ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ jordan@uom.gr Κτήριο Η- Θ γραφείο 402 Τηλ. 2310-891-591 DAN BORGE «Η διαχείριση του κινδύνου είναι δυνατό να μας βοηθήσει να αρπάξουμε μια ευκαιρία και όχι μόνο να αποφύγουμε έναν κίνδυνο» 2 1
Αβεβαιότητα και Κίνδυνος Οι καταστάσεις αβεβαιότητας προκύπτουν, όταν υπάρχει μια άγνωστη, απροσδιόριστη κατανομή πιθανότητας στο σύνολο των πιθανών εκβάσεων. Ο κίνδυνος είναι η αβεβαιότητα της μελλοντικής έκβασης ενός γεγονότος. Είναι κάτι που συμβαίνει στο μέλλον αλλά δεν μπορεί να προβλεφθεί ακριβώς σήμερα επειδή υπάρχει αβεβαιότητα. 3 Κίνδυνος - Αβεβαιότητα Η αβεβαιότητα σε αυτό το πλαίσιο έχει δύο διαστάσεις : Το εύρος των πιθανών εκβάσεων ενός γεγονότος ή μιας δράσης το οποίο μπορεί να είναι στενό, περιορισμένο ή άγνωστο. Η πιθανότητα εμφάνισης μιας έκβασης. Σε μερικές περιπτώσεις αυτό είναι σχετικά εύκολο να καθοριστεί. Σε πολλές άλλες περιπτώσεις μπορεί να μην είναι δυνατό να υπολογιστεί μια πιθανότητα ακριβώς. Η ακόμη και να μην είναι δυνατό να υπολογιστεί μια πιθανότητα καθόλου. 4 2
ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ ΕΥΡΟΣ ΠΙΘΑΝΩΝ ΕΚΒΑΣΕΩΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΓΝΩΣΤΟ ΓΝΩΣΤΟ ΓΝΩΣΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ 5 Κίνδυνος Κίνδυνος υφίσταται όταν ένα τυχαίο γεγονός θα επιδράσει αρνητικά στην πιθανότητα της πραγματοποίησης ενός εφικτού στόχου. Μαθηματικά ο κίνδυνος μπορεί να εκφρασθεί σαν το προϊόν της πιθανότητας των περιστατικών και των συνεπειών της απώλειας που προκλήθηκε από τον κίνδυνο. 6 3
Αμιγής κίνδυνος Ο αμιγής κίνδυνος αναφέρεται σε εκείνες τις καταστάσεις στις οποίες υπάρχει μόνο η περίπτωση απώλειας και δεν υπάρχει η περίπτωση κέρδους. Έτσι, τα πιθανά αποτελέσματα από δραστηριότητες ή γεγονότα που περιέχουν αμιγείς κινδύνους μπορεί να είναι αρνητικά ή μηδέν. Μια επιχείρηση διατρέχει τον κίνδυνο καταστροφής από μια θεομηνία ή από πυρκαγιά. Μπορεί να κλαπεί ο εξοπλισμός της ή οι πρώτες ύλες. Γεγονότα αυτής της μορφής απειλούν την επιχείρηση με ζημιές. Είναι μη επιθυμητές καταστάσεις και μπορούν να οδηγήσουν μόνο σε απώλειες. Οι καταστάσεις αυτές συνεπάγονται αμιγείς κινδύνους. 7 Κερδοσκοπικός κίνδυνος Ο κερδοσκοπικός κίνδυνος υφίσταται σε εκείνες τις δραστηριότητες στις οποίες υπάρχει περίπτωση απώλειας, αλλά υπάρχει και η περίπτωση κέρδους. Τέτοιες δραστηριότητες πραγματοποιούνται με στόχο το κέρδος, όμως στα πιθανά αποτελέσματα περιλαμβάνεται και η περίπτωση οικονομικής ζημίας. Η επένδυση σε μια επιχειρηματική δραστηριότητα συνεπάγεται συνήθως ένα βαθμό κερδοσκοπικού κινδύνου. 8 4
Η διαχείριση του κινδύνου Η σύγχρονη φιλοσοφία της Διαχείρισης Κινδύνου, αναπτύχθηκε έχοντας ως στόχο να εντοπίσει, να μετρήσει και να αναλύσει τους κινδύνους που αντιμετωπίζει κάθε σύγχρονη επιχείρηση, καθώς επίσης να οριοθετήσει και κατά συνέπεια να ελέγξει, οποιοδήποτε οικονομικό κίνδυνο, ο οποίος θα μπορούσε να θεωρηθεί δεσμευτικός και επικίνδυνος για τη βιωσιμότητα και την εξέλιξη οποιασδήποτε επιχείρησης. Η διαχείριση κινδύνου αφορά την ελεγχόμενη λήψη αποφάσεων και όχι την αποφυγή του κινδύνου. Η εξισορρόπηση του κινδύνου και της ανταμοιβής είναι ιδιαίτερα σημαντική. 9 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ & ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Ο αντικειμενικός κίνδυνος είναι η μέτρηση του βαθμού διακυμαντότητας από τα αναμενόμενα γεγονότα. Ο υποκειμενικός κίνδυνος μπορεί να ορισθεί ως η αβεβαιότητα πραγματοποίησης ενός γεγονότος όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από ένα άτομο. Κάποιος μπορεί να είναι risk lover ή risk averter. Έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες για την μέτρηση του υποκειμενικού κινδύνου και την πρόβλεψη της ανθρώπινης συμπεριφοράς μέσα από αυτές τις μετρήσεις. 10 5
