto: Si mendoni ju, si marrin pjesë qytetarët në drejtimin e shtetit 14. Arsyeto: Nga viti zbulo tri format e qeverisjes në Francë. Trego ndryshimin mes tyre. Ushtrimi Pikët

113 Testi III 1. Vendos lidhjet e sakta dhe plotëso skemën: Lëvizja për liri e pavarësi në Amerikën Latine u frymëzua nga: Ajo u udhëhoq nga Në të morën pjesë ~ Iluminizmi ~ Protestantizmi ~ Luteranizmi ~ Revolucioni francez ~ Kalvinizmi ~ Idetë e botës antike ~ Lufta e popullit amerikan për pavarësi ~ Luftërat bonapartiste 2. Plotëso tabelën: Nr. Vendet e çliruara Heroi që drejtoi luftën Shtetet që morën pjesë 1. Venezuela 2. Peruja 3. Argjentina 4. Kili 3. Plotëso skemën e mëposhtme dhe fjalitë në a dhe b : Pushtimet e Bonapartit sollën këto ndryshime: a. Të rimëkëmbet Evropa do të thotë. Pra, ajo të r. b. Periudha e viteve quhet Epoka e. 4. Plotëso tabelën krahasuese: Nr. Kërkesat Rilindja Iluminizmi Romantizmi 1. Koha e lindjes 2. Vendi i lindjes 3. Temat e preferuara 4. Fusha ku u zhvilluan 5. Figurat e shquara 113

114 5. Plotëso tabelën: Rezultatet e revolucioneve të vitit 1830 në Evropë. Nr. Vendet ku shpërtheu revolucioni Kërkesat Rezultatet 1. Francë 2. Belgjikë 3. Poloni 4. Austri 6. Itali 6. Plotëso tabelën krahasuese të revolucioneve të viteve 1830 e 1848 në Francë. Kërkesat Revolucioni i vitit 1830 Revolucioni i vitit 1848 Përmbysën Vendosën 7. Plotëso tabelën: Evropa sipas Kongresit të Vjenës: Shtetet që mbetën të copëtuara Perandoritë brenda të cilave kishte popuj të shtypur e të nënshtruar Kërkesa që shtroi problemi kombëtar Si quhet epoka 8. Plotëso skemën: Kancelari i Prusisë Ishte kancelar në vitet Rridhte nga shtresa e Nr. i shteteve përbërëse Gjermania përpara bashkimit Shtetet gjermane më të fuqishme A P Zotëronte: Shkruaj tri masat që mori Bismarku për forcimin e shtetit dhe të pozitës së tij: a. Rriti b. Pajisi c. Forcoi 114

115 10. Plotëso skemën: Romantikët kërkonin: Njeriu Kombi Nuk pranonin Nderonin 11. Bashko kuadratet me shigjeta në mënyrë që të mund të krijoni fjali të sakta: 1867 Ishte mbret i Hungarisë Vazhdoi përpjekjet për krijimin e shtetit të pavarur Bashkësunduese Austro-Hungaria U bëri lëshim hungarezëve Perandori Hungaria Kishte kushtetutën, parlamentin, flamurin e gjuhën e vet zyrtare 12. Lidh me shigjetë fjalitë e skemës: Dy botë të ndryshme në ekonomi. Vendet veriore ~ Vendet jugore ~ ~ Zhvillimi i industrisë e tregtisë ~ Ekzistenca e plantacioneve ~ Zhvillimi i skllavërisë zezake ~ Zhvillimi kryesisht i bujqësisë ~ Të lidhur me Anglinë ~ Skllavëria ishte e ndaluar ~ Ekzistonte krahu i lirë i punës ~ Kultivohej kryesisht pambuku 13. Arsyeto:Shumë historianë e kanë quajtur Lidhjen e Shenjtë si Xhandari i Evropës. A është i drejtë ky përcaktim 14. Arsyeto: Cila ishte pozita e skllevërve zezakë në Luftën Civile Ushtrimi Pikët

116 Testi IV 1. Plotëso tabelën duke treguar se çfarë tregojnë shekujt e vitet për Perandorinë Osmane: Shekujt/vitet XIV XVI XVII 1683 XVIII XIX Ngjarjet 2. Nënvizo alternativat e sakta: 1. Tregu i Perandorisë Osmane ishte: a) I ngushtë b) I paralizuar c) Fitimprurës d) Pa aftësi blerëse 2. Franca siguroi në Perandorinë Osmane ~ a) Tregun b) Ushtrinë c) Ndërtimet d) Bregdetin 3. Gjermania forcoi influencën në Turqi në vitin: a) 1860 b) 1865 c) 1870 d) Plotëso tabelën: Reformat e Tanzimatit: Në arsim Në ushtri Në gjykata Në ekonomi Rretho alternativën e saktë: 116 a. Popujt e pushtuar të Perandorisë Osmane: - Kundërshtuan revolucionin - Qëndruan indiferentë - Përkrahën revolucionin ~ Argumento alternativën e zgjedhur.

117 5. Bëj lidhjet e sakta me shigjetë: Formimi dhe forcimi i shtetit modern grek. Libër mësuesi për tekstin Historia ~ 1821 ~ 1822 ~ Ndihmuan revolucionin grek ~ 1829 ~ 1830 ~ ~ u shpall pavarësia e Greqisë ~ deri në këtë vit vazhdoi lufta ~ u njoh zyrtarisht pavarësia e Greqisë nga Turqia ~ u formuan organizata greke Shoqëria e miqve ~ filloi revolucioni në Peloponez ~ Franca, Anglia, Rusia e Austria 6. Plotëso vendet bosh: vendoset si themelues i shtetit modern grek. Ai erdhi në postin e presidentit në vitin. Ai bëri katër reforma shumë të rëndësishme që ishin: a. b. c. d. 7. Shëno tri tiparet që shprehin lindjen e shtetit të pavarur serb: a. b. c. 8. Plotëso skemën: Bullgaria provincë e Perandorisë Osmane: Bullgaria në shek. XIV u pushtua nga: Ajo administrohej sipas: Fusha bullgare furnizonte me: I gjithë territori ishte shpallur: Në qytetet ishte zhvilluar. Feja e bullgarëve ishte: 9. Plotëso vendet bosh: Dy ishin probleme të Lëvizjes Kombëtare Bullgare: a. dhe b. 117

118 10. Plotëso skemën: Partitë politike në Rumani ishin: Ata përfaqësonin: 11. Plotëso: Ndërtimi i Për forcimin e shtetit autonom shqiptar kërkohej: Bashkimi i Hartimi i Ndërtimi i Krijimi i 12. Plotëso emrat e udhëheqësve të Malit të Zi, shëno reformat që bënë ata, si rezultat i të cilave lindi një shtet i rregullt malazez: Pjetri II Njegosh Mori këto masa: Danilo II Bëri këto reforma: Arsyeto: Qëndrimi kontradiktor (përparimtar e reaksionar) i Turqve të Rinj. Argumento mendimin tënd. 14. Arsyeto: Krahaso Rumaninë me Greqinë dhe Bullgarinë. Çfarë elementi të përbashkët kanë ato në krijimin e shteteve të tyre të pavarura Ushtrimi Pikët

119 Testi V 1. Rretho alternativën e saktë: I ndryshuan faqen botës pas vitit 1859 a. Motori me avull b. Motori me djegie 2. Plotëso tabelat A dhe B: c. Dinamoja (motori elektrik) d. Avullorja e hekurudha A Nr. Viti Zbulimi Llamba elektrike B Nr. Zbuluesi Zblulimi 1. Vëllezërit Rait 2. Vaksina kundër tërbimit Shkruaj në vendet bosh shkaqet e rritjes së popullsisë: Shkaqet e rritjes së popullsisë 4. Shëno arritjet e lëvizjes popullore: a. Për orët e punës: b. Për pensionet e shërbimet: 5. Lidh me shigjetë përgjigjet e sakta: Vendet ku filloi rendi kushtetues ~ Vendet ku forcat e vjetra ishin ende të fuqishme ~ 6. Plotëso skemën: c. Për arsimin: d. Për mjekimin dhe kualifikimin: ~ Ekzistonin privilegjet e sundimtarëve ~ Demokracia kishte bërë hapa të vegjël ~ Fitoi demokracia ~ Parlamentet kontrollonin qeverinë ~ U rrit pjesëmarrja e qytetarëve në drejtimin e vendit ~ Nuk respektohej kushtetuta ~ Austro-Hungaria, Rusia, Turqia ~ U fuqizuan parlamentet ~ Ndihej forca e absolutizmit ~ Parlamentet ishin të dobëta ~ Vendi drejtohej me kushtetutë, e cila respektohej ~ SHBA, Angli, Francë Janë: Sigurojnë: Trustet: Zotërojnë: Caktojnë: Shmangin: 119

120 7. Plotëso hapësirat bosh dhe skemën: Në shekullin XIX, Anglia ishte vendi më. Tri ishin shkaqet kryesore: Anglia zotëronte, kishte dhe ishte Gjatë Epokës Viktoriane u zhvilluan: 8. Plotëso tabelën duke vendosur +: Nr. Kërkesa Partia Konservatore 1. Më parë quhej vigë 2. Më parë quheshin torë 3. Drejtoheshin nga: 4. Mbronin interesat e borgjezisë tregtare dhe industriale 5. Mbronin interesat e pronarëve të mëdhenj të tokave 6. Realizonte reforma demokratike 7. Mbështeste interesat koloniale 8. Reformat e tyre sollën përmirësimin e vazhdueshëm të jetës 9. Ndoqën politikën e izolimit të shkëlqyer 9. Plotëso tabelën: Zhvillimet politike në France. Partia Liberale Në 1906 u formua Nr. Pyetje Perandoria I Perandoria II 1. Kur u shpall 2. Kush ishte perandor 3. Kush u përmbys për të ardhur ata në pushtet 4. Kur u përmbysën 5. Më çfarë regjimi u zëvendësuan Shkruani reformat që ndërmori Bismarku: a. Në ekonomi: Ai krijoi Ai vendosi Ai mori monedhën Ai zhvilloi Ai kufizoi Prej tij Gjermania zuri b. Në ushtri: Ai modernizoi Ai krijoi

121 c. Në politikën e jashtme: Ai krijoi, që synonin Ai luajti Ai thirri d. Në reformat shoqërore: Ai nxori Doli ligji U vendosën Libër mësuesi për tekstin Historia Ndërto skemën: 12. Rretho alternativat e sakta: Shkaqet e zhvillimit të ekonomisë së SHBA-së: 1. Rusia ishte: a. Vend industrial b. Vend agrar c. Vend agraro-industrial 2. Fshatarësia ruse ishte: a. E lirë b. Gjysmë e lirë c. Bujkrobe d. Përbënte gjysmën e popullsisë 3. Fshatarësia ruse përbënte: a. Më pak se gjysmën e popullsisë b. 9/10 e popullsisë 13. Arsyeto: Punëtori lodhej më shumë kur ishte zot i veglës apo kur u bë shtojcë e saj Argumento mendimin tënd. 14. Analizo karikaturën duke treguar ku qëndron ironia e saj. Udhëzim: Ç përfaqësonte anija, figura impozante e Bismarkut dhe figura e zvogëluar e Vilhelmit II 121

122 Testi VI 1. Vendos në vendet bosh fjalët dhe datat që mungojnë: kasta, guvernator, raxha, sipaj, perla, 1613 dhe Kurora Britanike e drejtonte vendin me anë të një nëpunësi të emëruar. U krijua qendra e parë tregtare angleze. U zhvillua në Bombei Konferenca Pan-Indiane. Shoqëria indiane ishte e ndarë në shtresa të mbyllura. Princër indianë që drejtonin provincat. Thirrej nga anglezët për pasuritë që kishte. Indianë që morën pjesë në formimin e ushtrisë të krijuar nga anglezët. 2. Lidh me shigjetë përgjigjet e sakta: Shtresa përparimtare indiane ~ 3. Rretho alternativat e sakta: Kryengritjet e Boksierëve u drejtua kundër: Kryengritjet e Boksierëve shpërtheu më: a b c d ~ mohonte kulturën perëndimore ~ donte të hiqej dorë nga tradita ~ kërkonte krijimin e shtetit të pavarur indian ~ vlerësonte kulturën perëndimore ~ donte të rrëzonte çdo gjë që sollën kolonizatorët ~ ishte revolucionare a. sundimit të perandorit b. të huajve c. perandorit dhe të huajve Ajo u shtyp në vitin: a b c d Plotëso fjalët që mungojnë: Japonezët u detyruan të hapnin dyert. Kjo ndodhi në vitin. Qeverinë japoneze e detyroi. Më pas edhe shtete të tjera nënshkruan me qeverinë japoneze. 5. Plotëso tabelën: Japonia para reformave Ishte vend i prapambetur Popullsia ishte analfabete Fshatarët ishin të lidhur me pronën feudale Japonia ishte vend bujqësor Si u bë Japonia pas reformave U bë U vendos Fshatarët fituan U ndërtuan U zhvillua U përhap 122

123 6. Plotëso tabelën: Nr1 Shtetet koloniale Territoret ku formuan koloni 1. Holanda 2. Rusia 3. Franca 4. Anglia 5. Japonia 7. Plotëso tabelën tributë afrikane duke vendosur +: Nr1 Kërkesa Po Jo 1. Shkëmbenin prodhimet me monedha 2. Çdo familje kishte pronën e vet 3. Nuk i njihnin monedhat 4. Kishin krijuar qytetet e tyre 5. Prona ishte pasur e tribusë 8. Plotëso tabelën evropianët në Afrikë duke vendosur +: Nr. Kërkesa Shekujt XV-XVIII Shekulli XIX 1. Evropianët filluan të zbulonin Afrikën 2. Ata u vendosën në zonat bregdetare 3. Shkencëtarë, zbulues e misionarë filluan të zbulojnë brendinë e Afrikës 4. Evropianët filluan pushtimet ushtarake të territoreve afrikane 9. Plotëso skemat A, B, C: Arritjet në qytetërimin perëndimor. A. Jeta politike mori pamje të re U hartuan U fuqizuan U kufizua B. Njerëzit ndiheshin më të lirë Flisnin hapur për Filloi lëvizja Dhe lëvizja feministe në: C. Jeta bëhej më e hapur Filloi hapja e Ai qortonte Ato u detyruan të bënin 123

124 10. Trego tri elementet themelore të ekonomisë kapitaliste, duke plotësuar skemën: Ekonomia kapitaliste mbështetej në: 11. Lidh me shigjetë përgjigjet e sakta: Feja ~ Racizmi ~ Evolucioni ~ Fosilet ~ ~ Zhvillimi i ngadalshëm nga niveli më i ulët te më i larti. ~ Natyra dhe njeriu janë krijuar jo nëpërmjet evolucionit. ~ Gjurmë të ngurtësuara të gjallesave që kanë jetuar miliona vjet më parë. ~ Popujt e racat nuk janë të barabartë. Ata ndahen në të aftë e të paaftë. 12. Plotëso tabelën: Nr. Interesat që ndeshen mes shteteve Shtetet të cilat u ndeshen interesat 1. Forcimi i ndikimit në Ballkan 2. Pasojat që kishte sjellë lufta Franko Prusiane 3. Vendosja për liri e pavarësi 4. Luftërat për liri dhe pavarësi 13. Arsyeto: Ç ndryshim kishte nacionalizimi i shek. XIX me atë të shek. XX 14. Arsyeto: Çfarë sjell një shtyp i lirë A duhet të jetë ai i tillë Ushtrimi Pikët

125 Historia 8 125

126 126

127 127

128 128

129 129

130 130

131 131

132 132

133 133

134 KREU I BOTA NË FILLIM TË SHEKULLIT XX. LUFTA I BOTËRORE Mësimi 1 Tema: Fuqitë botërore në një baraspeshë të vështirë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë dhe të tregojë kuptimin e shteteve të reja dhe shteteve të vjetra. Të zbërthejë termin baraspeshë e vështirë. Të analizojë veçoritë e Revolucionit II Industrial. Të argumentojë krijimin e blloqeve ushtarake. Mjetet: tekst, hartë. Koncepte kryesore: shtete të reja, Perandoria Gjermane, mbretëria italiane, Revolucioni i Dytë Industrial, baraspeshë, një vend me diell, aleancë ushtarake, Antanta, Aleanca Trepalëshe ose Blloku Qendror. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Shpjegim Realizimi i kuptimit Punë në grupe Reflektimi Kontrolli i njohurive Zhvillimi i mësimit Evokimi: Shpjegim. Hapi I. Nisur nga fakti që është ora e parë e mësimit, mësuesi/ja bën një përshkrim të përmbledhur të tërë lëndës. Informohen nxënësit se periudha që do të studiojnë përfshin fundin e shekullit XIX dhe deri në ditët tona. Hapi II. Mësuesi/ja përcakton gjashtë etapat kryesore: 1. Evropa në prag të Luftës I Botërore. 2. Evropa dhe Lufta I Botërore. 3. Rrjedhojat e Luftës I Botërore dhe situata e re në Evropë. 4. Lufta II Botërore. 5. Krijimi i dy blloqeve politike-ushtarake. 6. Rrëzimi i komunizmit dhe triumfi i demokracisë. Pasi mësuesi/ja bën shpjegimin e lëndës, udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës. Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe me nga tre nxënës secili. Çdo grupi i jepen udhëzimet përkatëse. Grupi I. Ka për detyrë të ilustrojë në hartë se cilat ishin shtetet kryesore në Evropë para vitit 1870-të dhe me sa shtete u shtua harta pas këtij viti. (Të bëhet rikonfigurimi i hartës së Evropës). Grupi II. Cilat qenë veçoritë e Revolucionit II Industrial dhe cilat shtete përfshiu ai Grupi III. Tregon pse filloi rivaliteti midis shteteve të reja dhe atyre të vjetra, si dhe jep argumente të rivalitetit mes këtyre shteteve. Pasi mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe, nxënësit përgatitin pyetjet pasi kanë lexuar mësimin. Grupi i parë. Ky grup duhet ta paraqesë detyrën me dy harta krahasuese, ashtu siç është shpjeguar në libër. Grupi i dytë. Mësuesi/ja mund të realizojë këtë skemë, pasi nxënësit të kenë mbaruar. 134

135 Shpikjet e reja çuan Shtete të vjetra Revolucioni Industrial Shtetet e reja zhvillimi i ekonomisë: { bujqësisë tregtisë industrisë ndërlidhja komunikacioni { zhvillimi i kushteve të jetesës 1. zhvillimi i flotës detare 2. modernizimi i forcave ushtarake Grupi i tretë. Shkruan në dërrasë të zezë dy aleancat dhe shtetet që morën pjesë në to. Reflektimi: Kontrolli i njohurive. Falë skemave të sakta dhe të thjeshta të ndërtuara në libër, mësuesi/ja udhëzon nxënësit t`i plotësojnë ato duke i komentuar bashkë me mësuesen/in ose me përfaqësuesin e grupit. Në fund, nxënësit argumentojnë shprehjen gjermane: Të kemi dhe ne një vend me diell. Mësimi 2 Tema: Epoka e bukur. Besimi te zhvillimi. Lëvizja qytetare e punëtore Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë ndryshimet që pësoi ekonomia dhe jeta pas vitit 1870-të. Të nënvizojë rëndësinë e lëvizjes qytetare dhe të zbërthejë përmbajtjen e saj. Të argumentojë periudhën pas 1870, si epokë e bukur dhe plot shpresa për të ardhmen. Të analizojë organizimin e klasës punëtore në shkallë kombëtare dhe ndërkombëtare. Mjete: teksti. Koncepte kryesore: lëvizje qytetare, lëvizje punëtore, sindikata, parti politike, Internacionalja I, 1 Maji. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikim me terma paraprakë Realizimi i kuptimit Ditari dypjesësh Reflektimi Diskutim Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë këto fjalë: zhvillim ekonomik lëvizje qytetare kushtetutë lëvizje punëtore sindikatë Pasi mësuesi/ja i shkruan në tabelë kërkon nga nxënësit të bëjnë lidhjen me mësimin e ditës. Për t`u ardhur në ndihmë nxënësve, mësuesi/ja nxit me pyetje: - Çfarë solli Revolucioni Industrial (Zhvillimin ekonomik.) - Si u pasqyrua zhvillimi ekonomik (Në përmirësimin e jetës.) 135

136 - A mos ka të bëjë zhvillimi ekonomik me rritjen e shpresës për jetë më të mirë - A mos kërkojnë qytetarët dhe punëtorët të drejta dhe liri, që nuk ishin pasqyruar në kushtetutë - Si u organizuan punëtorët Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Pra, mësuesi/ja e ndan tabelën në dy pjesë, ndërkohë udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës. Pasi nxënësit lexojnë mësimin, mësuesi/ja i udhëzon ata ta ndajnë fletën në dy pjesë, njëlloj si tabela në dërrasë: Fjalë, Fjali Zhvillim ekonomik Lëvizje qytetare Lëvizje feministe Emiliana Paker Lëvizja punëtore Komenti 1. modernizimi 2. mekanizimi i bujqësisë 3. ulja e papunësisë dhe varfërisë 4. zbulimet e reja shkencore 5. u shtuan rajonet qytetare industriale 6. u rrit shpresa për një jetë më të mirë në të ardhmen { 1. Liria e fjalës 2. Liria e shtypit 3. Liria e votës 4. Liria e mbledhjes 5. Liria e protestës 6. Liria e arsimimit (pavarësisht nga statusi i individit, ngjyra, vlera apo gjinia etj). 1. barazi me burrat 2. e drejta e votës 3. arsimimi 4. e drejta për të ndjekur profesione të ndryshme 1. Krijoi në Angli Bashkimin social e politik të grave. 2. Punoi shumë që gratë të fitonin të drejtën e votës. Zhvillimi i industrisë qytetare. Rritja e numrit të punëtorëve. Punëtorët donin më tepër të drejta. Shoqatat sipas profesionit: (sindikata) 1. organizuan greva 2. organizuan demonstrata Ishin kundër shtetit dhe pronarëve Qëllimet e demonstratave: a) rritja e rrogës b) përmirësimi i kushteve të punës dhe të banimit c) sigurimi i jetës, arsimimit, si dhe ulja e orarit të punës Mësuesi/ja te kolona I shkruan zhvillimi ekonomik, ndërkohë kërkon nga nxënësit të përcaktojnë këtë term, duke u nisur nga të dhënat e mësimit, të cilat pasi thuhen nga nxënësit pasqyrohen në kolonën II. Mësuesi/ja te kolona I shkruan lëvizja qytetare dhe drejton pyetjen. - Cilat qenë të drejtat që kërkonte lëvizja qytetare (Të drejtat e mohuara nga kushtetuta) - Cila qe përmbajtja e lëvizjes feministe - Pse rritej vazhdimisht numri i punëtorëve - Ç`kërkonin punëtorët - Ç`ishin sindikatat - Çfarë krijoi bashkimi i partive të vendeve të ndryshme Partitë politike Angli Gjermani Francë Internacionalja I dhe II 1 Maji Dita e Punëtorëve 136

137 Pra, mësuesi/ja pasi shkruan në kolonën I lëvizja punëtore, u drejton nxënësve pyetje dhe pret prej tyre të plotësojnë kolonën II. Në këtë kolonë mësuesi/ja rendit hap pas hapi tiparet e saj që nga organizimet e para e deri në organizimin e partive politike të punëtorëve. Falë skemës, nxënësit do ta kenë më të lehtë të mbajnë mend faktet kryesore. Reflektimi: Kontrolli i njohurive. Hapi I. Nxënësit plotësojnë ushtrimet 1-4 të tekstit. Hapi II. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të krahasojnë lëvizjen qytetare me atë feministe. - Pse lindi nevoja e një lëvizjeje dhe cilat qenë rrugët që ndoqi ajo për t`u realizuar - A pati si finalizim lëvizja feministe mbajtjen e të drejtave në kushtetutë Mësimi 3 Tema: Shkaku, preteksti dhe fillimi i Luftës së Parë Botërore ( ) Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë zonat ku përplaseshin interesat e shteteve të ndryshme. Të ndërtojë një hartë ku të pasqyrohen me ngjyra zonat e konfliktit. Të argumentojë faktin pse shtetet zgjodhën rrugën e militarizimit. Mjete: hartë, figura të Franc Ferdinandit, libri Ushtari i mirë Shvejk. Koncepte kryesore: përplasje interesash, aleanca ushtarake, Blloku Qendror, Antanta, zona influence, nëna dhe mbrojtësja e shteteve, nacionalizëm i skajshëm, shovinizëm, patriotizëm. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit Punë individuale Reflektimi Diskutim Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja në dërrasën e zezë shkruan Lufta e Madhe, ndërkohë pret sugjerime nga nxënësit. Pra, mësuesi/ ja plotëson me ide ose fakte të paraqitura nga nxënësit. u zhvillua në Evropë filloi në 1914 zgjati 4 vjet solli dëme të mëdha Lufta e Madhe u vranë shumë njerëz armatime shkatërrime Franc Ferdinand Mësuesi/ja mund të ndihmojë në plotësimin e fjalës duke dhënë ose sugjeruar fakte që kanë të bëjnë me mësimin. 137

