ΘΕΩΡΙΑ ΑΚΗΕΩΝ Κανόνεσ για τθ ςυγγραφι περίλθψθσ α. Προεργαςία - Διαβάηουμε προςεκτικά το κείμενο - Σθμειϊνουμε τισ κεματικζσ προτάςεισ των παραγράφων και τισ ςθμαντικότερεσ λεπτομζρειζσ τουσ. Ζτςι, καταφζρνουμε να προςδιορίςουμε τουσ νοθματικοφσ άξονεσ. - Σθμειϊνουμε πλαγιότιτλουσ. β. Γραφι / φνκεςθ - Αρχικά επιςθμαίνουμε το κεματικό κζντρο του κειμζνου και το καταγράφουμε ςε μια κεματικι πρόταςθ / περίοδο. Π.χ Το κείμενο αναφζρει. Χριςιμα ριματα: αναλφει, απευκφνεται, δθλϊνει, διακρίνει, διατυπϊνει, διευκρινίηει, εξθγεί, επιςθμαίνει, κίγει, παρουςιάηει, τονίηει, προτείνει, υπαινίςςεται, υπογραμμίηει, υποςτθρίηει κτλ. -Στθ ςυνζχεια, διατθρϊντασ τθ ςειρά του κειμζνου, αναφερόμαςτε ςτο περιεχόμενο των παραγράφων. Το κείμενο που κα ςυντάξουμε κα πρζπει να ζχει ςυνοχι και αλλθλουχία νοθμάτων, γι αυτό χρθςιμοποιοφμε τισ κατάλλθλεσ διαρκρωτικζσ λζξεισ / φράςεισ π.χ επιπλζον, ςτθ ςυνζχεια, κατόπιν, επίςθσ κτλ. - Όταν φτάςουμε ςτθν τελευταία παράγραφο κλείνουμε ωσ εξισ: Τζλοσ Καταλιγοντασ. Συμπεραίνουμε ότι ο ςυντάκτθσ του κειμζνου. (και παρακζτουμε ςυνοπτικά το περιεχόμενο).
γ. Προςζχουμε - Γράφουμε πάντα ςε γϋ πρόςωπο - Αποφεφγουμε κάκε είδουσ ςχολιαςμό. Στόχοσ μασ είναι απλά να παρουςιάςουμε το κζμα του κειμζνου. - Δε χρθςιμοποιοφμε λζξεισ φράςεισ του κειμζνου. - Χρθςιμοποιοφμε κυριολεκτικό λόγο και αποφεφγουμε τα εκφραςτικά μζςα (π.χ παρομοιϊςεισ, μεταφορζσ κτλ.). Η Παράγραφοσ Δομικά μζρθ τθσ παραγράφου α. Θεματικι Περίοδοσ / Πρόταςθ Βρίςκεται ςυνικωσ ςτθν αρχι τθσ παραγράφου και περιζχει τθν κφρια ιδζα τθσ παραγράφου. β. χόλια / Λεπτομζρειεσ Το μζροσ τθσ παραγράφου που αναπτφςςει τθν κφρια ιδζα τθσ. γ. Κατακλείδα Συνοψίηει το περιεχόμενο των λεπτομερειϊν. Πολλζσ φορζσ παραλείπεται. Ανάπτυξθ Παραγράφου Οι τρόποι/ μζκοδοι/ τεχνικζσ ανάπτυξθσ μιασ παραγράφου είναι: 1. Οριςμόσ 2. Παραδείγματα 3. Διαίρεςθ 4. Αιτιολόγθςθ
5. Αίτιο- Αποτζλεςμα 6. φγκριςθ Αντίκεςθ 7. Αναλογία 8. υνδυαςμόσ μεκόδων Χαρακτθριςτικά παραδείγματα για κάκε είδοσ: 1. Οριςμόσ Επιφυλλίδα(οριςτζα ζννοια) είναι ζνασ τφποσ κειμζνου(γζνοσ) που αναφζρεται ςε διάφορα κζματα, όπωσ φιλολογικά, επιςτθμονικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά κτλ και γράφεται από πρόςωπο που είναι ειδικό ςτο κζμα(ειδοποιόσ διαφορά). Δθμοςιεφεται από εφθμερίδα