Αθλητισμός Επιδόσεων στη 2η και 3η Ηλικία. Γενικευμένη θεωρία για τη Διατήρηση η της αθλητικής απόδοσης 710: 8 η Διάλεξη Μιχαλοπούλου Μαρία Ph.D. Περιεχόμενο της διάλεξης αυτής αποτελούν: Αγωνιστικός αθλητισμός στη 2η και 3η ηλικία Περιεχόμενο Εξάσκησης Μνήμη και Αθλητική Αριστεία Τι συγκρατούν οι αθλητές υψηλού επιπέδου Δηλωτική - Διαδικαστική γνώση Σε ποια φάση της μαθησιακής διαδικασίας ενεργοποιείται η προσοχή τους. Θεωρητικές προσεγγίσεις για την ερμηνεία της αθλητικής αριστείας εφαρμογές Οικολογικό μοντέλο Θεωρία δυναμικών συστημάτων Βετεράνοι αθλητές Είναι όλο και πιο συχνό το φαινόμενο των επίσημων αγώνων για βετεράνους αθλητές ενώ παράλληλα αυξάνεται και ο αριθμός των συμμετεχόντων. Συνήθως αφορά αθλήματα όπως: Κλασικός Αθλητισμός, Ποδόσφαιρο, Αντισφαίριση, Κολύμβηση Πάλη & Baseball Αθλητισμός Επιδόσεων στην Τρίτη Ηλικία Η συμμετοχή σε μεγάλη ηλικία σε επίσημους αγώνες απαιτεί την ίδια ποσότητα εξάσκησης που απαιτεί και η συμμετοχή σε νεότερη ηλικία; Ποιες είναι οι επιδράσεις της αύξησης ή του περιορισμού της ποσότητας της εξάσκησης σε βετεράνους αθλητές; Μπορεί η συστηματική εξάσκηση προπόνηση να σταματήσει τις αρνητικές επιδράσεις όσον αφορά τη μείωση της απόδοσης του ανθρώπινου οργανισμού λόγω της γήρανσης; Με ποιο τρόπο διατηρείται η διάθεση για προπόνηση εξάσκηση για μεγάλα χρονικά διαστήματα; Τα επιμέρους στοιχεία της εξάσκησης/ περιεχόμενο αλλάζουν καθώς ο αθλητής μεγαλώνει σε ηλικία; Είναι εφικτό η απόδοση να βελτιώνεται καθώς μεγαλώνει; Βασικά στοιχεία Η επίδειξη μάθησης την οποία μπορεί ένας αθλητής να επιδείξει σχετίζεται με την ποσότητα της εξάσκησης στην οποία έχει μέχρι σήμερα συμμετοχή. Η επίτευξη υψηλής αθλητικής απόδοσης έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση την ύπαρξη για μεγάλο χρονικό διάστημα κινήτρων αλλά και κοινωνικής στήριξης. Η στοχευμένη συστηματική εξάσκηση κατά την αρχική φάση απόκτησης της αριστείας είναι καθοριστική για τη διατήρηση αυτής παρά τις επιδράσεις της γήρανσης. Απόδοση & Ηλικία Διαχρονικές μελέτες: Για τα ίδια άτομα συλλέγονται στοιχεία σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια της ζωής τους Cross sectional μελέτες: συλλογή στοιχείων από μεγάλο αριθμό ατόμων οι οποίοι τη στιγμή αυτή ανήκουν σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες. 1
Kozma (1984) Οι αλλαγές στην απόδοση σχετίζονται με 4 στοιχεία: Με το επίπεδο της εξάσκησης την περίοδο αμέσως πριν από τον αγώνα Με τις επιδράσεις υλικών στοιχείων Με πιθανούς τραυματισμούς Με τα κίνητρα Δομή και περιεχόμενο εξάσκησης σε βετεράνους αθλητές Οι βετεράνοι αθλητές προπονούνται λιγότερο αλλά και ασχολούνται με διαφορετικά στοιχεία. Άνδρες Διεθνείς Έφηβοι Αναψυχή Βετεράνοι αθλητές Μ.