138 Realizimi i kuptimit: Punë individuale. Hapi I. Mësuesi/ja shpërndan te nxënësit hartat memece dhe i udhëzon ata të lexojnë pjesën e parë të mësimit. Pasi nxënësit mbarojnë së lexuari, mësuesi/ja i udhëzon të plotësojnë hap pas hapi hartën memece, duke i bashkëngjitur një ngjyrë një territori, ku interesat përplaseshin. Pasi nxënësit të plotësojnë hartën memece, ata ndërkohë krijojnë dhe idenë e blloqeve politiko-ushtarake. Hapi II. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën e dytë të mësimit, ku ata do të rendisin shkaqet e sakta, të cilat e çuan Evropën në prag lufte dhe më pas në zhvillimin e Luftës I Botërore. Mësuesi/ja shtron pyetjen: - Cilat ishin problemet që shqetësonin Evropën 1. Problemet territoriale brenda Evropës. 2. Problemet territoriale jashtë Evropës (kolonitë). 3. Problemet me karakter autonom. Hapi III. Mësuesi/ja shtron pyetjen e dytë: - Cilat qenë mënyrat që menduan shtetet evropiane për zgjidhjen e këtyre problemeve 1. probleme territoriale brenda Evropës (sfera influencë) 1. militarizimi modernizimi i flotës dhe ushtrisë 2. probleme me karakter kombëtar në Turqi A-H 3. probleme territoriale jashtë Evropës (kolonitë) { nacionalizmi i skajshëm 2. propaganda shovinizmi mbrojtja e pavarësisë dhe lirisë Hapi IV. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të tregojnë ngjarjen, e cila çoi në shpërthimin e Luftës I Botërore, si dhe të përcaktojnë datën e fillimit të saj. Reflektimi: Diskutim. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që duke u nisur nga dijet e marra në klasë të bëjnë dallime midis patriotizmit, nacionalizmit dhe nacionalizmit të skajshëm. Kjo do t i ndihmojë ata të kuptojnë mobilizimin e popujve që bënë qeveritë e interesuara për zgjidhjen e problemeve të ndryshme të Evropës nëpërmjet luftës. Nxënësit vlerësojnë dhe analizojnë forcën e nacionalizmit, si dhe në çfarë mënyre (pozitive apo negative) u përdor ai. Detyrë shtëpie. Kërkesa e dytë në faqen 7, te Fletorja e punës. 138

139 Mësimi 4 Tema: Zhvillimi i luftës dhe përfundimi i saj Libër mësuesi për tekstin Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të zbërthejë përmbajtjen e Planit Shlifen (Plani i Luftës Rrufe) duke treguar etapat e planit dhe dështimin e tij. Të përcaktojë frontet e luftës që ekzistonin në vitin Të nënvizojë faktorët që çuan në dështimin e Planit të Luftës Rrufe. Të analizojë karakterin e Traktatit të Fshehtë të Londrës. Të tregojë se ç lidhje kishte Traktati i Fshehtë i Londrës me vendin tonë. Mjetet: teksti, hartë, figura të marra nga interneti që paraqesin pamje të Luftës I Botërore. Koncepte kryesore: Plani Shlifen ose Plani i Luftës Rrufe, Fronti Perëndimor, Fronti Lindor, beteja e Marnës, llogore, shtet neutral, Traktati i Fshehtë i Londrës, bllokadë detare, vija e frontit, luftë pozicionale. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikim me terma paraprakë Realizimi i kuptimit Parashikim me terma paraprakë Reflektimi Rrjeti i merimangës Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë Plani Shlife, më pas rendit disa figura të cilat kanë lidhje me mësimin. (Këto figura janë: Plani Shlifen, hartë e Evropës, hartë e betejës së Marnës, figura ku tregohen llogoret, hartë ku tregohet Italia; të cilat gjenden te libri i nxënësit.) Duke vendosur këto figura, mësuesi/ja i ngjit në dërrasën e zezë dhe nxit nxënësit me pyetje. P.sh.: - Çfarë lidhjesh mund të ketë Plani Shlifen me mësimin - Çfarë domethënieje ka beteja e Marnës - A kanë të bëjnë llogoret me mënyrën si luftonin në atë kohë - Ç rol mund të ketë pasur Italia në Luftën I Botërore Pasi mësuesi/ja drejton këto pyetje i udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin. Realizimi i kuptimit: Parashikim me terma paraprakë. Pasi nxënësit kanë lexuar mësimin, mësuesi/ja drejton pyetjen. - Ç lidhje ka Plani Shlifen me mësimin e ditës Hapi I. Plani Shlifen Plani i Luftës Rrufe dy faza Fronti Perëndimor (pushtohet Franca dhe izolohet Anglia) Fronti Lindor (sulmohet Rusia dhe më pas Anglia) Këto mësuesi/ja i plotëson pasi merr sugjerime nga nxënësit. Hapi II. Mësuesi/ja vendos në tabelë hartën e Evropës. Ç lidhje ka harta e Evropës me mësimin Paraqitja e hartës do t i ndihmojë nxënësit të përcaktojnë dy frontet kryesore dhe vendosjen e trupave ushtarake. Nxënësit: Dy fronte të luftimeve: Fonti Perëndimor (Franca) dhe Fronti Lindor (Rusia). 139

140 Hapi III. Sërish mësuesi/ja drejton pyetjen: - Çfarë domethënieje ka beteja e Marnës Mësuesi/ja tregon hartën e betejës së Marnës, e cila ndodhet te teksti i nxënësit. Kjo do t i ndihmojë nxënësit të kuptojnë më qartë mënyrën që zgjodhën gjermanët për të pushtuar Francën (fortifikimi i frontit franko-gjerman), (kalimi gjerman nga Belgjika, beteja e Marnës). Nxënësit: Beteja e Marnës i dha fund shpresave për një përfundim të shpejtë të luftës, pushtimin e Francës dhe dështimin e Luftës Rrufe. Hapi IV. Edhe në këtë hap, mësuesi/ja u shpjegon nxënësve figurën e librit, ku paraqiten llogoret e hapura në vijën e frontit. Ai/ajo drejton këtë pyetje: - Çfarë lidhjeje ka figura (llogoret) me mësimin Kjo do t`i ndihmojë nxënësit të kuptojnë se faza e luftës u kalua nga lufta ofensive në llogore, pra në luftë pozicionale mbrojtëse. Hapi V. Mësuesi/ja vendos në tabelë hartën e Italisë dhe drejton pyetjen: - Ç rol luajti Italia në Luftën I Botërore Kjo do t i ndihmojë nxënësit, që në radhë të parë, të freskojnë idenë se cilat qenë shtetet që përbënin Bllokun Qendror. - Pse Italia hezitoi të hyjë në luftë në krah të Austro-Hungarisë dhe Gjermanisë - Cila qe përmbajtja e Traktatit të Fshehtë të Londrës dhe hapjes së frontit Pra, mësuesi/ja nëpërmjet hartës realizon tri qëllime të mësimit. Blloku Qendror Itali Austro-Hungari Gjermani nuk u pyet nga Gjermania dhe Austro-Hungaria Itali, Antanta Territoret e Austro-Hungarisë Shqipërisë Fronti Jugor midis Italisë dhe Austro-Hungarisë Reflektimi: Rrjeti i merimangës. Mësuesi/ja e organizon klasën në formë rrethi. Nxënësit mendojnë diçka të rëndësishme mbi mësimin. Nxënësi që hedh idenë i drejtohet një shoku tjetër, në mënyrë që të formohet një rrjet idesh. Kështu nxënësit hedhin ide të rëndësishme mbi mësimin, pra formohet një rrjet merimange. 140

141 Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Stuhi mendimesh Punë në grupe Turi i galerisë Libër mësuesi për tekstin Historia KREU II TRAKTATET E PAQES DHE PROBLEMET E PAZGJIDHURA TË PASLUFTËS Mësimi 1 Tema: Konferenca e Paqes dhe krijimi i Lidhjes së Kombeve Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë dy qëndrimet kryesore që u mbajtën në Konferencën e Paqes. Të ilustrojë vendimet e Konferencës së Paqes në hartën politike të Evropës. Të demonstrojë skemën e organizimit të Lidhjes së Kombeve. Të argumentojë se paqja e vendosur nga konferenca qe një paqe e gabuar dhe ndëshkuese. Të argumentojë vlerat e propozimit amerikan. Mjetet: teksti, hartë. Koncepte kryesore: shtete fajtore, Konferenca e Paqes, Lidhja e Kombeve, Asambleja e Përgjithshme. Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja në dërrasën e zezë shkruan Konferenca e Paqes dhe pret sugjerimet e nxënësve. Për t`u ardhur në ndihmë atyre ilustrohet me shembuj: p.sh., mësuesi/ja sugjeron se ka pasur konflikt të armatosur. Ai/ajo shkruan në tabelë fjalët kyç të mësimit: vlerësimi i dëmeve ndalimi i luftërave në të ardhmen Konferenca e Paqes konflikt i armatosur vendosja dhe forcimi i paqes blloqe ushtarake të mundur dhe fitues Mësuesi/ja pyet nxënësit: - Cili mund të jetë synimi i një Konferenceje Paqeje Nxënësit përgjigjen: Ndalimi i luftërave në të ardhmen dhe vendosja e paqes. Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe, ku çdo grup paraqet një përfaqësues. Grupi I. Ka për detyrë të ilustrojë dy qëndrime, që u mbajtën në Konferencën e Paqes në Versajë. Punën e grupit të parë mësuesi/ja e ndan në tre hapa. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të shohin figurën e Konferencës së Paqes në libër. Nxënësit do të shënojnë vendin ku u mbajt Konferenca e Paqes, si dhe shtetet që morën pjesë në të. 141

142 Mesuesi/ja u tregon nxënësve foton e presidentit Uillson që ndodhet në libër. Nxënësit do të shënojnë qëndrimin që mbajti presidenti amerikan, katërmbëdhjetë pikat e programit të tij, si dhe qëndrimin ndaj shteteve që humbën. Është mirë që mësuesi/ja të sjellë në klasë flamujt e Francës, Anglisë, Italisë. Nxënësit paraqesin qëndrimin e tri shteteve ndaj atyre që humbën. Grupi II. Ka për detyrë të tregojë dhe të ilustrojë se cilat qenë vendimet e Konferencës së Paqes dhe si këto vendime u ilustruan në hartën politike të Evropës. Ky grup ndahet në tri pjesë. Pjesa e parë, nxjerr vendimet e Konferencës së Paqes në Versajë, si p.sh., U shpërbënë tri perandori: Gjermane, Austro-hungareze dhe ajo Turke. Pjesa e dytë, do merret me krijimin e shteteve të reja, si: Finlanda, Estonia, Lituania, Polonia, Çekosllovakia, Austria, Hungaria dhe Jugosllavia. Gjithashtu, ky grup paraqet hartën memece me shtetet e reja. Pjesa e tretë, flitet për dëmshpërblimet që do të paguanin shtetet e humbura. Grupi III. Nxënësit nëpërmjet figurës së presidentit Uillson përcaktojnë ideatorin e Lidhjes së Kombeve. Gjithashtu, edhe nëpërmjet figurës së Lidhjes së Kombeve paraqesin organet përbërëse dhe mënyrën e organizimit të saj: 1. Asambleja e Përgjithshme (të gjithë anëtarët) 2. Këshilli Sektori i Përgjithshëm Nxënësit përcaktojnë qëllimin e Lidhjes së Kombeve. Mësuesi/ja gjithashtu mund të paraqesë para nxënësve edhe figurat e tre flamujve: Rusisë, SHBA-së, Gjermanisë. Nëpërmjet kësaj figure nxënësit përcaktojnë shtetet, të cilat nuk morën pjesë në Lidhjen e Kombeve. Reflektimi: Turi i galerisë. Në sajë të numrit të figurave dhe punës së nxënësve është krijuar një formë ekspozite, ku mësuesi/ja bën përgjithësimin e mësimit duke filluar që nga dy qëndrimet që mbajtën shtetet fituese ndaj atyre që humbën, vendimet e Konferencës së Paqes, ndryshimet në hartën politike të Evropës, si dhe lindjen e Lidhjes së Kombeve. Detyrë shtëpie. Nxënësit plotësojnë hartën memece: Evropa para vendimeve të Konferencës së Paqes dhe Evropa pas Konferencës së Paqes. 142

143 Mësimi 2 Tema: Rrjedhojat e Luftës së Parë Botërore Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të pasqyrojë gjendjen e Evropës pas Luftës I Botërore. Të argumentojë pozitën e Evropës si vend importues. Të analizojë grafikun e pasqyruar në libër. Mjete: teksti. Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Stuhi mendimesh, diskutim Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Lapsat në mes Libër mësuesi për tekstin Historia Koncepte kryesore: humbje njerëzore, vështirësi ekonomike, rrënim i qendrave urbane e industriale. Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh, diskutim. Nxënësit marrin informacione të ndryshme, kështu që mësuesi/ja e ka më të lehtë të diskutojë se cilat qenë pasojat e Luftës së parë botërore. Ai/ajo shtron pyetjet për nxënësit: - Cilat ishin shkaqet që çuan në fillimin e Luftës së Parë Botërore - Cilat janë pasojat që ka lënë Lufta e Parë Botërore - Pse u zhvillua ajo Realizimi i kuptimit: Marrëdhëniet pyetje-përgjigje. Ky mësim nuk përbën ndonjë vështirësi të madhe, kështu që mësuesi/ja udhëzon nxënësit të shkruajnë në fletore pikat kryesore të mësimit dhe u drejton atyre pyetjet: - Cilat qenë humbjet njerëzore - Cilat qenë pasojat ekonomike dhe pse themi që Evropa u kthye në vend importues nga eksportues që ishte në fillim - Si shpërthyen pakënaqësitë në Evropë Pasi nxënësit përgjigjen për pyetjet e mësipërme, mësuesi/ja u kërkon të tjerëve të analizojnë skemën e librit, si dhe të paraqesin figura që tregojnë territoret urbane dhe industriale të shkatërruara. Reflektimi: Lapsat në mes. Nxënësit mund të grupohen në 3-4 grupe, ku një nxënës hedh një fakt dhe lë një laps. Pasi nxënësit hedhin disa ide, mësuesi/ja shkon dhe merr një laps dhe kërkon nga nxënësit që të tregojnë idenë që lidhet me këtë laps (shokun). 143

144 Mësimi 3 Tema: Prirjet kryesore të zhvillimit gjatë viteve Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të ilustrojë pesë fazat e zhvillimit të ekonomisë evropiane dhe të SHBA-së. Të argumentojë tri prirjet politike kryesore në Evropë. Të analizojë qëllimin e krijimit të partive komuniste në Evropë. Mjete: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi teksti. Koncepte kryesore: rindërtimi i ekonomisë, lulëzimi ekonomik, kriza ekonomike, superprodhimi, Rusia komuniste, diktaturë e djathtë, diktaturë e majtë. Zhvillimi i mësimit Stuhi mendimesh Ruaje fjalën e fundit për mua Rrjet diskutimi Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë fjalën ekonomi politike dhe kërkon nga nxënësit të japin sugjerime se çfarë lidhjeje mund të kenë këto fjalë me mësimin e ditës. Për t`u ardhur në ndihmë nxënësve, mësuesi/ja i nxit me pyetjet: - Si reagoi ekonomia evropiane pas Luftës I Botërore - A dëshironte Evropa të rimerrte rolin e saj si vend eksportues - A kishte shpresë për lulëzim ekonomik të Evropës - Çfarë prirjesh politike mendoni se mund të shfaqeshin në Evropë lulëzim konfliktesh koloni rënie ekonomi politikë ekstrem i majtë rindërtim shpresë ekstrem i djathtë Realizimi i kuptimit: Ruaje fjalën e fundit për mua. Kjo metodë nxit nxënësit të mendojnë rreth asaj që lexojnë ose dëgjojnë, duke i bërë më aktivë gjatë orës mësimore. Gjithashtu, ndihmon nxënësit të gjejnë fjalët kyç me anë të të cilave zbërthejnë mësimin. Gjatë zbatimit të kësaj metode mësimi kalon në pesë faza. Hapi I. Nxënësit lexojnë dhe gjejnë 1-2 pjesë që u duken më interesante. Për t ia lehtësuar punën nxënësit, mësuesi/ja e ndan mësimin në dy ose tri pjesë, ose nëse mësimi është i lehtë, si mësimi në fjalë, nuk e ndan në pjesë. Hapi II. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të shkruajnë në fletore pjesën që zgjodhën. P.sh., në pjesën e parë Fazat e ekonomisë evropiane dhe të SHBA-së, nxënësi zgjedh: rindërtimi lulëzimi kriza. 144

145 Hapi III. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që për pjesët që kanë zgjedhur të shkruajnë komentin. - Çfarë lidhjeje ka pjesa që keni zgjedhur me mësimin e ditës Hapi IV. Mësuesi/ja cakton një nxënës nga klasa dhe e udhëzon të tregojë atë që ka zgjedhur, që mund të jetë një figurë e librit, fjalë ose fjali e mësimit. Ndërkohë, nxënësit e tjerë e shohin dhe e komentojnë. Kjo fazë (hap) ndihmon në krijimin e një klime të përshtatshme diskutimi në klasë. Hapi V. Pasi mbarohet së diskutuari, nxënësi që u caktua nga mësuesi/ja ngrihet dhe thotë fjalën e fundit, pse kishte zgjedhur atë figurë, fjalë ose fjali. Pra, nëpërmjet realizimit të këtyre hapave nxënësi jo vetëm që vihet në punë (leximi i tekstit), por dhe mundohet të zbulojë fjalët kyç, me anë të të cilave zbërthehet mësimi, të cilit i përforcohen këto fjalë kyç nga diskutimi dhe përçohen te të tjerët në mënyrë analitike. Koncepte kryesore (në pjesën tjetër të mësimit): përplasjet e Rusisë komuniste me vendet kapitaliste, diktaturat e djathta, konflikt, koloni, kolonizator. Reflektimi: Rrjet diskutimi. Mësuesi/ja u drejton nxënësve një pyetje të hapur (pyetje që pranon përgjigje pozitive ose negative), e cila prek drejtpërdrejt thelbin e çështjes që trajtohet në tekst. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të ngrenë dorën ata që janë pro dhe më vonë ata që janë kundër. Kështu nxënësit formojnë dy grupe. Ndërkohë, mund të ketë dhe një grup të tretë, përfaqësuesit e të cilit ende nuk e kanë pozicionuar veten. Ata shfaqen pasi kanë dëgjuar argumentet e dy grupeve. Pro A pati rol kriza ekonomike në shfaqjen e forcave të ekstremit të djathtë Kundër Përfundimi: 145

146 KREU III DIKTATURA, TOTALITARIZMI KOMUNIST E FASHIST Mësimi 1 Tema: Përmbysja e regjimit carist në Rusi. Vendosja e plotë e regjimit totalitar komunist Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë realitetin që solli Revolucioni i Shkurtit më Të listojë gabimet e qeverisë së përkohshme. Të shpjegojë se çfarë ishin sovjetët. Të zbërthejë përmbajtjen e parullave të Leninit. Të përshkruajë zhvillimin e Revolucionit të Tetorit më Të argumentojë masat që mori qeveria e re e udhëhequr nga Lenini. Të argumentojë ashpërsinë e shtetit sovjetik e diktaturën e proletariatit. Të analizojë periudhën staliniste, si kulmi i diktaturës së proletariatit. Të argumentojë ç është kulti i individit e si krijohej ai. Mjetet: teksti, hartë e BRSS-së, figurat e Leninit, Stalinit, e flamurit sovjetik, si dhe figura me pamje nga gulakët, libri Ferma e kafshëve. Koncepte kryesore: Car Nikolla II, abdikoi, Paqe, bukë, tokë, rënia e monarkisë absolute, Revolucioni Demokratik i Shkurtit, qeveri e përkohshme, republikë e përkohshme, republikë bolshevike, Partia Komuniste, Vladimir Iliç Uljanovi (Lenin), sovjetë, Pallati i Dimrit, diktaturë proletariati, Republika Sovjetike, nacionalizimi i industrisë, armata e kuqe, armata e bardhë, Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike (BRSS-ja) ose Bashkimi Sovjetik (BS-ja), polici sekrete, regjim totalitar komunist, Josif Visarianoviç Xhungazhvili (Stalini), kampet e punës së detyruar (gulakët), kulti i Stalinit. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikim me terma paraprakë Realizimi i kuptimit Dora e fshehtë, punë në grupe Reflektimi Turi i galerisë Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja vendos në dërrasën e zezë këto figura (flamurin e BRSS-së, figurën e Car Nikolla II) dhe ndërkohë udhëzon nxënësit të përqendrohen te figurat e librit, faqe 30-31: figurën e Leninit dhe Stalinit, si dhe hartën e BRSS-së. Për të ndihmuar nxënësit të dinë se për çfarë flitet në mësim, mësuesi/ja drejton pyetje ndaj tyre: - Cilit shtet i përket ky flamur - Ç rol mund të ketë luajtur Car Nikolla II në fatin e Rusisë - Kush ka dëgjuar nga ju për Leninin Çfarë të reje solli ai në Rusi - Nisur nga hartat e kaluara memece të Evropës që keni punuar, shikoni ndonjë veçori te këto harta - Si e kuptoni fjalën kulti i individit Pasi mësuesi/ja u drejton këto pyetje nxënësve, për të krijuar atmosferën e duhur, i udhëzon ata të lexojnë mësimin. 146

147 Realizimi i kuptimit: Dora e fshehtë, punë në grupe. Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe, me 7-8 nxënës dhe përcakton detyrat që duhet të plotësojnë nxënësit. Për t`i ardhur në ndihmë nxënësve që paraqitja e tyre të jetë sa më e mirë, mësuesi/ja shpërndan figura të caktuara që lidhen me çdo grup. Grupi I. Tregoni situatën që ekzistonte para Revolucionit të Tetorit. Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit që të shohin figurën e ushtarëve rusë, te Historia 8, faqe 29. Kjo figurë do t`i ndihmojë nxënësit të njihen me vështirësitë që Lufta I Botërore solli për popullin rus dhe ushtrinë ruse. Nxënësit krijojnë idenë se pakënaqësitë më të mëdha vinin nga organizimi i keq i luftës. Është mirë që të vendoset edhe figura e Car Nikollës II, nëse mësuesi/ja e ka atë. Kjo figurë ndihmon nxënësit në radhë të parë të përcaktojnë sistemin qeverisës që sundonte në Rusi, cili qe udhëheqësi i tyre, kush e udhëhoqi kryengritjen në shkurt të 1917 në Shën Peterburg dhe vendosjen e një regjimi të ri (republikë) pas largimit të Nikollës II. Grupi II. Veprimtaria e qeverisë së përkohshme, përmbajtja e saj dhe vendosja e diktaturës së proletariatit. Mësuesi/ja fillimisht u kërkon nxënësve të grupit të dytë të ndajnë një dyfletësh në tri kolona. Në kolonën e parë të shkruajnë togfjalëshin qeveri e përkohshme, në të dytën dëshirat e popullit rus, ndërsa në kolonën e tretë mësuesi/ja vendos figurën e Leninit. Qeveria e Përkohshme Dëshirat e popullit rus Lenini Vendoset figura e Leninit Hapi I. Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen e parë së cilës duhet t i përgjigjen. - Cilat qenë kërkesat e popullit rus, çfarë fatkeqësish e shqetësonin atë Fillimisht nxënësit plotësojnë kolonën e mesit dhe njëkohësisht paraqesin situatën reale që ekzistonte në Rusi pas rënies së monarkisë absolute. Hapi II. Mësuesi/ja orienton përsëri duke drejtuar pyetjen: - Cilat qenë masat që mori qeveria e përkohshme dhe a dhanë efekt ato Pas kësaj pyetjeje nxënësit punojnë në kolonën e parë, ku paraqesin masat e marra nga Qeveria e Përkohshme. Hapi III. Mësuesi/ja orienton përsëri: - Cili grupim politik propagandoi në zgjidhjen e problemeve të popullit rus dhe çfarë masash mori Nxënësit punojnë me kolonën e tretë. Qeveria e Përkohshme Dëshirat e popullit rus Lenini - shpalli lirinë e fjalës - lirinë e shtypit - lirinë e fesë - të drejtën elektorale - të vazhdohej lufta - urrente luftën - donte paqe - qytetarët donin ushqime - kërkonin uljen e çmimeve - fshatarët nuk donin luftime në territoret e tyre Partia Komuniste (Bolshevike) Këshilla (sovjete) e: punëtorëve ushtarëve fshatarëve { qëllimi Diskutonin për problemet e këtyre grupeve të shoqërisë, si dhe merrnin vendime. Sovjetët u kthyen në organe paralele me qeverinë: dhunë dhe pushtet tetor 1917, shpërtheu revolucioni dhe u vendos diktatura e proletariatit Të gjitha këto u realizuan nën udhëheqjen e Leninit. 147