ςε οριςμζνθ κζςθ και χωρίηεται ςυνικωσ από τθν υπόλοιπθ φλθ με ολοςζλιδθ ι μικρι γραμμι. Μπορεί το κζμα να είναι επικαιρότθτασ, μπορεί όμωσ να είναι διαχρονικοφ χαρακτιρα και γενικότερου ενδιαφζροντοσ. Πάντα ςε αυτι τθν περίπτωςθ εντοπίηουμε: -οριςτζα ζννοια -γζνοσ -ειδοποιόσ διαφορά 2. Παραδείγματα Η ςφγκρουςθ των γονιϊν με τα παιδιά, οι προςτριβζσ ανάμεςα ςε μεγάλουσ και νζουσ οφείλονται ςτθν προςπάκεια των νζων να διαφοροποιθκοφν αλλά και ςτθν αντίδραςι τουσ, όταν οι μεγάλοι προςπακοφν να επιβάλουν τθν άποψι τουσ. Για τθν ενίςχυςθ αυτοφ του ιςχυριςμοφ μποροφμε να παρακζςουμε τα εξισ παραδείγματα: αν οι γονείσ ι θ κακεςτθκυία τάξθ υπερτονίηουν τθ ςθμαςία τθσ ςεμνισ και μετρθμζνθσ εμφάνιςθσ και κατά ςυνζπεια αντιμετωπίηεται ειρωνικά ζνασ μακρυμάλλθσ ι ζνασ νζοσ που φορά ςκουλαρίκια, οι πικανότθτεσ να ςτραφοφν οι ζφθβοι ςτο ζξαλλο ντφςιμο ι να αφιςουν μακριά μαλλιά είναι περιςςότερεσ. Άρα, θ τάςθ των εφιβων να δρουν αντίκετα προσ τισ επικυμίεσ των μεγάλων είναι πρόδθλθ.
3. Διαίρεςθ Ο πολιτιςμόσ διακρίνεται ωσ προσ το περιεχόμενο ςε δφο βαςικζσ πτυχζσ: τον υλικοτεχνικό και τον θκικοπνευματικό. Ο πρϊτοσ περιλαμβάνει το ςφνολο των επιτευγμάτων του ανκρϊπου, απ το παρελκόν ωσ ςιμερα, με τα οποία αυτόσ τικάςευςε τθ φφςθ, κάλυψε υλικζσ ανάγκεσ, αναβακμίηοντασ διαρκϊσ το βιοτικό του επίπεδο. Ο θκικοπνευματικόσ πολιτιςμόσ περιλαμβάνει όλεσ τισ προςπάκειεσ του ανκρϊπου να ικανοποιιςει πνευματικζσ κυρίωσ αναηθτιςεισ και να πορευκεί προσ τθν κατάκτθςθ τθσ εςωτερικισ του ελευκερίασ και μιασ καλφτερθσ ποιότθτασ ηωισ. Πάντα ςε αυτι τθν περίπτωςθ εντοπίηουμε: -διαιρετζα ζννοια (θ ζννοια που πρόκειται να διαιρεκεί) - διαιρετζα βάςη (το κριτιριο με το οποίο γίνεται θ διαίρεςθ) -μζλη τησ διαίρεςησ (τα επιμζρουσ ςτοιχεία) 4. Αιτιολόγθςθ Η κοινωνικι αταξία, εκτόσ των άλλων, οφείλεται και ςτθν ζξαρςθ τθσ ανεργίασ. Οι άνεργοι δεν αντιμετωπίηουν μόνο ςοβαρά οικονομικά προβλιματα, αλλά κυρίωσ, βιϊνουν ζνα αίςκθμα αδικίασ. Νιϊκουν ότι ηουν ςτισ παρυφζσ τθσ κοινωνίασ, περικωριοποιθμζνοι, αποκλειςμζνοι. Βρίςκονται, επομζνωσ, ςε απόγνωςθ και τρζφουν αιςκιματα εκδίκθςθσ και μίςουσ ενάντια ςε μια κοινωνία που καταπατά το δικαίωμα ςτθν εργαςία και τθ δθμιουργία. 