ΔΥΝΑΜΙΚΟΙ & ΣΤΑΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Οι δυναμικοί κίνδυνοι συνδέονται με καταστάσεις αβεβαιότητας που παράγονται από μία διαρκώς μεταβαλλόμενη κοινωνία, μεταβολές στο περιβάλλον, στις απαιτήσεις του καταναλωτή, στην οργανωτική δομή των επιχειρήσεων και την τεχνολογία Οι στατικοί κίνδυνοι είναι αυτοί που υφίστανται ακόμη και στην περίπτωση που δεν υπάρχουν τέτοιες αλλαγές και συνήθως συμπίπτουν με τους απλούς κινδύνους 11 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ 1η κλάση: απώλειες που δεν διακόπτουν την βασική χρηματοοικονομική λειτουργία της επιχείρησης 2η κλάση: απώλειες που απαιτούν δανεισμό ή πώληση περιουσιακών στοιχείων 3η κλάση: απώλειες που είναι δυνατό να οδηγήσουν την επιχείρηση σε χρεοκοπία. 12 6
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Ο κίνδυνος είναι άυλος και αξιολογείται διαφορετικά από διαφορετικούς ανθρώπους. Η διαφοροποίηση αυτή οφείλεται στους εξής παράγοντες : Εμπειρία Γνώση Κουλτούρα Θέση Οικονομική κατάσταση Δυνατότητα επηρεασμού του αποτελέσματος Ασυμμετρία Μονοδιάστατη αντιμετώπιση Διαφορετικό επίπεδο ικανοποίησης Διαφορετικός χρονικός ορίζοντας 13 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Εμπειρία: Οι άνθρωποι χωρίς εμπειρία δεν είναι εύκολο να διακρίνουν τους πιθανούς κινδύνους ή, εάν τους διακρίνουν υποτιμούν τις πιθανότητες ότι θα μπορούσαν να τους επηρεάσουν. Ένα καλό παράδειγμα αυτού είναι οι διευθυντές και οι υφιστάμενοι. Γνώση: ο καθένας δεν έχει το ίδιο επίπεδο γνώσης ή πληροφοριών για μια κατάσταση και έτσι δεν είναι παράδοξο ότι εκείνοι με τη λιγότερη γνώση μπορούν να είναι περισσότερο αισιόδοξοι για τις πιθανές εκβάσεις. Τα τελευταία χρόνια το επίπεδο της διαθέσιμης γνώσης έχει αυξηθεί μέσω της μεγαλύτερης δημοσιότητας, των εκθέσεων εφημερίδων, του Διαδικτύου, των ενεργών ομάδων λόμπι, κ.λπ..., με αποτέλεσμα να αυξηθεί η γνώση των ανθρώπων για τον κίνδυνο. 14 7
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Κουλτούρα: Οι επιχειρησιακές, εθνικές και περιφερειακές κουλτούρες μπορούν να ασκήσουν σημαντική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο κίνδυνος, ιδιαίτερα σε συγκεντρωτικό, ελεγχόμενο, περιβάλλον όπου η κυρίαρχη άποψη θα αγνοήσει συχνά όλες οι άλλες Θέση: Στις επιχειρήσεις, το ανώτερο και κατώτερο μάνατζμεντ είναι πιθανό να δει τους κινδύνους διαφορετικά λόγω των θέσεών τους στην ιεραρχία. Εν μέρει αυτό οφείλεται στην εμπειρία και τη γνώση, αλλά θα επηρεαστεί επίσης από το σε ποιο βαθμό επηρεάζεται από τον κίνδυνο. 15 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Οικονομική κατάσταση: είναι σημαντικό αν ο κίνδυνος θα οδηγήσει σε οικονομικό αποτέλεσμα που αποτελεί κρίσιμο οικονομικό μέγεθος Δυνατότητα επηρεασμού του αποτελέσματος: Καθένας που μπορεί να επηρεάσει την έκβαση ενός γεγονότος θα δει τον κίνδυνο που συνδέεται με αυτό διαφορετικά. Σε μερικές περιπτώσεις βέβαια υπάρχει υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων. Ασυμμετρία: Οι περισσότεροι άνθρωποι θα αντιμετωπίσουν με περισσότερη βαρύτητα τον αντίκτυπο μιας απώλειας απ ότι το όφελος από ένα κέρδος. 16 8