148 Grupi III. Nxënësit të tregojnë se cilat qenë masat e marra nga qeveria e Leninit dhe të tregojnë se ç kuptojnë me regjim totalitar. Për t`u ardhur në ndihmë nxënësve, mësuesi/ja i udhëzon duke i orientuar me pyetje: - Si quhej qeverisja e re Çfarë forme kishte ajo - Cilat qenë masat që u morën ndaj të drejtave politike, të drejtës për të votuar, pra ndaj lirive demokratike - Me kë lidhet kulti i individit dhe si e kuptoni atë Nxënësit vendosin figurat e Leninit dhe Stalinit. ekonomi Diktatura e proletariatit (mësimet e Marksit) politika e jashtme ekspansioni terrorist ushtria vendoset harta e BRSS-së nacionalizmi i industrisë i bankave doli nga i tokës lufta paqe paqe me Gjermaninë Kjo skemë mund të plotësohet me ndihmën e mësuesit/es. Ushtria e Kuqe shkatërruan Ushtrinë e Bardhë Regjimi totalitar Lenini: Stalini: burgosja dhe vrasja e armiqve u ndaluan liritë demokratike u nxorën jashtë ligjit partitë e opozitës kishte vetëm një parti, ajo komuniste policia sekrete kampet e punës ose siç quheshin ndryshe gulak kulti i individit paraqitej si babai i kombit i pagabueshëm politikan ekonomist ushtarak gjuhëtar Pra, kushtetuta, arti, letërsia dhe shkenca u vunë në dispozicion të Stalinit. Nisur nga vështirësia e mësimit mësuesi/ja ndihmon nxënësit që të dhënat t`i renditin në mënyrë të saktë. Pasi çdo grup mbaron, paraqet një përfaqësues të tij për të treguar punën. Reflektimi: Turi i galerisë. Çdo punë e realizuar nga grupet e nxënësve paraqitet në dërrasë të zezë, ndërkohë mësuesi/ja mbështetur në punët e tyre bën një përgjithësim të temës së mësimit. Detyrë shtëpie. Të sjellin fakte të organizimit të punës në të ashtuquajturin Kamp pune ose gulak. Me dëshirë jepet kërkesa e dytë në faqen 11, te Fletorja e punës. 148

149 Mësimi 2 Tema: Tiparet e regjimeve totalitare Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Stuhi mendimesh Ditari dypjesësh, diagrami i Venit Diskutim i lirë Libër mësuesi për tekstin Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të dallojë thelbin e regjimeve totalitare. Të veçojë vendosjen e diktaturave në Evropën demokratike duke zbuluar shkaqet që sollën lindjen e tyre. Të renditë tiparet e përbashkëta dhe veçoritë dalluese të tyre. Mjete: teksti. Koncepte kryesore: regjim totalitar, diktaturë e majtë, diktaturë e djathtë, Rusi, Gjermani, Partia Bolshevike (Komuniste), Lenini, Partia Fashiste, Musolini, Partia Naziste, Hitleri, Spanjë, Frankoja. Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja pyet nxënësit se në çfarë sistemi jetojmë ne sot. (demokraci) Mësuesi/ja e shkruan në dërrasë të zezë këtë fjalë dhe kërkon nga nxënësit të tregojnë se ç`kuptojmë me termin demokraci. liri e fjalës barazi liri e besimit e drejta e votës Demokraci paqe parti opozitare liri e shtypit Hapi II. Mësuesi/ja informon nxënësit se përpara demokracisë në Shqipëri ka ekzistuar një rend tjetër politik i kundërt me të, ai komunist, i cili është një sistem totalitar. - Çfarë dini për sistemin totalitar - A ishte i ngjashëm me këtë sistem që kemi sot - A ruan dhe vlerëson të drejtat që jep rendi demokratik Në mësimin e mëparshëm, mësuesi/ja u ka dhënë si detyrë nxënësve që të pyesin prindërit ose të afërmit për sistemin komunist. Mësuesi/ja duke realizuar këto pyetje mundohet të përcjellë fillimisht se cilat janë vlerat parësore te njeriu dhe a u ndryshuan këto vlera në sistemet totalitare. Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh, diagrami i Venit. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të ndajnë fletoren në dy pjesë, ku në njërën kolonë të shkruajnë citate apo fjali dhe në kolonën tjetër të shkruhet komenti, ndërkohë ai/ajo i udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe ndërkohë e vizaton në dërrasë të zezë. Mësuesi/ja drejton pyetjen dhe ndërkohë shkruan në kolonën e parë: 149

150 Citati, fjala Hapi I. Llojet e diktaturave: - Sa lloje diktaturash u shfaqën dhe në cilat vende - Cilat qenë partitë që e organizuan diktaturën E majtë E djathtë Komenti Rusi (Partia Bolshevike, Lenini) Itali (Partia Fashiste, Musolini) Gjermani (Partia Naziste, Hitleri) Spanjë (Frankoja) Hapi II. Shkaqet: - Cilat qenë shkaqet që lindën Të përbashkëtat e regjimeve totalitare: (Mësuesi/ja këtu mund të përdorë dhe diagramin e Venit.) Veçoritë dalluese ndërmjet regjimeve totalitare 1. Vendimet e Konferencës së Paqes, të cilat nxitën nacionalizmin ekstremist në shoqërinë italiane dhe atë gjermane. 2. Dobësia dhe prapambetja e qeverisë cariste dhe republikës, që nxitën Partinë Komuniste. Tiparet e përbashkëta të regjimeve totalitare: 1. natyra demagogjike dhe kontradiktore 2. goditja e demokracisë 3. përdorimi i dhunës 4. nxitja e burokracisë 5. kulti i individit 6. mbivlerësimi i propagandës 7. agresiviteti E djathta E majta erdhi në pushtet nëpërmjet kompromisit e solli në pushtet nacionalizmi ekstrem ruajti regjimin kapitalist mbështeti shtresa të ndryshme të shoqërisë qëndroi pak në pushtet erdhi në pushtet nëpërmjet revolucionit e solli në pushtet lëvizja komuniste shkatërroi regjimin kapitalist dhe vendosi regjimin socialist dhe komunist mbështeti punëtorët dhe fshatarët qëndroi gati një shekull në pushtet Reflektimi: Diskutim i lirë. Mësuesi/ja bën një përmbledhje të ditarit dypjesësh duke rikujtuar dhe një herë momentet kryesore të mësimit. Pas kësaj, mësuesi/ja hedh për diskutim të lirë pyetjet 4-5 te rubrika Arsyeto. Pra, nxënësit nxiten të diskutojnë dhe të japin mendimin e tyre për regjimet totalitare, dhe të sjellin ngjarje të përjetuara që kanë pasur formën e qëndrimeve totalitare. Sigurisht te kjo pyetje ndihmon shumë edhe stuhia e mendimeve, e realizuar në fillim të orës mësimore, ku tregohen themelet e rendit demokratik. 150

151 Mësim model Tema: Tiparet e regjimeve totalitare Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit Harta e mendjes Reflektimi Diagrami i Venit Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë termin Regjime totalitare dhe u kërkon nxënësve të thonë ide që lidhen me këtë togfjalësh. Në mësimin e mëparshëm Përmbysja e regjimit komunist në Rusi, nxënësi është njohur në mënyrë të përgjithshme me konceptet bazë. Rusi Lenini Regjime totalitare nuk është e njëjtë me demokracinë Sulmon demokracinë Realizimi i kuptimit: Harta e mendjes. Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën e parë dhe ndërkohë shkruan në tabelë togfjalëshin Regjim totalitar. Pasi nxënësit e lexojnë pjesën mësuesi/ja drejton pyetjen: Çfarë është një regjim diktatorial Diktaturë Regjim totalitar Hapi II. Mësuesi/ja pyet nxënësit: Ç kuptoni me termin diktaturë Diktaturë Regjim totalitar Kur një person (udhëheqësi) kontrollon çdo pushtet Hapi III. Sa lloje diktaturash u shfaqën Diktaturë E majtë Regjim totalitar E djathtë Hapi IV. Mësuesi/ja: Cila qe vendlindja e tyre Diktaturë E majtë Regjim totalitar E djathtë Rusi Itali Gjermani Spanjë 151

152 Hapi V. Cilat qenë forcat politike që vendosën këto sundime Diktaturë E majtë Regjim totalitar E djathtë Rusi Itali Gjermani Spanjë Partia komuniste Partia fashiste Partia naziste Rusi Itali Gjermani Hapi VI. Cilat qenë kushtet që shfrytëzuan këto parti Diktaturë E majtë Regjim totalitar E djathtë Rusi Itali Gjermani Spanjë Partia komuniste Partia fashiste Partia naziste Rusi Itali Gjermani Vendimet e Konferencës së Paqes. Kriza ekonomike. Dobësia e qeverive për të zgjidhur problemet e vendit. Reflektimi: Diagrami i Venit. Pasi mësuesi/ja ndërton skemën, udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën e dytë të mësimit. Në këtë fazë, për këtë temë, është mirë që mësuesi/ja të përdorë diagramin e Venit. 1. Natyra demagogjike kontradiktore 2. Goditja e demokracisë 3. Përdorimi i dhunës 4. Nxitja e burokracisë 5. Kulti i individit 6. Mbivlerësimi i propagandës 7. Agresiviteti 152 Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve se pika 4 dhe 6 janë në ndihmë të kultit të individit. Pasi nxënësit nxjerrin të përbashkëtat, mësuesi/ja i udhëzon nxënësit të lexojnë pjesët dhe të tregojnë ndryshimet.

153 E majtë E djathtë 1. Revolucion 1. Kompromis (ardhja në pushtet) 2. Sistemi i ri socialist e komunist 2. Regjimi kapitalist (ekonomik) 3. Lëvizja komuniste 3. Nacionalizëm i skajshëm (ardhja në pushtet) 4. Punëtor e fshatar 5. 1 shekull 4. Shtresa të ndryshme të shoqërisë (mbështetje shoqërore) 5. Disa vite (kohëzgjatje) Mësimi 3 Tema: Italia gjatë viteve Vendosja e fashizmit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë situatën që mbizotëronte në Itali pas Luftës I Botërore. Të zbulojë lidhjen që ekziston midis programit të Partisë Fashiste dhe anarkisë. Të përshkruajë rrugën e ndjekur nga partitë fashiste për të ardhur në pushtet. Të argumentojë pse italianët e konsideronin Konferencën e Paqes si fitore e cunguar. Të konkretizojë tiparet e diktaturës së djathtë te pushteti i fashistëve. Mjete: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi teksti. Koncepte kryesore: Paqe e cunguar, Partia Fashiste, Benito Musolini, lavdia e Romës së lashtë, Viktor Emanueli III, skuadrista, Këshilli i Lartë Fashist. Zhvillimi i mësimit Shpjegim Një rri, tre ikin Rrjeta e merimangës Evokimi: Shpjegim. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë temën e mësimit dhe udhëzon nxënësit se sot do të flitet për totalitarizmin. Shteti i parë që do të studiohet është Italia. Do të shqyrtohen rrethanat dhe mënyrat e ardhjes në pushtet të ekstremit të djathtë. Realizimi i kuptimit: Një rri, tre ikin. Hapi I. Mësuesi/ja e ndan klasën në tri ose katër grupe me nga 4 nxënës. Gjatë zbatimit të kësaj metode në klasë mund të krijohet zhurmë, si pasojë e kalimit të nxënësve nga njëri grup në tjetrin, por qëllimi i kësaj metode është shkëmbimi i ideve në klasë. 153

154 Hapi II. Mësuesi/ja i vendos çdo grupi nga një numër dhe nxënësve të grupit numra nga 1-4 ose 5 dhe jep detyrën për çdo grup. Po kështu vepron edhe me grupet e tjera. Detyrat e grupit: 1. Të përshkruajnë situatën në Itali pas Luftës I Botërore. 2. Të argumentojnë ardhjen në pushtet të Musolinit. 3. Të evidentojnë pikat e programit të fashizmit. Masat e marra nga Musolini për përforcimin e pushtetit të tij. Si funksionon kjo metodë Mësuesi/ja lejon nxënësit të punojnë rreth 15 minuta me mësimin e ditës, pastaj detyron njëshat e çdo grupi të shkojnë te grupi tjetër dhe të pyesin për detyrën (pikërisht gjatë kësaj periudhe shtohet niveli i zhurmës) dhe të tregojnë mbi pjesën që kishin. Pra, nxënësi 1 i grupit shkon te të tëra grupet, kështu bën çdo njësh, dysh, tresh. Nxënësit, jo vetëm që tregojnë për detyrën, por edhe dëgjojnë nxënësit që janë nga grupet e ndryshme. Të gjithë pjesëmarrësit e grupit duhet të lëvizin, përveç njërit, p.sh., numri 4. Falë lëvizshmërisë, metoda quhet Një rri, tre ikin. Kjo do të mundësojë dhe shkëmbimin e ideve kryesore rreth mësimit. Grupi I Grupi II Grupi III Grupi IV Reflektimi: Rrjeta e merimangës. Mësuesi/ja krijon një rreth të madh. Njëri nga nxënësit drejton pyetjen e parë: -Cilat ishin kushtet e Italisë në periudhën pas Luftës I Botërore Nxënësi ka marrë informacion të ri, i cili ka kaluar nga njëri grup në tjetrin. Nxënësi pasi thotë kushtet kalon te një nxënës tjetër, në mënyrë që të krijohet një rrjet në formë merimange. Kështu që idetë kalojnë dhe përsëriten, por tani nën mbikëqyrjen e mësuesit/es. Gjatë reflektimit mësuesi/ja mund të përdorë edhe këtë skemë: Hapi I. Mësuesi/ja rendit vështirësitë dhe problemet e Italisë pas Luftës së Parë Botërore, si dhe zbërthen konceptin anarki. Hapi II. Mësuesi/ja evidenton forcën politike që do t`i jepte zgjidhje këtyre problemeve. Hapi III. Mësuesi/ja përcakton mënyrën se si erdhi në pushtet Italia duke evidentuar një nga tiparet e ekstremit të djathtë. Hapi IV. Mësuesi/ja shpjegon organizimin e ekstremit të djathtë, si dhe masat që mori ai në katër fushat e jetës, si: 1. organizimi shtetëror dhe të drejtat politike 2. zhvillimi ekonomik 3. politika e jashtme 4. organizatat shoqërore. I. Organizimi shtetëror, të drejtat politike. Duçja 1. Këshilli i Lartë Fashist dhe parlamenti 2. Policia sekrete 3. U ndaluan partitë dhe sindikatat jofashiste 4. U mohuan liritë demokratike 5. Gjykata speciale II. Zhvillimi i ekonomisë kapitaliste: a) zhvillimi i industrisë b) ndërtimi c) u krijuan koorporatat fashiste të punëtorëve të profileve të ndryshme 154

155 Libër mësuesi për tekstin Historia III. Organizatat shoqërore a) kulti i individit (propaganda) b) programe të veçanta në shkollë IV. Politika e jashtme Ekspansioniste Mësuesi/ja plotëson skemën e Partisë Fashiste: Benito Musolini Partia Fashiste 1919 Anarki Skuadrista Ekstremi i djathtë { - Rjeken Etiopi Shqipëri Greqi - kriza qeveritare - Jugu i prapambetur - zaptimi i tokave nga fshatarët dhe i uzinave nga punëtorët - varfëri dhe papunësi - Paqe e cunguar - rritja e ndjenjave nacionaliste - rreziku i kuq kohët e lavdishme të Romës Kompromis Viktor Emanueli II Qeveri e re koalicioni Nën drejtimin e Duçes Detyrë shtëpie. Kërkesa e parë në faqen 12, te Fletorja e punës. 155

156 Mësimi 4 Tema: Gjermania republikane dhe ardhja në pushtet e Hitlerit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të tregojë vlerat e Republikës së Vajmarit dhe akuzat ndaj saj. Të veçojë dy faktorët kryesorë që sollën forcimin e Partisë Nacional Socialiste (naziste) në Gjermani. Të zbërthejë programin e Partisë Nacional Socialiste. Të argumentojë se qeveria naziste ishte një diktaturë e djathtë. Të zbërthejë idetë hitleriane mbi racat dhe të tregojë se ç pasoja sollën ato. Mjetet: teksti, hartë e Gjermanisë, figura e Adolf Hitlerit dhe ushtarëve të Gestapos dhe SS-së, figura që tregojnë simbolet e nazistëve. Koncepte kryesore: Vilhelmi II, Republika e Vajmarit, Partia Nacional Socialiste (naziste), Adolf Hitler, SS-ja (reparte mbrojtëse), Gestapos, racë e ulët, luftë antisemite, Lufta ime, një racë e pastër ariane (racë superiore). Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Shpjegim Realizimi i kuptimit Ruaje fjalën e fundit për mua Reflektimi Diskutim i lirë Zhvillimi i mësimit Evokimi: Shpjegim. Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve temën e re të mësimit, dhe vendos nje portret te Hitlerit ndërkohë shkruan në dërrasën e zezë emrin Adolf Hitler dhe kërkon nga nxënësit informacione rreth kësaj figure historike. Austri Gjermani Adolf Hitler Diktator Fyhrer (udhëheqës) nuk e di Pra, mësuesi/ja kërkon nga nxënësit sa më tepër informacione për të parë nëse ata janë ndeshur ose sa mbajnë mend për Hitlerin. Realizimi i kuptimit: Ruaje fjalën e fundit për mua. Kjo metodë kalon në pesë faza, ajo i ndihmon nxënësit të mendojnë rreth asaj që dëgjojnë ose lexojnë. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin, si dhe të nënvizojnë fjalët kyç. Hapi I. Nxënësit lexojnë pjesën e parë Republika e Vajmarit dhe Ardhja në pushtet e Hitlerit dhe gjejnë 1-2 pjesë që u duken interesante, por mund të jenë edhe figura. Hapi II. Figurën ose fjalën që zgjedh, nxënësi udhëzohet nga mësuesi/ja ta shkruajë në një fletë. 156

157 Hapi III. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që prapa fletës të shkruajnë komentin për figurën ose fjalët e zgjedhura. P.sh.: Nëse nxënësi zgjedh: Republika e Vajmarit ose Adofl Hitler, mund të ndërtojë këto skema: hartoi një kushtetutë demokratike Anët pozitive filloi të shërojë plagët e luftës Gjermania u pranua në Lidhjen e Kombeve abdikoi Vilhelm II Republika e Vajmarit doli nga izolimi numri i lartë i papunësisë Akuzat shoqëria gjermane nuk besonte te shteti dhe institucionet e tij u akuzua për tradhti ndaj atdheut 1933 kancelar (kryeministër) Adolf Hitler Fyhrer - udhëheqës Partia Nacional Socialiste qeveri e fortë rend zhdukja e papunësinë i kthente nderin vendit Hapi IV. Mësuesi/ja kerkon nga një nxënës të tregojë atë që ka zgjedhur ose për t ua ilustruar nxënësve tregon fjalë kyç të pjesës së parë, domethënë Republika e Vajmarit dhe Adolf Hitleri. Shokët e klasës ose nxënësit e shikojnë figurën, ose dëgjojnë fjalët dhe komentojnë atë që shoku ka zgjedhur. Hapi V. Nxënësi që u zgjodh nga mësuesi/ja thotë fjalën e tij dhe argumenton pse e ka zgjedhur atë ose mësuesi/ja shpjegon përmbajtjen e fjalëve kyç të mësimit. Për pjesën e dytë të mësimit, aty ku dhe përforcohen idetë bazë të sistemit totalitar të djathtë, mësuesi/ ja ndërton pemën e mendjes dhe udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën e dytë të mësimit, ndërkohë fillon të realizojë në dërrasën e zezë Pemën e mendjes. 157

158 Hapi I. Mësuesi/ja e realizon këtë hap duke zbërthyer tiparet e totalitarizmit. Duke filluar që nga Fyhrer, drejtuesi absolut i shtetit, si u sulmuan disa elemente të demokracisë, liritë politike dhe qytetare. Gestapo Fyhrer Policia sekrete U ndaluan partitë politike dhe sindikatat Kundërshtarët politikë = armiq Institucionet shtetërore Nazizmi Hapi II. Nazizmi dhe ekonomia. çeliku industri makinash Nazizmi Ekonomia Investime transport tokësor detar ujor ajror Kapitali ushtri modernizimi Hapi III. Nazizmi dhe organizimi shoqëror. Nazizmi Organizata shoqërore Propaganda Kulti i individit demokracia-komunizmi antisemitizmi liria individuale Radio Shkolla Shtypi Fyhrer Babai i kombit shkenca Raca racë e ulët racë e lartë e shprehjes e fjalës Institucionet shtetërore sporti sllavët hebrenjtë arianë 158

159 Hapi IV. Nazizmi dhe politika e jashtme. 1. Hidhen poshtë vendimet e Konferencës së Paqes. Nazizmi Politika e jashtme Ekspansioniste Nacionalizmi ekstrem 2. Të bashkonte me Gjermaninë territore që banoheshin nga gjermanët, por që gjendeshin jashtë territorit gjerman. 3. T`i siguronte racës gjermane drejtimin e Evropës dhe Botës. Këto synime filloi t`i realizonte: 1. Dalja e Gjermanisë nga Lidhja e Kombeve. 2. Pushtoi zonën e Renit, bashkoi Austrinë me Gjermaninë, pushtoi Çekosllovakinë. 3. Dërgoi trupa ushtarake në Spanjë. 4. Krijoi boshtin Berlin Romë Tokio. 5. Pakti i Mossulmimit me Rusinë. Hapi V. Plotësohet skema e politikës ekspansioniste: Hidhen poshtë vendimet e Konferencës së Paqes. Të bashkonte me Gjermaninë territore që banoheshin nga gjermanët, por që gjendeshin jashtë territorit gjerman. T`i siguronte racës gjermane drejtimin e Evropës dhe Botës. Ekspansioniste Nacionalizmi ekstrem Nazizmi Mësuesi/ja së bashku me nxënësit, pasi kanë përfunduar plotësimin e bllokskemave të mësipërme dalin në skemën përfundimare. Duke realizuar këtë skemë, mësuesi/ja paraqet tërë mësimin dhe konkretizon më saktë dijet. Skemat plotësohen si rrjedhojë e komunikimit të mësuesit/es me nxënësit. 159

160 Gestapo Fyhrer Policia sekrete U ndaluan partitë politike dhe sindikatat Kundërshtarët politikë = armiq Institucionet shtetërore Ekspansioniste Politika e jashtme Nazizmi Ekonomia Nacionalizmi ekstrem Organizata shoqërore Kapitali Propaganda Kulti i individit rendi politik antisemitizmi liria individuale Fyhrer Radio Shkolla Shtypi Institucionet shtetërore demokracia komunizmi u mohua liria e: Raca racë e ulët racë e lartë sllavët hebrenjtë arianë shprehjes fjalës votës shtypit mendimit Investime industri transport ushtri 160

161 Reflektimi: Diskutim i lirë. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të arsyetojnë mbi pyetjen 6 te rubrika Argumento. - Si arrijnë regjimet totalitare të ngrenë masën e popullit në përkrahjen e politikës së tyre agresive Kjo do t i ndihmojë nxënësit të kuptojnë forcën e nacionalizmit ekstrem. Mësuesi/ja duhet ta lidhë me fakte të kohës së fundit, p.sh.: lufta në ish-jugosllavi dhe të kërkojë nga nxënësit se si mund të punohet që nacionalizmi të mos përdoret për qëllime agresive. Detyrë shtëpie. Kërkesat në faqen 13, te Fletorja e punës. Mësimi 5 Tema: Lufta Civile në Spanjë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë bazën sociale të forcave konservatore (Fronti Kombëtar) dhe atyre demokratike (Fronti Popullor). Të argumentojë faktorët që çuan në përçarjen e shoqërisë spanjolle pas zgjedhjeve të vitit Të argumentojë përmbajtjen e Luftës Civile në Spanjë: pse lindi ajo, cili qe shkaku dhe si u rreshtuan forcat evropiane Mjetet: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi teksti, figura të gjeneralit Françesko Franko, figura të Petro Markos, hartë e Spanjës. Koncepte kryesore: pushteti mbretëror, mbreti Alfonsi XVII, Fronti Popullor, Partia Republikane, Socialiste dhe Komuniste, luftë civile, Fronti Kombëtar, falangistët, Françesko Franko, republikë demokratike, Brigada Internacionale, Petro Marko, diktatura e gjeneralit Françesko Franko. Zhvillimi i mësimit Shpjegim Pyet sërish Punë me tekstin, diskutim i lirë Evokimi: Shpjegim. Hapi I. Nisur nga fakti që Spanja është shteti i tretë që përkrahu ose vendosi diktaturën e djathtë, mësuesi/ ja rikujton njohuritë e marra duke filluar me Italinë dhe Gjermaninë. - Nëse në Itali dhe Gjermani vendimet e Konferencës së Paqes sollën probleme, a ndodhi e njëjta gjë edhe në Spanjë (Jo, sepse Spanja nuk mori pjesë në Luftën I Botërore, pra ishte shtet neutral). Hapi II. Mësuesi/ja: Le të shohim dhe të mësojmë së çfarë ndodhte në Spanjë dhe si u vendos diktatura e Françesko Frankos. Realizimi i kuptimit: Pyet sërish. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin për 10 minuta dhe ndërkohë krijon dy dyshe. 161