5. Αίτιο Αποτζλεςμα Ο φανατιςμόσ αποτελεί μια άκρωσ επικίνδυνθ μορφι τυφλισ προςκόλλθςθσ του ανκρϊπου ςε ιδζεσ, πρόςωπα κτλ. με ςοβαρζσ και ποικίλεσ επιπτϊςεισ. Συγκεκριμζνα ο φανατικόσ ςτερείται λογικισ και ςυχνά καταλιγει ςτθ βία, ακόμθ και τθν εγκλθματικότθτα από το πάκοσ και τθν τφφλωςι του. Το γεγονόσ ότι είναι μονοδιάςτατοσ τον μετατρζπει ταυτόχρονα ςε αδιάλλακτο πολίτθ, ο οποίοσ με τθ ςτάςθ του ναρκοκετεί τθ δθμοκρατία, γιατί εμποδίηει τθν πολυφωνία και τθν ϊριμθ ανταλλαγι απόψεων. Τζλοσ, ο φανατικόσ είναι ουςιαςτικά μιςάνκρωποσ, γιατί περιφρονεί και αντιπακεί όςουσ διαφωνοφν μαηί του. Αυτι θ ζλλειψθ κοινωνικισ ςυνείδθςθσ μπορεί να οδθγιςει ςτθν θκικι χαλάρωςθ, ςτθν ενίςχυςθ ρευμάτων όπωσ ο εκνικιςμόσ και πολλά άλλα προβλιματα.
6. φγκριςθ Αντίκεςθ Η ειδίκευςθ αποτελεί ςιμερα αλλά και κίνδυνο. Όταν ο άνκρωποσ τθν αντιμετωπίηει ωσ μζςο και όχι ωσ αυτοςκοπό, θ ειδίκευςθ μπορεί να ςυντελζςει ςτθν αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ, τθν τεχνολογικι εξζλιξθ, τθν ουςιαςτικι εμβάκυνςθ ςε διάφορουσ τομείσ γνϊςθσ, αλλά και ςτθν καλφτερθ ςυνεργαςία των ειδικϊν επιςτθμόνων που απορρζει από τθν αλλθλεξάρτθςι τουσ. Όταν όμωσ ο άνκρωποσ εγκλωβίηεται ςτο ειδικό αντικείμενό του και μόνο, αποξενϊνεται απ τουσ ςυνανκρϊπουσ του και ςυχνά μετατρζπεται ςε δοφλο τθσ ςτείρασ τεχνοκρατικισ αντίλθψθσ. 7. Αναλογία Ο παπποφσ και θ γιαγιά τθσ παλιάσ εποχισ ζχουν αντικαταςτακεί ςιμερα εν πολλοίσ ωσ προσ τισ δραςτθριότθτεσ από ζναν Ηλεκτρονικό Υπολογιςτι Πολυμζςων. Ο τελευταίοσ κρατά λογαριαςμό ςτισ δουλειζσ του ςπιτιοφ, λφνει απορίεσ, βοθκά ςτο γράψιμο, δίνει γνϊςθ, προςφζρει παιχνίδι κτλ. Ό,τι λοιπόν μασ προςφζρει ςιμερα ζνασ Υπολογιςτισ Πολυμζςων, ςτισ αρχζσ του προθγοφμενου αιϊνα και για χιλιάδεσ χρόνια πριν μασ χάριηε ζνασ παπποφσ ι μια γιαγιά. 8. υνδυαςμόσ Μεκόδων Όςο πιο κοντά μασ διαδραματίηεται ζνα γεγονόσ, τόςο περιςςότερο μασ αγγίηει. Για κάποια ακθναϊκι εφθμερίδα θ διακοπι ρεφματοσ ςτθν Ακινα είναι πρϊτθ είδθςθ, ενϊ για τουσ Times τθσ Νζασ Υόρκθσ δεν καταγράφεται οφτε ςε μονόςτθλο. Οι δζκα πρόςκοποι που χάκθκαν ςτθν Πάρνθκα είναι για μασ ςπουδαία είδθςθ, ενϊ οι εκατό Ινδοί ςτρατιϊτεσ που χάκθκαν ςτα Ιμαλάια ωσ είδθςθ μασ αφινει αδιάφορουσ. Η ζδρα τθσ εφθμερίδασ ι του πρακτορείου ειδιςεων παίηει αποφαςιςτικό ρόλο ςτθν επιλογι και τθν ιεράρχθςθ των κεμάτων που προβάλλονται.
