Δομή του σεμιναρίου 0 Θεωρητικό μέρος 0 Παρουσίαση βασικών θεωρητικών αρχών της διδακτικής προσέγγισης 0 Προέλευση διάδοση διεθνώς 0 Εφαρμοσμένο μέρος 0 Παρουσίαση εφαρμογών επί χάρτου για διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα 0 Εργαστηριακή μορφή για συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα
Αμηχανία διδασκόντων 0 Γιατί δε βελτιώνεται η γλωσσομάθεια των μαθητών μου; (διδ. ξένης γλώσσας) 0 Γιατί ενώ στα προφορικά επικοινωνούν δυσκολεύονται να κατανοήσουν και να παραγάγουν ένα γραπτό κείμενο; (διδ. δεύτερης γλώσσας) 0 Γιατί οι μαθητές μου δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα κείμενα του σχολικού βιβλίου της Ιστορίας, των Μαθηματικών και της Φυσικής; Και γιατί δυσκολεύονται να τεκμηριώσουν την άποψή τους γραπτά ή προφορικά; (διδ. μητρικής γλώσσας)
Αμηχανία διδασκόντων 0 Όλη μέρα χθες εξηγούσα πώς γίνεται η παραγοντοποίηση πολυωνύμων. Σήμερα φάνηκε ότι κανείς δεν κατάλαβε τίποτα. Η τάξη μου είναι πολύ αδύναμη στα Μαθηματικά ( μαθηματικός Γυμνασίου) 0 Πόσες φορές θα το πω; Άλλο πράγμα είναι η θερμότητα, άλλο είναι η θερμοκρασία! (διδ. Φυσικής) 0 - Στο παραπάνω χωρίο 0 - Τι χωριό κυρία; Στην πόλη δεν ήταν τα παιδιά; (από μάθημα Λογοτεχνίας)
Ερευνητικά ερωτήματα 0 Πώς θα αυξηθεί η γλωσσομάθεια των μαθητών που μαθαίνουν μια ξένη γλώσσα; Σε ποια στοιχεία της γλώσσας θα χρειαστεί να εστιάσουμε; Τι είδους κείμενα θα χρησιμοποιήσουμε; 0 Πώς θα μπορέσουν οι μαθητές που δεν είναι φυσικοί ομιλητές της γλώσσας στόχου να αποκτήσουν γλωσσική επάρκεια ικανή να τους βοηθήσει να αντεπεξέρχονται στις απαιτήσεις όλων των μαθημάτων; 0 Πώς θα βοηθήσουμε τους φυσικούς ομιλητές μιας γλώσσας να κατανοούν και να παράγουν λόγο προφορικό και γραπτό, απαιτητικό και σύνθετο;
Η παράδοση που υπήρχε - τα επιστημονικά δεδομένα που αξιοποιήθηκαν 0 Η επικοινωνιακή προσέγγιση (αυθεντικό περιβάλλον επικοινωνίας + εστίαση σε όλες τις δεξιότητες) 0 Η θεωρία της κατανοητής εισερχόμενης πληροφορίας (γλωσσικά ερεθίσματα + δραστηριότητες i + 1 από το γνωστικό και γλωσσικό υπόβαθρο του μαθητή) 0 Οι γνωστικές θεωρίες μάθησης (έμφαση στη διαδικασία και όχι στο αποτέλεσμα) κατανόηση του τρόπου με τον οποίο κανείς μαθαίνει 0 Οι στρατηγικές μάθησης και διδασκαλίας
Content based instruction (διδασκαλία της γλώσσας με βάση το περιεχόμενο) Η εκμάθηση του γνωστικού αντικειμένου με τη χρήση της γλώσσας Η εκμάθηση της γλώσσας μέσω της μελέτης του γνωστικού αντικειμένου Διπλή εστίαση
Στόχοι 0 Η ενίσχυση του ακαδημαϊκού λόγου των μαθητών 0 Η πρόσβασή τους στον λόγο της επιστήμης 0 Η δημιουργία μαθητών ενεργών υποκειμένων στη διαδικασία της μάθησης ο επιστημονικός /σχολικός γραμματισμός τους
Πρακτικά πώς επιτυγχάνεται αυτό; 0 Αξιοποίηση κειμένων από τα γνωστικά αντικείμενα στο γλωσσικό μάθημα 0 Ένταξη γλωσσικών στόχων και στα γνωστικά αντικείμενα 0 Πού εστιάζουμε κυρίως; 0 Στην κατανόηση και παραγωγή ποικίλων κειμενικών ειδών και τύπων (αξιοποίηση στρατηγικών) 0 Στην εκμάθηση και εξάσκηση των μαθητών σε ακαδημαϊκό λεξιλόγιο (στρατηγικές λεξιλογίου)
Πρακτικά πώς επιτυγχάνεται αυτό; 0 Με εστίαση σε όλες τις δεξιότητες (κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγουεπικοινωνιακή ικανότητα κοινωνιογλωσσική ικανότητα) 0 Με προφορικές και γραπτές εργασίες των μαθητών σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα 0 Με συνεργασία των εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων για τον σχεδιασμό και την οργάνωση της διδασκαλίας
Βασικές αρχές εκμάθησης και διδασκαλίας της γλώσσας 0 Ανάπτυξη BICS (Basic Interpersonal Communicative Skills)(1-2 χρόνια ) Βασικές Διαπροσωπικές Επικοινωνιακές Δεξιότητες 0 Ανάπτυξη CALP (Cognitive Academic Language Proficiency) Γνωστική Ακαδημαϊκή Γλωσσική Ικανότητα (5-7 χρόνια) - κατάκτηση του ακαδημαϊκού λόγου o Χαρακτηριστικά του ακαδημαϊκού λόγου: Λεξική πυκνότητα Συντακτική αμφισημία Ύπαρξη μεγάλου αριθμού ονοματοποιήσεων Παρουσία σύνθετων μορφοσυντακτικών δομών παθητικής φωνής Παρουσία τεχνικών ταξινομιών - «ένας κόσμος φτιαγμένος από πράγματα και όχι ένας κόσμος συμβάντων» Συσχετισμός με την ανάπτυξη του λεξιλογίου και όχι μόνο γραμματική μεταφορά (Halliday &Μartin, 2000)