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Μονοδιάστατη αντιμετώπιση: είμαστε επικεντρωμένοι σε μια περιοχή δεδομένων και γεγονότων με αποτέλεσμα να αποκλείουμε όλες τις υπόλοιπες πιθανές εκβάσεις, συμπεριφερόμαστε όπως οι φανατικοί Διαφορετικό επίπεδο ικανοποίησης: αφορά την περίπτωση ανθρώπων που δεν έχουν αντιμετωπίσει καταστάσεις κινδύνου για μεγάλο χρονικό διάστημα. Διαφορετικός χρονικός ορίζοντας: Είναι εύκολο να αγνοηθούν οι κίνδυνοι με την έρευνα μιας πάρα πολύ μικρής χρονικής περιόδου στο παρελθόν ή στο μέλλον. Όσο μεγαλύτερη είναι η προηγούμενη περίοδος αναφοράς τόσο πιθανότερο είναι να εμφανιστεί ένα γεγονός κινδύνου που εξετάζετε. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τις διαφορετικές περιόδους αναφοράς είναι πιθανό να καταλήξουν σε διαφορετικά συμπεράσματα. 17 Διαστάσεις του κινδύνου Ο κίνδυνος είναι μια άυλη έννοια και θα αντιμετωπισθεί διαφορετικά από τους διαφορετικούς ανθρώπους, αλλά πρέπει να τους δοκιμάσουμε και να οργανώσουμε ορθολογικά όσο το δυνατόν περισσότερο. Ένας τρόπος είναι να εξετάσουν οι ερωτήσεις που ακολουθούν: για πόσο καιρό θα διατρέξουμε τον κίνδυνο (χρόνος ) πόσο μεγάλος είναι ο πιθανός κίνδυνος (μέγεθος της έκθεσης) ποια είναι η πιθανότητα (πιθανότητα ) πόσο κοντά στην αναμενόμενη έκβαση είναι πιθανό να είναι το γεγονός κινδύνου (διακυμαντότητα ) 18 9
Διαστάσεις του κινδύνου είναι ένας απλός κίνδυνος που μπορούμε να αντιληφθούμε; (πολυπλοκότητα ) πόσοι τύποι κινδύνων περιλαμβάνονται (αλληλεξαρτήσεις ) μπορώ να διαχειριστώ αυτόν τον κίνδυνο (επιρροή ) ποιο θα είναι το κόστος διαχείρισης (αποτελεσματικότητα δαπανών ) Πόσο θα μεταβληθούν οι κίνδυνοι στον χρόνο (κύκλος ζωής ) 19 ΒΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Προσδιορισμός της μορφής του κινδύνου Μέτρηση του κινδύνου Καθορισμός μεθόδου αντιμετώπισής του Παρακολούθηση των αποτελεσμάτων της διαχείρισης 20 10
ΒΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΠΑΡΑΚΟ ΛΟΥΘΗΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΔΟΧΗ ΠΡΟΣΔΙΟ ΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΡΗΣΗ ΜΕΙΩΣΗ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 21 Προσδιορισμός της μορφής του κινδύνου Η κατηγοριοποίηση του κινδύνου σε γενικές κατηγορίες βοηθά σε έναν βαθμό τη διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου. Είναι σημαντικό όμως να βεβαιωθούμε ότι έχουμε προσδιορίσει όλα τα επιμέρους συστατικά του συνολικού κινδύνου. 22 11
Μέτρηση του κινδύνου Η μέτρηση του κινδύνου περιλαμβάνει: Τον προσδιορισμό των πιθανοτήτων για κάθε ενδεχόμενη εξέλιξη γεγονός Το μέγεθος της επίδρασης του γεγονότος στη λειτουργία της επιχείρησης 23 Καθορισμός μεθόδου αντιμετώπισής του Υποθέτοντας ότι ήμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε τους κινδύνους και να κάνουμε μια λογική αξιολόγηση της πιθανότητας και του μεγέθους του αντίκτυπου ενός γεγονότος κινδύνου, στην συνέχεια θα πρέπει να ληφθεί απόφαση για την αντιμετώπιση του κινδύνου. Οι επιλογές είναι οι εξής: Να αποδεχθούμε τον κίνδυνο ως έχει Να προχωρήσουμε σε ενέργειες που θα έχουν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της πιθανότητας του κινδύνου και του βαθμού επίδρασης του γεγονότος Να μην αποδεχθούμε τον κίνδυνο να τον αποφύγουμε 24 12