Διαπλοκι γεγονότοσ με ςχόλιο ςτθν είδθςθ Πολφ ςυχνά ζνα γεγονόσ ςυγχζεται με το δθμοςιογραφικό ςχόλιο με αποτζλεςμα να παραπλανάται ο αναγνϊςτθσ και να κεωρεί τθ γνϊμθ του δθμοςιογράφου ωσ εξακριβωμζνο γεγονόσ. Για τθ διλωςθ του ςχολίου χρθςιμοποιοφνται ςθμεία ςτίξθσ και ειδικζσ εκφράςεισ (π.χ όπωσ ανακοίνωςε, όπωσ ιςχυρίςτθκε κτλ ). Συγκεκριμζνα: Γεγονόσ: α) ςυντελεςμζνθ πράξθ β) πράγμα βζβαιο, αναμφιςβιτθτο γ) δεδομζνο βάςει ςυλλογιςμοφ δ) τετελεςμζνο γεγονόσ. χόλιο: α) ςφντομθ ερμθνεία λζξεων και φράςεων ενόσ κειμζνου Παράδειγμα β) κρίςθ για γεγονότα ι πράξεισ. Στισ 25 Οκτωβρίου 2003 ςτο 1 ο Ενιαίο Λφκειο Παπάγου ζλαβε χϊρα μία αξιόλογθ πολιτιςτικι εκδιλωςθ για τθν εκνικι επζτειο τθσ 28 θσ Οκτωβρίου, θ οποία άφθςε τισ καλφτερεσ εντυπϊςεισ ς όςουσ τθν παρακολοφκθςαν. Τθ λαμπρότθτα τθσ γιορτισ τόνιςαν διακεκριμζνοι ςυνδθμότεσ μασ, εκπρόςωποι του Δ.Σ του διμου μασ, ςε λόγο που εκφϊνθςαν προσ το τζλοσ τθσ εκδιλωςθσ. ϋϋ Σα αςτζρια τθσ είδθςθσϋϋ Οι δθμοςιογράφοι ιεραρχοφν τισ ειδιςεισ ανάλογα με τα εξισ: 1. Επικαιρότθτα ( πόςο ςφγχρονο είναι ζνα γεγονόσ και πόςο ταιριαςτό με το πνεφμα τθσ εποχισ). 2. Εγγφτθτα (ανάλογα με το πόςο κοντά ςυμβαίνει) 3. Εκρθκτικότθτα (ανάλογα με το αν θ είδθςθ αποτελεί κάποιο είδουσ ςφγκρουςθ ι αν μπορεί να τθν επιφζρει)
4. Εκκρεμότθτα (ανάλογα με το αν προκαλεί αγωνία) 5. πουδαιότθτα (αν ζχει κετικζσ ςυνζπειεσ προεκτάςεισ) 6. πανιότθτα (ανάλογα με το αν είναι πρωτότυπο το κζμα μιασ είδθςθσ) 7. υγκίνθςθ (αν εγείρει τα ανκρϊπινα ςυναιςκιματα). 8. υνζπειεσ (ανάλογα με το αν ζχει αρνθτικά αποτελζςματα και προεκτάςεισ) Ενεργθτικι Πακθτικι φνταξθ τθν Ενεργθτικι ςφνταξθ: - Δίνεται ζμφαςθ ςτο υποκείμενο, ςτο πρόςωπο / πράγμα που ενεργεί. - Κατά τθ μετατροπι ςε πακθτικι ςφνταξθ, το υποκείμενο γίνεται ποιθτικό αίτιο και το αντικείμενο του ριματοσ γίνεται υποκείμενο. τθν Πακθτικι ςφνταξθ: - Δίνεται ζμφαςθ ςτθν ενζργεια, ςτο γεγονόσ. - Κατά τθ μετατροπι ςε ενεργθτικι, το υποκείμενο του ριματοσ γίνεται αντικείμενο και το ποιθτικό αίτιο γίνεται υποκείμενο. - Το ποιθτικό αίτιο παραλείπεται όταν: α) εφκολα εννοείται, β) είναι άγνωςτο, γ) δε κζλουμε να το δθλϊςουμε. Παραδείγματα Α) Οι πολίτεσ εξζλεξαν τον Χ βουλευτι. Ο Χ εκλζχτθκε βουλευτισ από τουσ πολίτεσ. Β) Η ςυνειδθτοποίθςθ του κοινωνικοφ ρόλου του ανκρϊπου υπονομεφεται από τθν ιδιοτζλεια και τον άκρατο καταναλωτιςμό. Η ιδιοτζλεια και ο άκρατοσ καταναλωτιςμόσ υπονομεφουν τθ ςυνειδθτοποίθςθ του κοινωνικοφ ρόλου του ανκρϊπου.