Χαρακτηριστικά του ακαδημαϊκού λόγου: o Σύνδεση λεξιλογίου- κατανόησης κειμένων- το λεξιλόγιο δεν μεταφέρει απλώς ένα μήνυμα παρέχει συντακτική, πραγματολογική ακόμα και συναισθηματική πληροφορία από το κείμενο (Gu & Johnson) Ο επιστημονικός λόγος καθίσταται προσβάσιμος για τον μαθητή όχι με την απλοποίηση, αλλά με την ανάλυση του πώς είναι δομημένος Έκθεση των μαθητών σε γλωσσικά ερεθίσματα κατανοητά και ενδιαφέροντα Συνδυαστική διδασκαλία γλώσσας και «περιεχομένου» των γνωστικών αντικειμένων ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων Ενίσχυση της Πρώτης Γλώσσας (Γ1) των μαθητών
Γιατί συνδυαστικές προσεγγίσεις στη γλωσσική διδασκαλία; 0 Επικοινωνία δεν σημαίνει μόνο κοινωνική διάδραση 0 Γλώσσα και περιεχόμενο είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους συνοδοιπορούν οι γνωστικές και γλωσσικές δεξιότητες 0 Η ανάπτυξη του ακαδημαϊκού λόγου είναι χρονοβόρα και σύνθετη διαδικασία 0 Η τάξη διδασκαλίας των γνωστικών αντικειμένων αποτελεί αυθεντικό επικοινωνιακό περιβάλλον για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου με ακαδημαϊκό περιεχόμενο 0 Εφαρμόστηκε και αξιολογήθηκε ένας μεγάλος αριθμός συνδυαστικών διδακτικών προσεγγίσεων (CBI CLIL CALLA - SLAMS)
Οι δυσκολίες των γνωστικών δραστηριοτήτων στη σχολική τάξη Γνωστικά μη απαιτητική δραστηριότητα (Cognitively undemanding) Επικοινωνία ενσωματωμένη Επικοινωνία αποσπασμένη στο συγκείμενο από το συγκείμενο (context - embedded) (context - reduced) Γνωστικά απαιτητική δραστηριότητα (Cognitively demanding) ( Η σχηματική απεικόνιση στο Cummins 1984: 12, Cummins 2001:12) Επιφανειακή ευχέρεια ακαδημαϊκή ικανότητα
Διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων Δυσκολίες Επιστημονικό ιδιόλεκτο του κάθε γνωστικού αντικειμένου ιδιαίτερες δυσκολίες στα Μαθηματικά Η παρουσία μεγάλου αριθμού αφηρημένων εννοιών Κείμενα σχολικών βιβλίων (έκταση πυκνότητα)
Γνωστικές και γλωσσικές δεξιότητες στα γνωστικά αντικείμενα oγλωσσικές και γνωστικές δεξιότητες στα γνωστικά αντικείμενα ενδεικτική παρουσίαση Η περιγραφή (Φυσική Χημεία Βιολογία Γεωγραφία) Η ερμηνεία (Φυσική Χημεία Βιολογία) Η διατύπωση υπόθεσης (Μαθηματικά ) κ. ά
Γνωστικά αντικείμενα και με γλωσσικούς στόχους 0 Γλώσσα απαραίτητη για την κατανόηση του περιεχομένου (Content - obligatory language)(π.χ. συντεταγμένες- υποτείνουσα η λεκτική απόδοση των συμβόλων κ.α) 0 Γλώσσα «συμβατή» με το περιεχόμενο (Content compatible language) το γενικότερο λεξιλόγιο οι ονοματικές φράσεις που υποστηρίζουν το περιεχόμενο)
Μοντέλα διδασκαλίας της γλώσσας με βάση το περιεχόμενο 0 Διδασκαλία της γλώσσας με βάση το περιεχόμενο (Content based instruction) - δυνατότητα εφαρμογής σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης 0 Προγράμματα δίγλωσσης εκπαίδευσης (immersion programs για αγγλικά γαλλικά Καναδάς ) 0 CLIL (Content and Language Integrated Learning) 0 Strategies based instruction (Διδασκαλία με στρατηγικές) προέκυψε από την αναθεώρηση και τον εμπλουτισμό των δύο πρώτων προσεγγίσεων
Στρατηγικές μάθησης και διδασκαλίας 0 Ορισμός στρατηγικών 0 Στρατηγικές μάθησης θεωρούνται: «συγκεκριμένες ενέργειες που επιλέγονται συνειδητά από τους μαθητές, προκειμένου να φέρουν σε πέρας με τρόπο «οικονομικό» διάφορες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του μαθήματος ή να διευκολύνουν τη μάθηση και να την κάνουν πιο απολαυστική και αποτελεσματική, οδηγώντας σε ουσιαστική κατανόηση, πρόσκτηση, διατήρηση και εφαρμογή της νέας γνώσης (Weinstein & Mayer 1986, Cohen 1998, Chamot & O Malley 1990, Oxford 1990)» 0 Οι στρατηγικές τροποποιούνται και προσαρμόζονται από τους μαθητές ανάλογα με τις ανάγκες τους, την ηλικία και τις απαιτήσεις της κάθε δραστηριότητας
Επανάληψη Επαναληπτική αναθεώρηση ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ Επανάληψη των ονομάτων των αντικειμένων προς μάθηση Επαναληπτικό διάβασμα ενός κειμένου στα βασικά του σημεία ή και το περιοδικό σταμάτημα της ανάγνωσης, για να ελεγχθεί η μέχρι του σημείου εκείνου κατανόηση. Ταξινόμηση Ταξινόμηση λέξεων ή ιδεών ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους Επεξεργασία (ή ενεργοποίηση προγενέστερης γνώσης ;) Συσχετισμός καινούργιων πληροφοριών/ιδεών με προηγούμενες γνώσεις/εμπειρίες Παρακολούθηση της δομής του κειμένου Αναγνώριση της οργάνωσης, του σκελετού και του πλαισίου που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη του κειμένου. Έλεγχος της εσωτερικής συνοχής και λογικής αλληλουχίας του κειμένου Αναζήτηση του γενικού νοήματος (skimming) του κειμένου Γρήγορος έλεγχος των επιφανειακών χαρακτηριστικών του κειμένου, ώστε ο αναγνώστης να προδιατίθεται για τα κύρια νοήματά του.
