ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ (ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ) ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΛΙΠΙΔΙΩΝ Πως μπορούμε να εμπιστευθούμε τους αριθμούς? Κώστας Μακρής. Κλινικός Βιοχημικός. Ph.D, EurClinChem Βιοχημικό Τμήμα - ΚΑΤ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΜΑΡΙΑ ΤΣΟΧΑΝΤΑΡΗ ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΓΝΑ ΚΑΤ ΑΘΗΝΑ ΠΑΣΑΝΙΚΟΛΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΓΝΑ ΚΑΤ
CONFLICT OF INTEREST NONE
ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ H Χοληστερόλη ενός ασθενούς = 245 mg/dl Ο γιατρός αποφασίζει να χορηγήσει στον ασθενή μια θεραπεία Χ Μετά τρίμηνο η χοληστερόλη = 215 mg/dl Μειώθηκε σημαντικά η Χοληστερόλη του ασθενούς? Αποδίδει η θεραπεία? Χρειάζομαι και άλλες πληροφορίες για να αξιολογήσω τη μεταβολή?
ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΕΡΝΟΥΜΕ ΑΠΌ ΜΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΜΙΑ ΤΕΛΕΙΑ ΤΙΜΗ
ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Ο εργαστηριακός έλεγχος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της διαχείρισης των ασθενών Διάγνωση Παρακολούθηση πορείας Θεραπεία Η κατακόρυφη αύξηση των εργαστηριακών εξετάσεων που εκτελούνται δείχνει ότι οι κλινικοί γιατροί σήμερα δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στους αριθμούς Είναι λοιπόν σημαντικό να αφιερώσουμε λίγο χρόνο στις παραμέτρους που επηρεάζουν τα αποτελέσματα των εξετάσεων
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ Το αποτέλεσμα μιας εξέτασης ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΤΕΛΕΙΑ ΤΙΜΗ εμπεριέχουν Συστηματικό σφάλμα (bias) Τυχαίο αναλυτικό σφάλμα (imprecision CVa) Και..?
ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ - BIAS Πόσο απέχει η τιμή που δίνει το εργαστήριο από την πραγματική τιμή Μπορεί να διαφέρει μεταξύ αναλυτικών μεθόδων => ανάγκη για τιμές αναφοράς ανά μέθοδο Αιτίες? Διαφορετικές μεθοδολογίες μέτρησης Διαφορετικά αντιδραστήρια και συνθήκες ανάλυσης
ΛΥΣΗ? Για τη διευθέτηση αυτών των διαφορών οι εργαστηριακές μέθοδοι πρέπει Να βαθμονομούνται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι «ανιχνεύσιμες» ως προς μια αποδεκτή μέθοδο αναφοράς Η οποία μετρά με υψηλή ακρίβεια την ουσία που θέλουμε να μετρήσουμε
ΛΥΣΗ? Προτύπωση (standardization)
Η ΚΡΕΑΤΙΝΙΝΗ ΈΝΑ ΠΟΛΎ ΚΑΛΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Μετράται για δεκαετίες στα εργαστήρια Jaffe reaction Είναι μια μη-ειδική (αλλά φτηνή) για την κρεατινίνη εξέταση αλλά μετά από πολλά χρόνια βελτιώσεων απέκτησε μια αξιοπρεπή ειδικότητα 2003 CAP survey: δείγμα 80μmol/L (~0.9 mg/dl)=> το συστηματικό σφάλμα ανάμεσα στα συμμετέχοντα εργαστήρια κυμαίνετο από -5,3 μέχρι 27 μmol/l Αυτό σημαίνει σημαντικό σφάλμα στον υπολογισμό της σπειραματικής διήθησης που μπορεί να φτάσει έως και 27% Αποτέλεσμα: standardization project IFCC-NKF => Μέθοδος αναφοράς IDMS Όλες οι μέθοδοι που εκτελούνται πια στα εργαστήρια είναι «traceable to IDMS» Δεν σας ενδιαφέρει σε ποιο εργαστήριο και σε ποιο αναλυτή και με ποια αντιδραστήρια και ποιός εκτέλεσε τη εξέταση
CREATININE PERFORMANCE GOALS Recommended Total Error allowable (TEa) performance goals for the measurement of creatinine as calculated on the basis of biological variation: Minimum 11.4 % Desirable 7.6% Optimal 3.8% Clin Chem 52:5-18 (2006)
ΕΊΝΑΙ ΠΡΟΤΥΠΩΜΕΝΕΣ ΟΙ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΛΙΠΙΔΑΙΜΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ?