162 Të dy nxënësit fillojnë dhe punojnë mbi pjesën e udhëzuar nga mësuesi/ja. Një nxënës përgatit pyetje që do t`ia drejtojë shokut, ndërsa nxënësi tjetër përgatitet të zbërthejë pyetjet e shokut. P.sh.: - Cilat qenë masat e marra për përmirësimin e jetesës - Çfarë ishte Fronti Popullor dhe cilat grupime merrnin pjesë në të Pasi nxënësi shpjegon të dyja pyetjet, mësuesi/ja i drejtohet klasës nëse kanë ndonjë paqartësi ose pyetje për t u drejtuar shokëve (që kanë marrë rolin e mësuesit/es). Pasi nxënësit mbarojnë me pyetjet, mësuesi/ja e kupton që pjesa e parë është realizuar, prandaj kalon te grupi i dyshes së nxënësve. Nxënësit e grupit të dytë përgatitin pjesën e parë. Nxënësi i parë i drejton pyetjet shokut të tij, i cili më pas zbërthen kuptimin e saj. - Cili qe shkaku i Luftës Civile në Spanjë - Cilat qenë dy grupimet që morën pjesë në luftë (Fronti Popullor dhe Fronti Kombëtar.) - Cilat shtete morën pjesë në luftën e Spanjës - Çfarë rendi u vendos në Spanjë Kjo metodë mund të realizohet në një mënyrë tjetër. Këto pyetje punohen nga mësuesi/ja dhe pastaj zbërthehen nga nxënësit, të cilët të orientuar nga pyetjet e mësuesit/es shpjegojnë mësimin. Reflektimi: Punë me tekstin, diskutim i lirë. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të kontrollojnë njohuritë e marra në mësimin e ditës, duke zhvilluar pyetjet e mësimit nga 1-5. Mësuesi/ja për çdo pyetje ngre nga një nxënës. Kur mbarojnë këto, mësuesi/ja hedh për diskutim pyetjen 6, pikat a dhe b, te rubrika Arsyeto. Mësuesi/ja shpjegon pjesëmarrjen e vullnetarëve nga Shqipëria, si: Petro Marko etj. Detyrë shtëpie. Tregoni dhe sillni fakte të pjesëmarrjes së vullnetarëve shqiptarë në luftën e Spanjës. KREU IV DEMOKRACITË PERËNDIMORE NË VITET Mësimi 1 Tema: SHBA-ja në vitet 20-të. Kursi i Ri i Ruzveltit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të argumentojë domethënien e sloganeve: Të fitojmë e të konsumojmë dhe Amerika e amerikanëve. Të analizojë përfitimet që solli lufta në SHBA. Të sqarojë politikën doganore që ndoqi SHBA-ja pas luftës. Të veçojë tiparet e krizës botërore që u shfaqën në shoqërinë amerikane. Të dallojë veçoritë e forcave politike në lidhje më krizën botërore. Të vlerësojë elementet themelore të Kursit të Ri të Ruzveltit. Mjetet: teksti, hartë e SHBA-së, flamuri amerikan, figura e dollarit amerikan, figura e Statujës së Lirisë. Koncepte kryesore: Të fitojmë e të konsumojmë, Amerika e amerikanëve, dollari, politikë doganore, kriza botërore, , Partia Republikane, Partia Demokratike, Franklin Ruzvelt, Kursi i Ri. 162

163 Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikim me terma paraprakë Realizimi i kuptimit Punë në grupe Reflektimi Turi i galerisë Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja vendos në dërrasën e zezë figurat në fjalë. Statuja e Lirisë Flamuri amerikan Dollari amerikan Franklin Ruzvelt Pasi mësuesi/ja i ka vendosur në tabelën e zezë, kërkon nga nxënësit se çfarë lidhjeje mund të kenë këto figura me temën e ditës, duke filluar që nga simboli i lirisë, pra Statuja e Lirisë e kështu me radhë. Flamuri amerikan- Amerika e amerikanëve Dollari amerikan- fuqia e tij që tregon rritjen ekonomike të SHBA-së, rënia e tij kriza ekonomike botërore. Franklin Ruzvelt - Kursi i Ri Këto janë figura që përbëjnë fjalët kyç të mësimit. Mësuesi/ja drejton pyetjet dhe nxit nxënësit të mendojnë. - Për cilin shtet po flasim, i cili ka si simbol këtë statujë, nëse e dini çfarë kuptimi ka ajo - Për çfarë mund të na ndihmojë flamuri amerikan në mësimin e ditës - A ka të bëjë kjo figurë me ekonominë amerikane Po lidhje tjetër a mund të ketë - Çfarë lidhjeje mund të ketë presidenti Ruzvelt me mësimin e ditës Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin për rreth pesë minuta. Pasi nxënësit mbarojnë leximin, mësuesi/ja ndan klasën në tri grupe me nga 3-4 nxënës. Mësuesi/ja përcakton detyrat përkatëse që do të paraqesë para klasës çdo grup. Grupi I. Figura e Statujës së lirisë. Mësuesi/ja i shpërndan te nxënësit e grupit të parë këto figura, të cilat do t i ndihmojnë ata të zbërthejnë pjesën e parë të mësimit. Figura e parë është ajo e SHBA-së pas Luftës I Botërore. Figura e flamurit amerikan nxënësit zbërthejnë dy parulla: Të fitojmë e të konsumojmë dhe Amerika e amerikanëve. Figura e dollarit amerikan Ekonomia e SHBA-së. Simbolizimi i fuqisë me monedhën e saj. Politikat ekonomike që ndoqën amerikanët pas Luftës I Botërore. 163

164 Grupi II. Kriza e viteve Nëse mësuesi/ja ka mundësi mund t`u paraqesë nxënësve disa pamje të shkurtra filmi të aktorit të famshëm Çarli Çaplin, ku në njërin prej filmave të tij humoristikë tregon krizën ekonomike në SHBA. Dollari amerikan nxënësit sjellin elementet që pasqyrojnë krizën ekonomike, si dhe cilat qenë rrugët që ofruan partitë politike në Amerikë, ajo Republikane dhe Demokratike, për daljen nga kriza. Grupi III. Figura e Franklin Ruzveltit. Nxënësit tregojnë se kush i fitoi zgjedhjet më 1932, çfarë politikash ndoqi Ruzvelti për daljen e SHBA-së nga kriza (si u quajt ky program reformash). Plotësohet tabela: Plagët që shkaktoi kriza Kursi i Ri (masat) 1. Papunësia 2. Krizë ekonomike 3. Vështirësinë e jetesës - Investime: ndërtime, hapja e vendeve të punës. - Ringjallja ekonomike: ndërhurja e shtetit, rihapja e bankave dhe zinave, zdukja e superprodhimit. - Politika sociale: kufizimi i orëve të punës, përcaktimi i minimumit të Këto punime nxënësit i pasqyrojnë para klasës në formën e një ekspozite. pagës, ndihmë për invalidët dhe pensionistët etj. Reflektimi: Turi i galerisë. Punimet e nxënësve vendosen në formën e një galerie. Mësuesi/ja së bashku me përfaqësuesit e çdo grupi bën dhe një herë përsëritjen e tërë mësimit duke mundësuar që nxënësit të përvetësojnë akoma më mirë dijet. 164 Mësimi 2 Tema: Britania e Madhe në vitet Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të veçojë tiparet e ekonomisë angleze sipas fazave , , Të nënvizojë elementet që shprehin qëndrueshmërinë e politikës angleze. Të dallojë veçoritë e jetës politike në Angli. Të zbulojë synimet e politikës së jashtme angleze. Të dallojë Komunuelthin nga zotërimi kolonial. Mjete: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi teksti, hartë, figura e flamurit anglez. Koncepte kryesore: Punishtja e botës, sterlina, qëndrueshmëri politike, e drejta elektorale, Mbretëri Kushtetuese, Partia Konservatore, Partia Laburiste, qeveri kombëtare, Komunuelthi. Zhvillimi i mësimit Stuhi mendimesh Ditari dypjesësh Rrjeta e merimangës Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja shkruan në tabelën e zezë fjalën Angli dhe kërkon nga nxënësit të thonë çdo gjë që ata dinë për këtë shtet. Elementet karakteristike të Anglisë shkruhen në tabelë nga mësuesi/ja.

165 modë futboll Londër Lojërat olimpike autobus dykatësh ANGLI shi muzikë mbretëreshë Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe ndërkohë e ndan tabelën në tri pjesë. Pasi nxënësit mbarojnë së lexuari, mësuesi/ja i udhëzon që të ndërtojnë në fletore këtë skemë. Në kolonën e parë mësuesi/ja shkruan citati ose fjala, ndërsa në kolonën tjetër komenti. Në këtë rast komenti plotësohet nga vetë nxënësit. Fjala ose fjalia - Cilat qenë fazat kryesore që kaloi ekonomia angleze - Cilat janë tiparet kryesore të çdo faze 1. Ekonomia. - Cila është karakteristika e jetës politike në Angli - Cilat janë dy forcat politike tradicionale në Angli - Ç kuptojmë me Mbretëri Kushtetuese, pse themi: Mbreti mbretëron, por vendin e drejton qeveria. 2. Jeta politike në Angli. Komenti Faza I. Rënia ekonomike. - Humbi emrin Punishtja e botës nga konkurrenca e mallrave amerikanë dhe japonezë. - U rrit papunësia. - U mbyllën fabrikat. - U ul vlera e sterlinës. Faza II. Lulëzimi ekonomik. - Industria filloi të mbështetej te forca elektrike. - U përdorën të rejat e shkencës dhe të teknologjisë. - Produktet u shitën në tregun e brendshëm. Faza III. Kriza botërore. - U shfaq kriza në tërë degët e ekonomisë. - Shteti ndërhyri në jetën ekonomike duke ndihmuar në kapërcimin e krizës ekonomike. Anglia ishte monarki kushtetuese. 1. Jeta politike karakterizohej nga qëndrueshmëria politike. 2. Institucione parlamentare. 3. U vendos e drejta e përgjithshme e votës (më 1928, përfshirë edhe gratë). 4. Dy parti politike: Konservatore (e djathtë) dhe Laburiste (e majtë). 5. Më 1931 partitë politike krijuan qeverinë kombëtare (qeveri koalicioni). Këshilli i Asistencës. Mbreti sundon, por vendin e drejton qeveria. - Çfarë politike ndoqi Anglia në marrëdhëniet ndaj shteteve evropiane - Përse Anglia toleronte ndaj politikës agresive të së djathtës ekstreme në Evropë 3. Politika e jashtme. E kujdesshme, e matur dhe me synime të qarta. Evropë: të ruhej baraspesha midis shteteve evropiane. Diktaturat e djathta i vlerësonte si barriera ndaj komunizmit. Më 1931 krijoi Komunuelthin. 165

166 Reflektimi: Rrjeta e merimangës. Disa nxënës ngrihen para klasës dhe formojnë një rreth të madh. Tabela e ndërtuar nga mësuesi/ja qëndron në dërrasën e zezë. Nxënësi i parë thotë një ide të mësimit dhe ia kalon fjalën një nxënësi tjetër, në mënyrë të tillë që të formohet një lloj rrjete merimange, kështu bëjnë dhe nxënësit e tjerë. E rëndësishme është që ata të hedhin sa më tepër ide të sakta të mësimit dhe kështu bëhet një përforcim i dijeve gjatë orës së mësimit. Mësimi 3 Tema: Franca në vitet Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të argumentojë burimet që nxorën Francën nga kriza e Luftës I Botërore. Të nënvizojë institucionet e Republikës së Francës. Të zbulojë faktorët që shprehin paqëndrueshmërinë politike të Francës pas luftës. Të sqarojë se ku mbështetej opozita e djathtë. Të kuptojë politikën sociale të qeverisjes së Leon Blumit. Mjetet: figura e flamurit të Francës, figura e kullës Eifel, teksti, hartë politike e Evropës (nëse është e mundur himni i Francës). Koncepte kryesore: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi republikë, pushtet legjislativ, Senat, Dhoma e Deputetëve, partitë e djathta, Bashkimi Kombëtar, partitë e majta, Fronti Popullor, jetë politike e paqëndrueshme, qeveria e Leon Blumit, reforma politike, ekonomike dhe sociale, Unioni Kombëtar. Zhvillimi i mësimit Stuhi mendimesh Harta e mendjes Rrjet diskutimi Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë fjalën Francë dhe vendos poshtë saj flamurin e këtij shteti. Nxënësit duhet të thonë fjalë ose karakteristika që lidhen me Francën. Mësuesi/ja mund t`i orientojë duke sjellë fakte të historisë së Francës deri në mësimin e ditës. Luigji XIV Fituese e Luftës I Botërore Francë Rishelie Kulla Eifel Gijotinë Paris 166 Renault flamuri Francë Modë Shën Elize

167 Pra, nuk është e thënë që çdo fjalë duhet të lidhet më mësimin. Vendosja e fjalëve që nuk janë në tekst do të krijojë një atmosferë të këndshme për zhvillimin e mëtejshëm të mësimit. Realizimi i kuptimit: Harta e mendjes. Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon fillimisht nxënësit të lexojnë mësimin e ditës për 7-8 minuta dhe ndërkohë shkruan në dërrasë fjalën Francë dhe kërkon nga nxënësit: - Cilat qenë tri burimet që çuan në ringritjen ekonomike të Francës pas Luftës I Botërore Franca Ekonomia - Ndihma ekonomike e SHBA-së. - Pagesa vjetore që merrte Franca si dëmshpërblim nga vendet që humbën luftën. - Marrja e dy zonave të pasura me hekur, atë të Alsas dhe Lorenës. Hapi II. Mësuesi/ja fillimisht shfaq tri burimet kryesore që çuan në ringritjen ekonomike të Francës. Pastaj vazhdon me plotësimin e skemës: Mënyra e organizimit politik të Francës. Në këtë rast, mësuesi/ja mund ta fillojë nga poshtë, pra nga partitë politike dhe drejton pyetjet: - Si paraqitej jeta politike në Francë - A kishte në Francë dy parti si në Angli - Cilat qenë aleancat ndërpartiake që u formuan - Ku përfaqësoheshin këto parti kur hynin në zgjedhje - Kë zgjidhnin këto dy dhoma - Kë drejtonte presidenti - Çfarë rendi politik ekzistonte në Francë Franca Republikë President (7 vjeçar) Senat Dhoma e deputetëve Pushteti legjislativ { Fronti Popullor Parti e majtë Bashkimi Kombëtar Jeta politike e Parti e djathtë paqëndrueshme Mësuesi/ja drejton nxënësit duke bërë pyetje, si dhe shpjegon funksionin, organizimin e shtetit, duke filluar që nga veprimtaritë e partive politike deri tek institucionet kryesore dhe mënyra sesi zgjidheshin drejtuesit e këtyre institucioneve. 167

168 Hapi III. Qeverisja e Leon Blumit. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të evidentojnë hapat e marra nga Leon Blumi për fuqizimin e Francës, si dhe cilat qenë akuzat ndaj qeverisë së tij. u kufizuan orët e punës u ngritën pagat Sociale Ekonomi Fronti Popullor Leon Blumi forcat e djathta - akuzë sillte komunizmin Franca u shtetëzuan hekurudhat dhe sektorët e ndryshëm të industrisë u goditën ekstremistët e djathtë Reflektimi: Rrjet diskutimi. Mësuesi/ja u drejton nxënësve një pyetje të hapur (pyetje që pranon përgjigje pozitive ose negative), por që prek thelbin e çështjes në tekst. Ai/ajo u kërkon nxënësve që të argumentojnë pse janë Pro ose Kundër. PRO KUNDËR A ishin reformat e ndërmarra nga qeveria e Leon Blumit hapa për vendosjen e komunizmit Përfundimi: PRO KUNDËR A qëndronin akuzat e ndërmarra nga e djathta politike ndaj qeverisë së Leon Blumit Përfundimi: 168

169 u shtetëzuan hekurudhat dhe sektorët e ndryshëm të industrisë u ngritën pagat Ekonomi Sociale Hapi III Fronti Popullor Leon Blumi forcat e djathta sillte komunikimin u kufizuan orët e punës Franca Ekonomia u goditën ekstremistët e djathtë Republikë Hapi I President (7 vjeçar) Hapi II Senat Dhoma e deputetëve Pushteti legjislativ { Fronti Popullor Bashkimi Kombëtar Parti e majtë Jeta politike e paqëndrueshme Parti e djathtë Ndihma ekonomike e SHBA-së. Pagesa vjetore që merrte Franca si dëmshpërblim nga vendet që humbën luftën. Marrja e dy zonave të pasura me hekur, atë të Alsas dhe Lorenës. Gjatë diskutimit, nxënësit gradualisht ndahen në grupe, por midis nxënësve mund të ketë nga ata që fillimisht mbajnë qëndrim asnjanës. Pasi ata dëgjojnë dy grupimet, atëherë pozicionohen. 169

170 Mësimi 4 Tema: Kultura dhe arti në vitet Objektivat: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të dallojë tri drejtimet kryesore të lëvizjes kulturore në vitet Të zbulojë veçoritë e rrymave letrare artistike. Të argumentojë se arti dhe kultura në regjimet diktatoriale i nënshtrohen politikës. Të kuptojë se ç është arti i lirë dhe ai i diktuar. Mjete: teksti. Koncepte kryesore: modernizimi letrar-artistik, brezi i humbur, modernistët, abstraksioni, futurizmi, simbolizmi, kubizmi, Kafka, Pikasoja, Kandinski, Shopeni, tradicionalistët, Drajzeri, Romeo Rolan, Heminguej, Remarku. Zhvillimi i mësimit Shpjegim Punë në grupe Turi i galerisë Evokimi: Shpjegim. Hapat e para të fillimit të mësimit jepen nga mësuesi/ja. Ai/ajo mund të bëjë një përshkrim të thjeshtë dhe të shpejtë të mësimit duke filluar nga qendra kryesore, Parisi, si dhe duke përmendur disa nga emrat e kohës. Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin dhe e ndan klasën në katër grupe, me nga tre nxënës për secilin grup. Pasi mësuesi/ja krijon grupet, çdo grupi i jep detyrën (pyetjen) për të zhvilluar: Grupi 1 - Modernistët letrar-artistik. Grupi 2 - Tradicionalizmi letrar-artistik. Grupi 3 - Letërsia dhe arti i brezit të humbur. Grupi 4 Kultura dhe arti në Rusinë Sovjetike. Fillimisht hyrjen e mësimit e realizon mësuesi/ja, shpjegon vendin e origjinës që është Parisi dhe përmend drejtimet kryesore në lëvizjen kulturore-artistike. Për çdo grup mësuesi/ja jep 1-2 figura të çdo personaliteti. Mësuesi/ja i orienton nxënësit që gjatë punës së tyre të kenë parasysh se cilat janë veçoritë e tyre, si dhe kush ishin përfaqësuesit më të njohur. Mësuesi/ja çdo grupi i cakton minuta kohë për t`u përgatitur. Çdo grup zgjedh përfaqësuesin që do të shpjegojë para klasës. Mësuesi/ja mund të organizojë edhe një situatë debati. Çdo grup lexon para klasës një fragment nga një vepër e çdo përfaqësuesi. Debati do të çojë në përfundimin se ç`është modernizimi, tradicionalizimi, humbja e shpresës dhe arti në shërbim të shtetit. Reflektimi: Turi i galerisë. Punët më të mira të nxënësve ngjiten në dërrasë të zezë. Çdo punë e grupeve është e paraqitur në dërrasë. Mësuesi/ja bën edhe një herë përforcimin e dijeve. Sigurisht, për nxënësit disa fjalë, si: abstraksionizmi, futurizmi, simbolizmi etj., janë të vështira për t`u kuptuar. Mësuesi/ja shpjegon tërë paqartësitë që kanë nxënësit. 170

171 Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Stuhi mendimesh Ditari dypjesësh Punë me tekstin Libër mësuesi për tekstin Historia KREU V VENDET E BALLKANIT DHE KONTINENTET E TJERA NË VITET Mësimi 1 Tema: Jugosllavia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të hartojë hartën e mbretërisë serbo-kroate-sllovene duke shënuar të gjitha vendet që e përbënin atë. Të argumentojë se mbretëria përbënte një shtet multifetar e multietnik. Të argumentojë se Jugosllavia asnjëherë nuk ka qenë një shtet i qetë dhe i sigurt. Të sqarojë se ç do të thotë komb sundues. Mjetet: teksti, hartë, figura të kryeqyteteve: të Beogradit, Zagrebit dhe Lubjanës, figura e flamurit jugosllav, hartë memece. Koncepte kryesore: Zhvillimi i mësimit mbretëria serbe-kroate-sllovene. Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë fjalën Jugosllavi dhe kërkon nga nxënësit sugjerime për ato që u vijnë ndërmend ose për njohuritë e tyre rreth këtij shteti. Beograd Luftë Shpërbërje Jugosllavia Titoja Nuk e di Kosova Fqinje e Shqipërisë Hapi I. Mësuesi/ja fillimisht punon me hartën. Ai/ajo duhet të ketë dy harta ku në njërën të paraqitet Austro- Hungaria dhe shtete, si: Kroacia, Sllovenia, Bosnje-Hercegovina dhe në hartën e dytë të paraqitet shteti i ri, ai i Jugosllavisë dhe përkrah hartës të jetë dhe figura e princit të Serbisë, Aleksandër Karagjeogjeviç. Kjo do t`i ndihmojë nxënësit që të lidhin ideatorin me shtetin dhe vitin e formimit. Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve se cilat qenë shtetet që i përkisnin besimit katolik, ortodoks dhe mysliman. Nxënësit punojnë me hartën memece (të ngjyrosur me ngjyra të ndryshme) shtetet në të cilat zhvillonte veprimtarinë kisha katolike, kisha ortodokse dhe xhamia myslimane. P.sh., në Maqedoni ekzistojnë tri besime fetare, nxënësit duhet ta ndajnë në tri pjesë dhe ta ngjyrosin atë me të tria ngjyrat. Kjo punë duhet të realizohet nga nxënësit gjatë reflektimit. Paraqitja e tërë elementeve zhvillohet që nxënësit të kuptojnë se cilat janë degët që goditen gjatë vendosjes së diktaturës dhe se tërë këto elemente janë bazat e sistemeve demokratike. 171

172 Hapi II. Citati / Fjala 1. Rendi politik Mbretëria (1 Dhjetor 1919) Kushtetuta më Përbërja e mbretërisë Institucionet 3. Jugosllavia (ishte shteti i përbashkët i sllavëve të jugut, popullsi josllave) Fe dhe kombe të ndryshme Institucione fetare Aleksandri I (9 njësi të mëdha) Arkitekti i Jugosllavisë Komenti Kisha ortodokse (Serbi, Maqedoni, Mali i Zi) Kisha katolike (Kroaci, Maqedoni, Slloveni) Xhamia myslimane (Kosovë, Maqedoni, Bosnje-Hercegovinë) Unitaristët serbët Serbia e Madhe (shtet unik dhe i vetëm nën 4. Dy rryma politike drejtimin e serbëve), nacionalizmi i skajshëm serb Federalistët kroatët mbretëri federative (ç`do shtet të gëzonte autonominë, mbështetej nga popujt joserb) - ministritë - ushtrinë 5. Komb sundues Serbët drejtonin: - policinë - gjykatat Këto elemente i ndihmojnë nxënësit të kuptojnë se çdo të thotë komb drejtues. 6. Grusht shteti Aleksandri I, shpërndau parlamentin 2. hoqi kushtetutën 3. ndaloi liritë demokratike 4. ndaloi veprimtarinë e partive politike 5. vuri nën kontroll shtypin 6. vendosi diktaturën mbretërore 7. Pavlli (mësuesi/ja mund të vendosë figurat e Pavllit dhe të Pjetrit III, si dhe vrasjen e Aleksandrit) 8. Popullsia shqiptare Më 1934, në Marsejë, Aleksandri I u vra, drejtimi i vendit i kaloi trashëgimtarit të front, Pjetrit III, por vendi u drejtua nga regjenti Pavëll. Nën drejtimin e tij, Jugosllavia filloi të afrohej me dy shtete diktatoriale, si: Italia dhe Gjermania, duke u larguar nga Franca dhe Anglia. Por Jugosllavia nuk u bë pjesë e Planit Trepalësh. ishte e përqendruar në Kosovë ndaj popullsisë shqiptare politika serbomadhe: 1. Mohoi çdo të drejtë kombëtare. 2. Përdori shkombëtarizimin dhe asimilimin. Mësuesi/ja duhet të punojë me këto elemente gjatë reflektimit. Drejton pyetjen: - A ndryshoi rendi politik në Jugosllavi (Po) Reflektimi: Punë me tekstin. Hapi I. Mësuesi/ja fillimisht punon më nxënësit pyetjet e tekstit te rubrika Kontrolli i njohurive. Kjo do t`i ndihmojë ata që dijet e marra, jo vetëm t`i rifreskojnë, por edhe t`i fiksojnë më mirë. 172

