Newsletter Αθλητικής Ψυχολογίας, Ιανουαρίου Φεβρουαρίου 2009 Αγαπητοί Φίλοι, Μετά την σύντοµη ανάπαυλα των Χριστουγεννιάτικων διακοπών µας, έφτασε ένας ορεξάτος και Ολόφρεσκος Νέος Χρόνος που κουβαλά µαζί του πολλές επιθυµίες και προσδοκίες. Εµείς στο θεωρούµε υποχρέωση µας να καλωσορίσουµε τον καινούργιο χρόνο µε ένα Newsletter που σχετίζεται αποκλειστικά µε θετικά χαρακτηριστικά. Με ψυχικά χαρακτηριστικά που είναι σηµαντικά και κάνουν τη διαφορά όχι µόνο για χθες, σήµερα ή την άλλη εβδοµάδα, αλλά για τουλάχιστον όλο το νέο χρόνο που απλώνεται εµπρός. Αφού κάθε νέα αρχή προϋποθέτει καινούργιες δυνάµεις και άφθονη ελπίδα, στο 4 ο αυτό Newsletter του PsychologyOnLine.gr στο πρώτο άρθρο που υπογράφει ο ρ. Νεκτάριος Σταύρου, εξηγείται ο ρόλος της αθλητικής αυτοπεποίθησης στην αθλητική απόδοση, ενώ αναφέρονται οι προϋποθέσεις για την επίτευξη αθλητικής αυτοπεποίθησης τόσο στην καθηµερινή προπονητική προσπάθεια όσο και στη δοκιµασία του αγώνα.
Το επόµενο άρθρο σχετίζεται µε χαρακτηριστικά που για πολλούς στην Ελλάδα θεωρούνται δεδοµένα λόγω του Ολυµπιακού Ιδεώδους, αλλά στην καθηµερινή πρακτική υποβαθµίζονται όλο και περισσότερο. Τα χαρακτηριστικά αυτά αναφέρονται στις δεξιότητες ζωής που µαθαίνουν ή που θα µπορούσαν να µαθαίνουν οι αθλητές κατά την παιδική και εφηβική τους ηλικία µέσα από τον αθλητισµό προκειµένου να µεταφέρονται στις υπόλοιπες καταστάσεις ή εµπειρίες ζωής. Πέρα από την αναφορά των δεξιοτήτων αυτών, σκοπός της παρουσίασης του θέµατος αυτού είναι η κατανόηση της σηµασίας που έχει περισσότερο σήµερα από κάθε άλλη εποχή, η ολόπλευρη ανάπτυξη της αθλητικής προσωπικότητας έτσι ώστε η αθλητική ενασχόληση να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για µία κοινωνία µε αρχές και ιδανικά. Καλή Χρονιά µε την ευχή να ευοδωθούν όλες οι προσπάθειες των προηγούµενων ετών που δεν καρποφορήσει όπως θα µπορούσαν έως σήµερα! ρ. Εµµανουήλ Γεωργιάδης Υπεύθυνος οµάδας σύνταξης
Ο ρόλος της αυτοπεποίθησης στην αθλητική απόδοση του ρ. Νεκτάριου Σταύρου (*) Η αυτοπεποίθηση στον αθλητή αναφέρεται στην πίστη, στην εµπιστοσύνη, στο βαθµό βεβαιότητας, στη θετική αξιολόγηση της ικανότητάς του να εκτελέσει µε επιτυχία µια δραστηριότητα, σύµφωνα µε τις απαιτήσεις της. Ο αθλητής ο οποίος εµφανίζει υψηλή αυτοπεποίθηση διακρίνεται συχνά από θετική σκέψη και θετικό αυτοδιάλογο. Ο αθλητής µπορεί να συµβάλει στην ανάπτυξη της αυτοπεποίθησής του, όταν: (α) δεν υποτιµά την ικανότητά του, ανεξάρτητα από το αποτέλεσµα, (β) δεν εγκαταλείπει την προσπάθειά του, δίνοντας αξία σε κάθε ενέργειά του, όποιο και αν είναι το αποτέλεσµά της, (γ) δεν ανησυχεί για τις συνέπειες της προσπάθειάς του ή πως θα αξιολογηθεί από τον κοινωνικό περίγυρο, (δ) συγκεντρώνεται στις δικές του ενέργειες και τη σωστή εκτέλεση των ασκήσεων, αποφεύγοντας τη σύγκρισή του µε άλλους αθλητές.