Ο. Ηλικίας 20.4 15.5 19.8 53.0 Κολύμβηση 128 99 109 78 Προθέρμανση 28 24 26 14 Ταχύτητα & 26 22 29 23 Δύναμη Αντοχή 28 34 45 27 Τεχνική 26 19 9 13 Κλ. Αθλητισμός Βετεράνοι Κολύμβηση Βετεράνοι Κολύμβηση Προθέρμανση 12% 19% 22% Ευλυγισία 5% ---- --- Ταχύτητα και 27% 30% 20% δύναμη Αντοχή 32% 34% 37% Τεχνική 4% 17% 21% Βάρη 20% 8% 26% Μνήμη και Αθλητική Αριστεία Γνωστικές ικανότητες στηρίζουν την απόδοση μάθηση Συγκρίσεις αθλητών υψηλού επιπέδου με αρχάριους αθλητές. Σημαντικό για την αποτελεσματικότητα με την οποία ένας αθλητές ανακαλεί μία δεξιότητα εξαρτάται από το βαθμό της συγκέντρωσης προσοχής του κατά την ώρα της κωδικοποίησης. Καταγράφοντας και αξιολογώντας το περιεχόμενο της μνήμης των αθλητών υψηλής απόδοσης μπορούμε να συμπεράνουμε τα στοιχεία στα οποία στρέφουν την προσοχή τους κατά την εξάσκησης Δηλωτική και διαδικαστική γνώση Διαθέτουν μεγάλο ρεπερτόριο κινήσεων- απαντήσεων Η προσοχή τους απαιτείται για τη διερεύνηση του ερεθίσματος σύμφωνα με το οποίο θα πρέπει να επιλέξουν την απάντηση τους και όχι για την παραγωγή της απάντησης Οι ΑΕΥ αναφέρουν πιο εκτενείς και λεπτομερείς περιγραφές της εκτέλεσης της δεξιότητας αλλά έχουν πιο περιορισμένη ακρίβεια ανάκλησης της τελευταίας τους προσπάθειας σε σύγκριση με τους αρχάριους αθλητές. Μνήμη Όταν οι αθλητές υψηλού επιπέδου (ΑΥΕ) βλέπουν μία εικόνα με οργανωμένα ερεθίσματα/ πληροφορίες οι οποίες αφορούν το χώρο της αριστείας τους, τις ανακαλούν με μεγάλη ακρίβεια Καθώς η παραπάνω διαδικασία απαιτεί τη συμμετοχή της προσοχής τους η απόδοσης τους συμπεραίνεται ότι εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από αυτή την ικανότητα 2
Μνήμη και απόδοση Δηλωτική και διαδικαστική γνώση Οι ΑΥΕ θυμούνται με μεγαλύτερη ακρίβεια το αποτέλεσμα του παιχνιδιού ή της φάσης (mini golf). Ενώ χρησιμοποιούν τις «αναμνήσεις» από προηγούμενες εκτελέσεις για να αξιολογήσουν τις πιο πρόσφατες. Οι αναμνήσεις αυτές μπορεί να αφορούν είτε το αποτέλέσμα είτε το είδος/ μορφή της απάντησης (tennis). Οι αρχάριοι αθλητές ελέγχουν και παράγουν τις δεξιότητες στηριζόμενοι σε δηλωτική γνώση η οποία περιλαμβάνει τις πληροφορίες για το τι πρέπει να εκτελέσουν. Η διαδικασία αυτή απαιτεί μεγάλο ποσοστό της προσοχής τους. Με την εξάσκηση όμως η δηλωτική γνώση μετατρέπεται σε διαδικαστική (πως πρέπει να εκτελεστεί η δεξιότητα) καθώς δημιουργούνται διαφορετικές αναπαραστάσεις από την εκτέλεση της δεξιότητας. Η διαδικασία αυτή δεν απαιτεί μεγάλο ποσοστό της προσοχής των έμπειρών αθλητών. Η διαδικασία της μετατροπής της δηλωτικής γνώσης σε διαδικαστική καλείται και αυτοματοποίηση. Οι ΑΥΕ αναφέρουν λιγότερες λεπτομέρειες από την άμεση εκτέλεση της κίνησης σε σύγκριση με τους αρχάριους ενώ πιστεύεται ότι τις κατασκευάζουν σύμφωνα με τις προ-υπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες τους. Οι περιγραφές των ΑΥΕ όσον αφορά τον τρόπο εκτέλεσης