Εξαγωγή συμπεράσματος/πρόβλεψη Χρήση των πληροφοριών από τα συμφραζόμενα για να μαντεύουμε την σημασία άγνωστων λέξεων ή για να προβλέπουμε αποτελέσματα Γραφικοί οργανωτές Οπτική αναπαράσταση των πληροφοριών ενός κειμένου, η οποία επιτρέπει την κατηγοριοποίηση και καλύτερη οργάνωση των πληροφοριών του κειμένου Σημειώσεις Σημειώσεις απαραίτητων πληροφοριών με σύντομη μορφή ή με τη μορφή γραφικών οργανωτών
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ Επιλεκτική προσοχή Προσοχή για ιδιαιτερότητες μιας μαθησιακής δραστηριότητας, όπως αναγνώριση των χρήσιμων πληροφοριών και εξάλειψη των περιττών για την επίλυση ενός προβλήματος Οργανωτικός σχεδιασμός Εφαρμογή ενός σχεδίου ώστε να επιλυθεί το πρόβλημα Αυτοέλεγχος Έλεγχος της προόδου της επίλυσης προβλήματος Αυτοαξιολόγηση Εκτίμηση του βαθμού επίτευξης μιας δραστηριότητας ή επίλυσης ενός προβλήματος Ετεροαξιολόγηση Αξιολόγηση του (νοητικού) έργου άλλων με βάση κριτήρια που αντανακλούν τη συλλογιστική πορεία για την εκτέλεσή του Προγραμματισμός της σκέψης Διάκριση των απώτερων από τους επιμέρους στόχους, καθορισμός των μέσων και των διαδικασιών σκέψης Καταγραφή της σκέψης και των νοητικών ενεργειών Καταγραφή από το μαθητή της πορείας σκέψης, της συλλογής, της οργάνωσης και της ανάλυσης-επεξεργασίας των δεδομένων
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ-ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ Διευκρινιστικές ερωτήσεις Ζήτηση περαιτέρω εξηγήσεων από το δάσκαλο ή συνομηλίκους Συνεργασία Ομαδική εργασία με συμμαθητές για την κατανόηση ή επίλυση ενός προβλήματος Ομιλία προς τον εαυτό μας Μείωση του άγχους για την επίτευξη μιας δραστηριότητας μέσω της θετικής σκέψης και αυτοπεποίθησης Προγραμματισμός του χρόνου Προσδιορισμός στόχων και προτεραιοτήτων Διευθέτηση του χρόνου για την αποφυγή της ψυχολογικής έντασης Συγκέντρωση στους επιδιωκόμενους στόχους για την αποφυγή της διάσπασης της προσοχής
Γιατί είναι σημαντική η αξιοποίηση των γνωστικών αντικειμένων Επικοινωνία δεν σημαίνει μόνο κοινωνική διάδραση Γλώσσα και περιεχόμενο είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους συνοδοιπορούν οι γνωστικές και γλωσσικές δεξιότητες Δεν προλαβαίνουν οι μαθητές να διδαχθούν τις δεξιότητες στη διάρκεια της μαθητικής τους ζωής Η τάξη διδασκαλίας των γνωστικών αντικειμένων αποτελεί αυθεντικό επικοινωνιακό περιβάλλον για την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου με ακαδημαϊκό περιεχόμενο Εφαρμόστηκε και αξιολογήθηκε ένας μεγάλος αριθμός συνδυαστικών διδακτικών προσεγγίσεων (CBI CLIL CALLA - SLAMS)
Διδακτικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη ακαδημαϊκών δεξιοτήτων 0 Content based instruction (διδασκαλία της γλώσσας με βάση το περιεχόμενο) o ESP (διδασκαλία της γλώσσας για ειδική χρήση) o Πλαισιωμένη διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων (sheltered subject instruction) στόχος η γνωστική και γλωσσική ελάφρυνση των δίγλωσσων μαθητών προσοχή στην απλοποίηση του περιεχομένου o Theme based instruction (θεματικά οργανωμένη διδασκαλία) o CLIL (Content and Language Integrated Learning) o Strategies based instruction (διδασκαλία με στρατηγικές) o Έμφαση στη διαδικασία της μάθησης και όχι μόνο στο αποτέλεσμα θεωρητικό υπόβαθρο οι γνωστικές θεωρίες Θεωρία των κειμενικών ειδών (genre theory)
Τρόποι αξιοποίησης των γνωστικών αντικειμένων Στη γλωσσική διδασκαλία κάλυψη επιμέρους επικοινωνιακών αναγκών των μαθητών επαφή των μαθητών με διαφορετικά είδη λόγου τα γνωστικά αντικείμενα ως «όχημα» Ανάπτυξη ακαδημαϊκών δεξιοτήτων ανάπτυξη λεξιλογίου - γλωσσικοί στόχοι στα γνωστικά αντικείμενα ταυτόχρονη διδασκαλία γλώσσας περιεχομένου