Η διστακτικότητα του αθλητή, λόγω της έλλειψης εµπιστοσύνης στον εαυτό του, αποτελεί συχνά παράγοντα δηµιουργίας φαύλου κύκλου µε συνέπεια την αρνητική διάθεση και τη χαµηλή απόδοσή του. Συγκεκριµένα, η διστακτικότητα φέρνει συχνά αποτυχία, η αποτυχία δηµιουργεί µειωµένη προσδοκία για µελλοντικούς αγώνες και αµφιβολία για την ικανότητα, η οποία, µε τη σειρά της, έχει ως συνέπεια την εµφάνιση αρνητικών συναισθηµάτων που οδηγούν σε µεγαλύτερη διστακτικότητα τον αθλητή και χαµηλότερη απόδοση. Η αυτοπεποίθηση δεν µπορεί να αντικαταστήσει την ικανότητα του αθλητή, αλλά είναι σηµαντικό στοιχείο στη βελτίωση της προσπάθειάς του και την αποφυγή λαθών. Η θετική σκέψη και η πίστη στον εαυτό καλλιεργείται, βοηθάει την απόδοση του αθλητή, αλλά σε καµιά περίπτωση δεν «κλέβεται». Απαιτεί υποµονή και επιµονή στην προπόνηση και θετική σκέψη, ιδιαίτερα στις αποτυχίες. (*) Ο ρ. Νεκτάριος Σταύρου είναι Λέκτορας Αθλητικής Ψυχολογίας του Τµήµατος Επιστήµης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισµού στο Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών. Έχει την ιδιότητα του Ψυχολόγου και του Αθλητικού Ψυχολόγου.
εξιότητες ζωής µέσα από τον αθλητισµό του ρ. Εµµανουήλ Γεωργιάδη «Η ηθική αξία της άσκησης και του αθλητισµού ξεπερνά κατά πολύ την σωµατική αξία», Πλάτων Καθηµερινά συναντώ µέσα στους αθλητικούς στίβους που επισκέπτοµαι, δεκάδες, εκατοντάδες παιδιά που προσπαθούν να βελτιώσουν την αθλητική τους απόδοση. Με κάθε προσπάθεια γίνονται όλο και καλύτεροι αθλητές αποκτώντας περισσότερη δύναµη, µεγαλύτερη αντοχή, µεγαλύτερη εµπειρία και βελτιωµένη κατανόηση του αθλήµατος που προσπαθούν να εξελιχθούν. Φθάνει όµως αυτό; Μήπως ο τρόπος που διδάσκονται τα µυστικά του αθλήµατος τους, το σηµείο στο οποίο εστιάζουν την προσοχή τους και τα σηµαντικά πρόσωπα που τους επηρεάζουν, διαµορφώνουν σε µεγαλύτερο βαθµό την αθλητική εµπειρία από τον βαθµό που οι εξωτερικοί παρατηρητές νοµίζουµε; Κατ αρχήν είναι δεδοµένο ότι κάθε συµπεριφορά, οδηγία ή παρατήρηση που δέχονται οι αθλητές µέσα στον αθλητικό χώρο, καταγράφεται και καταχωρείται µε ισχυρότερο τρόπο από άλλες συµπεριφορές ή οδηγίες που µπορεί να παρατηρηθούν σε άλλους χώρους µάθησης ή κοινωνικής συνεύρεσης, καθώς η ενεργός συµµετοχή στην καθηµερινή κοπιαστική και δύσκολη αθλητική προετοιµασία προϋποθέτει την ενσυνείδητη επιλογή και αποδοχή των συνθηκών αλλά και των µοντέλων συµπεριφοράς που ισχύουν. Από την άλλη µεριά, το υψηλό επίπεδο συναγωνισµού αναγκάζει τους αθλητές και τις αθλήτριες να προπονηθούν πολλές ώρες καθηµερινά προκειµένου να εξελίξουν το ταλέντο τους. Με αυτό τον τρόπο, ο προπονητής ή η προπονήτρια γίνεται ο δεύτερος κηδεµόνας για κάθε αθλητή και αθλήτρια καθώς λόγω της πολύωρης προπόνησης συναναστρέφεται µαζί του/της περισσότερες ώρες από ότι µε τους πραγµατικούς γονείς.