173 Hapi II. Mësuesi/ja kërkon që nxënësit të debatojnë rreth pyetjes 6, si dhe u kërkohet që të sjellin për orën tjetër fakte të dhunës së serbëve ndaj shqiptarëve. Hapi III. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të punojnë me hartën memece për të përcaktuar shtetet, të cilat bënin pjesë në kishën katolike, ortodokse dhe në xhaminë myslimane. Gjatë punës emri i Maqedonisë përmendet te të tria besimet. Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit që Maqedonia të ndahet në tri pjesë dhe të ngjyroset me tri ngjyra të ndryshme. Nëse koha nuk mjafton nxënësit e punojnë hartën memece në shtëpi. Nxënësit punojnë edhe një tjetër hartë memece në shtëpi, ku me ngjyra të ndryshme përcaktojnë nëntë shtetet kryesore të Jugosllavisë. Detyrë shtëpie. Kërkesa e parë në faqen 15, te Fletorja e punës. Mësimi 2 Tema: Bullgaria në vitet Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të sjellë fakte që shprehin nivelin e ulët agro-industrial të shtetit bullgar. Të argumentojë se pse në Bullgari lindi dhe u fuqizua një parti agrare. Të tregojë karakterin demokratik të politikës së bashkimit agrar. Të sqarojë kuptimin: Internacionalja e Gjelbër. Të argumentojë dëmet që solli vendosja e diktaturës për shoqërinë bullgare. Të analizojë termin diktaturë mbretërore. Mjete: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi teksti, figura e Aleksandër Stamboliskit, figura e flamurit bullgar, hartë. Koncepte kryesore: vend agrar, aleate e Bllokut Qendror, Bashkimi Agrar, Stamboliski, Reformë Agrare, Internacionalja e gjelbër, forcat antidemokratike, grusht shteti, terrori i bardhë, Borisi III, diktaturë mbretërore. Zhvillimi i mësimit Parashikim me terma paraprakë Studim në dyshe Rrjeti i diskutimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja vendos në dërrasën e zezë hartën politike të Evropës dhe tri figura: atë të flamurit bullgar, të Stamboliskit dhe të Borisit III dhe kërkon nga nxënësit që të flasin rreth tyre. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin për të gjetur cili qe ndikimi i personaliteteve kryesore të asaj periudhe. Realizimi i kuptimit: Studim në dyshe. Hapi I. Gjatë zbatimit të kësaj teknike dy nxënës marrin rolin e mësuesit/es dhe i shpjegojnë klasës mësimin e ditës. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin për minuta dhe përzgjedh dyshen që do ta tregojë atë. 173

174 Hapat e teknikës: 1. Puno. Të dy lexojnë mësimin. 2. Kupto. Të dy përpiqen ta kuptojnë atë. 3. Mësoji tjetrit. Një partner merr rolin e mësuesit/es. Përpara këtyre tre hapave, mësuesi/ja për t`u ardhur në ndihmë nxënësve i udhëzon nëpërmjet pyetjeve, të cilat pastaj shtrohen nga nxënësi tjetër para se nxënësi-mësues të fillojë shpjegimin. Nxënësi tjetër informon klasën se për çfarë do të flitet. P.sh.: Ne sot do të njihemi me veçoritë ekonomike e politike të Bullgarisë pas Luftës I Botërore e deri në Pas realizimit të kësaj hyrjeje, nxënësi-mësues shpjegon pjesën e caktuar nga mësuesi/ja. 4. Jep mendimin. Tjetri që dëgjon mësuesin jep sugjerime. 5. Shkëmbe. Diskutojnë të dy në fund dhe shkëmbejnë ato që kanë mësuar, madje krijojnë dhe pyetje. Hapi II. Pasi nxënësi-mësues ka mbaruar pjesën e caktuar nga mësuesi/ja, ai merr rolin tjetër, atë të informimit të klasës për pjesën e dytë të mësimit. Mësuesi/ja mund ta ndihmojë duke i drejtuar disa pyetje për t`i zbërthyer. - Në cilat kushte u krijua dhe u forcua Partia Bashkimi Agrar - Cilat qenë masat demokratike që ndërmori Bashkimi Agrar - Kush e realizoi grushtin e shtetit dhe ç pasoja solli ai Nxënësi tjetër bën mbylljen duke sqaruar kushtet, në të cilat u vendos diktatura mbretërore. Reflektimi: Rrjeti i diskutimit. Hapi I. Fillimisht mësuesi/ja udhëzon nxënësit të punojnë pyetjet 1-2 (plotësimi i tabelave). Hapi II. Nisur nga fakti që në Bullgari dhe Jugosllavi u vendos diktatura mbretërore, mësuesi/ja drejton një pyetje të hapur që kërkon përgjigje pozitive ose negative. PO JO A ishin të njëjta rrethanat që sollën vendosjen e diktaturës mbretërore, si në Jugosllavi dhe në Bullgari Përfundimi: PO JO A përmban diktatura mbretërore të njëjtat elemente si në Jugosllavi dhe në Bullgari (A godiste elementet e regjimit demokratik) Përfundimi: 174

175 Mësimi 3 Tema: Rumania në vitet Libër mësuesi për tekstin Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të dallojë veçoritë e ekonomisë agrare dhe industriale. Të përcaktojë partitë politike dhe programet e tyre. Të tregojë politikën që ndoqi Rumania, e cila e bëri atë pjesë të bllokut fashist. Të zbërthejë kuptimin e sloganit Punë, nder, legalitet. Të heqë një paralelizëm mes shtetit rumun dhe atij jugosllav. Mjetet: hartë, teksti. Koncepte kryesore: kushtetuta më 1923, minoritete, partia fshatare hungareze, partia bullgare, Reforma Agrare, monarki, Partia Kombëtare Liberale, Partia Kombëtare Fshatare, Partia e Popullit, Korali II, gjeneral Antonesku. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Shpjegim Realizimi i kuptimit Dora e fshehtë Reflektimi Stuhi mendimesh Zhvillimi i mësimit Evokimi: Shpjegim. Mësuesi/ja realizon një hyrje ku flet për Rumaninë, si u vendos ajo përkrah forcave të Antantës, si dhe gjatë Konferencës së Paqes në Versajë, Rumania u pajis me territore të tjera të kombësive dhe feve të ndryshme. - Çfarë problemesh do të paraqesë ekonomia - A do të realizojë një reformë agrare - A do të ketë në Rumani përplasje të forcave të ndryshme politike: të ekstremit të djathtë, të ekstremit të majtë dhe të forcave demokratike. - Në cilën anë do të rreshtohet Rumania në prag të Luftës II Botërore Për pyetjen e tretë, nxënësit duke u nisur nga mësimet e mëparshme, mund të japin përgjigje, pasi kryesorja në periudhën ishte lindja e forcave të ekstremit të majtë, të djathtë dhe të forcave demokratike, të cilat u përballen fort me njëra-tjetrën, aq sa përfunduan në konflikt të armatosur. Për pyetjet 1, 2, 4 nxënësit duhet të lexojnë tekstin për të dhënë një informacion më të saktë. Realizimi i kuptimit: Dora e fshehtë. Kjo metodë kërkon një punë paraprake nga mësuesi/ja, pasi i tërë teksti duhet të ndahet në disa pjesë. Mësuesi/ja zgjedh disa nxënës, të cilëve u jep nga një pjesë të mësimit. Pasi shpërndan të tëra pjesët, mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të lexojnë duke kuptuar përmbajtjen dhe të jenë në gjendje t u flasin shokëve. 175

176 Ekonomia Minoritetet Jeta politike 1. Pas Luftës së Parë Botërore, Rumania dyfishoi territoret e saj duke marrë nga ish-perandoritë. 2. Pasuritë e shumta tokësore dhe nëntokësore, veçanërisht nafta i dha Rumanisë zhvillim ekonomik. 3. Rumania ishte një vend agrar, më 1921 u zbatua Reforma Agrare, e cila i mundësoi fshatarëve të bëheshin pronarë të tokës që punonin. 4. Ngritja e një industrie kombëtare: e naftës, metalurgjia, industria e drurit, u realizuan nga shteti. 5. Lindën dhe shoqëri me kapital të huaj, si ai: francez, anglez dhe amerikan. Në këtë pjesë mësuesi/ja rendit pesë faktorët që çuan në zhvillimin e ekonomisë së Rusisë. 1. Pas Konferencës së Paqes, Rumanisë iu dhanë territore nga ish-perandoritë e vjetra, duke dyfishuar territoret e saj. Rumunët përbëjnë 70 për qind të popullsisë, ndërsa pjesa tjetër ishte hungareze, gjermane, bullgare, ruse e çifute. 2. Kushtetuta më 1923 u siguronte minoriteteve barazi dhe të drejta të plota: - lirinë e besimit - lirinë e arsimit në gjuhën amtare - lirinë e krijimit të partive politike 3. Pavarësisht të drejtave që patën, ankesat dhe kundërshtimet e minoriteteve qenë të vazhdueshme. 1. Rumania ishte një vend monarkik. 2. Jeta politike në Rumani drejtohej nga tri parti, të cilat kishin qëndrime të ndryshme. a) Partia Kombëtare Liberale punonte për të krijuar një shtet rumun unik dhe luftonte kundër çdo rryme separatiste. b) Partia Kombëtare Fshatare kërkonte t`i hapej rrugë kapitalit të huaj. c) Partia e Popullit kërkonte punë, nder dhe legalitet. 3. Më 1930 erdhi në pushtet Karli III, i cili do të punonte për vendosjen e një diktature mbretërore. I. U lidh me shtetet diktatoriale, si: Italinë dhe Gjermaninë. II. Më 1938 shpërndan parlamentin, si dhe shfaq kushtetutën. III. U mbështet te politika dhe ushtria. Nxënësit shpjegojnë rendin politik të Rumanisë, si dhe kalimin e saj nga një monarki ku zbatoheshin të drejtat dhe liritë, në një monarki diktatoriale. Më 1939 u hartua kushtetuta e re dhe në krye të qeverisë u vendos gjeneral Antonesku, i cili forcoi Gjermaninë, si dhe vendosi diktaturën mbretërore. Më 1940 Rumania nënshkroi aleancën me Gjermaninë dhe Italinë. Reflektimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja rikujton edhe një herë pyetjet e drejtuara në fillim të orës. Ai shtron pyetjen: - Çfarë iu vjen ndërmend kur unë them Rumania gjeneral Antonesku minoritete reformë agrare naftë Rumania parti politike monarki diktatoriale industri kombëtare dyfishim territoresh Pra, nxënësit japin disa elemente bazë që janë dhe fjalët kyç të mësimit. 176

177 Mësimi 4 Tema: Greqia në vitet Libër mësuesi për tekstin Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të nënvizojë pasojat që solli marrëveshja e shkëmbimit turko-grek. Të tregojë pasojat e politikës shkombëtarizuese greke. Të paraqitë veçoritë e ekonomisë greke. Të sjellë argumente mbi vendosjen e diktaturës në Greqi e orientimin e saj fashist. Mjetet: hartë, figura e flamurit grek, teksti. Koncepte kryesore: Mustafa Qemali, lufta greko-turke, mbreti Kostandin, marrëveshja greko-turke, Komiteti për Vendosjen e Refugjatëve, monarkistë, rojalistë, republikanë, republikë, monarki, Gjergji II, Metaksa. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Stuhi mendimesh, Shpjegim Realizimi i kuptimit Dora e fshehtë Reflektimi Diskutim i lirë Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh, Shpjegim. Mësuesi/ja përdor hartën për të treguar shtetin në fjalë, ndërkohë shkruan në dërrasë të zezë temën e ditës. Kërkon nga nxënësit nëse ka mes tyre ndonjë që e ka vizatuar Greqinë dhe të ndajë me shokët përvojat e fituara, por dhe të nxënësve të klasës që njohin fakte mbi këtë shtet. Lojërat olimpike minoritete Mali Olimp Zeus Greqia Athinë Plazhe Demokraci Spartë Mësuesi/ja drejton pyetjet: - A do të shfaqen në Greqi ekstreme të majta ose të djathta si në vendet përreth saj - Çfarë sistemi politik do të vendoset në Greqi - Anën e kujt mbajti Greqia gjatë Luftës I Botërore Mësuesi/ja pret sugjerime nga nxënësit, më pas i udhëzon ata të lexojnë mësimin e ditës për të marrë përgjigjet e sakta. Realizimi i kuptimit: Dora e fshehtë. Kjo metodë kërkon një punë parapërgatitore nga mësuesi/ja pasi teksti i plotë copëtohet në disa pjesë. Në aq sa pjesë sa ndahet mësimi, aq nxënës zgjidhen nga mësuesi/ja. Çdo nxënës e lexon për një kohë të caktuar, derisa të aftësohet të thotë përmbajtjen e asaj që thonë shokët e klasës. 177

178 Vendimet e Konferencës së Paqes Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, Antanta mbajti premtimin ndaj Greqisë duke i dhuruar territoret bregdetare të Azisë së Vogël, të banuar nga popullsi greke para shumë shekujsh. Më 1920, Greqia hyri në territoret e Turqisë, por ajo e humbi luftën ndaj shtetit turk të udhëhequr nga Mustafa Qemali. Rrjedhojat e luftës greko-turke Ekonomia Jeta politike 1. Mbreti Kostandin abdikoi dhe u largua nga vendi, gjashtë përfaqësues të qeverisë dhe ushtrisë u pushkatuan (tronditi rëndë rendin politik). 2. U realizua marrëveshja greko-turke (shkëmbimi i dy popullsive, asaj greke që jetonte në Turqi), turq që banonin në Greqi. 3. Sistemimi i refugjatëve grekë. (Komiteti për Vendosjen e Refugjatëve) u realizua në: I. Tokat e shtetit Tokat e kishës Tokat e turqve të riatdhesuar II. Territoret e Epirit, Thesalisë e Maqedonisë. * Në këto territore filloi politika shkombëtarizuese ndaj popullsisë jogreke. 1. Vend bujqësor i prapambetur. Problemet shtohen me riatdhesimin e popullsisë greke në Turqi. 2. U zhvillua industria: tekstile, kimike dhe ushqimore. 3. Kishte mungesa të burimeve energjetike (qymyr-gurit, hidrocentrale). 4. Shteti grek merrte hua dhe kishte borxhe. 5. Industria ishte mbështetur në kapitalin vendas. Ishin dy forca politike: republikanët dhe monarkët. Në vitin 1924 u vendos republika, ndërsa më 1935 u vendos monarkia, e cila drejtohej nga Gjergji II. Ai vendosi në krye të qeverisë gjeneralin Metaksa, i cili: shpërndau parlamentin, anuloi kushtetutën, goditi sindikatat dhe partitë politike, kufizoi liritë demokratike, vendosi diktaturën. Qeveria e Metaksasë si model pati diktaturën fashiste e naziste. Pra, Greqia anoi nga ekstremi i djathtë. Mbretëri Republikë Mbretëri Diktaturë Mbretërore Reflektimi: Diskutim i lirë. Mësuesi/ja punon me klasën pyetjet 1-4 dhe pasi mbaron, kërkon nga nxënësit t u rikthehen edhe një herë pyetjeve të realizuara në fillim të orës së mësimit. Pas kësaj kërkon që të diskutojnë pyetjen 9 te rubrika Arsyeto: Greqia në vendin e saj njeh vetëm grekët. Detyrë shtëpie. Nxënësit udhëzohen që duke shfrytëzuar internetin të sjellin fakte që dëshmojnë politikën shkombëtarizuese të shtetit grek ndaj popullsisë shqiptare. 178

179 Mësimi 5 Tema: Republika e Turqisë Objektivat: Mjetet: Libër mësuesi për tekstin Historia Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të argumentojë shpërbërjen e Perandorisë Osmane sipas vendimeve të Konferencës. Të përcaktojë qartë tri detyrat e mëdha që zgjidhi forca revolucionare kombëtare qemaliste. Të emërtojë reformat kryesore qemaliste. Të argumentojë se ç`pasoja sollën reformat qemaliste për evropianizimin, modernizimin dhe laicizmin. hartë, teksti, hartë memece. Koncepte kryesore: nacionalistët turq, qeveria e sulltanit, Mustafa Qemali, forca e revolucionit kombëtar, forcat qemaliste, republikë, shtet laik e modern, Ataturk, evropianizim, modernizim, laicizim. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikim me terma paraprakë Realizimi i kuptimit Ditari dypjesësh Reflektimi Diskutim i lirë Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë fjalët: Konferenca e Paqes - Turqia - Sulltani - Mustafa Qemali - Reforma për modernizimin e vendit Pasi mësuesi/ja shkruan në dërrasë këto fjalë, i nxit nxënësit duke drejtuar pyetje. - Çfarë lidhjeje ka Konferenca e Paqes me Turqinë - Çfarë qëndrimi mbajti Turqia gjatë Luftës I Botërore - Çfarë rendi politik ishte në Turqi - A ishte sulltani ai që drejtonte vendin - Kush është Mustafa Qemali, cili mund të jetë roli i tij në historinë e Turqisë - A mund ta ketë modernizuar Mustafa Qemali Turqinë Nxënësit përgjigjen duke u bazuar në mësimin e ditës. Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës, ndërkohë e ndan tabelën në dy pjesë. U kërkon nxënësve që të njëjtën tabelë ta ndërtojnë edhe ata në fletore. Kjo metodë do t`i ndihmojë ata që të realizojnë një lexim të kujdesshëm. 179

180 Citati/ fjala 1. Vendimet e Konferencës së Paqes 2. Modernizimi i Turqisë Mustafa Qemal Ataturk Komenti 1. Shkëputja e territoreve 2. Shpërbërja e Perandorisë Osmane 3. Siria, Libani, Iraku, Palestina: a) Ishin territore që nuk banoheshin nga popullsi turke. b) Këto vende kaluan nën kontrollin e Anglisë dhe Francës. 4. Solli luftën turko-greke. 5. Çoi në shpërthimin e një lëvizjeje nacionaliste të drejtuar nga Mustafa Qemal Ataturk vendosjen e republikës në Turqi. 1. U vendos republika. 2. Shteti u nda nga feja (islami ishte fe private, por jo zyrtare). 3. Gjuha turke u bë gjuhë zyrtare duke hequr dorë nga arabishtja. 4. Ankaraja u bë kryeqyteti i Turqisë. 5. Ndryshoi veshja e burrave. 6. Ndryshoi veshja dhe pozita shoqërore e gruas, ajo fitoi të drejtën të arsimohej, të votonte, të merrte detyra shtetërore dhe të kishte profesione të ndryshme. 7. U dënua poligamia. 8. U vendos alfabeti latin. Hapi I. Cilat qenë vendimet që mori Antanta ndaj Perandorisë Osmane Hapi II. Cilat janë rrjedhojat e këtij vendimi Hapi III. Cilat territore u shkëputën dhe çfarë specifike patën ato Hapi IV. Po në politikën e brendshme turke, çfarë ndikimesh patën vendimet e Konferencës së Paqes Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit të lexojnë me vëmendje tri pikat e para te modernizimi i Turqisë, pra për modernizimin e organeve shtetërore, ndërsa pikat e fundit tregojnë masat e ndërmarra nga Mustafa Qemal Ataturku, që synonin evropianizimin e vendit. Reflektimi: Diskutim i lirë. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të plotësojnë fjalëkryqin e librit. Pasi nxënësit mbarojnë me fjalëkryqin, mësuesi/ja jep për diskutim të lirë tabllonë e librit: Turqia bëhet shtet laik e modern dhe pyetjet 6, 7, 8, të cilat përmbajnë hapat e ndërmarrjes nga Ataturku, që Turqia të bëjë pjesë te grupi i popujve dhe shteteve të qytetëruar. Detyrë shtëpie. Të sjellin fakte mbi punën e Mustafa Qemalit për modernizimin e Turqisë. Me dëshirë jepen kërkesat në faqen 16, te Fletorja e punës. 180

181 Mësimi 6 Tema: Shqipëria në vitet Libër mësuesi për tekstin Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë qartë detyrat e mëdha që zgjidhi Kongresi i Lushnjës: - Ruajtjen e tërësisë tokësore. - Dëbimin e forcave të huaja. - Zgjidhjen e një qeverie të re kombëtare. - Caktimin e një kryeqyteti të shtetit shqiptar. Të vlerësojë politikën e brendshme dhe të jashtme të qeverisë shqiptare. Të veçojë pozitën që fitoi shteti italian në Shqipëri. Të dallojë titullin mbretëror të Ahmet Zogut, si mbret i shqiptarëve duke zbërthyer përmbajtjen. Të nënvizojë, të vlerësojë e të evidentojë masat që mori mbretëria shqiptare në drejtim të forcimit të shtetit e të krenarisë kombëtare. Të argumentojë rrethanat historike që kushtëzuan marrëdhëniet me Italinë. Mjetet: hartë e Shqipërisë, figura të asaj periudhe mbi qytetet kryesore të Shqipërisë. Koncepte kryesore: 21 janar 1920, Kongresi i Lushnjës, Sulejman Delvina, Tirana kryeqytet, Partia Popullore, Partia Përparimtare, republikë, Ahmet Zogu, monarki, mbret i shqiptarëve, influenca italiane, rritja e krenarisë kombëtare. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Parashikim me terma paraprakë Realizimi i kuptimit INSERT, punë në grupe Reflektimi Rrjet diskutimi Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Hapi I. Mësuesi/ja vendos në tabelë figurat e qyteteve kryesore të Shqipërisë, si: Tiranës, Lushnjës, Gjirokastrës, Vlorës, Korçës, Shkodrës, Durrësit, të periudhave nga viti dhe kërkon nga nxënësit të thonë çfarë dinë për këto qytete. Nëse i kanë vizituar të tregojnë përshtypjet që i kanë lënë këto qytete. Realizimi i kuptimit: INSERT, punë në grupe. INSERT-i është një metodë që nis me rikujtimin e njohurive të mëparshme dhe i lejon nxënësit të kontrollojnë gjallërisht shkallën e të kuptuarit gjatë leximit të një materiali. Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin, ndërkohë ndërton tabelën e INSERT-it dhe i kërkon atyre ta ndërtojnë në fletoren e tyre duke i zbërthyer përmbajtjen. Kolona me shenjën ajo që nxënësi lexon, është e njohur për të. Kolona me shenjën + ajo që nxënësi lexon, është e re për të. Kolona me shenjën - ajo që nxënësi lexon, nuk përputhet me njohuritë që ai ka pasur më parë. Kolona me shenjën nxënësi kërkon të dijë më tepër për informacionin e marrë. Kongresi i Lushnjës 21 janar Rrethanat A ka ndonjë dokument të shkruar Vendimet 181

182 Libër mësuesi për tekstin Historia Hapi II. Nxënësit lexojnë tekstin dhe i shënojnë me shenjat përkatëse njohuritë që marrin ose që i dinin. Më vonë, mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë. Të njëjtën gjë mësuesi/ja e realizon për çështjet 2-3. Punë në grupe. Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe. Çdo grup do të mbledhë informacionet e ndryshme për pjesën e përcaktuar nga mësuesi/ja. Grupi I. Kongresi i Lushnjës. Nxënësit të sjellin foto të Kongresit të Lushnjës, të tregojnë rrethanat në të cilat u zhvillua dhe vendimet që mori. Grupi II. Periudha e republikës. Nxënësit listojnë veçoritë e kësaj periudhe, si dhe sjellin foto që lidhen me të. Grupi III. Periudha mbretërore. Nxënësit nxjerrin në pah veçoritë e kësaj periudhe, rritjen e ndikimit italian, foto dhe fakte. Të tëra këto paraqiten dhe në formën e një ekspozite. (Mësuesi/ja i paraqet dhe i ndan detyrat një orë më parë.) Reflektimi: Rrjet diskutimi. Mësuesi/ja drejton një pyetje të hapur, e cila fillimisht kërkon që përgjigjja të jetë pozitive ose negative. PRO A ishte vendosja e monarkisë një hap para KUNDËR apo mbrapa për kohën Përfundimi: Detyrë shtëpie. Të sjellin informacione të ndryshme, fakte dhe foto që kanë të bëjnë me këtë periudhë. Me dëshirë jepen kërkesat në faqen 17, te Fletorja e punës. 182

