Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Ευανθία Σούμπαση Απαρτιωμένη Διδασκαλία
ΠΕΔΙΟ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Η επιστήμη που ασχολείται με τον προσδιορισμό της λειτουργικής κατάστασης του εγκεφάλου μέσω αξιολόγησης των συμπεριφορικών παραγώγων του
Ι Η νευροψυχολογία βασίζεται σε ένα πλαίσιο κατάταξης και οργάνωσης φυσιολογικών και παθολογικών συμπεριφορικών φαινομένων : παρατήρηση περιγραφή ποσοτικοποίηση συμπεριφοράς
Το πλαίσιο αυτό περιλαμβάνει τρεις λειτουργικές διαστάσεις που συνεργούν στη διαμόρφωση μιας συμπεριφορικής ενότητας : Γνωστική Διαχείριση πληροφοριών Συγκινησιακή Συναισθήματα και κίνητρα συμπεριφοράς Εκτελεστική Τρόποι έκφρασης ή διεκπεραίωσης της συμπεριφοράς
1.Γνωστικό λειτουργικό σύστημα Βασικές κατηγορίες γνωστικών λειτουργιών α. Αντίληψη (πρόσληψη, επιλογή, ταξινόμηση, απαρτίωση πληροφοριών) β. Μάθηση/Μνήμη (αποθήκευση και ανάκληση πληροφοριών) γ. Σκέψη (νοητική αναδιοργάνωση και πολλαπλή συνδυασμοί πληροφοριών) δ. Έκφραση (επικοινωνία χρησιμοποίηση πληροφοριών) ε. Προσοχή (επιλεκτική ενεργοποίηση των υπόλοιπων λειτουργιών ανάλογα με τις συνθήκες)
Κάθε κατηγορία διχοτομείται σε Λειτουργίες χειρισμού λεκτικών/συμβολικών πληροφοριών Λειτουργίες χειρισμού μη λεκτικών λειτουργιών (ηχητικά ή οπτικά ερεθίσματα)
2. Συγκινησιακό (θυμικό) λειτουργικό σύστημα Η έκφραση του στην πλειονότητα της ορίζεται ως «προσωπικότητα» Μεταβολές μπορεί να συμβούν λόγω Ειδικών νευροανατομικών βλαβών Δευτερογενών αιτιών Δεν προσφέρεται ως υπόστρωμα ειδικής διερεύνησης της λειτουργικότητας του εγκεφάλου
3. Εκτελεστικό λειτουργικό σύστημα Λειτουργίες : Επιλογή στρατηγικής Σχεδιασμό Έναρξη Αξιολόγηση αποτελεσμάτων της δράσης Ικανότητα μετατόπισης της προσοχής Επηρεάζει και επηρεάζεται από το γνωστικό σύστημα Η διαφορά τους είναι ότι : Οι γνωστικές δυσλειτουργίες είναι περιχαρακωμένες στην αντίστοιχη συμπεριφορική τους έκφραση Οι εκτελεστικές δυσλειτουργίες είναι εκτεταμένες Δεν προσφέρεται ως διαγνωστικό/διαφοροδιαγνωστικό εργαλείο
ΙΙ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΡΙΣΜΟΣ Μέσο προσδιορισμού της λειτουργικής κατάστασης του εγκεφάλου μέσω των συμπεριφορικών παραγώγων Μελετά κυρίως τις γνωστικές λειτουργίες
Στόχοι Διαχωρισμός μεταξύ ψυχιατρικών και νευρολογικών συμπτωμάτων Διαφορική διάγνωση νευρολογικών διαταραχών Screening πληθυσμών αυξημένου κινδύνου (πρώιμη διάγνωση, έγκαιρη παρέμβαση) Πρόγνωση της έκφρασης ή όχι μιας βλάβης σε λειτουργικό επίπεδο Πρόγνωση του ποιες και πόσο αναστρέψιμες θα είναι οι λειτουργικές της συνέπειες Απαραίτητη για τον προγραμματισμό και την εξατομίκευση της θεραπείας Αξιολόγηση του θεραπευτικού αποτελέσματος Η μεγάλη ευαισθησία και ακρίβεια επιτρέπει την ανάδειξη συμπεριφορικών ελλειμμάτων