Εφαρμογή συνδυαστικών γλωσσικών προσεγγίσεων στην Ευρώπη: Η περίπτωση του CLIL 0 Στόχοι: 0 η διατήρηση και η ενίσχυση της πολυγλωσσίας μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε 0 Η επίτευξη των μέγιστων δυνατών μαθησιακών αποτελεσμάτων στον μικρότερο δυνατό χρόνο 0 Εφαρμογή συνδυαστικών προσεγγίσεων στη γλωσσική διδασκαλία (CLIL)
Κατά την εφαρμογή του CLIL 0 Κατά τη διδασκαλία μέσω CLIL δίνεται έμφαση στα 4C: (Do Coyle 2002), δηλαδή: 0 Content (Περιεχόμενο : αναφέρεται στη σταδιακή κατάκτηση του περιεχομένου των γνωστικών αντικειμένων και στις δεξιότητες που σχετίζονται με συγκεκριμένα πεδία του προγράμματος σπουδών) 0 Communication (Επικοινωνία, που αναφέρεται στη χρήση της γλώσσας ως μέσου και ως εργαλείου μάθησης) 0 Cognition (Επίγνωση, που αναφέρεται κυρίως στην ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων) 0 Culture (Κουλτούρα,που αναφέρεται στην αμοιβαία κατανόηση και τη βαθιά επίγνωση της διαφορετικότητας αλλά και του εαυτού σε ένα πολύγλωσσο και πολυπολιτισμικό περιβάλλον, όπως είναι αυτό της Ευρώπης)
Η εφαρμογή του CLIL στα γνωστικά αντικείμενα: Ιστορία 0 Οι ειδικές γνωστικές δεξιότητες που χρειάζεται να αναπτύξουν οι μαθητές στο μάθημα της Ιστορίας είναι: 0 Η ένταξη γεγονότων στον χώρο και τον χρόνο 0 Η κατανόηση της σχέσης αίτιου - αιτιατού. Αλλά και: 0 Η ικανότητα ανάλυσης των επιμέρους στοιχείων ενός ιστορικού θέματος (η δημιουργία για παράδειγμα από τους μαθητές ενός διαγράμματος μέσα από την άντληση στοιχείων της ιστορικής αφήγησης μιας διδακτικής ενότητας ή η κατάρτιση ενός καταλόγου από στοιχεία που εντοπίζουν σε μια ιστορική πηγή που τους δίνεται) 0 Η ικανότητα σύνθεσης ιστορικών στοιχείων από πηγές ή παραθέματα και η ικανότητα διάκρισης ανάμεσα στο υποκειμενικό και αντικειμενικό στοιχείο κυρίως μέσα από την αξιοποίηση ιστορικών πηγών (Μαυροσκούφης 2005) 0 Συμπερασματικά: οι απαιτούμενες γνωστικές δεξιότητες για το μάθημα της Ιστορίας είναι: αναλύω, ερμηνεύω, συγκρίνω, κρίνω, συμπεραίνω, αιτιολογώ, επιχειρηματολογώ που απαιτούν υψηλό επίπεδο γλωσσικής επάρκειας
Η εφαρμογή του CLIL στα γνωστικά αντικείμενα: Ιστορία 0 Γενικές διαπιστώσεις: 0 Η έντονη παρουσία της ιστορικής αφήγησης διευκολύνει τη μετωπική διδασκαλία, όπου ο εκπαιδευτικός «αφηγείται» τα γεγονότα και προσδοκά στην εξέταση να κάνουν και οι μαθητές του το ίδιο 0 Παρατηρείται πυκνότητα και ποικιλία ιστορικών εννοιών και συμφράσεων όπως αστική τάξη, επανάσταση, φεουδαρχία, εκκλησία του δήμου που κάνουν δύσκολη την κατανόηση και την πρόσληψη του περιεχομένου 0 Γι αυτό:
Για την Ιστορία προτείνονται: 0 Αξιοποίηση στρατηγικών μάθησης και διδασκαλίας για την κατανόηση κειμένων 0 Εξάσκηση των μαθητών στο επιστημονικό λεξιλόγιο 0 Γραπτές ή και/ προφορικές εργασίες με ακαδημαϊκό περιεχόμενο για την εξάσκηση των μαθητών στον προφορικό και τον γραπτό λόγο 0 Αντιμετώπιση των ιστορικών πηγών ως γλωσσικών κειμένων, ενταγμένων σε έναν ιδιαίτερο κειμενικό τύπο ή είδος (π.χ προκήρυξη, επιστολή κ. ά) του οποίου τα χαρακτηριστικά οι μαθητές χρειάζεται να αναγνωρίζουν
Βασικές αρχές διδασκαλίας 0 Η διδασκαλία μεγάλων ενοτήτων που αποτελούν ένα όλον και σπειροειδής ανάπτυξη αυτών 0 Αξιοποίηση στρατηγικών για την κατανόηση γραπτού λόγου, όπως: Εστίαση της προσοχής για τον εντοπισμό συγκεκριμένων πληροφοριών Συνολικό διάβασμα ενός κειμένου, προκειμένου να εντοπιστούν τα βασικά του σημεία ή περιοδικό σταμάτημα της ανάγνωσης, για να ελεγχθεί η κατανόηση μέχρι το σημείο εκείνο Αναγνώριση της οργάνωσης, του σκελετού και του πλαισίου που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη ενός κειμένου Έλεγχος της εσωτερικής συνοχής και της λογικής αλληλουχίας του κειμένου