των δεξιοτήτων περιλαμβάνουν κυρίως στοιχεία αξιολόγησης και προγραμματισμού/ σχεδιασμού για την εκτέλεση της. Τα στοιχεία αυτά στηρίζουν την άποψη ότι οι ΑΥΕ έχουν πρόσβαση στη δηλωτική τους γνώση η οποία ενεργοποιείται με τη συνειδητή σκέψη προσοχή ενώ δεν έχουν πρόσβαση στη διαδικαστική τους γνώση η οποία ενεργοποιείται χωρίς τη συνειδητή στροφή της προσοχής του αθλητή σε αυτή Η διαδικασία μεταφέρεται και κατά την εκτέλεση καινούργιων δεξιοτήτων Δευτερεύουσα Δεξιότητα Ταυτόχρονη παρουσίαση δύο ερεθισμάτων για τα οποία ο αθλητής πρέπει να παράγει από μία απάντηση. Η συνθήκη αυτή δημιουργεί νέες απαιτήσεις για την προσοχή του χωρίς να είναι πάντα εφικτή η αυτόματη παραγωγή τους. Συνήθως περιλαμβάνεται μία κινητική και μία γνωστική απαίτηση Συμπεράσματα Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τέτοια πειράματα αφορούν: Καλά μαθημένες αντιληπτικοκινητικές δεξιότητες βασίζονται στη διαδικαστική αναπαράσταση της δεξιότητας η οποία: Απαιτεί λίγη από την προσοχή / μεθοδευτική ικανότητα του αθλητή όταν πρόκειται για τα μηχανικά μέρη παραγωγής της κίνησης και για απλές στρατηγικές στήριξης τους. Δεν απασχολεί την ενεργή μνήμη ενώ ο αθλητής δεν έχει πρόσβαση σε αυτή τη διαδικασία και έτσι δεν μπορεί να την ανακαλέσει 3
Οι ΑΥΕ γίνονται Προπονητές Σύμφωνα με τα παραπάνω δημιουργείται μία ειδική συνθήκη για το πως μπορούν οι ΑΥΕ να λειτουργήσουν ως προπονητές στηριζόμενοι μόνο στις γνώσεις και εμπειρίες που έχουν συγκεντρώσει σχετικά με τις δεξιότητες. Δεν έχουν ιδιαίτερη ικανότητα να αναγνωρίζουν τις δυσκολίες που αναγνωρίζουν οι αρχάριοι αθλητές ούτε είναι σε θέση να προβλέψουν την απόδοση των αρχάριων αθλητών. Θεωρίες για την ερμηνεία της απόκτησης της αθλητικής αριστείας (ΑΑ) Οικολογική προσέγγιση Δεν αποδέχονται το ρόλο των γνωστικών διαδικασιών (προσοχή - μνήμη). Δυναμικά συστήματα Βασική θέση στις θεωρίες αυτές απολαμβάνουν οι παράγοντες οι οποίοι καθορίζονται από πολλαπλά στοιχεία ου είναι διαθέσιμα στο περιβάλλον και σχετίζονται μεταξύ τους. Τα στοιχεία αυτά είναι που καθορίζουν την αντιληπτική διαδικασία και την παραγωγή των κινητικών μοτίβων Εφαρμογή της οικολογικής προσέγγισης στην ερμηνεία της (ΑΑ) Εξειδίκευση: ερμηνεία της σχέσης μεταξύ παραγόντων (η τιμή του ενός μπορεί να προβλεφθεί από την τιμή του δεύτερου) Όταν οι αθλητές είναι σε θέση να ερμηνεύσουν να αποδώσουν τιμή σε ένα παράγοντα που σχετίζεται με την εκτέλεση της δεξιότητας τότε είναι σε θέση να οδηγηθούν σε αξιόπιστα συμπεράσματα όσον αφορά τον παράγοντα από τον οποίο εξαρτάται κύρια η εκτέλεση μάθηση της δεξιότητας. Δεν είναι εύκολο να καθοριστούν και δεν έχουν καθοριστεί ακόμη όλοι οι παράγοντες που επιδρούν στην εκτέλεση μάθηση μιας δεξιότητας Ιδιαίτερη σημασία απολαμβάνει η σχέση μεταξύ του περιβάλλοντος και των