ΣΚΟΠΟΣ Διάγνωση Περιγραφή μιας δυσλειτουργίας ΕΙΔΗ Κλινική νευροψυχολογική εξέταση Ερευνητική νευροψυχολογική εξέταση ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Η μέση απόδοση του κατάλληλου φυσιολογικού πληθυσμού Η προ της διαταραχής απόδοση του εξεταζόμενου Σύγκριση των αποτελεσμάτων με την κλινική εικόνα βασικών νευρολογικών συνδρόμων
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Μετωπιαίοι λοβοί Κροταφικοί λοβοί Βρεγματικοί λοβοί Ινιακοί λοβοί Παρεγκεφαλίδα
ΜΕΤΩΠΙΑΟΙ ΛΟΒΟΙ Φλοιός & Υποκείμενη λευκή ουσία Σημεία διασύνδεσης αισθητικών και κινητικών συστημάτων Υψηλότερο επίπεδο απαρτίωσης συμπεριφορικών δομών Τρεις περιοχές Προκεντρική Προκινητική Προμετωπιαία Με διαφορετικά λειτουργικά χαρακτηριστικά
Προκεντρική περιοχή Πρόσθιος προκεντρικός φλοιός Σε βλάβη του προκαλείται έκπτωση γνωστικών λειτουργιών και κοινωνικών συμπεριφορών Οπίσθια προκεντρική περιοχή (πρωτογενής κινητικός φλοιός) Συνδέσεις με παρεγκεφαλίδα, βασικά γάγγλια και κινητικές περιοχές Έλεγχος κίνησης Σε βλάβη του προκαλείται αδυναμία ή παράλυση αντίστοιχων σωματικών μερών
Προκινητική και συμπληρωματική κινητική περιοχή Προκινητική περιοχή Βρίσκεται μπροστά από την οπίσθια προκεντρική περιοχή Συνδέσεις με βασικά γάγγλια και θάλαμο Ελέγχει την απαρτίωση των κινήσεων και τη μάθηση των κινητικών αλληλουχιών Βλάβη της : δυσλειτουργία συντονισμού, όχι απώλεια κινητικότητας Συμπληρωματική κινητική περιοχή Συνδέεται με την προπαρασκευαστική νευρωνική δραστηριοποίηση που προηγείται της κίνησης Βλάβες της διαταράσσουν την ικανότητα έναρξης της κίνησης Μέρος της κινητικής συνειρμικής περιοχής του αριστερού ημισφαιρίου συνδέεται με την κινητική οργάνωση του λόγου Βλάβες : επιβράδυνση ομιλίας έως πλήρη αναστολή της παραγωγής όχι επίπτωση στην κατανόηση Αντίστοιχη περιοχή του δεξιού ημισφαιρίου συνδέεται με το σχεδιασμό δράσης
Προμετωπιαία περιοχή Ελέγχει Σύνθετες συμπεριφορικές δομές Κοινωνική συμπεριφορά Αντίληψη του εαυτού Βλάβες Οφείλονται σε λανθασμένη ή άγονη προσέγγιση των ερωτήσεων Έχουν σχέση με την εγρήγορση, τα κίνητρα, τη συναισθηματική κατάσταση
ΚΡΟΤΑΦΙΚΟΙ ΛΟΒΟΙ Οργάνωση και αποθήκευση ακουστικού υλικού Άνω κροταφικός φλοιός Διαχείριση και ανάλυση πληροφοριών Μετάδοση και στα δύο ημισφαίρια Βλάβη οδηγεί σε δυσλειτουργία ακουστικής αναγνώρισης όχι σε πλήρη απώλεια ακοής Συνειρμικές περιοχές αριστερού κροταφικού λοβού Διαχείριση φωνητικού/λεκτικού υλικού Βλάβη οδηγεί σε έκπτωση ικανότητας κατανόησης (αλεξία, απραξία) Αριστερός κροταφικός λοβός Βλάβη οδηγεί σε λεκτική κώφωση (αδυναμία κατανόησης) Δεξιός κροταφικός λοβός Βλάβη οδηγεί σε ακουστική αγνωσία (αδυναμία αναγνώρισης ήχου)
ΒΡΕΓΜΑΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΙΝΙΑΚΟΙ ΛΟΒΟΙ Πρωτογενείς αισθητικές περιοχές Συνειρμική επεξεργασία Οι βλάβες εδώ είναι σύνθετες και εξαρτώνται από την έκταση της βλάβης : Πλειάδα δυσλειτουργιών στην οπτική αντίληψη έως ολική τύφλωση (άμφω καταστροφή ινιακών λοβών) Συνειρμική οπτική αγνωσία : Βλάβη αριστερής κροταφικής ινιακής περιοχής με αποτέλεσμα δυσλεξία, αδυναμία οπτικής αναγνώρισης Αντιληπτική οπτική αγνωσία : Αδυναμία αντίληψης >1 ερεθισμάτων Προσωποαγνωσία : ανικανότητα αναγνώρισης προσώπων
ΠΑΡΕΓΚΕΦΑΛΙΔΑ Αμφίδρομες συνδέσεις Κινητική λειτουργικότητα Προγραμματισμός και έλεγχος κίνησης Διατήρηση ισορροπίας Μη κινητικές δεξιότητες Βλάβες οδηγούν σε Δυσλειτουργία συντονισμού Δυσλειτουργία ελέγχου λεπτής κίνησης Ζάλη Νυσταγμό Δυσκολία ελέγχου στάσης σώματος Επηρεάζονται οι γνωστικές λειτουργίες (αφαιρετική σκέψη, μάθηση, μνήμη) Επηρεάζονται οι συναισθηματικές διακυμάνσεις Επηρεάζεται ο οπτικοκινητικός συντονισμός Επηρεάζεται η γλωσσολογική ικανότητα (παραγωγή λέξεων) Επιβραδύνεται ο ρυθμός διαχείρισης πληροφοριών
Συσχετίσεις με την ψυχοπαθολογία 1. Τραυματικές εγκεφαλικές κακώσεις 2. Εκφυλιστικές διαταραχές 3. Αγγειακές διαταραχές 4. Μεταβολικές διαταραχές 5. Ενδοκρινολογικές διαταραχές 6. Όγκοι του εγκεφάλου 7. Τοξικές παθήσεις 8. Λοιμώδεις παθήσεις
Ι Η ικανότητα μάθησης/μνήμης σπάνια επηρεάζεται. Επηρεάζεται συχνά η ενεργός μνήμη (working memory) Η προσοχή είναι ιδιαίτερα ευάλωτη Δευτερογενείς διαταραχές μάθησης/μνήμης Η Οπτική αντίληψη επηρεάζεται σχετικά συχνά Οι οπτικοχωρικές και κατασκευαστικές ικανότητες επηρεάζονται σχετικά συχνά Οι εκτελεστικές λειτουργίες επηρεάζονται σχετικά συχνά
ΙΙ Ενδεικτικά : Εκφυλιστικές διαταραχές Διακρίνονται σε Φλοιώδεις διαταραχές (ν. Alzheimer, άνοιες μετωπιαίου λοβού, ν.pick) Υποφλοιώδεις άνοιες (ν. Parkinson, ν. Huntington, προοδευτική υπερπυρηνική παράλυση) Νευροψυχολογικά η διαφοροδιάγνωση είναι δύσκολη καθώς οι ασθενείς εξετάζονται όψιμα π.χ. πρώιμο διαφοροδιαγνωστικό σημείο στη ν. Alzheimer : διαταραχές όσφρησης, δυσλειτουργία οπτικού συστήματος πρώτα στάδια : διαταραχή λεκτικής μνήμης εμφάνιση νόσου : διαταραχή εκμάθησης και συγκράτησης πληροφοριών προχωρημένο στάδιο : έκπτωση λεκτικών ικανοτήτων, διατήρηση αριθμητικών ικανοτήτων, διαταραχές προσοχής, μειωμένη ικανότητα χωροχρονικού προσανατολισμού και στη συνέχεια λεκτική στερεοτυπία, ηχολαλία ή πλήρης αλαλία
Μελλοντικοί στόχοι 1. Αύξηση και βελτίωση δοκιμασιών 2. Διαμόρφωση έγκυρων και αξιόπιστων νευροψυχολογικών δοκιμασιών με σταθμίσεις για την τρίτη ηλικία 3. Νευροψυχολογικές δοκιμασίες ανεξάρτητες από τη γλώσσα και το πολιτισμικό πλαίσιο
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ «Σύγγραμμα Ψυχιατρικής», Κ Σολδάτος, Λ Λύκουρας. Ιατρικές Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα, 2007 «Σύγχρονη Ψυχιατρική», ΓΝ Παπαδημητρίου, ΙΑ Λιάππας, Ε Λύκουρας, Ιατρικές Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα, 2013