183 Mësimi 7 Tema: Afrika dhe India Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Stuhi mendimesh Ruaje fjalën e fundit për mua Rrjeti i merimangës Libër mësuesi për tekstin Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të kuptojë dhe të argumentojë vlerësimin e dyanshëm të zotërimeve koloniale afrikane, shfrytëzimin dhe zhvillimin e saj. Të sqarojë rrethanat historike, të cilat sollën lindjen e lëvizjes kombëtare në koloni. Të emërojë e të zbërthejë kuptimin e ideve gandiste, duke u mbështetur në sloganin Jo dhunë, bojkotim, unitet! Të jetë në gjendje të dallojë dominionin nga pavarësia. Mjete: tekst, hartë. Koncepte kryesore: koloni, shtresa e intelektualëve, çështje nacionale, parti kombëtare, Indi, Partia e Kongresit Kombëtar, Mahatma Gandi, gandizmi, Jo dhunë, bojkotim, unitet!, Nehru, dominion. Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë temën e mësimit dhe në mes të dërrasës shkruan fjalën India dhe kërkon nga nxënësit të thonë gjithçka dinë për të. Parfume indiane Muzikë Gurë të çmuar Simbole që sjellin fat India Lopa konsiderohet e shenjtë Hapi II. Pasi merr informacionet e para, mësuesi/ja nxit me pyetjet: - A ju kujtohen se cilat quhen shtete koloniale - Cili nga këto shtete zotëronte Indinë - India ishte shtet i lirë apo koloni Pasi nxënësit përgjigjen, mësuesi/ja i udhëzon të lexojnë mësimin e ditës. Realizimi i kuptimit: Ruaje fjalën e fundit për mua. Kjo metodë kalon në pesë etapa dhe i nxit nxënësit të mendojnë rreth asaj që lexojnë ose dëgjojnë. Hapi I. Nxënësit lexojnë një pjesë të përcaktuar nga mësuesi/ja dhe gjejnë 1-2 pjesë që u duken më interesante. 183

184 Hapi II. Çdo nxënës shkruan në fletorë ose në një letër pjesët e zgjedhura prej tij. Hapi III. Çdo nxënës shkruan komentin e asaj që ka zgjedhur. Hapi IV. Një nxënës i udhëzuar nga mësuesi/ja, tregon atë që ka zgjedhur. Shokët e klasës e shohin dhe e komentojnë atë për t`i treguar si veprohet, hapin e parë e hedh mësuesi/ja duke vënë veten në pozicionin e një nxënësi. Marrim rastin kur nxënësi ka zgjedhur Afrika. Mësuesi/ja: Pasi lexova mësimin, mendoj se e ka zgjedhur për të treguar që Afrika ishte një vend i kolonizuar nga shtetet evropiane. Pastaj vazhdojnë nxënësit e tjerë. Hapi V. Nxënësi që është ngritur, thotë pse e kishte zgjedhur, lexon komentin që kishte bërë mbrapa fletës, pastaj nxënësit e tjerë vazhdojnë argumentimin. Kjo metodë e vë të gjithë klasën në punë. Reflektimi: Rrjeti i merimangës. Klasa vendoset në një rreth të madh. Nxënësit mendojnë të thonë diçka mbi mësimin e ditës. Nxënësi i parë fillon të thotë diçka të rëndësishme mbi mësimin dhe drejton dorën drejt një shoku tjetër, i cili gjithashtu duhet të thotë diçka mbi mësimin. Kjo gjë vazhdon në formën e një rrjete merimange derisa të jetë thënë në mënyrë të përgjithshme mësimi. Mësimi 8 Tema: Kina dhe Japonia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të dallojë lëvizjen nacionaliste nga ajo komuniste duke u mbështetur në programet e tyre. Të dallojë politikën e kompromisit nga ajo e përçarjes e të argumentojë atë duke u mbështetur te dy figurat e kohës Sun Jat Seni dhe Çan Kai Shi. Të analizojë pasojat që sollën dy vijat e ndryshme politike, bashkim- bashkëqeverisje, përçarje, armiqësi, luftë civile. Të sqarojë veprimin politik të Partisë Komuniste dhe rezultatet e saj. Të vërtetojë sloganin Azia e aziatikëve, që shpreh fuqinë ekonomike dhe ushtarake të Japonisë dhe politikën agresive të saj. Mjetet: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi hartë, teksti. Koncepte kryesore: lëvizje nacionaliste, lëvizje komuniste, Partia Gomindane, Partia Komuniste, Sun Jat Seni, Fronti Popullor, Reforma Agrare, Çan Kai Shi, Lufta Civile, Marshimi i Madh drejt Veriut, Mao Ce Dun, Republika Sovjetike e Kinës, Japonia, Azia e aziatikëve, Hirohito, pushtimi i Mançurisë, Mongolisë, Boshti i Çeliktë. Parashikim me terma paraprakë Ditari dypjesësh Rrjeti i merimangës 184

185 Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan simbolin e lojërave olimpike dhe pyet nxënësit nisur nga kjo se për cilin shtet do të flitet sot. Nëse nuk e gjejnë, mësuesi/ja vazhdon dhe thotë që është një vend aziatik dhe më vonë shton që në territorin e saj gjendet tij që quhet çatia e botës. Vend aziatik çatia e botës Vend informatik Kinë Japoni Mësuesi/ja vazhdon të japë të dhëna që lidhen me këto shtete. Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Kjo metodë nxit nxënësit të lexojnë në mënyrë të qëllimshme, të lidhin ngushtë materialin e tekstit me kureshtjen. Mësuesi/ja udhëzon që nxënësit ta ndajnë fletoren si tabela në dërrasë, dhe të lexojnë mësimin e ditës. Fjalë/ Fjali Komenti Partia e Gomindanit (Sun Jet Seni) Fronti Popullor 1. Lëvizja nacionaliste 2. Lëvizja komuniste Programe të reja Partia komuniste Reforma Agrare Përmbysja e forcave të vjetra, që mbështesnin perandorinë dinastike. Krijimi i një shteti të ri kinez. Dëbimi i të huajve, që kishin shndërruar Kinën në gjysmëkoloni. 3. Sun Jat Seni 4. Can Kai Shi 5. Mao Ce Dun 6. Japonia Krijoi një qeveri të re në Kanton. Nuk njihte autoritetin e Pekinit. Mbajti të bashkuar nacionalistë e komunistë. Qeveriste Kinën Jugore. U prish bashkëpunimi midis komunistëve dhe nacionalistëve. Partia Komuniste u nxor jashtë ligjit. Filloi Lufta Civile. Udhëheqësi i ri i Partisë Komuniste. Më 1934 komunistët largohen nga Kina Jugore dhe shkojnë drejtë asaj. Veriore Marshimi i Madh. Premtonin reforma agrare. Krijuan Republikën Sovjetike Kineze. Shtet i fuqishëm ekonomik. Industri: anijesh, kimike, të rëndë. Zbatoi një politikë të jashtme tepër agresive në: Paqësor, Kinë, Mongoli. Azia e aziatikëve shprehte politikën agresive të Japonisë. Në drejtimin e vendit u vendos një kastë ushtarake. U bë pjesë e Boshtit të Hekurit. Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në kolonën e parë: Lëvizja nacionaliste dhe Lëvizja komuniste, ai/ajo kërkon nga nxënësit që të plotësojnë kolonën e komentit. Hapi II. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Cilat qenë meritat e Sun Jet Senit 185

186 Hapi III. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të shprehin veçoritë e qeverisjes së Kinës nën drejtimin e Çan Kai Shi-së. Hapi IV. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të evidentojnë rolin e Mao Ce Dunit në historinë e Kinës. Hapi V. Nxënësit duhet të përcaktojnë veçoritë e Japonisë në prag të Luftës së Dytë Botërore. Reflektimi: Rrjeti i merimangës. Mësuesi/ja e vendos klasën në një rreth të madh. Nxënësit duhet të thonë diçka mbi mësimin e ditës. Pasi njëri e thotë, drejton dorën drejt një shoku ose shoqeje tjetër dhe kështu me radhë, derisa të thuhen idetë kryesore të mësimit. Kjo kalon në formën e rrjetës së merimangës. Detyrë shtëpie. Nxënësit duhet të sjellin fakte të cilat tregojnë politikën agresive të Japonisë, si dhe pushtimin e Mançurisë nga Japonia. Mësimi 9 Tema: Vendet e Amerikës Latine pas luftës Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të dallojë tiparin themelor që karakterizonte jetën politike në Amerikën Latine. Të nënvizojë karakteristikën e një revolucioni fshatar duke, e lidhur me veçorinë e vendit ku zhvillohej. Të analizojë veçoritë ekonomike të vendeve latino-amerikane. Mjete: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi teksti, hartë e Amerikës Latine. Koncepte kryesore: Amerika Latine, grusht shteti, diktaturë, Kaudiljo, latifondistë, pronë, Françesko Vila ose Vila Panço, Emiliano Zapata, Reforma Demokratike, më 1918 u shpall kushtetuta. Zhvillimi i mësimit Shpjegim Pyete sërish Kontroll i njohurive, stuhi mendimesh Evokimi: Shpjegim. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë temën dhe shpjegon se cilat janë bazat e mësimit të sotëm ose ku duhet të përqendrohen nxënësit. Mësuesi/ja: Mësimi zhvillohet në tri faza. Së pari, do të njihemi me veçoritë ekonomike të vendeve të Amerikës Latine. Së dyti, do të argumentojmë tiparet e regjimeve politike. Së treti, do të analizojmë hapat që u hodhën për modernizimin e këtyre vendeve. Pasi mësuesi/ja informon nxënësit mbi mënyrën se si do të zhvillohet kjo orë mësimore, i udhëzon ata të lexojnë mësimin e ditës. 186

187 Realizimi i kuptimit: Pyete sërish. Hapi I. Realizimi i kësaj metode kërkon nga mësuesi/ja të krijojë tri çifte dyshe. Të dy nxënësit e përcaktuar nga mësuesi/ja lexojnë mësimin. Çdo çifti i caktohet një kohë prej minutash. Nxënësi tjetër përgatit pyetjet për pjesën që kanë. Hapi II. Në të njëjtën mënyrë zbatohet për çiftin e dytë dhe të tretë. Pasi tri çiftet mbarojnë, mësuesi/ja bën një përsëritje duke u mbështetur në përgjigjet e nxënësve. Mësuesi/ja: Ekonomia latino-amerikane dallohet për 3 veçori. Cilat janë ato Reflektimi: Kontroll i njohurive, stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja punon me nxënësit pyetjet 1-5 në tekst. Hapi II. Mësuesi/ja: pasi u njohët me mësimin e ditës, kur unë them fjalën Meksika, me çfarë faktesh historike e lidhni Emiliano Zapata Françesko Vila ose Vila Panço Diktaturë pronë Meksika Kaudiljo Reforma Agrare Grusht shteti E drejtë elektorale e grave - Po nëse them Amerika Latine Qeveritë ndërrohen shpesh. Republikë (false) Pushtetin e kishin ushtarakët dhe policët Amerika Latine Jeta politike jo e qetë Diktaturë ushtarake Grusht shteti 187

188 Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi KREU VI LUFTA II BOTËRORE. NDARJA E BOTËS NË DY BLLOQE Mësimi 1 Tema: Shpërthimi i Luftës së Dytë Botërore. Fitoret e para Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë grupet e shteteve kundërshtare në prag të Luftës II Botërore. Të shënojë datën e fillimit të Luftës II Botërore, grafikun e shndërrimit të saj në konfliktet botërore. Të vlerësojë Paktin e Mossulmimit si faktor nxitës apo frenues për zhvillimin e luftës. Të nënvizojë elementin e përbashkët mes planit gjerman të Luftës I Botërore me Luftën II Botërore. Të argumentojë dështimin e sulmit ajror gjerman kundër Anglisë. Mjetet: hartë e botës, teksti, figura të Adolf Hitlerit, Uinston Çurçillit, Stalinit, Uillsonit, hartë memece. Koncepte kryesore: Lufta e Dytë Botërore, kampe kundërshtare, Boshti i Çeliktë, Lufta Rrufe, Blizkrieg, vija Marzhino, 1 shtator 1939, Traktati i Mossulmimit, gjenerali Peten, Uinston Çurçill. Zhvillimi i mësimit Stuhi mendimesh Ditari dypjesësh Diskutim i lirë Evokimi: Stuhi mendimesh. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë temën e mësimit dhe në mes të tabelës shkruan Lufta e Dytë Botërore dhe drejton pyetjen: - Çfarë ju vjen ndër mend kur themi Lufta e Dytë Botërore Filloi në Evropë Përfshiu gjithë botën Angli Lufta e Dytë Botërore Dëme të vrarë Gjermania Ditari i Ana Frankut Pasi i dëgjon, mësuesi/ja udhëzon të hapin librin dhe të lexojnë mësimin për 5-7 minuta. Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Gjatë zhvillimit të realizimit të kuptimit, mësuesi/ja duhet ta shtrojë në tri etapa. 1. Situata në Evropë në prag të luftës. Ndryshimet territoriale që kishte realizuar Gjermania. Krijimi i boshtit të ekstremit të djathtë. Pakti i Mossulmimit. 2. Përgatitja e Gjermanisë dhe Francës për t`u përballur më njëra tjetrën. 3. Fazat e para të luftës. (Në këtë pjesë është mirë që nxënësit të krijojnë një lidhje mes dijeve të tekstit dhe hartës). 188

189 Fillimisht kjo temë udhëhiqet nga mësuesi/ja, pra zbatohet ditari dypjesësh jo në formën tradicionale, por me hartë (shiko hartën te Historia 8, në faqen 69). Hapi I. Nisur nga harta e librit, nxënësit shënojnë në hartën memece shtetet e Evropës në këtë periudhë, kjo do t`i ndihmojë që më vonë të bëjnë krahasimet që kanë ndodhur në hartën politike të Evropës, por dhe të mbajnë mend shtetet e asaj periudhe. Hapi II. Mësuesi/ja udhëzon të ngjyrosin tri shtetet që krijuan Boshtin e Çeliktë. Hapi III. Mësuesi/ja shpjegon se në prag të Luftës II Botërore, Gjermania kishte aneksuar territoret e Austrisë dhe Çekisë, pra udhëzon të plotësojnë në hartën memece. Me ngjyrë blu tregohen territoret e Gjermanisë në prag të luftës. Hapi IV. Pakti i Mossulmimit. - Cili shtet e nënshkroi dhe për çfarë qëllimi (BRSS-ja dhe Gjermania) Hapi V. Çfarë përgatitjesh kishte realizuar Franca dhe Gjermania në prag të luftës Nxënësit paraqesin veprimet ushtarake në hartën memece. Me vija horizontale blu paraqiten vendet e pushtuara nga Gjermania. Shteti i parë ishte Polonia, më 1 shtator 1939, shënoi fillimin e Luftës II Botërore. Vijat vertikale portokalli tregojnë agresionin e BRSS-së ndaj Polonisë dhe të vendeve Baltike dhe një pjesë të Finlandës. Nxënësit jo vetëm që fiksojnë vendet e asaj periudhe, por konkretizojnë dhe veprimet ushtarake. Më 3 shtator, Anglia dhe Franca i shpallën luftë Gjermanisë. Mësuesi/ja vazhdon me pyetje. - Pas pushtimit të Polonisë, nga i ktheu sytë Gjermania Hapi VI. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Si e zgjidhi Shtabi i Lartë Ushtarak Gjerman problemin e vijës Mazhino Nxënësit duhet ta lexojnë mësimin në mënyrë kritike. Mësuesi/ja mund t`i ndihmojë duke i sugjeruar: Kujtoni pushtimet në vitin 1940, pushtimin e Danimarkës, Norvegjisë, Luksemburgut, Holandës, Francës etj. Hapi VII. 10 qershor, Italia e Musolinit hyn në luftë kundër Anglisë dhe Francës. Hapi VIII. Mësuesi/ja rikujton nxënësit se pushtimi i Greqisë u realizua nga territori shqiptar, fillimisht nga trupat italiane, pastaj të ndihmuara nga forcat gjermane. Kjo pasi Shqipëria, më 7 prill 1939, u sulmua nga Italia. Hapi IX. Mësuesi/ja: - Kur u sulmua Anglia dhe çfarë taktike ndoqën gjermanët Reflektimi: Diskutim i lirë. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Çfarë qëllimesh të përbashkëta kishin Rusia sovjetike komuniste, që nënshkroi Paktin e Mossulmimit me Gjermaninë naziste Detyrë shtëpie. Të sjellin fakte ose figura të marra nga interneti, që tregojnë veprimet ushtarake të periudhës Me dëshirë jepen kërkesat në faqen 18, te Fletorja e punës. 189

190 Mësimi 2 Tema: Sulmi kundër Bashkimit Sovjetik (BS-së) Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të komentojë hartën e tekstit (faqe 69), duke nënvizuar pushtimet naziste në lindje. Të argumentojë sesi BS-ja ruajti aftësinë prodhuese të armëve edhe pas pushtimeve të nazistëve të territoreve perëndimore. Të komentojë hartën e tekstit (faqe 72), duke përcaktuar agresionin japonez dhe hyrjen e SHBA-së në luftë. Të theksojë rëndësinë e formimit të Aleancës së Kombeve të Bashkuara dhe disfatën e forcave naziste në Frontin Lindor. Mjetet: Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi hartë e Evropës, hartë memece, filmime të shkurtra që tregojnë sulmin ndaj Përl Harbër dhe BS-së. Koncepte kryesore: Lufta e Dytë Botërore, 22 qershor 1941, operacioni Barbarosa, Leningradi, Japonia, Përl Harbër, 7 dhjetor 1941, SHBA-ja, Aleanca e Kombeve të Bashkuara. Zhvillimi i mësimit Shpjegim INSERT Kontroll i njohurive, punë me hartën memece Evokimi: Shpjegim. Mësuesi/ja shkruan në tabelë temën e mësimit dhe udhëzon nxënësit të nxjerrin hartat memece, që u punuan orën e kaluar dhe u kërkon atyre të tregojnë veprimet ushtarake pushtuese të realizuara nga Gjermania naziste dhe Bashkimi Sovjetik. Nxënësit fillojnë dhe rikujtojnë që midis Gjermanisë dhe BS-së ishte nënshkruar një marrëveshje, ajo e Paktit të Mossulmimit, që u zbatua në terren me pushtimin e vendeve Baltike, Moldavisë dhe Besarabisë (territorit të Rumanisë) nga BS-ja, si dhe territoreve të pushtuara nga Gjermania naziste. Realizimi i kuptimit: INSERT. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin, si dhe të nxjerrin hartën memece për të rifreskuar dijet. Gjatë kohës që nxënësit lexojnë mësimin e ditës, mësuesi ndërton në dërrasë të zezë, tabelën e INSERT-it dhe shpjegon përmbajtjen e saj. Kolona me shenjën ajo që nxënësi lexon, është e njohur për të. Kolona me shenjën + ajo që nxënësi lexon, është e re për të. Kolona me shenjën - ajo që nxënësi lexon, nuk përputhet me njohuritë që ai ka pasur më parë. Kolona me shenjën nxënësi kërkon të dijë më tepër për informacionin e marrë. 190

191 Armiku te porta Operacioni Barbarosa (22 qershor, 1941) Sulmi ndaj Rusisë: 1. Gruri i fushave ruse dhe nafta e Kaukazit. 2. Shkatërrimi i komplekseve industriale (armëve). 3. Terrori ndaj popullsisë. + - Nxënësit dëshirojnë të dinë nëse ka foto që tregojnë këtë sulm. Kjo mund të realizohet nga mësuesi/ja ose të përgatitet nga nxënësit. Forca e ushtrisë naziste Përl Harbër SHBA-ja Franca Britania e Madhe BRSS-ja SHBA-ja { Sulmi do të ishte i shpejtë dhe do të përfundonte para dimrit. BRSS-ja u trondit nga fillimi i luftës, nga forca e madhe ushtarake e Gjermanisë, por arriti të zhvendosë 200 komplekse të mëdha industriale nga Perëndimi në Lindje. BS-ja ruajti aftësinë prodhuese të armëve. Qytetet, si: Leningradi dhe Moska u rrethuan, por qëndruan heroikisht. Japonia: Kishte pushtuar territore në Lindje, si: Filipine, Indonezi, Malajzi, Indokinë (Indi-Australi). Më 7 dhjetor 1941 u godit Përl Harbër. SHBA-ja hyri në Luftën e Dytë Botërore. Koalicioni antifashist Aleanca e Kombeve të Bashkuara Fitohet: 1. Beteja e Stalingradit (fitorja I e koalicionit), kundërsulmi i ushtrisë ruse. 2. Kundërsulmi ndaj Moskës nga gjenerali Fon Paulus, i cili dështoi dhe çoi në tatëpjetën e nazizmit. 3. Në Lindjen e Largët japonezët pësuan disfatë dhe Paqësori u izolua nga SHBA-ja. 4. Afrika Veriore u çlirua nga gjenerali amerikan Ajzenhauri dhe Mongomeri, dështoi ushtria italogjermane e drejtuar nga gjenerali Romeli. Mësuesi/ja jep fjalimin e presidentit amerikan Ruzvelt, i cili shpall para kongresit amerikan hyrjen e SHBA-së në luftë. Foto të fitoreve të aleatëve, të Ajzenhaurit. Falë burimeve të ndryshme të informacionit, nxënësit mund të kenë njohuri mbi sulmin e Gjermanisë ndaj BS-së, por dhe të Japonisë ndaj SHBA-së, por që e shprehin me gjuhën e tyre, nëpërmjet filmave, si p.sh., filmin Përl Harbër ose Armiku te porta. Hapi I. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën 1-2 dhe kërkon nga nxënësit të hedhin informacionin në kolonat përkatëse, te kolona me shenjën (+) është mirë që informacioni të renditet në mënyrë të rregullt nga mësuesi/ja. 191

192 Hapi II. Nxënësit mund të thonë disa pjesë të filmit Përl Harbër. Mësuesi/ja i dëgjon me vëmendje, pastaj i rendit sipas fakteve historike. Ai/ajo ndërhyn dhe shpjegon fillimisht pse SHBA-ja nuk kishte hyrë në luftë. Hapi III. Nxënësit shkruajnë emrat e katër shteteve, si: Franca, SHBA-ja, BRSS-ja, Britania e Madhe. Kjo pasi të katra shtetet janë sulmuar nga tri shtetet që kanë krijuar boshtin e hekurt, por nxënësit nuk dinë nëse shtetet e sulmuara nga shtetet e boshtit krijuan apo jo ndonjë bashkim dhe cili qe qëllimi kryesor. Reflektimi: Kontroll i njohurive, punë me hartën memece. Hapi I. Nxënësit udhëzohen të punojnë me hartën memece, që gjendet te Ndërto atlasin, faqe 20. Në krye të hartës ata shkruajnë togfjalëshin Operacioni Barbarosa dhe tregojnë: veprimet ushtarake, vendet që sulmoi Japonia, si dhe goditjen ndaj Përl Harbërit. Gjithashtu nxënësit tregojnë edhe frontet luftarake. Hapi II. Nxënësit nënvizojnë dhe poshtë hartës shkruajnë Aleanca e Kombeve të Bashkuara, si dhe përcaktojnë veprimet fituese luftarake të këtij koalicioni. Hapi III. Mësuesi/ja kërkon të diskutojnë se cilat qenë arsyet e humbjes së Gjermanisë në Frontin Lindor. Detyrë shtëpie. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të sjellin fakte dhe figura që kanë të bëjnë me mësimin e ditës, në formën e një katalogu ose formën e një Turi galerie. (Ai/ajo i udhëzon nxënësit që të kërkojnë në internet ose të shfletojnë enciklopedinë.) Figurat që kërkohen: Hartë memece e Operacianit Barbarosa, sulmi i ushtrisë naziste ndaj BRSS-së, qyteti i Stalingradit nën sulmimin nazist, hartë memece, Japonia sulmon Lindjen e Largët dhe Përl Harbërin, figura e Përl Harbërit nën sulmimin japonez, figura e katër shteteve të Aleancës së Kombeve të Bashkuara, si dhe qyteti i Stalingradit. Mësimi 3 Tema: Veprimet ushtarake në Ballkan Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë vlerën e Ballkanit për forcat e Boshtit dhe lindjen e shteteve aleate me të. Të tregojë duke u mbështetur në hartën e tekstit (figura 75), si u zbatua operacioni Marita. Të analizojë lëvizjen antifashiste në Ballkan: formimi i fronteve popullore, krijimi i ushtrive çlirimtare, qëllimi i forcave komuniste, shpërthimi i Luftës Civile, ushtria nacionalçlirimtare. Mjetet: hartë, teksti, figura e Josif Bros Titos. Koncepte kryesore: operacioni Marita, pushtimi i Jugosllavisë dhe Greqisë, fronte popullore, njësi të armatosura- çeta, Josif Bros Tito, Enver Hoxha, komunistët, luftë civile, ushtria nacionalçlirimtare. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Shpjegim Realizimi i kuptimit Punë në grupe Reflektimi Turi i galerisë 192