πληροφοριών που είναι διαθέσιμες. Το περιβάλλον και οι επιμέρους συνθήκες που επικρατούν αποτελούν τα ερεθίσματα τα οποία ο αθλητής καλείται να ερμηνεύσει και να επιλέξει την απάντηση του. Γνωστικές διαδικασίες συμμετέχουν στις περιπτώσεις που τα διαθέσιμα ερεθίσματα δεν επαρκούν για την παραγωγή της κίνησης. Η εκτέλεση και μάθηση μιας δεξιότητας υπόκειται και κάποιους περιορισμούς όπως οι νόμοι της μηχανικής και οι κανονισμοί του παιχνιδιού. Οικολογική Προσέγγιση και Προσοχή Ο ρόλος της προσοχής σύμφωνα με την οικολογική προσέγγιση αφορά στον εντοπισμό των παραμέτρων και συνδυασμών των παραμέτρων που αποτελούν στοιχεία του περιβάλλοντος αλλά και περιοριστικές συνθήκες. Εάν η προσοχή είναι συγκεκριμένη όσον αφορά τις διαθέσιμες πληροφορίες και οι πληροφορίες είναι σε άμεση σχέση στις ιδιότητες του περιβάλλοντος η προσοχή θα πρέπει να σχετίζεται με τις ιδιότητες του περιβάλλοντος και να λειτουργεί ανάλογα. Μάθηση και οικολογική προσέγγιση Η μάθηση και ανάπτυξη της αριστείας στηρίζεται στο συνδυασμό και χρήση συγκεκριμένων πηγών πληροφοριών οι οποίες αφορούν τις απαιτήσεις της δεξιότητας κριτήριο. Ο χειρισμός των περιοριστικών παραγόντων /συνθηκών κατά τη φάση της εξάσκησης της δεξιότητας άρα και της σημασίας τους στην εκτέλεση της δεξιότητας επηρεάζει το ρυθμό με τον οποίο πραγματοποιείται η συνδυασμένη χρήση των σχετικών πληροφοριών. Δυναμικά Συστήματα Η συνεχής αλλαγή αποτελεί στοιχείο εξέλιξης το οποίο ονομάζεται δυναμικό σύστημα και αφορά κάθε βιολογικό σύστημα το οποίο παραμένει πάντα «ανοικτό» στις νέες πληροφορίες από το περιβάλλον ενώ βρίσκεται συνέχεια σε μία κατάστασης ανταλλαγής ενέργειας με αυτό(newell et al. 2001). 4
Βιολογικά Δυναμικά συστήματα Βαθμοί Ελευθερίας Τα συστήματα αυτά μπορεί να δημιουργούνται από τη συνδυασμένη και σε αλληλεπίδραση λειτουργία διαφόρων υποσυστημάτων καθώς κάποιες μορφές ενέργειας αποτελούν ιδιαίτερα σύνθετες καταστάσεις. Το κάθε υποσύστημα λειτουργεί αυτόνομα αλλά σε συνέργια με τα υπόλοιπα ανάλογα πάντα με τις συνθήκες και τις απαιτήσεις της κίνησης. Η συνέργια αυτή εξελίσσεται με το χρόνο επαναλήψεις. Η μετάβαση από τη μία φάση σε μία επόμενη θεωρούνται κομβικά σημεία για την «μάθηση» της δεξιότητας. Καθώς η λειτουργία των υποσυστημάτων γίνεται κάτω από την καθοδήγηση ενός ενιαίου συστήματος ο όγκος των πληροφοριών μειώνεται δραστικά. Κατά τη διαδικασία της μάθησης παρατηρείται χειρισμός των βαθμών ελευθερίας. Αρχικά παρατηρείται μείωση των βαθμών ελευθερίας ενώ με την εξάσκηση ενεργοποιούνται πάλι μόνο τα στοιχεία (βαθμοί ελευθερίας) που σχετίζονται με τη συγκεκριμένη δεξιότητα. Τα σημαντικά στοιχεία για την επίτευξη υψηλής απόδοσης οι έμπειροι αθλητές τα χειρίζονται με μεγαλύτερη μεταβλητότητα και προσαρμοστικότητα όταν οι συνθήκες εκτέλεσης το επιβάλλουν. 5