Βασικές αρχές διδασκαλίας Γρήγορος έλεγχος των επιφανειακών χαρακτηριστικών του κειμένου, ώστε ο αναγνώστης να διαμορφώνει μια συνολική εκτίμηση για τα κύρια νοήματά του Αξιοποίηση των συγκειμενικών πληροφοριών για να μαντέψει κανείς τη σημασία άγνωστων λέξεων ή για να προβλέψει πιθανά αποτελέσματα Οπτική αναπαράσταση των πληροφοριών ενός κειμένου, η οποία επιτρέπει την καλύτερη οργάνωση και κατηγοριοποίηση των πληροφοριών του (διάγραμμα) Λήψη σημειώσεων με τη μορφή περιληπτικής καταγραφής των απαραίτητων πληροφοριών ή με τη μορφή γραφικών οργανωτών/νοητικών χαρτών
Συμπληρωματικά στα παραπάνω - ειδικά για το μάθημα της ιστορίας με αφορμή τα σχολικά εγχειρίδια 0 Διδασκαλία μεγάλων ενοτήτων που παρουσιάζουν νοηματική συνοχή και όχι κατάτμηση αυτών 0 Συνεχής επαναφορά της γραμμής του χρόνου και της ένταξης των γεγονότων στον χώρο 0 Σχολιασμός του ρόλου του προοργανωτή των κεφαλαίων για εξοικείωση των μαθητών με το περιεχόμενο της ενότητας 0 Διαγραμματική αποτύπωση του περιεχομένου 0 Ασκήσεις λεξιλογίου για την κατανόηση και εμπέδωση λέξεων και εννοιών κλειδιών σε μια ενότητα 0 Επεξεργασία πηγών ένταξη της επεξεργασίας στη διδασκαλία 0 Δημιουργία φύλλων εργασίας για διάφορες ασκήσεις και για την επεξεργασία των πηγών, όπου χρειάζεται 0 Συνδυαστική διδασκαλία ενοτήτων, εάν είναι εφικτό 0 Ανακεφαλαιωτικές ερωτήσεις μετά την ολοκλήρωση ενός κεφαλαίου ή μιας νοηματικής ενότητας
Αξιοποίηση του διαγράμματος 0 Ως βάση για τη διδασκαλία παρουσίαση του περιεχομένου στους μαθητές 0 Ως βάση αναζήτησης του περιεχομένου από τους ίδιους τους μαθητές 0 Για τη συγκράτηση των πληροφοριών της ενότητας από τους μαθητές 0 Ως βάση για την επανάληψη του περιεχομένου 0 Ως μέσο αυτοαξιολόγησης αξιολόγησης από τον διδάσκοντα ή τους μαθητές
Συνοψίζοντας 0 Διδάσκουμε μεγάλες ενότητες και επανερχόμαστε σπειροειδώς 0 Αφόρμηση = σύνδεση με τα προηγούμενα διαρκής αναφορά στη γραμμή του χρόνου ένταξη στον χώρο 0 Αξιοποιούμε το διάγραμμα με έναν από τους δύο τρόπους 0 Χρησιμοποιούμε φύλλα εργασίας (για παραγωγή γραπτού προφορικού λόγου) 0 Κινούμαστε προς πιο διερευνητικές κατευθύνσεις (κερδίζουμε σε αφομοίωση του περιεχομένου) 0 Αξιοποιούμε το διάγραμμα για αξιολόγηση αυτοαξιολόγηση 0 Γενικά εφαρμόζουμε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο προγραμματισμό του διδακτικού χρόνου
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους μαθητές μας στην κατανόηση των πηγών 0 Με διαγράμματα (αυτό ισχύει και για τις ενότητες του σχολικού βιβλίου) που θα περιέχουν τις λέξεις κλειδιά ) 0 Με ερωτήσεις κατανόησης (Σ- Λ αντιστοίχισης) 0 Με εστίαση στα γλωσσικά μέσα που επιλέγει ο συντάκτης της πηγής 0 Με στρατηγικές για άντληση επιμέρους πληροφοριών εάν η πηγή είναι ασυνεχές κείμενο (π. χ στατιστικός πίνακας) 0 Γενικά με την αντιμετώπιση της πηγής ως γλωσσικού κειμένου που ανήκει σε ένα συγκεκριμένο κειμενικό είδος (αφήγηση αφήγηση με σχόλιο- διακήρυξη προκήρυξη κ. ά)
Ερωτήσεις κατανόησης της πηγής 0 Το μικρότερο ποσοστό των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα προερχόταν από την Αλβανία (Σ Λ) 0 Από τη Ρωσία ήρθαν 58.526 πρόσφυγες (Σ Λ) 0 Περίπου οι μισοί από τους πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Ελλάδα προέρχονταν από τη Μικρά Ασία (Σ Λ) 0 Προσοχή! Το κείμενο είναι ασυνεχές και απαιτεί σύνθετες γνωστικές ικανότητες και μεγάλη προσοχή στην αναζήτηση της πληροφορίας
Για το μάθημα της Λογοτεχνίας 0 Σήμερα: Η σπουδή της λογοτεχνίας περιλαμβάνει και άλλες γνωστικές περιοχές, όπως η ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στη λογοτεχνία, η αξιοποίηση των βιωμάτων των μαθητών, η συνομιλία με άλλες μορφές τέχνης κ.ά. 0 Η λογοτεχνία ξεφεύγει από τη διδασκαλία εθνικών λογοτεχνικών κειμένων που θεωρούνται υψηλής αισθητικής αξίας 0 Στόχος της διδασκαλίας του μαθήματος: η δημιουργία φιλαναγνωστών (Pieper 2011)