193 Zhvillimi i mësimit Evokimi: Shpjegim. Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë të zezë temën e mësimit dhe në hartë tregon Gadishullin e Ballkanit duke i pyetur nxënësit se çfarë mbajnë mend nga mësimet e kaluara. Mësuesi/ja bën një përshkrim të shpejtë të gjendjes së shteteve në Ballkan në prag të Luftës II Botërore. Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin për një periudhë 4-5 minuta. Pasi nxënësit mbarojnë, mësuesi/ja i udhëzon ata të numërojnë nga 1-5, pasi ata mbarojnë grupohen, p.sh., 1 dhe 2 në një grup e kështu me radhë. Grupi I. Nxënësit e grupit të parë vendosin në anën e majtë dy figura, hartën e Ballkanit dhe të ushtrisë gjermane. Nxënësit duhet të tregojnë cilat qenë interesat e nazistëve në Ballkan. Interesi i nazistëve: 1. Ana ushtarake 2. Ana ekonomike a) prapavija të sigurta b) kontrollonte Mesdheun c) do të krijonte me popullsinë e Ballkanit reparte ushtarake drejt Lindjes a) nafta rumune b) mineralet e Jugosllavisë dhe Bullgarisë Pra, ky është një model se si mund të përgjigjen nxënësit. Grupi i parë duhet të plotësojë pyetjet si më poshtë: - Cilat qenë interesat e nazistëve në Ballkan - Çfarë politike ndoqi Hitleri ndaj vendeve të Ballkanit Politika e Hitlerit Presion Pushtim mbi Rumaninë, Bullgarinë I ndihmuan forcat e ekstremitetit të djathtë Vendosjen e diktaturave naziste { Këto shtete u bënë pjesë e planit trepalësh i Jugosllavisë, Greqisë Nxënësit plotësojnë hartën memece te Ndërto atlasin, faqe 22 dhe ngjyrosin me një ngjyrë Rumaninë dhe Bullgarinë, të cilat i qenë bashkuar Boshtit dhe me ngjyrë tjetër Jugosllavinë dhe Greqinë jonaziste. Pra, grupi paraqet para shokëve të klasës interesat e nazistëve në Ballkan, por dhe tregon cilat shtete ishin me nazistët dhe jo. Të tëra këto nxënësit duhet t`i paraqesin në një tabak të madh. Grupi II. Pushtimi i Ballkanit. Nxënësit shfrytëzojnë hartën e tekstit, në faqen 75. Grupi i dytë ka për detyrë të tregojë para nxënësve të klasës pushtimin e Jugosllavisë dhe Greqisë, ndarjen e Greqisë në tri territore, si dhe zbatimin e planeve të Hitlerit, shfrytëzimi i pasurive natyrore dhe krijimi i reparteve ushtarake, të dërguara në Frontin Lindor. Nxënësit e këtij grupi ose shfrytëzojnë hartën e librit, ose mësuesi/ja u kërkon të plotësojnë hartën memece, duke u mbështetur në atë të librit. 193

194 Grupi III. Rezistenca antifashiste. Nxënësit e grupit të tretë do të punojnë me rezistencën e popujve të Ballkanit, kryesisht në Jugosllavi, Greqi dhe Shqipëri. - Cilat ishin format e para të rezistencës - Në çfarë niveli u ngritën dhe a pati konflikte Komuniste Jugosllavi Shqipëri Rumani Nacionalistët Bullgari Fronte Popullore Krijuan çeta të armatosura Lindën ushtritë nacionalçlirimtare { Luftë Civile (Përfshiheshin të gjitha grupimet shoqërore që nuk përkrahnin nazizmin) Luftë partizane Nacionaliste Greqi Mësuesi/ja udhëzon nxënësit dhe i ndihmon në plotësimin e hapave. Ata ngjyrosin shtetet që ranë nën ndikimin komunist. Reflektimi: Turi i galerisë. Hapi I. Pasi nxënësit i kanë shpjeguar para klasës, mësuesi/ja bën edhe një herë një shpjegim duke u mbështetur te punët e nxënësve. Hapi II. Mësuesi/ja diskuton me nxënësit pyetjen 7 te rubrika Arsyeto. Detyrë shtëpie. Të sjellin informacion mbi Titon dhe fakte mbi Luftën Civile në Greqi. Me dëshirë jepen kërkesat në faqen 22, te Fletorja e punës. 194

195 Evokimi Metoda ERR Metoda e teknika Koha Realizimi i kuptimit Reflektimi Parashikim me terma paraprakë Parashikim me terma paraprakë Rrjet diskutimi Libër mësuesi për tekstin Historia Mësimi 4 Tema: Disfata e Gjermanisë dhe e Japonisë. Mbarimi i Luftës II Botërore Objektivat: Në fund të orës nxënësi të jetë i aftë: Të përshkruajë situatën politiko-ushtarake në Gadishullin Apenin të ndarë në dy faza, arrestimi i Musolinit, nënshkrimi i armëpushimit, pushtimi i Italisë Veriore, Republika si dhe vdekja e Duçes. Të nënvizojë situatën e vështirë të forcave naziste në vitin 1944 dhe ta argumentojë atë. Të përshkruajë sulmin e përgjithshëm të aleatëve në Evropë dhe Paqësor. Të komentojë figurat e tekstit në faqet Mjetet: hartë, teksti, figura të Viktor Emanuelit, ushtria ruse, figura të Çurçillit, Ruzveltit, Stalinit në Jaltë dhe në Krime, Normandia, çlirimi i Berlinit dhe figura e OKB-së. Koncepte kryesore: Viktor Emanueli III, Musolini, gjeneral Pjetër Badolio, 1943 Italia doli nga lufta, Republika Sociale Italiane, Republika Salo, Normandi, Stalini, Çurçilli, Ruzvelti, Jaltë, Krime, OKB-ja, influenca ruse, influenca anglo-amerikane, 7 maj 1945, Harry Truman, bombë atomike, Hiroshima, Nagasaki, 6 gusht, 9 gusht. Zhvillimi i mësimit Evokimi: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja shkruan në tabelë temën dhe sugjerohet që të vendosen figurat e mëposhtme: 1. Musolini (gjendet në tekst, faqe 32 dhe 34) 2. Hartë e Evropës me sulmet ndaj Gjermanisë (faqe 78). 3. Zbarkimi i trupave aleate në Normandi. 4. Tre të mëdhenjtë në Jaltë e Krime. 5. Çlirimi i Berlinit (faqe 79). 6. Bombardimi i Japonisë. 7. Harta e Italisë (faqe 77). Mësuesi/ja, pasi ka vendosur në dërrasën e zezë pamjet u drejton nxënësve këto pyetje: - Çfarë lidhjeje mund të ketë Musolini me temën e ditës - A tregon harta veprimet ushtarake - A mund të ketë lidhje kjo figurë me hapjen e Frontit të Tretë - Çfarë mund të kenë diskutuar tre të mëdhenjtë në këto vende - A tregon kjo figurë fundin e Luftës II Botërore Mësuesi/ja pret sugjerimet e nxënësve. Realizimi i kuptimit: Parashikim me terma paraprakë. Mësuesi/ja nuk i lëviz figurat e vendosura në tabelë. Udhëzon nxënësit të lexojnë mësimin e ditës dhe të nënvizojnë pjesët që mund të lidhen me figurat. Ai/ajo e ndan klasën në 7 grupe, aq sa ka edhe figura. Mësuesi/ja i cakton çdo grupi një kohë prej 7-10 minutash. 195

196 Grupi I. Grupi i parë merret me figurën e parë, atë të Musolinit. Ata duhet të tregojnë gjithçka që ka lidhje më të. Si dhe të komentojnë dy fotot e librit në faqet 32, 34, në të cilat paraqitet Musolini në dy pozicione të ndryshme, pra të argumentojnë qëndrimin e tij në të dyja rastet. Grupi II. Nxënësit duhet të punojnë me hartën e Italisë, që ndodhet në faqen 77, te Historia 8. Gjithashtu ky grup merret edhe me këto çështje: 1. Zbarkimin e tupave amerikane në Jug të Italisë, më Bombardimet dhe kushtet e këqija të jetesës. 3. Arrestimin e Musolinit, si dhe vrasjen e tij. Grupi III. Ky grup shikon me vëmendje hartën e Evropës, faqe 78 dhe komenton veprimet ushtarake. Grupi mund të përbëhet nga tre nxënës, të cilëve u caktohen këto detyra: Nxënësi 1: Merret me Frontin Lindor ushtarak rus. Nxënësi 2: Merret me Frontin Jugor anglo-amerikan. Nxënësi 3: Të tregojë pse Gjermania po pësonte goditjen e forcave aleate. Grupi IV. Këtij gupi i jepet figura e zbarkimeve në Normandi. Pjesëtarët e këtij grupi merren edhe me krijimin e Frontit të Tretë dhe mundësinë për t`i dhënë fund luftës. Grupi V. Nëse mësuesi/ja e ka figurën e tre të mëdhenjve në Jaltë dhe Krime, ia jep këtij grupi që të gjykojë mbi të. Nxënësit tregojnë se cilat qenë figurat historike që morën pjesë në këto takime dhe se çfarë vendimesh u morën në Krime. Grupi VI. Nxënësit shohin me kujdes foton e çlirimit të Berlinit (faqe 79) dhe bëjnë komentet e tyre. Mësuesi/ja i kërkon nxënësve të përcaktojnë datën kur iu dha fund Luftës së Dytë Botërore në Evropë. Grupi VII. Nëse mësuesi/ja e ka figurën e bombardimeve në Japoni, ia jep këtij grupi që ta komentojë atë. Mësuesi/ja i kërkon nxënësve të tregojnë mënyrën se si SHBA-ja i dha fund luftës kundër Japonisë. Reflektimi: Rrjet diskutimi. Mësuesi/ja hedh një pyetje të hapur, e cila do një përgjigje pozitive ose negative. PO A ishte i drejtë sulmi i SHBA-së JO ndaj Japonisë me armë bërthamore Përfundimi: Nxënësit do të ndahen në dy grupe sipas pikëpamjeve, por mund të ketë dhe nga ata të cilët janë të paqartë. Ata mund të pozicionohen pasi të kenë dëgjuar shokët. Detyrë shtëpie. Kërkesat 2, 4 në faqen 23, te Fletorja e punës. 196

197 Libër mësuesi për tekstin Historia Mësimi 5 Tema: Përpjekja për konsolidimin e paqes. Konferenca e paqes e Parisit Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë vendimet e Konferencës së Jaltës. Të dijë qëllimin e OKB-së dhe institucionet e saj. Të nënvizojë vendimet kryesore të Konferencës së Paqes në Paris (gusht 1945). Të vlerësojë faktorin e brendshëm në kapërcimin e plagëve të luftës. Të krahasojë UNRRA-n me Planin Marshall e të nënvizojë elementin e përbashkët dhe veçoritë. Mjete: teksti. Koncepte kryesore: Konferenca e Jaltës, Konferenca e Postdamit, Gjykata Ushtarake Ndërkombëtare, Nuremberg, OKB-ja, Konferenca e Paqes, Paris, Plani Marshall, UNRRA. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit Ditari dypjesësh Reflektimi Rrjet diskutimi Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë temën dhe u drejton nxënësve pyetje: - Si mendoni ju, ç ndodh pas çdo lufte - A mbajnë shtetet fituese qëndrime ekonomike, politike, territoriale ndaj shtetit humbës Nxënësit përgjigjen: - vendoset paqja - bëhet bilanci ekonomik, social etj. - fillon rindërtimi i vendit - dënohen kriminelët. Hapi II. Gjithçka që nxënësit thonë, shkruhen në dërrasën e zezë. Pasi mësuesi/ja mbaron së pyeturi nxënësit, atëherë thotë: Sot do të njihemi me faktin nëse vendet fituese bënë të njëjtin gabim si në Versajë me vendimet e tyre apo jo. Do të njihemi dhe me institucione të reja. Me këtë pyetje mësuesi/ja do të bëjë një krahasim mes dy konferencave të paqes: atë të 1919 dhe Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Kjo metodë nxit nxënësit të lexojnë në mënyrë të qëllimshme, të lidhin ngushtë materialin e tekstit me kureshtjen. 197

198 Citati / fjala Jaltë dhe Postdam OKB-ja Komenti Territori gjerman përkohësisht të ndahej në katër zona, të cilat administroheshin nga shtetet fituese, si: SHBA-ja, BRSS-ja, Anglia, Franca. Një ndarje e tillë u bë edhe për Berlinin. Krimet e nazistëve që kishin bërë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Për këtë u krijua Gjykata Ushtarake Ndërkombëtare- Nurembergut (gjykimi i krimeve të nazistëve). Forcimi i paqes OKB-ja. Qershor 1945 në San Francisko të SHBA-së. Ruajtja e paqes dhe e sigurisë. Zgjidhja e problemeve që po kalonte shoqëria, si: uri, sëmundje, analfabetizmi etj. Masat ekonomike Forca detare Masat ushtarake tokësore Kaskat blu ajrore Gusht 1946 në Paris. U thirrën të gjitha shtetet aleate të Gjermanisë. Dëmshpërblimet. { Konferenca e Paqes në Paris Kufijtë e shteteve Ndryshuan territoret e Italisë, Rumanisë, Bullgarisë. Territoret e BRSS-së u zgjeruan në kurriz të vendeve Baltike dhe rajoneve lindore të Polonisë. Sollën lëvizje të mëdha demografike. Rindërtimi ekonomik i Evropës U nënshkruan traktatet e paqes në vendet aleate të Gjermanisë, ndërsa me Gjermaninë dhe Austrinë u shtynë për më vonë. Faktori i brendshëm vullneti i popujve për rindërtim. Faktori i jashtëm UNRRA Plani Marshall. UNRRA: Shërbeu për kapërcimin e gjendjes së jashtëzakonshme Furnizoi me ushqim, barna. Plani Marshall: Plani për rimëkëmbjen e shpejtë të ekonomisë. U pranua vetëm nga vendet perëndimore. Hapi I. Synimi kryesor i mësuesit/es është që nxënësit të përcaktojnë qartë se cilat qenë tri çështjet që u diskutuan në Konferencën e Jaltës dhe si u konkretizuan ato në terren apo në ndërtimin e institucioneve. Hapi II. Në këtë pjesë mësuesi/ja vë theksin te data dhe vendi i OKB-së, cilat ishin dy qëllimet e kësaj organizate dhe çfarë masash do të ndërmerrte ajo nëse një nga qëllimet e saj shkelej. Hapi III. Mësuesi/ja vë theksin dhe rendit hap pas hapi gjërat kryesore të Konferencës së Paqes, që nga data e fillimit deri në marrëveshjet dhe çështjet e arritura. Hapi IV. Mësuesi/ja vë theksin dhe kërkon nga nxënësit të evidentojnë dy faktorët që ndihmuan në rindërtimin e Evropës. Është mirë që në kolonën e citateve fjalët të vendosen nga mësuesi/ja dhe komenti të realizohet nga nxënësit. Reflektimi: Rrjet diskutimi. Shtrohet një pyetje që pret përgjigje pozitive ose negative. 198

199 PO JO Libër mësuesi për tekstin Historia A janë vendimet e Konferencës së Paqes 1946 të njëjta me ato të Parisit 1919 Përfundimi: PO JO Tani që u njohët me vendimet e Konferencës së Paqes, mendoni se shtetet fituese ditën të mos bënin të njëjtat gabime si ato të Parisit 1919 Përfundimi: Mësuesi/ja lë që të diskutohet pyetja 5 te rubrika Arsyeto. Detyrë shtëpie. Kërkesat 1, 2 në faqen 24, te Fletorja e punës. 199

200 Mësimi 6 Tema: SHBA-ja dhe Bashkimi Sovjetik. Fillimi i Luftës së Ftohtë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të argumentojë pozitën e re të Evropës pas Luftës II Botërore. Të arsyetojë situatën që u krijua pas Luftës II Botërore, ballafaqimi i dy sistemeve, dy qytetërimeve të kundërta. Të argumentojë si lindi Perdja e Hekurt, NATO, dhe Traktati i Varshavës. Të zbërthejë kuptimin Luftë e Ftohtë e të përcaktojë veçoritë e saj. Mjetet: teksti, hartë, foto të ushtarit rus, figura e simbolit të Natos, figura Juri Gagarin. Koncepte kryesore: superfuqi, SHBA-ja shtet demokratik, pluralist, ekonomi kapitaliste; BRSS-ja shtet totalitar, monist, ekonomi shtetërore ose e centralizuar, dy sisteme, dy qytetërime të kundërta, regjim komunist, vende mike, Uinston Çurçill, Perde e Hekurt, Aleanca Veri-Atlantike, NATO-ja, vende satelite, Traktati i Varshavës, dy blloqe ushtarake, shtrirje influence, Luftë e Ftohtë. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Shpjegim, Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit I lexuar, i drejtuar. I dëgjuar, i drejtuar Reflektimi Diskutim i lirë Zhvillimi i mësimit Evokimi: Shpjegim, Stuhi mendimesh. Hyrja realizohet nga mësuesi/ja. Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë temën e mësimit dhe vë theksin te dy shtetet në temë: SHBA-ja dhe BRSS-ja dhe kërkon nga nxënësit të thonë gjithçka dinë ose kanë mësuar për këto shtete. Për t`u ardhur në ndihmë, mësuesi/ja mund t`i orientojë rreth sistemeve politiko-ekonomike që kanë këto vende në periudhën që flasim. vend demokratik pronë private vend totalitar ekonomi shtetërore vend pluralist SHBA Ruzvelti vend monist BRSS Stalini Hapi II. Pra, pasi mësuesi/ja mbledh informacionin që zotërojnë nxënësit rreth këtyre shteteve u drejtohet atyre dhe shpjegon se çfarë do të mësohet sot. Do të analizohet ose argumentohet gjendja e Evropës, do të shihet nëse aleanca e luftës do të vazhdojë, nëse strukturat që janë ndërtuar në këto sisteme do të lejojnë bashkëpunimin midis këtyre dy qytetërimeve, çfarë do të ndodhë me shtetet që ndodhen midis SHBA-së dhe BRSS-së. Realizimi i kuptimit: I lexuar, i drejtuar. I dëgjuar, i drejtuar. Realizimi i kësaj metode nxit nxënësit të mendojnë, të analizojnë dhe të parashikojnë rreth asaj që dëgjojnë e lexojnë. 200

201 Hapi I. Fillon leximi dhe pas një paragrafi të caktuar nga mësuesi/ja bëhet ndalesa. Pas çdo ndalese mësuesi/ja duhet të ketë bazë këto pyetje: - Ç mendoni se do të ndodhë më pas - Çfarë provash keni për ta vërtetuar këtë - Si ndodhi në të vërtetë Hapi II. Mësimi i ditës është i përkryer (ose i përshtatshëm) për të realizuar këtë metodë, pasi pjesa e parë është ndërtuar mbi dijet e marra nga mësimet paraardhëse. Kjo do t`i ndihmojë nxënësit të përzgjedhin faktet kryesore të mësimeve të mëparshme dhe t`i rendisin në mënyrë logjike. Hapi III. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën e parë dhe të dytë dhe u kërkon atyre: Tani që lexuat pjesën e parë (pjesa më e madhe e informacionit është e njohur), çfarë mendoni se do të ndodhë më pas Pra, çfarë marrëdhëniesh mund të krijohen mes SHBA-së dhe BRSS-së Mësuesi/ja pret sugjerime. Nxënësit mund të ndahen në dy grupe: njëri të japë argumente që marrëdhëniet mes këtyre dy superfuqive të jenë pozitive, ndërsa grupi tjetër që të jenë negative. Kështu realizohet në linja të përgjithshme edhe metoda Rrjeti i diskutimit. Mësuesi/ja kërkon nga ata jo vetëm që të përcaktojnë qëndrimet pas Luftës II Botërore mes SHBA-së dhe BRSS-së, por dhe të japin argumente pse. Hapi IV. Pasi i merr argumentet dhe i shkruan në dërrasë, mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën e dytë, për të parë se cili grup ka të drejtë ose për të qenë më i saktë për atë që ndodhi në të vërtetë. Pasi nxënësit e lexojnë dhe pjesën e dytë, mësuesi/ja u drejton pyetjen se çfarë ndodhi në të vërtetë. Marrëdhëniet midis tyre u përmirësuan më tej apo u keqësuan. Mësuesi/ja plotëson pjesën e tretë pasi nxënësit sugjerojnë. Hapi V. Në fund, mësuesi/ja hapat e mësipërm i shoqëron me plotësimin e tabelës së mëposhtme: GRUPI I GRUPI II Çfarë mendoni se do të ndodhë Hapi III. Mendoj se marrëdhëniet midis SHBA-së dhe BRSS-së do të jenë të mira. Marrëdhëniet midis SHBAsë dhe BRSS-së do të përkeqësohen. Çfarë provash keni 1. Aleanca e SHBA-së dhe BRSS-së do të vazhdonte edhe pse sistemet që ndërtohen në dy shtetet janë të kundërta. 2. Përderisa këto shtete gjetën gjuhën e përbashkët në konferencën e Jaltës dhe Postdamit, një gjë e tillë do të vazhdojë edhe pas Luftës së Dytë Botërore. 3. Gjyqi i Nurembergut 1. Janë dy shtete me sisteme të kundërta pluralist - monist kapitalist socialist liri politike s`ka liri politike sistem demokratik sistem totalitar 2. Plani Marshall (refuzimi) Si ndodhi në të vërtetë Hapi IV. Hapi V. Dy superfuqi. 1. Midis SHBA-së dhe BRSS-së filloi të ndihej një vijë ndarëse, që quhej nga Çurçill, si: Perde e hekurt. - Evropa Lindore ishte pjesë e influencës ruse vende mike ose satelite. - Evropa Perëndimore ishte pjesë e influencës amerikane. 2. U krijuan dy blloqe ushtarake të kundërta: NATO-ja Traktati i Varshavës. Fillimi i Luftës së Ftohtë: - Periudhë 40-vjeçare - U shoqërua me shumë tensione, - Preku çdo aspekt të jetës, - U shtri deri në Hënë, me Juri Gagarin. 201

202 Reflektimi: Diskutim i lirë. Mësuesi/ja ngre për diskutim të lirë pyetjet 3-4 të rubrikës Kontrollo njohuritë. Gjithashtu, ai/ajo u kërkon nxënësve që të komentojnë dhe të emërtojnë karikaturën e librit, në faqen 85, pyetja 8 te rubrika Arsyeto. Ata duhet të japin argumente për përplasjen e dy superfuqive. Nëse ka mbetur ende kohë, nxënësit mund të plotësojnë edhe tabelën e dy sistemeve. Detyrë shtëpie. 1. Të sjellin fakte të cilat dëshmojnë konfliktin mes SHBA-së dhe BRSS-së, fakte për Luftën e Ftohtë. 2. Të plotësojnë hartën memece duke u mbështetur te harta e librit. Mësimi 7 Tema: Rindërtimi ekonomik. Revolucioni tekniko-shkencor Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të përcaktojë karakterin e ndihmës që dha Plani Marshall. Të përcaktojë revolucionin tekniko-shkencor, si një proces i vazhdueshëm, i pandërprerë, që vazhdon të japë vlerat e tij dhe pas luftës. Mjete: teksti. Koncepte kryesore: Harry Truman, Plani Marshall, anijet e miqësisë, shkenca dhe teknika, raketa të telekomanduara V1 dhe V2, radari Kristian Bernard. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Diskutim i lirë Realizimi i kuptimit Punë në grupe Reflektimi Diskutim Zhvillimi i mësimit Evokimi: Diskutim i lirë. Hapi I. Mësuesi/ja shpjegon se në shtëpitë tona kemi televizor, kompjuter, frigorifer dhe të tjera aparate elektronike, por gjëra të tilla a mendoheshin në Evropë pas Luftës II Botërore. - Çfarë ndihmoi në krijimin e bazave për të ecur më tej - A mos ndodhi një revolucion shkencor Mësuesi/ja pret përgjigje nga nxënësit. Realizimi i kuptimit: Punë në grupe. Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe dhe i ndan çdo grupi detyrën e caktuar. Grupi I. Rindërtimi ekonomik. - Cilat qenë hapat që u morën për të rindërtuar Evropën Perëndimore Grupi II. Trego ndryshimet që solli Revolucioni tekniko-shkencor. Kështu nxënësit sjellin fakte dhe figura të Revolucionit. 202

203 armët Revolucioni tekniko-shkencor pajisje shtëpiake fusha e mjekësisë informatikë industri Reflektimi: Diskutim. Nxënësit diskutojnë me njëri-tjetrin pyetjet 2-3 te rubrika Kontrollo njohuritë. Gjithashtu, ata analizojnë shprehjen 5 te rubrika Argumento, për këtë pyetje realizohet një diskutim i lirë. Në fund, mësuesi/ja bën një përmbledhje të shpejtë të mësimit të ditës, duke u ndalur në çështjet më të rëndësishme të tij. KREU VII KONSOLIDIMI I DEMOKRACISË DHE ZHVILLIMI EKONOMIK I EVROPËS PERËNDIMORE Mësimi 1 Tema: Britania e Madhe në vitet Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të arsyetojë rëndësinë e qeverisë së koalicionit, e cila veproi gjatë luftës. Të zbërthejë kuptimin shtet i mirëqenies. Të argumentojë pse Partia Laburiste u quajt Partia Popullore. Të zbërthejë kuptimin e lirisë ekonomike. Të ndërtojë një grafik që shpreh shkëmbimin e pushtetit midis laburistëve dhe konservatorëve. Mjete: teksti. Koncepte kryesore: Partia Konservatore, Partia Laburiste, Parti Popullore, koalicion i dy partive, zgjedhjet e Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit Ditari dypjesësh Reflektimi Rrjeti i merimangës Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi Mendimesh. Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë temën e mësimit, si dhe fjalën Angli. Nxënësit shprehin idetë e tyre për Anglinë. Londër Manchester Unite fituese e Luftës I dhe II Botërore Big Ben Angli Revolucioni I industrial futboll lojërat Olimpike 2012 Bekam Wimbledon 203