Διάγραμμα Παραγράφου / Κειμζνου -Εντοπίηουμε τα δομικά μζρθ τθσ παραγράφου ( κεμ. περίοδοσ, ςχόλια/ λεπτομζρειεσ, κατακλείδα) και αφοφ τα δθλϊςουμε, αναφερόμαςτε ςτο περιεχόμενο τουσ ςυνοπτικά. - Εντοπίηουμε τα δομικά μζρθ του κειμζνου ( πρόλογοσ, κφριο μζροσ, επίλογοσ) και αφοφ τα δθλϊςουμε, αναφερόμαςτε ςτο περιεχόμενό τουσ ςυνοπτικά. Νοθματικζσ χζςεισ Διαρκρωτικζσ Λζξεισ/ Φράςεισ Με τισ διαρκρωτικζσ λζξεισ εξαςφαλίηεται θ ςυνοχι του κειμζνου, και δθλϊνουν: 1. Αιτιολόγθςθ: γιατί, επειδι, διότι, αφοφ, κακϊσ, εξαιτίασ, εφόςον, μια και, γι αυτό το λόγο κτλ. 2. Αποτζλεςμα: ϊςτε, κατά ςυνζπεια, ζτςι που, λοιπόν, με αποτζλεςμα κτλ. 3. Αντίκεςθ Εναντίωςθ: αλλά, μα, όμωσ, και όμωσ, παρά, μόνο, παρόλο, ωςτόςο, εντοφτοισ, μολαταφτα, απεναντίασ, ειδάλλωσ, αλλιϊσ, αν και, ςτον αντίποδα, ενϊ, αντίςτροφα, ακόμθ κι αν κτλ 4. Χρονικι ςχζςθ: αρχικά, ζπειτα, ςτθ ςυνζχεια, πρϊτα, φςτερα, τζλοσ, όταν, όποτε, μόλισ, αργότερα, εν τω μεταξφ κτλ 5. Όροσ προχπόκεςθ: αν, εκτόσ αν, ςε περίπτωςθ που, με τθν προχπόκεςθ κτλ 6. Επεξιγθςθ: δθλαδι, αυτό ςθμαίνει, ειδικότερα, με άλλα λόγια, ςυγκεκριμζνα, για να γίνω πιο ςαφισ κτλ 7. Ζμφαςθ: το κυριότερο, αξίηει να ςθμειωκεί, αξιοπρόςεκτο είναι, εκείνο που προζχει, κα ικελα να τονίςω κτλ. 8. Παράδειγμα -διευκρίνιςθ: λόγου χάρθ, για παράδειγμα κτλ 9. φγκριςθ διάηευξθ: ι, είτε, οφτε.. οφτε, κτλ. 10. Απαρίκμθςθ επιχειρθμάτων: καταρχάσ, τελικά, το επόμενο επιχείρθμα/ κζμα, πρϊτο... δεφτερο, κτλ.