Για το μάθημα της Λογοτεχνίας 0 Υπό το πρίσμα αυτό οι μαθητές: 0 Εξοικειώνονται με τη δομή και τα χαρακτηριστικά ποικίλων κειμενικών ειδών που περιέχουν και διαφορετικά επίπεδα ύφους (συγγραφή μίας περίληψης ενός λογοτεχνικού έργου, βιβλιοπαρουσίασης κ.ά) 0 Έχουν τη δυνατότητα να ασκηθούν στην παραγωγή και κατανόηση προφορικού και γραπτού λόγου μέσα σε ένα αυθεντικό περιβάλλον επικοινωνίας (Pieper 2011)
Για το μάθημα της Λογοτεχνίας 0 Οι περιστάσεις επικοινωνίας στις οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλα τα παραπάνω ποικίλλουν και αφορούν: 0 Μία οικεία καθημερινή περίσταση όπου οι μαθητές μιλούν είτε συνομιλούν για μία ταινία 0 Τη σύνταξη μίας βιβλιοκριτικής σε επίσημο ύφος η οποία θα δημοσιευτεί στον τοπικό τύπο 0 Μία προφορική ή γραπτή βιβλιοπαρουσίαση 0 Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές αναπτύσσουν γνωστικές δεξιότητες, όπως: περιγραφή, αφήγηση, ερμηνεία, σύγκριση, επιχειρηματολογία κ.ά 0 Αλλά και γλωσσικές δεξιότητες, όπως: έκφραση υποκειμενικής άποψης για τη δράση ή τον χαρακτηρισμό των προσώπων, την πλοκή, καθώς και την έκφραση ευαρέσκειας ή απαρέσκειας για ένα κείμενο
Παράδειγμα από τις Φ.Ε Το κύτταρο («μικρό εργοστάσιο του οργανισμού») Ζωικό κύτταρο (κυτταρική μεμβράνη κυτταρόπλασμα πυρήνας) Φυτικό κύτταρο (κυτταρικό τοίχωμα χυμοτόπια- Χλωροπλάστες- πυρήνας) Πυρήνας: Ο «εγκέφαλος» του κυττάρου Κυτταρική μεμβράνη: Δίνει σχήμα προστατεύει ελέγχει Κυτταρόπλασμα: Περιέχει οργανίδια μοιάζει με.ζελέ Μιτοχόνδρια (εργοστάσια παραγωγής ενέργειας η ΔΕΗ του κυττάρου) Κυτταρικό τοίχωμα: Ο «σκελετός» του κυττάρου Χλωροπλάστες: Πράσινα οργανίδια Χλωροφύλλη Φωτοσύνθεση Χυμοτόπιο: Η «αποθήκη» του κυττάρου DNA: Μια διπλή «ανεμόσκαλα» με γενετικές πληροφορίες Μονοκύτταροι πολυκύτταροι οργανισμοί
Διάγραμμα μαθήματος 0 ΑΛΑΤΑ (Αλς- αλός- άλμη- αλυκές- salt-sale) 0 0 Κέλυφος αβγών 0 0 Σαπούνια 0 Μάρμαρο-κιμωλία 0 ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΛΑΤΩΝ Υψηλά σημεία τήξης και βρασμού Ηλεκτρολύτες 0 0 0 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΑΛΑΤΩΝ (ευ- διάλυτα, δυσ-διάλυτα) 0 Εξουδετέρωση : διαλύματος βάσης από διάλυμα οξέος ή διαλύματος οξέος από διάλυμα βάσης 0 NaOH + HCl NaCl +H2O 0 Οξύ + Βάση Άλας και νερό ευδιάλυτο άλας 0 NaCl + AgNO3 AgCl + NaNO3 δυσδιάλυτο άλας / καταβύθιση/ ίζημα 0 0 ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ (ευδιάλυτα άλατα) 0 νιτρικό αμμώνιο θεικό κάλιο φωσφορικό αμμώνιο - εκτεταμένη χρήση 0 ρύπανση - ευτροφισμός
Συμπληρωματικές ασκήσεις 0 Α. Γράψτε τη σωστή λέξη. 0 1. Ονομάζεται έτσι η αντίδραση διαλύματος οξέος από διάλυμα βάσης... 0 2. Στην καθημερινότητά μας το λέμε κατακάθι 0 3. Λέγονται έτσι τα άλατα που δεν διαλύονται εύκολα στο νερό 0 4. Λέγονται έτσι τα άλατα που διαλύονται εύκολα στο νερό 0 Β. Πείτε την ίδια πρόταση με άλλο τρόπο προσοχή! Δεν πρέπει να αλλάξει το νόημα καθόλου. 0 1. Τα άλατα λιώνουν και βράζουν σε μεγάλες θερμοκρασίες 0 2. Τα διαλύματα των αλάτων είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρικού ρεύματος 0 1... 0 2.. 0
Οργανώνοντας ένα σχέδιο μαθήματος 0 Τι θα διδάξω; (γλωσσικό μάθημα; Γνωστικό αντικείμενο; Ποιο κεφάλαιο;) 0 Σε ποιους θα το διδάξω;(ηλικία μαθητών, επίπεδο γλωσσομάθειας, στιλ μαθητών) 0 Πώς θα το διδάξω; (επιλογή μεθόδου διδασκαλίας, τεχνικών υποστήριξης, στρατηγικών) 0 Η γλώσσα διαχέεται σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα αποτελεί υπόθεση όλων των ειδικοτήτων
Οργάνωση σχεδίου μαθήματος 0 Εντοπισμός και καταγραφή μαθησιακών στόχων 0 Εντοπισμός και καταγραφή επικοινωνιακών / γλωσσικών στόχων 0 Καταγραφή των γλωσσικών μέσων που θεωρούμε απαραίτητα (τη βασική «γλώσσα» για τη διδασκαλία του περιεχομένου) 0 Οργάνωση της διδασκαλίας σε φάσεις 0 (δεν ξεχνάμε τη χρονομέτρηση και ας μην την τηρήσουμε τελικά!)