Παρακολούθηση των αποτελεσμάτων της διαχείρισης Εφόσον αποδεχόμαστε ή προσπαθούμε να περιορίσουμε τον κίνδυνο θα πρέπει: Να επαναξιολογούμε διαρκώς τον κίνδυνο για να εξασφαλίσουμε ότι δεν μεταβλήθηκε Να εξασφαλίσουμε ότι υπάρχει μια επαρκής ανταμοιβή Να καταστρώσουμε τα πιθανά πλάνα για την αντιμετώπιση των δυσμενών γεγονότων που είναι πιθανόν να εμφανισθούν Να εξασφαλίσουμε επαρκείς προφυλάξεις που θα μας προστατεύσουν από κρίσιμους κινδύνους 25 Η διαδικασία λήψης αποφάσεων Για την λήψη μιας απόφασης θα πρέπει καταρχήν να γνωρίζουμε τη θέση στην οποία βρισκόμαστε. Στη συνέχεια θα πρέπει να καθορίσουμε που θέλουμε να φτάσουμε σε έναν συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα και Να λάβουμε υπόψη τις συνέπειες της ανάληψης συγκεκριμένων ενεργειών από εμάς Ο όγκος της πληροφορίας που απαιτείται για την λήψη μιας απόφασης στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι διαθέσιμος Ο διαθέσιμος χρόνος για τη λήψη μιας απόφασης είναι πάντοτε περιορισμένος 26 13
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑΣ/ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΥ Ο πίνακας μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε προσπαθούμε να αναλάβουμε έναν νέο κίνδυνο είτε να επαναπροσδιορίσουμε έναν ήδη υπάρχοντα. Μας δίνει τη δυνατότητα να επιλέξουμε την στρατηγική που θα ακολουθήσουμε για τη διαχείριση του κινδύνου. Αν πρόκειται για έναν νέο κίνδυνο έχουμε τη δυνατότητα να αποφύγουμε έναν κίνδυνο υψηλής πιθανότητας και υψηλού αντίκτυπου. Αν πρόκειται για έναν κίνδυνο που έχει αντιμετωπισθεί στο παρελθόν να βεβαιωθούμε ότι σε ανάλογη περίπτωση πετύχαμε να περιορίσουμε τον κίνδυνο, διαφορετικά να αναζητήσουμε διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης. 27 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑΣ/ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΥ ΥΨΗΛΟ ΥΨΗΛΟ ΥΨΗΛΟ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΧΑΜΗΛΟ ΧΑΜΗΛΟ ΥΨΗΛΟ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ 28 14
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑΣ/ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΥ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΥΨΗΛΟ ΧΑΜΗΛΟ ΥΨΗΛΟ ΠΕΡΙΟΡΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΔΕΝ ΠΡΟΧΩΡΟΥΜΕ ΣΕ ΚΑΜΜΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΧΑΜΗΛΟ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟ ΥΨΗΛΟ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΩΝΟΥΜΕ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΥΨΗΛΟ 29 ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Χ Ρ Η Σ Ι Μ Ο Τ Η Τ Α Αξία σε Χρησιμότητα είναι, το ποσό της ικανοποίησης που προκύπτει από ένα αντικείμενο ή μια δραστηριότητα. Η προϋπόθεση είναι ότι μπορούμε να συνδέσουμε μια αξία με τη χρησιμότητα ώστε έπειτα να σχεδιάσουμε μια καμπύλη χρησιμότητας. Το σχήμα επεξηγεί τις πιθανές καμπύλες χρησιμότητας. Η οριζόντια κλίμακα αντιστοιχεί στην αξία και ο κάθετος άξονας στη χρησιμότητα. 30 15
ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Υποθέστε ότι είμαστε αυτήν την περίοδο στη θέση Α και βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη λήψη μιας απόφασης κινδύνου. Εάν η έκβαση της απόφασης που λαμβάνουμε είναι ευνοϊκή θα κινηθούμε από το Α προς το Β, έχουμε κερδίσει μια οικονομική ανταμοιβή και αυξανόμενη χρησιμότητα. Εάν η έκβαση είναι δυσμενής, θα κινηθούμε προς το C, έχουμε χάσει τα χρήματα και έχουμε μειώσει τη χρησιμότητά μας. Το χρηματικό ποσό κερδισμένο ή χαμένο είναι το ίδιο αλλά η χρησιμότητα που αντιστοιχεί δεν είναι 31 ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Τη διαδικασία λήψης αποφάσεων επηρεάζουν επιπρόσθετα διάφοροι παράγοντες σε συνδυασμό με την μεγιστοποίηση χρησιμότητας. Οι σημαντικότεροι είναι: Ο χρόνος Το κόστος διαχείρισης κινδύνου Λογική συμπεριφορά Ακραία γεγονότα Οι έχοντες την εξουσία να λαμβάνουν αποφάσεις H σύγκρουση απόψεων Η δημιουργία νέων κινδύνων 32 16