Η ΠΡΟΤΥΠΩΣΗ ΕΊΝΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΡΗΣΙΜΗ ΓΙΑ ΒΙΟΧΗΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΥΣ ΠΟΥ ΟΙ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΕ ΟΡΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΜΕΤΡΗΣΗΣ
ΚΑΘΕ ΑΠΟΤΕΛΣΜΑ ΕΧΕΙ ΤΡΕΙΣ ΠΗΓΕΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ Η ΣΦΑΛΜΑΤΟΣ ΠΡΟΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ ΤΟ ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΤΟΥΣ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΗΝ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΓΥΡΩ ΑΠΌ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΩΣ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΙΘΑΝΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΔΙΑΔΟΧΙΚΩΝ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΜΙΑΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΥ ΣΕ ΈΝΑ ΑΣΘΕΝΗ
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ (ANALYTICAL VARIATION) Κάθε εργαστήριο για κάθε παράμετρο έχει και το δικό του τυχαίο σφάλμα που ονομάζεται αναλυτική μεταβλητότητα Μπορούμε να την υπολογίσουμε (CVa) από τον εσωτερικό έλεγχο ποιότητας (control) Μπορούμε να την μειώσουμε Δεν μπορούμε να την εξαφανίσουμε
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ (ANALYTICAL VARIATION) Αυξανόμενης της ΑΜ (CVa) αυξάνεται και η αβεβαιότητα γύρω από το αποτέλεσμα που έχετε στα χέρια σας
ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ (BV) Οι συγκεντρώσεις των περισσότερων βιολογικών παραμέτρων κυμαίνονται γύρω από μια ομοιοστατική τιμή η οποία είναι διαφορετική από άτομο σε άτομο Ενδοατομική βιολογική μεταβλητότητα (CVi) Διατομική βιολογική μεταβλητότητα (CVg) Όπως και η αναλυτική εισαγάγει ένα βαθμό αβεβαιότητας στο αποτέλεσμα των εργαστηριακών μετρήσεων
ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΣΤΗ ΠΡΑΞΗ
ΌΤΑΝ ΛΟΙΠΟΝ Θέλουμε να αξιολογήσουμε ένα αποτέλεσμα ενός ασθενούς,.. Το σύνολο της αναλυτικής και βιολογικής μεταβλητότητας πρέπει να υπολογισθούν και να ληφθούν υπόψη Και επειδή συνήθως ενδιαφερόμαστε για 95% διάστημα εμπιστοσύνης. Ένα αποτέλεσμα δεν είναι ένα απλό νούμερο αλλά ένα διάστημα τιμών που θα μπορούσε η συγκεκριμένη μέτρηση να πάρει και δίνεται από τον τύπο
ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ (INDEX OF INDIVIDUALITY- II) II = CVi/CVg Συγκρίνει την ενδοατομική με την διατομική BV Μας δείχνει πόσο χρήσιμες είναι οι τιμές αναφοράς στην αξιολόγηση του αποτελέσματος Όσο μικρότερος τόσο πιο άχρηστες είναι οι τιμές αναφοράς Θα ήταν προτιμότερο να συγκρίνουμε το αποτέλεσμα ενός ασθενούς με το δικό του διάστημα «τιμών αναφοράς» η αλλιώς ομοιοστατικό μέσο όρο
ΠΟΣΟ ΜΙΚΡΟΣ ΌΜΩΣ? Για τιμές του ΙΙ > 1.4 οι πληθυσμιακές τιμές αναφοράς έχουν νόημα Για τιμές του ΙΙ < 0.6 όχι Δεν αποτελεί όμως απόλυτο κανόνα
ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ = ΚΡΕΑΤΙΝΙΝΗ πληθυσμιακές τιμές αναφοράς 0.7-1.2 mg/dl Χ ασθενής με τιμές γύρω στο 0.75 mg/dl Μια αύξηση της τιμής γύρω στο 1.10 mg/dl Απώλεια μέχρι και 50% της ΣΔ παραμένοντας εντός ΦΤ
ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ ΛΙΠΙΔΑΙΜΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ KAI ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ Ολική χοληστερόλη CVi = 5.4% CVg = 13.4% II = 0.4 Τριγλυκερίδια CVi = 19.9 % CVg = 32.7% II = 0.6 Apo-A1 CVi = 6.5 % CVg = 13.4% II = 0.5 Apo-B CVi = 6.9% CVg = 22.8% II = 0.3 HDL-cholesterol CVi = 7.1% CVg = 21.2% II = 0.3 LDL-cholesterol CVi = 7.8% CVg = 20.4% II = 0.4 Περιορισμένη χρησιμότητα των κλασικών τιμών αναφοράς και στις 6 παραμετρους
ΠΟΣΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΩ ΤΟΝ ΟΜΟΙΣΤΑΤΙΚΟ ΜΕΣΟ ΟΡΟ ΜΙΑΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΥ ΣΕ ΈΝΑ ΑΣΘΕΝΗ? Εφόσον δεν βιάζομαι
NUMBER OF SPECIMENS REQUIRED TO ESTIMATE HOMEOSTATIC SET POINTS. where: - n = [ Z. (CV 2 A+ CV 2 I ) 1/2 /D] Z = number of Standard deviates for a stated probablity (e.g. 1.96 for 95%). D = desired % closeness homeostatic set point. (e.g 5%) ) From. WA Bartlet Dundee Scotland
NUMBER OF SPECIMENS REQUIRED TO ESTIMATE HOMEOSTATIC SET POINTS: - Cholesterol testing How many samples (n) required to estimate set point within ±5% given: - CV I = 5.4% CV A = 3% (Recommended) Substitute equation: - n = [ Z. (CV 2 A+ CV 2 I ) 1/2 /D] n = [1.96 (3 2 + 5.4 2 ) ½ /5] 2 = 5 με 6 μετρήσεις From. WA Bartlet Dundee Scotland
REFERENCE CHANGE VALUE - RCV Ονομάζεται και κρίσιμη μεταβολή μιας βιοχημικής παραμέτρου Μας υπολογίζει την ελάχιστη διαφορά που πρέπει να έχουν δύο διαδοχικές τιμές της παραμέτρου ώστε να θεωρήσουμε ότι η κατάσταση ενός ασθενούς μεταβλήθηκε σημαντικά και δεν είναι τυχαία Δίνεται από τον τύπο RCV = 2 1/2 + Z + (CVa 2 + CVi 2 ) 1/2
ΚΆΘΕ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ Η RCV ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΟ ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΗΓΩΝ ΑΒΕΒΑΙΌΤΗΤΑΣ
REFERENCE CHANGE VALUE - RCV H Χοληστερόλη ενός ασθενούς = 245 mg/dl Ο γιατρός βάζει τον ασθενή σε μια θεραπεία με το φάρμακο Χ Μετά τρίμηνο η χοληστερόλη = 215 mg/dl Ποσοστιαία μεταβολή από το πρώτο αποτέλεσμα = 12% Το CVa του εργαστηρίου από εσωτερικό έλεγχο ποιότητας = 1.6% Η ενδοατομική μεταβλητότητα της χοληστερόλης CVi = 5.5 % RCV = 2 1/2 + Z + (CVa 2 + CVi 2 ) 1/2 = 17.2% (p < 0.05)
REFERENCE CHANGE VALUE - RCV RCV index = 12/17.2 = 0.69 Εάν ο RCV index είναι > 1 τότε η αλλαγή είναι σημαντική (p<0.05). Εάν ο RCV index είναι < 1 τότε η μεταβολή είναι τυχαία Άρα στη περίπτωση μας η θεραπεία δεν απέδωσε και οι όποιες μεταβολές μπορούν αν θεωρηθούν τυχαίες
HOWEVER H βιολογική μεταβλητότητα έχει υπολογισθεί σε «υγιή» άτομα. H βιολογική μεταβλητότητα υφίσταται και σε «παθολογικές καταστάσεις» και συνήθως είναι μεγαλύτερη και δυσκολότερο να μετρηθεί
YOU CAN MAKE DIAGNOSIS BETTER THAN THIS
ΌΤΑΝ ΣΧΕΔΙΑΖΩ ΜΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΆΝΕΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΎΘΗΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΧΙΚΈΣ ΜΕΤΗΣΕΙΣ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΥΠΟΛΟΓΙΖΩ ΤΗΝ RCV ΣΤΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ? Όταν υπάρχουν δεδομένα για την βιολογική μεταβλητότητα της παραμέτρου που θα μετρήσετε, ΝΑΙ Και συνεργαστείτε με το εργαστήριο για να μάθετε το αναλυτικό σφάλμα Η στατιστική σημαντικότητα με ένα paired t-test δεν σημαίνει πάντοτε ότι οι μεταβολές ΕΧΟΥΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ
PROGNOSTIC SIGNIFICANCE OF SERUM ALBUMIN LEVEL CHANGES IN ACUTE ISCHEMIC STROKE: THE ROLE OF BIOLOGICAL AND ANALYTICAL VARIATION
The Who - who s next 1971 won t get fooled again