Τα Μαθηματικά 0 Ιδιαιτερότητες του μαθήματος 0 Θεωρείται μάθημα δύσκολο 0 Περιβάλλεται από στερεοτυπικές αντιλήψεις: Καλύτερη επίδοση των αγοριών Μηδενική εξάρτηση από τη γλώσσα κυριαρχούν τα σύμβολα Η γλώσσα των μαθηματικών είναι απολύτως κατανοητή, επειδή είναι μια διεθνής γλώσσα
Χαρακτηριστικά της γλώσσας των μαθηματικών σύμφωνα με την έρευνα Ιδιαίτερα σύνθετο και απαιτητικό ιδιόλεκτο Λεξιλόγιο σύνθετο (απλό λεξιλόγιο ή ονοματική φράση, π. χ ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο) Ελλειπτικός λόγος (π.χ για κάθε αριθμό μεγαλύτερο του 0) που αυξάνει τη γνωστική επιβάρυνση Αυξημένη παρουσία παθητικής φωνής και σύνταξης (ισούται, διαιρείται, αφαιρείται κτλ) Μεγάλη περιεκτικότητα σε συμβολικές απεικονίσεις (σύμβολα πίνακες γραφικές αναπαραστάσεις ) Συχνά δυσνόητες ή σύνθετες εκφωνήσεις στις ασκήσεις των σχολικών εγχειριδίων
Ένα παράδειγμα 0 Έτσι, στο παρακάτω πρόβλημα, Τα έξοδα για τα τρόφιμα καταλαμβάνουν το 26% των εσόδων μιας μέσης οικογένειας. Η οικογένεια κερδίζει 700$ το μήνα. Πόσο ξοδεύει για τρόφιμα; οι αρθρογράφοι επισημαίνουν ότι δύσκολα αναγνωρίζει κανείς αν το ζητούμενο είναι αυτά που ξοδεύει η οικογένεια κάθε μήνα ή κάθε χρόνο (Dale, and Cuevas 1987: 23). Τονίζουν ακόμα ότι μαθητές εξοικειωμένοι με τον συχνά ελλειπτικό τρόπο διατύπωσης των προβλημάτων θα κατανοήσουν ενδεχομένως ότι τους ζητείται η μηνιαία κατανάλωση αυτό όμως δεν είναι σίγουρο ότι θα γίνει κατανοητό από μαθητές με περιορισμένη επάρκεια στη γλώσσα
Για την ανταπόκριση στις απαιτήσεις του μαθήματος Οι γλωσσικές δεξιότητες προηγούνται κατά 2 χρόνια αυτών που ορίζεται ότι πρέπει να κατέχει ο μαθητής ανάλογα με την ηλικία του Χρειάζονται γνωστικές δεξιότητες αυξημένες για την κατανόηση και τη χρήση της «λειτουργικής ποικιλίας της γλώσσας/ επιπέδων ύφους» των μαθηματικών Συνειδητοποίηση ότι τα Μαθηματικά είναι άμεσα εξαρτώμενα από τη γλώσσα Η γλώσσα αποτελεί υπόθεση όλων των ειδικοτήτων
Πρακτικά.. τι κάνουμε. 0 Απομόνωση της content obligatory language λεξιλόγιο χρήσιμες γλωσσικές δομές (ονοματικά σύνολα μορφοσυντακτικές δομές) 0 Τοποθέτηση σε διάγραμμα 0 Παρουσίαση του διαγράμματος μείωση της γνωστικής επιβάρυνσης- αύξηση της πλαισιακής στήριξης προσοχή! 0 Προφορική εξάσκηση των μαθητών στις λέξεις κλειδιά παιχνίδια - δραστηριότητες 0 Στρατηγικές ανάγνωσης εξοικείωση με το εγχειρίδιο προαναγνωστικές αναγνωστικές στρατηγικές - Λέξεις κλειδιά της ενότητας 0 Ασκήσεις κατανόησης των κειμένων των σχολικών βιβλίων 0 Γραπτή εξάσκηση των μαθητών στις λέξεις κλειδιά δημιουργία ασκήσεων 0 Συνεργασία με τις ειδικότητες
Εφαρμογές του CLIL στην Ελλάδα 0 Η Ελλάδα είναι μία από τις πολύ λίγες ευρωπαϊκές χώρες μαζί με τη Δανία, την Ισλανδία και την Τουρκία στις οποίες δεν εφαρμόζεται συστηματικά και σε διευρυμένο επίπεδο το μοντέλο CLIL (Eurydice 2012) 0 Ωστόσο σε πειραματική πιλοτική μορφή εφαρμόζεται: 0 Στο 3 ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Ευόσμου που επιβλέπεται από το Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας
Εφαρμογές του CLIL στην Ελλάδα 0Στο πλαίσιο ευρωπαϊκών προγραμμάτων (π.χ Διάπολις) με σποραδικές εφαρμογές στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση για τη διδασκαλία της δεύτερης γλώσσας 0 Στα νέα ΠΣ για την ελληνική ως μητρική γλώσσα του γυμνασίου