Είναι περιττό λοιπόν να εξηγηθεί πώς ο προπονητής ή η προπονήτρια µπορεί να επηρεάσει τη συµπεριφορά και την εξέλιξη της προσωπικότητας του παιδιού και του εφήβου. Οι ειδικοί της Αθλητικής Ψυχολογίας έχουν ονοµάσει κάθε γνωστικό, συναισθηµατικό ή κοινωνικό χαρακτηριστικό που µαθαίνεται µέσα από την αθλητική συµµετοχή και που µπορεί να µεταφερθεί σε άλλες καταστάσεις ή εµπειρίες ζωής, ως ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής µέσα από τον αθλητισµό (Gould & Carson, 2008). Μερικές τέτοιες δεξιότητες είναι η ικανότητα να θέτεις και να επιτυγχάνεις στόχους, η προώθηση της αυτοπεποίθησης µέσα από τις κατάλληλες συνθήκες, η ενισχυτική ηγεσία που δίνει έµφαση στην ενεργό συµµετοχή και την προσωπική εξέλιξη, οι ηθικοί κανόνες, ο συναισθηµατικός έλεγχος, η οµαδικότητα και η πειθαρχία σύµφωνα µε συγκεκριµένους κανόνες που προάγουν την κοινωνικότητα και το αθλητικό ιδεώδες. Σ όλα αυτά θα µπορούσε να προστεθεί η βελτίωση της επικοινωνίας και των διαπροσωπικών ικανοτήτων, η ανάπτυξη της δηµιουργικότητας µέσα από την καθηµερινή πρακτική αλλά και η δυνατότητα της συνεχούς γνωστικής εξέλιξης προκειµένου να βοηθηθεί η αθλητική απόδοση. Αν και οι περισσότεροι αθλητικοί οργανισµοί έχουν, από την ίδρυση τους, σε µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό τα παραπάνω χαρακτηριστικά ως βασικούς στόχους, η αθλητική πραγµατικότητα είναι πολλές φορές διαφορετική. Είναι πολλοί δυστυχώς οι προπονητές που δεν έχουν συγκεκριµένο πλάνο για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των αθλητών τους, καθορίζουν σχεδόν πάντα την συµµετοχή στον αγώνα µε µοναδικό κριτήριο την αθλητική ικανότητα και δεν υπολογίζουν τίποτα άλλο εκτός από το νικηφόρο αγωνιστικό αποτέλεσµα που θα τους δώσει περισσότερες πιθανότητες επαγγελµατικής καταξίωσης και οικονοµικής ευηµερίας. Ευτυχώς όµως δεν σκέφτονται όλοι οι προπονητές έτσι. Σύµφωνα µε σχετικές έρευνες οι προπονητές που καθοδηγούνται από φιλοσοφικές αρχές και δίνουν έµφαση στη συνεργασία προπονητή-αθλητή, στην ανάπτυξη ποικίλων δεξιοτήτων ζωής, στην περιβαλλοντική ηθική και την οικονοµία των ενεργειακών πηγών, έχουν µακροπρόθεσµα µεγαλύτερη επιτυχία και αντιµετωπίζονται µε µεγαλύτερο σεβασµό µέσα στους αθλητικούς στίβους. Σε άλλη έρευνα, οι αθλητές που δήλωσαν πως είχαν προπονητές-τριες που βοηθάν στην αγωνιστική στρατηγική και στην τοποθέτηση στόχων, που αναπτύσσουν θετική σχέση µε τους αθλητές τους και που συζητούν τη σύνδεση µεταξύ των αθλητικών δεξιοτήτων µε τις αναγκαίες δεξιότητες της ζωής, ήταν πολύ πιο πιθανό να δηλώσουν αντίστοιχα ότι, είχαν µεγαλύτερο συναισθηµατικό έλεγχο, είχαν µεγαλύτερη ικανότητα να δεχθούν και να προσφέρουν διορθωτικά σχόλια, δήλωσαν µεγαλύτερη ικανότητα και περισσότερες ευκαιρίες για εσωτερίκευση κοινωνικών κανόνων και συµπεριφορών, ενώ συνδέθηκαν περισσότερο µε την σχολική κοινότητα µέσω της αθλητικής τους συµµετοχής. Έτσι, φαίνεται πως οι προπονητές που νοιάζονται για τους αθλητές και τις αθλήτριες τους και που παρακινούνται από µία τέτοια συµπεριφορά δείχνουν ικανοί να διδάξουν αποτελεσµατικά τις παραπάνω δεξιότητες. εν φτάνει
όµως µόνο αυτό. Χρειάζεται ο προπονητής ή η προπονήτρια να προσχεδιάσει τον τρόπο που θα εισάγει αυτές τις δεξιότητες και να τις αναµίξει µε τις προπονητικές οδηγίες για να υπάρξει η καλύτερη προώθηση και ενσωµάτωση των αναπτυξιακών αυτών αρχών στην πορεία εξέλιξης κάθε αθλητή και κάθε αθλήτριας. Με την ολόπλευρη ανάπτυξη της αθλητικής προσωπικότητας κατά νου, αποµένουν πολύ λιγότερα να διδαχθούν όχι µόνο µέσα στο αθλητικό περιβάλλον αλλά και µέσα σε κάθε πεδίο επίτευξης και συνεργασίας ολόκληρης της ζωής. Αντιµετωπίζοντας για παράδειγµα τον αντίπαλο όπως τον ίδιο τον εαυτό, η αθλητική συµµετοχή λαµβάνει ξεχωριστή διάσταση και έρχεται σε αντίθεση µε την στείρα ανταγωνιστικότητα που αποπνέει η σύγχρονη ανθρώπινη κοινωνία. Χωρίς να παραβλέπεται η επίδραση άλλων σηµαντικών παραγόντων στη διαµόρφωση της αθλητικής προσωπικότητας, όπως είναι η επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος, η σηµασία της θέσπισης κανόνων για την ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής από τον προπονητή, παραµένει ζήτηµα πρωτεύουσας σηµασίας τόσο για την αθλητική κοινότητα όσο και για την ευρύτερη κοινωνία.