204 Pra, mësuesi/ja ndërthur fakte të fushave të ndryshme, në mënyrë që ta bëjë sa më interesante orën e mësimit. Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh. Kjo metodë nxit nxënësit të lexojnë në mënyrë të qëllimshme mësimin e ditës. Hapi I. Ndërkohë që nxënësit lexojnë, mësuesi/ja ndërton këtë tabelë: Citati Partia Laburiste (e majtë) ekonomi shoqëri shtetëzime shërbime sociale Komenti industria transporti banka sektori i energjisë sigurimi i popullit strehimi Partia Popullore { Shteti i mirëqenies sociale Partia Konservatore (e djathtë) Shtresa e mesme dhe ajo e pasur liri ekonomike shërbime sociale ndërhyrje minimale e shtetit në ekonomi kundër shtetëzimeve të ekonomisë shtetin e mirëqenies sociale nuk e ndryshuan, e kanë njëlloj si laburistët Hapi II. Mësuesi/ja u tregon nxënësve për dëmet e mëdha ekonomike që pësoi Anglia pas Luftës II Botërore, si dhe për bashkëqeverisjen e dy partive politike (koalicioni) gjatë Luftës. Nxënësit duhet të dinë se kush e qeveris Anglinë pas Luftës II Botërore. Hapi III. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të gjejnë të veçantat e Partisë Konservatore, si dhe çfarë idesh politike zbatuan ata për shërbimet sociale. Hapi IV. Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të argumentojnë se dy partitë politike të Anglisë, ajo Konservatore dhe Laburiste, i linin vendin njëra-tjetrës në qeverisjen e vendit. Reflektimi: Rrjeti i merimangës. Hapi I. Mësuesi/ja nxjerr para klasës një grup prej 7-9 vetësh dhe i vendos në mënyrë rrethore. Mësuesi/ja udhëzon një nxënës të thotë një fakt historik të mësimit të ditës. Pasi ai e thotë, drejton dorën drejt një shoku tjetër. Idetë që hidhen në mënyrë artificiale formojnë një rrjetë merimange. Hapi II. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të diskutojnë pyetjen 8 te rubrika Arsyeto. Detyrë shtëpie. Kërkesat në faqen 27-28, te Fletorja e punës. 204

205 Mësimi 2 Tema: Franca në vitet Libër mësuesi për tekstin Historia Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë: Të vlerësojë figurën e De Golit. Të përcaktojë rrugën e zhvillimit që realizoi Franca. Të dallojë planifikimin ekonomik në Francë nga ai i BS-së. Të nënvizojë karakteristikat kryesore të jetës politike në Francë. Të zbërthejë përmbajtjen e një Republike Parlamentare Presidenciale Të veçojë masat efektive që mori Franca degoliane për të siguruar qëndrueshmërinë politike. Mjetet: teksti, hartë, figura e flamurit të Francës, himni i Francës. Konceptet kryesore: Sharl de Gol, paqëndrueshmëria politike, Republika IV, Vietnam, Republikë Parlamentare Presidenciale, çështja algjeriane. Metoda ERR Metoda e teknika Koha Evokimi Stuhi mendimesh Realizimi i kuptimit Pyet sërish Reflektimi Diskutim i lirë Zhvillimi i mësimit Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë temën e mësimit, vendos figurën e flamurit të Francës dhe udhëzon nxënësit të dëgjojnë për disa sekonda himnin e Francës. Hapi II. Pasi nxënësit dëgjojnë himnin, mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë fjalën Franccë dhe kërkon nga nxënësit të hedhin ide që lidhen me të. Paris Kulla Eifel Versajë Modë FRANCË Luigji XIV U pushtua nga Gjermania Sfilatë Turizëm Hapi III. Mësuesi/ja fton një nxënës që ka vizituar Francën dhe kërkon që nxënësi t`i tregojë çfarë kujtimesh ka. Realizimi i kuptimit: Pyet sërish. Hapi I. Kjo metodë punohet me partnerë dysh. Mësuesi/ja udhëzon klasën të lexojë mësimin e ditës dhe krijon në klasë tri çifte, ku secilit çift i cakton një detyrë. Të dy nxënësit lexojnë pjesën e caktuar. Mësuesi/ja udhëzon një nxënës të përvetësojë pjesën, ndërsa nxënësi tjetër të ndërtojë dy ose tri pyetje mbi mësimin e ditës. 205

206 Çifti 1 Çifti 2 Çifti 3 Franca pas çlirimit Zhvillimet politike Franca e Sharl de Golit Hapi II. Pasi çiftet e nxënësve e përvetësojnë mësimin, mësuesi/ja ngre çiftin e parë. Pasi çifti tregon pjesën e parë, mësuesi/ja i drejtohet klasës nëse është lënë gjë pa thënë ose mos ndonjë fakt është thënë gabim. Mësuesi/ja mund të japë një shembull duke drejtuar një pyetje: - Cilat qenë pasojat e Luftës së Dytë Botërore në Francë Gjatë shpjegimit të pjesës nga nxënësit mësuesi/ja duhet të dëgjojë me vëmendje. Reflektimi: Diskutim i lirë. Hapi I. Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të krahasojnë Republikën IV me Republikën V, duke evidentuar mangësitë e Republikës IV dhe pikat e forta të Republikës V. Hapi II. Të vlerësojnë figurën e De Golit në ndërtimin e shtetit modern francez. 206

207 Testet, Historia VIII Testi I 1. Plotëso skemën: Shtetet kryesore në Evropë para dhe pas vitit 1870 Të vjetra Të reja Kërko E vështirë 2. Lidh me shigjetë alternativën e saktë: Lëvizja qytetare Lëvizja bamirëse Lëvizja feministe Ndihmonin të varfrit e njerëzit në nevojë. Kërkonin barazinë me burrin. Kërkonin të drejta për çdo detyrë shoqërore. Të drejtat elektorale të përgjithshme. Të rriten të drejtat qytetare. Të hiqen kufizimet për të drejtën e votës. 3. Plotëso hapësirat boshe: o Punëtorët krijuan shoqata sipas, që u quajtën ose. o quhet gruaja që krijoi Bashkimin social e politik në vitin në 4. Plotëso skemën: Ngjarjet kryesore të vitit

208 5. Rretho përgjigjen e saktë: I. Dështimin e Planit Rrufe e solli: a. Lufta në Belgjikë b. Fronti i ri i Jugut c. Beteja e Marnës II. Vija e fortifikimit francez ishte: a. 100 km b. 200km c. 500 km III. Vija e fortifikimit në Marna u sulmua në: - 1, 2, 3, 4, 5 apo 6 pika 6. Shëno alternativën e saktë: Lufta e Parë Botërore u quajt: Lufta e shekullit Luftë e shpejtë Luftë industriale Luftë e ashpër Luftë moderne 7. Plotëso hapësirat boshe: Lufta e Parë Botërore filloi më dhe përfundoi më, zgjati, i kushtoi shoqërisë të vdekur, të gjymtuar. 8. Plotëso skemën: 14 pikat e Uillsonit : 14 pikat e Uillsonit kërkonin të krijohej Ku të sundojnë Të respektoheshin Për vendet e mëdha e të vogla 9. Shëno me përgjigjen e saktë dhe me x përgjigjen e gabuar: Në Rusinë komuniste ishte vendosur rendi demokratik. Lenini krijoi në Moskë internacionalen II. Internacionalja III ndihmoi të krijoheshin partitë komuniste në shtetet e Evropës. Në Itali, Gjermani e Spanjë u vendos diktatura. Në vendet demokratike punohej për të forcuar frymën e bashkëpunimit. Lufta e kolonive për pavarësi vazhdoi gjatë shekullit XX. Rusia komuniste e shtetet kapitaliste shprehnin qëndrime të kundërta. Federata është një bashkim shtetesh ku shtetet kanë një organ të përbashkët dhe i nënshtrohen atij. 10. Arsyeto: Si e kuptoni shprehjen: Të kemi edhe ne një vend me diell 208

209 11. Komento karikaturën. Çfarë të dhënash historike nxirrni nga ajo Libër mësuesi për tekstin Historia Shënim: Gruaja përfaqëson Italinë në prag të Luftës së Parë Botërore. 12. Arsyeto: Pse paqja e vendosur u quajt Paqe ndëshkuese 13. Punë me hartën: Shëno 15 emrat e shteteve sipas numrave që gjenden në hartë. Çfarë tregojnë a, b, c, e, f. Shëno këto në legjendë a. b. c. d. e. f. 209

210 14. Plotëso legjendën dhe ngjyros zonat ku ndesheshin interesat mes shteteve në prag të Luftës I Botërore Ushtrimi Pikët

211 Testi II 1. Plotëso tabelën: Dy revolucionet në Rusi: Revolucionet Përmbysën Vendosën Parullat që përdorën Qëndrimi ndaj luftës Shkurt nëntor Plotëso vendet bosh: Lenini mori këto masa: - U bë shtetëzimi i,,,. - U godit. - U nënshkrua paqe me e Rusia doli. - U krijua. - Më 1922 u krijua. - Pushteti leninist mbështetej në dhe kundërshtarët shpalleshin,, - U ndaluan. - U vendos një regjim. 3. Shëno tiparet e përbashkëta të regjimeve totalitare.,,,, 4. Plotëso skemën: Programi i Partisë Fashiste Premtonte 5. Plotëso tabelën me Po ose Jo : Diktatura fashiste: Nuk vlerësonte propagandën Ndaloi liritë demokratike Rivendosi dënimin me vdekje Nuk i kushtoi vëmendje shkollës Ekonomia u zhvillua në anarki Qe shtet agresiv Po / Jo 211

212 6. Plotëso tabelën: Partia naziste: Viti i themelimit Udhëheqësi i saj Programi Titulli që mori udhëheqësi i saj 7. Arsyeto: Si arrijnë regjimet totalitare të ngrenë masën e popullit në përkrahje të politikës së tyre agresive 8. Plotëso vendet bosh duke vendosur fjalët: diktatura e Frankos, Republika Demokratike, Falangistët, Front Popullor, Luftë Civile, Front Kombëtar, Gjermania, Italia, Rusia Sovjetike, vullnetarë antifashistë. Quheshin forcat ushtarake të dërguara nga gjenerali Franko... Forcat e djathta konservatore krijuan... Forcat e majta demokratike krijuan... Zgjedhjet e vitit 1931 sollën... Në vitet në Spanjë u zhvillua... Falangistët u ndihmuan nga... Përmbysja e Republikës solli në pushtet Komento pamjen dhe shëno: Çfarë të dhënash historike nxjerr nga kjo pamje 10. Arsyeto: Jep mendimin tënd për dy pamjet. Çfarë kishin të përbashkëta dhe ku ndryshonin këto dy figura historike 212

213 11. Punë me hartën: Plotëso legjendën, ngjyros vendet ndaj të cilave u drejtua agresioni fashist dhe shëno me shigjeta, duke u nisur nga Roma, drejtimet e politikës agresive fashiste. Drejtimet e agresionit fashist. 12. Plotëso shkurt tri detyrat e politikës së jashtme të Gjermanisë naziste: Arsyeto: Cilat qenë tiparet e krizës në Italinë e pasluftës 14. Arsyeto: Kur u formua Partia Fashiste dhe cili qe programi i saj 213

214 Testi III 1. Përgjigju me Po ose Jo : Parlamenti francez përbëhej nga një dhomë. Presidenti zgjidhej për 7 vjet. Jeta politike në Francë ishte e qëndrueshme. Jeta politike përfaqësonte dy krahët: të majtë e të djathtë. Forcat e majta krijuan aleancën Uniteti Kombëtar. Forcat e djathta krijuan aleancën Fronti Popullor. Në vitin 1936 fitoi Fronti Popullor. Në vitin 1937 fitoi Uniteti Kombëtar. 2. Plotëso tabelën: Jugosllavia në vitet : Territoret që bënin pjesë në shtetin e ri, Jugosllavi Institucionet fetare Rrymat kundërshtare Politika e zbatuar ndaj shqiptarëve Jep gjykimin tënd: Çfarë favorizonte në Evropë qëndrimi neutral i SHBA-së gjatë viteve 30-të 4. Plotëso tabelat: Karakteristikat e jetës së brendshme në Bullgari: U krijua më 1919 Drejtohej nga U bë më 1922 U realizuan U krijuan në Evropë Forcat antidemokratike Partia që bashkoi Bënë më 1932 Në vend u vendos Më 1935 u vendos 5. Plotëso tabelën: Partitë politike në Rumani Kërkesat: Kërkesat: Kërkesat:

215 6. Bëni lidhjet e sakta me shigjetë: Lufta greko-turke Shkëmbimi Riatdhesimi Shkombëtarizimi Libër mësuesi për tekstin Historia Ndalohej përdorimi i gjuhës shqipe, sllave, turke. U quajtën turq shqiptarët myslimanë të Epirit ,3 milionë grekë e turq. Mbreti Kostandin abdikoi. U pushtuan 6 përfaqësues të lartë të shtetit. Të riatdhesuarit u vendosën në territoret e Epirit, Thesalisë dhe Maqedonisë. Komiteti për vendosjen e refugjatëve. 7. Shëno alternativat e sakta me V: a. Partitë politike në Greqi ishin: Popullore Monarkike Demokratike Republikane b. Më 1924 u shpall: Monarkia Republika diktatura c. Më 1935 u vendos si mbret: Gjergji Kostandini Gjergji II d. U vendos diktatura më: Plotëso vendet bosh: Reformat e Ataturkut shkëputën shtetin nga... Zëvendësoi gjuhën... me gjuhën... Ndryshoi veshjen e...,..., fitoi të drejtën të votojë e të marrë pjesë në... U dënua... U vendos alfabeti... U krijua një shtet Shëno organet që zgjodhi Kongresi i Lushnjës: Zgjodhi 10. Shëno katër reformat më të rëndësishme që realizoi monarkia shqiptare në politikën e brendshme

216 11. Komentoni këtë figurë: A ju duket e drejtë kërkesa e Turqisë për t u bërë anëtare e BE-së, megjithëse pjesa më e madhe e këtij shteti gjendet jashtë Evropës 12. Plotëso skemën: Gandizmi parimet mbështetës 13. Punë me hartën: Ngjyros me dy ngjyra vendet që iu shkëputën Perandorisë Osmane dhe kaluan në zotim të Francës dhe Anglisë, ngjyros vendet që mbetën neutrale, si dhe plotëso legjendën. Republika e Turqisë Legjenda: 14. Zgjidh alternativën: Për të zgjidhur një problem nacional cila rrugë të duket më e arsyeshme a. rruga paqësore b. rruga paqësore mbështetur me përdorimin e forcës c. përdorimi i forcës 216

217 Test IV 1. Lidh me shigjetë: Italia Gjermania Franca Anglia Bashkimi Sovjetik 2. Plotëso tabelën a dhe b: a. Sulmi nazist mbi BS-në: Plan pune mbrojtës Forca ushtarake të ekuilibruara Pakti i Çeliktë Sulmon Poloninë Pushton Poloninë Perëndimore I shpalli luftë Anglisë dhe Francës Pushton Poloninë Lindore Data e fillimit të sulmit Plani gjerman Interesat e hitlerianëve Masat e marra nga BS-ja Rezultati i planit gjerman b. Sulmi japonez në Lindjen e Largët: Pushtimet e japonezëve në Lindjen e Largët Sulmi japonez ndaj amerikanëve, data dhe vendi Karakteri i luftës Pjesëtarët e Koalicionit Antifashist 3. Në zinxhirin e radhëve vendos germat sipas rendit kronologjik: a. U forcua lëvizja antifashiste në Ballkan. b. Greqia nënshkroi kapitullimin. c. Rumania, Hungaria, Sllovakia u bënë pjesë të Paktit trepalësh. d. Jugosllavia nënshkroi kapitullimin. e. Bullgaria u bë pjesë e Paktit trepalësh. f. Ushtria gjermane sulmoi Jugosllavinë e Greqinë. 4. Plotëso skemën: Interesat e Paktit në Ballkan: Pushtimi i Ballkanit Siguronte 5. Arsyeto: Në Evropën Lindore pas luftës u vendosën regjimet komuniste. Sipas mendimit tënd, çfarë ndikoi në vendosjen e tyre 217

218 6. Komento skicën. Cili është personazhi kryesor Çfarë maske ka Çfarë arme përdor Çfarë simbolizon arma e tij Pse ushtarët janë paraqitur si skelete 7. Kush e favorizonte përparimin e ushtrisë gjermane në Evropë në vitet Në vendet e Ballkanit lufta antifashiste u kthye në luftë civile. Cili qe shkaku 9. Plotëso tabelën duke vendosur shenjën +: Tiparet SHBA-ja BS-ja Shtet demokratik Shtet monist Shtet pluralist Shtet totalitar Ekonomi shtetërore Ekonomi e centralizuar Ekonomi kapitaliste Ekonomi e planifikuar Ekonomi e lirë e tregut Ekonomi e konkurrencës së lirë 10. Plotëso tabelën: OKB-ja Konferenca e Paqes Gjykata Ushtarake Ndërkombëtare Koha Vendi Qëllimi 218

219 11. Arsyeto: Pse Lufta e Ftohtë nuk u shndërrua në një konflikt të armatosur 12. Punë me hartën: Plotëso legjendën; shëno me shigjetë sulmin gjerman mbi Poloninë dhe datën e tij; ngjyros ndarjen e Polonisë, territoret që pushtoi Bashkimi Sovjetik dhe territoret që pushtoi Gjermania gjatë viteve Veprimet luftarake gjatë viteve Punë me hartën: Ngjyros katër zonat e ndarjes së Gjermanisë dhe emërtoi ato, ngjyros territoret që iu shkëputën Gjermanisë dhe i kaluan Polonisë, ndërto legjendën sipas ngjyrave që përdore. Legjenda: 14. Arsyeto: Si u shpjegoni faktin se Anglia deri në vitin 1945 drejtohej nga një qeveri koalicioni Ushtrimi Pikët

220 Testi V 1. Pamja tregon se populli e priti me brohoritje kryeministrin Çurçill (të Partisë Konservatore), ndërsa vetë votoi për Partinë Laburiste. Si e shpjegon këtë qëndrim Çurçill 2. Shëno në tabelë shenjën + për përgjigjet pozitive: Franca në vitet Kërkesat Republika I Republika II Hartoi kushtetutën e re Siguroi qëndrueshmëri Nuk siguroi qëndrueshmëri Hyri në konflikte rajonale Zgjidhi çështjen algjeriane 3. Cilat fakte tregojnë se RFGJ-ja doli nga periudha e izolimit 4. Veçoritë e jetës ekonomike e shoqërore në Italinë e viteve Vendos në tabelë shenjën + për përgjigjen e saktë: Degët që u zhvilluan Dega që mbeti më prapa 1. Drejtimi i lëvizjes së popullsisë Zona më e prapambetur Zbulo alternativën e saktë: I. Gjatë diktaturës së Frankos vëmë re: a. Pluralizëm ekonomik b. Një parti të vetme c. Koalicion partish II. Restaurimin e monarkisë në Spanjë e solli: a. Ndërhyrja e forcave të jashtme b. Kushtetuta c. Vdekja e Frankos d. Ndërhyrja e forcave monarkiste evropiane 220

221 6. Vendos në kolonën e parë emrat e presidentëve të SHBA-së: Nikson, Kenedi, Ruzvelt, Xhonson, Truman, Ajzenhauer Emri i presidentit Çfarë bëri Drejtoi shtetin amerikan gjatë Luftës II Botërore. Mbrojtës i popullsisë zezake. Zëvendësoi Presidentin Ruzvelt pas vdekjes. SHBA-ja hyri në luftë me Vietnamin. U krijuan dy departamente të reja: i Shëndetësisë dhe i Arsimit. U rritën shpenzimet ushtarake dhe ato për studimin e kozmosit. Vendosi marrëdhënie diplomatike me Kinën. U morën masa për reduktimin e varfërisë. U planifikuan fonde për mbrojtjen e mjedisit. I dha fund luftës në Vietnam. 7. Arsyeto: Çfarë pasojash sjell për ekonominë kombëtare rritja e konkurrencës në tregun e përbashkët dhe çfarë mendoni për këtë 8. Plotëso tabelën: Karakteristikat ekonomike në Evropën Perëndimore. Shtetet Holanda Belgjika Zvicra Austria Suedia Danimarka Kërkesat 9. Plotëso skemën: Çfarë përfshin qarkullimi i lirë Qarkullimi i lirë 10. Arsyeto: Bashkimi Evropian po shkon drejt bashkimit të shteteve anëtare. Edhe në periudha të tjera të historisë kemi vënë re bashkime shtetesh në një shtet të vetëm. Trego ku ndryshon Bashkimi Evropian nga këto shtete të bashkuara 11. Zbulo alternativën e saktë: Qeveritë e para jokomuniste në disa vende të Evropës Perëndimore (Poloni, Hungari, RDGJ, Çekosllovaki) erdhën në pushtet me anë të: a. Revolucionit b. Ndërhyrjes nga jashtë c. Terrorit d. Rrugës paqësore, nëpërmjet zgjedhjeve 221

222 12. Bëni lidhjet e sakta: Nuk bëri ndryshime politike. Zhvilloi industrinë e rëndë. Stalini ο Hrushovi ο Brezhnjevi ο Gorbaçovi ο Ritmet e zhvillimit ishin të larta, por kishte nivel të ulët jetese. Drejtoi me dorë të hekurt. I dha rëndësi bujqësisë, strehimit, artikujve të konsumit. Acaroi marrëdhëniet me SHBA-në dhe RFGJ-në. Nuk bëri asnjë ndryshim në jetën politike. Partia, policia sekrete (KGB-ja) mbetën shtyllat e regjimit. Trupat sovjetike pushtuan Çekosllovakinë dhe Afganistanin. U ndërmorën reforma të thella drejt demokratizimit të vendit. Dënoi kultin e individit. 13. Punë me hartën: Plotëso me ngjyra dy kuadratet e fundit të legjendës, mbi bazën e legjendës plotëso vendet në Evropë. Veçoritë e zhvillimit ekonomik në vendet e Evropës. Legjenda: 14. Punë me hartën: Plotëso legjendën. Shëno 15 shtetet që bënin pjesë në BE në vitin 2002, ngjyros shtetet që u shtuan në BE në vitin 2004 (janë shënuar me a), ngjyros shtetet që hynë në BE në vitin 2007 (janë shënuar me b), sa shtete bëjnë pjesë sot në BE Legjenda: Ushtrimi Pikët

223 Testi VI 1. Ndërto një fjali me fjalët: Lidhja Demokratike e Kosovës, kushtetutë, Ibrahim Rugova, UÇK, NATO, statusi përfundimtar Plotëso skemën: Lufta civile në Greqi Konflikti apo lufta civile zhvillohej në mes: Ata ndihmoheshin nga: Konflikti vazhdoi deri Fituan forcat 3. Çfarë është Pakti i Stabilitetit dhe çfarë synon ai 4. Plotëso tabelën: Shteti Kush është në pushtet Kush e udhëheq Forma e qeverisjes Partia në pushtet Ndryshimi demokratik në ekonomi Modeli ekonomik Bullgaria Rumania 5. Plotëso skemën: Fitoret e mëdha të revolucionit demokratik në Shqipëri: II III Në cilin dokument të rëndësishëm u përcaktua strategjia e përbashkët për të gjitha vendet e Ballkanit në rrugën e anëtarësimit e tyre në BE 7. Gjej lidhjet e sakta: India Japonia Indokina Bënin pjesë pesë shtete. Republika Popullore e Kinës. Lufta Civile përfundoi me vendosjen e pushtetit komunist. Ishte aleate e Gjermanisë naziste dhe Italisë fashiste. Fitoi pavarësinë në vitin Shpalli republikën në vitin U krijuan 4 dragonjtë. U krijuan dy shtete sipas përbërjes fetare. Zë vendin e dytë në zhvillimin pas SHBA-së. U krijua një nga regjimet më kriminale në botë. 8. Përgjigjju pyetjeve: a. Ç është aparteidi b. Pse aparteidi u zhduk në fund të shek. XX dhe jo më parë 223

224 9. Plotëso skemën: Vendet arabe përbëheshin nga: 1 2 Ato kishin të përbashkët 1 2 Tipat e regjimeve të tyre ishin: 1 Në vitin 1945 u krijua: Plotëso skemën: Në Amerikën Latine: Grushtet e shtetit u bënë në: Kudo u vendos Rendi parlamentar u rikthye në vitet 11. Arsyeto: Një turist ka thënë: Unë vizitova shume vende të botës, por asnjëherë nuk e ndjeva veten jashtë vendit tim. Si e shpjegon ti këtë shprehje 12. Shëno: Çfarë tip shoqërie tregojnë tre grafikët Shih skemën dhe shpjego efektin serë: 14. Punë me hartën: Sipas numrave plotëso legjendën. Ngjyros shtetet që u krijuan pas shpërbërjes së Jugosllavisë. Legjenda: 224