Συμπερασματικά 0 Οι συνδυαστικές γλωσσικές προσεγγίσεις για τη μητρική γλώσσα συμβάλλουν: Στην άρση της κατάτμησης των γνωστικών αντικειμένων που εμφανίζεται στο ΑΠΣ Στην αντιμετώπιση της γλώσσας ως όλου Στην ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων Στην κατάκτηση του σχολικού λόγου Στη γλωσσική ενδυνάμωση των μαθητών
Ενδεικτική βιβλιογραφία 0 Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Άννα, Μαρία Μητσιάκη, Κατερίνα Αλεξανδρή, Ελένη Βλέτση, και Σμαρώ Οικονόμου (2014). «Βλέποντας τον κόσμο με άλλα μάτια: Φως, χρώματα, οπτικά όργανα: Μια προσέγγιση διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών μέσω της Νέας Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας». Στο Αngeliki Psaltou-Joycey, Marina Mattheoudakis & Eleni Agathopoulou (επιμ.), Cross-curricular Approaches to Language Teaching. Cambridge: Cambridge Scholars Publishers 0 Αραποπούλου, Μαρία και Γιαννούλα Γιαννουλοπούλου. 2002. Εγκυκλοπαιδικός οδηγός. Η χρήση της γλώσσας στα μη γλωσσικά μαθήματα: Ο λόγος των επιστημών. www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema 0 Ζάγκα, Ελευθερία (2014). «Η Διδασκαλία της Γλώσσας με Βάση το Περιεχόμενο ως Βασική Καινοτομία των Νέων ΠΣ της Νέας Ελληνικής Γλώσσας για το Γυμνάσιο». Στο Αngeliki Psaltou-Joycey, Marina Mattheoudakis, and Eleni Agathopoulou (επιμ.), Cross-curricular Approaches to Language Teaching. Cambridge: Cambridge Scholars Publishers. 0 Ζάγκα, Ελευθερία. (2014). Η διδασκαλία της γλώσσας με βάση το περιεχόμενο: Από τη θεωρία στην πράξη. Θεσσαλονίκη, Βάνιας 0 http://www.greeklanguage.gr/greeklang/modern_greek/foreign/education/proposals/02.html (για στρατηγικές μάθησης και διδασκαλίας)
Ενδεικτική βιβλιογραφία 0 Κουτσανδρέας, Κωνσταντίνος (2013). «Μιλώ τη Γλώσσα μου, Μιλώ για τον Κόσμο μου: Μια Διδακτική Εφαρμογή με Στόχο την Ανάπτυξη των Ακαδημαϊκών Γλωσσικών Δεξιοτήτων Αλλοδαπών Μαθητών Μέσα από το Μάθημα της Γεωλογίας / Γεωγραφίας.» Ανακοίνωση στο 11 ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Ρόδος, 26-29 Σεπτεμβρίου. 0 Κρουσταλάκης, Σπυρίδων. (2013). «Από τη Θεωρία στην Πράξη: Διδάσκοντας Γλώσσα με Αφορμή την Ιστορική Γνώση στην Α Γυμνασίου.» Ανακοίνωση στο 11 ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Ρόδος, 26-29 Σεπτεμβρίου. 0
Ενδεικτική βιβλιογραφία 0 Alvarez-Cofiño Martínez, Ángela. 2009. CLIL Project Work at Early Ages: A Case Study. Στο David Marsh, Peeter Mehisto, Dietter Wolff, Rosa Aliaga, Tuula Asikainen, Maria-Jesús Frigols-Martin, Sue Hughes, and Gisella Langé (επιμ.), CLIL Practice: Perspectives from the Field, 62-67. Finland: University of Jyväskylä (CCN). (Ηλεκτρονική μορφή http://www.icpj.eu/?id=8) 0 Beacco, Jean Claude. 2010. Items for a Description of Linguistic Competence in the Language of Schooling Necessary for Learning/Teaching History (End of Obligatory Education). An Approach with Reference Points. Directorate of Education and Languages, DGIV Council of Europe, Strasbourg. Ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στις 13/8/2013. www.coe.int/lang. 0 Beacco Jean-Claude, Daniel Coste, Piet-Hein van de Ven and Helmut Vollmer 2010. Langue et matières scolaires Dimensions linguistiques de la construction des connaissances dans les curriculums, Conseil de l Europe, Division des Politiques linguistiques, Direction de l Éducation et des langues, DGIV, Strasbourg, www.coe.int/lang/fr