11. Διάκρωςθ κειμζνου: το άρκρο/ θ μελζτθ/ θ ειςιγθςθ/ θ ομιλία χωρίηεται ςε μζρθ κτλ. 12. υμπζραςμα- ςυγκεφαλαίωςθ: τελικά, ςυμπεραςματικά, ανακεφαλαιϊνοντασ, για να ςυνοψίςουμε, κα λζγαμε λοιπόν, επιλογικά, κτλ. 13. Γενίκευςθ: γενικά, ευρφτερα, τισ περιςςότερεσ φορζσ, κτλ. 14. Προςκικθ: ακόμθ, επίςθσ, πρόςκετα, ζπειτα, εκτόσ απ αυτό, επιπλζον, κτλ. 15. Σαξινόμθςθ διαίρεςθ: αφενόσ / αφετζρου, απ τθ μια, απ τθν άλλθ, κτλ 16. Σοπικι ςχζςθ: εδϊ, εκεί, μζςα, ζξω, κοντά, μακριά, πάνω, κάτω, κτλ 17. Αναλογία / ομοιότθτα: όπωσ.. ζτςι, ςαν, ομοίωσ, ανάλογθ είναι θ περίπτωςθ, κάτι ανάλογο ςυμβαίνει, κτλ. Επικοινωνιακό πλαίςιο Αναφερόμαςτε, με τον όρο αυτό, ςτισ ειδικζσ ςυνκικεσ κάτω απ τισ οποίεσ εκφωνείται ι ςυντάςςεται ζνασ λόγοσ. Ανάλογα με αυτζσ τισ ςυνκικεσ ςυνκζτουμε το περιεχόμενο χρθςιμοποιϊντασ ςχετικό φφοσ, προςφωνιςεισ, τίτλο κτλ Τα ςυνθκζςτερα είδθ είναι: 1. Άρκρο Σίτλοσ ςφντομοσ, περιεκτικόσ, χιουμοριςτικόσ Περιεχόμενο- πρζπει να ζχει επικαιρικό χαρακτιρα και να ςχολιάηεται το γεγονόσ από τον ςυντάκτθ. Γλϊςςα- χριςθ γϋ προςϊπου και αναφορικισ/ κυριολεκτικισ λειτουργίασ τθσ γλϊςςασ. Ύφοσ- ςοβαρό, επίςθμο, απρόςωπο.
2. Ειςιγθςθ/ ομιλία Προςφϊνθςθ- ςχετικι με το ακροατιριο Γλϊςςα- αναφορικι / κυριολεκτικι λειτουργία τθσ γλϊςςασ και χριςθ του γϋ προςϊπου κατά κφριο λόγο. Ύφοσ επίςθμο, ςοβαρό. Αποφϊνθςθ- κλείνουμε το λόγο ςυνικωσ ωσ εξισ: ϋϋ Σασ ευχαριςτϊ που με ακοφςατε ϋϋ, ϋϋσασ ευχαριςτϊ για το χρόνο που μου διακζςατε ϋϋ. 3. Επιςτολι Προςφϊνθςθ- ανάλογα με το είδοσ (π.χ φιλικι, επίςθμθ) :ϋϋαξιότιμε / Σεβαςτζ κφριε ϋϋ ι ϋϋαγαπθτζ φίλε ϋϋ. Γλϊςςα- α) αν είναι επίςθμθ : χριςθ αναφορικισ γλϊςςασ, κυρίωσ γϋ πρόςωπο αλλά μπορεί να υπάρχει και εναλλαγι προςϊπων ανάλογα με το ςκοπό τθσ επιςτολισ. β) αν είναι φιλικι: χριςθ μικτισ γλϊςςασ, εναλλαγι προςϊπων. Ύφοσ- α) αν είναι επίςθμθ: ςοβαρό, τυπικό, αυςτθρό. β ) αν είναι φιλικι: απλό, οικείο. Αποφϊνθςθ- α) αν είναι επίςθμθ: ϋϋμε ςεβαςμό / εκτίμθςθϋϋ β) αν είναι φιλικι: ϋϋ Με αγάπθϋϋ, ϋϋφιλικάϋϋ