ΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΑΓΧΟΣ ΩΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ E. Ρουσσάκη 1,2 Γ. Πανομήτρος 2, Π. Σαράφης 2 1 Γενικό Νοσοκομείο Μεσσηνίας Κέντρο Υγείας Μελιγαλά 2 Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Διοίκησης Μονάδων Υγείας Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εκτός των κλασικών παραγόντων κινδύνου, στο δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα, έμφαση άρχισε να δίνεται στον ρόλο των ψυχοκοινωνικών προσδιοριστών - όπως το παρατεταμένο άγχος και δη το εργασιακό - το οποίο έχει επίσης συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης καρδιαγγειακών παθήσεων, τόσο σε αναδρομικές όσο και σε προοπτικές μελέτες. ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΑΓΧΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ: είναι το άγχος το οποίο δημιουργείται από την εργασία ή σχετίζεται με την οργάνωση και τη διαχείριση της εργασίας, καθώς και με τις σχέσεις του εργαζόμενου με το ευρύτερο εργασιακό περιβάλλον (Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, 2000). Το εργασιακό άγχος αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πηγές χρόνιου στρες (Αντωνίου, 2007) καθώς και ένα από τα κυριότερα σχετιζόμενα με την εργασία προβλήματα υγείας (Gray, 2000) επηρεάζοντας πάνω από 40 εκατομμύρια άτομα σε όλη την Ευρώπη (Επιτροπή Ανωτέρων Επιθεωρητών Εργασίας (SLIC), 2012). Τα προβλήματα που σχετίζονται με το στρες, είναι υψίστης σημασίας και σημαντικοί ρυθμιστές βαρύτητας των ασθενειών και της απώλειας της ποιότητας ζωής στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Μουστάκα, 2010). Το ετήσιο οικονομικό κόστος του άγχους που οφείλεται στην εργασία στην ΕΕ των 15 υπολογίστηκε το 2002 στα 20.000 εκατομμύρια ευρώ (SLIC, 2012).
ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΑΓΧΟΣ ΤΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται διεθνώς έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον που αφορά στη διερεύνηση των στρεσογόνων παραγόντων και στις επιπτώσεις του εργασιακού άγχους των νοσηλευτών (Butterworth, 1999, Farrington, 1995, Gray-Toft et al., 1981). Εννοιολογικά, υπάρχουν τρεις βασικές εκφάνσεις του στρες των νοσηλευτών: το εργασιακό άγχος, ο ηθικός κίνδυνος και το μετατραυματικό στρες (McGibbon et al., 2010). Οι νοσηλευτές αποτελούν μία από τις πλέον ευάλωτες στο εργασιακό στρες επαγγελματικές ομάδες (Cooper et al., 1998, Duquette et al, 1994). Υφίστανται το μεγαλύτερο στρες από όλους τους επαγγελματίες στο χώρο της υγείας (Αδαλή και συν., 2000, Brown Ceslowitz, 1989, Rees & Cooper 1992). Στην Ελλάδα παρατηρείται σχετικά, ερευνητικό κενό.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΑΓΧΟΥΣ ΤΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ Οι αρνητικές συνέπειες του εργασιακού στρες των νοσηλευτών είναι πολλαπλές : Μειωμένη ικανότητας εκτέλεσης εργασιακών καθηκόντων και συχνά αδικαιολόγητα λάθη (Jones, et al., 2003) - πιθανή επαγγελματική εξουθένωση (Maslach & Schaufeli, 1993). Υποβάθμιση της συμπεριφορά υγείας που επιδεικνύουν (μη σωστή διατροφή, κάπνισμα, κατάχρηση αλκοόλ και ηρεμιστικών χαπιών) (Burke, 2000). Εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων και παθήσεων: - άμεσες: ραχιαλγία, μυϊκοί σπασμοί, πονοκέφαλος, γενικευμένη μυϊκή τάση (Μπουσινάκης & Χάλκος, 2006, Τούντας, 1999, Wilson, 2001). - μακροχρόνιες: διαταραχές από το μυοσκελετικό (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, 2000), το καρδιαγγειακό (Αντωνίου, 2003), το πεπτικό (Michel & Blanc, 1993, Mönnikes et al., 2001), το ανοσοποιητικό (Bierman, 1983) και το ενδοκρινικό (Chandola et al., 2006) σύστημα. Εμφάνιση ψυχικών διαταραχών και ψυχιατρικών νοσημάτων (Benson, 2000,, Olofson et al., 2003, Wong et al., 2001). Μειωμένη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία του νοσηλευτικού προσωπικού, επηρεάζει αρνητικά τη σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής του (Τούκας & Τούκα, 2011, Kasl & Cooper, 1987). Έκθεση σε κίνδυνο της ασφάλεια των νοσηλευτών (Gray, 2000). Οικονομική επιβάρυνση (Maslach et al., 2001) και ποιοτική υποβάθμιση (Visser et al., 2003) του Εθνικού Συστήματος Υγείας με σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα της νοσηλευτικής φροντίδας των ασθενών (Tarnow - Mordi et al., 2000).
ΣΚΟΠΟΣ Η διερεύνηση της συσχέτισης των στρεσογόνων εργασιακών παραγόντων των νοσηλευτών, με την σωματική και ψυχική τους υγεία. ΥΛΙΚΟ Συμμετείχαν 246 νοσηλευτές που εργάζονται σε δημόσιες και σε μεγάλες ιδιωτικές μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας του νομού Μεσσηνίας. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Πρόκειται για μία ποσοτική περιγραφική συγχρονική μελέτη στην οποία η επιλογή του δείγματος έγινε με την μέθοδο της ευκαιριακής δειγματοληψίας. Ως εργαλεία μέτρησης χρησιμοποιήθηκαν: 1) Η Εκτεταμένη Κλίμακα Μέτρησης του Στρες στους Νοσηλευτές (Expanded Nursing Stress Scale) των French, S., Lenton, R., Walters, V., και Eyles, J., (2000), έτσι όπως έχει μεταφραστεί από τα αγγλικά στα ελληνικά (Μουστάκα και συν., 2010) για την διερεύνηση του εργασιακού στρες των νοσηλευτών και 2) Το ερωτηματολόγιο Επισκόπηση Υγείας SF-12 (Medical Outcomes Study Short Form 12) (Johnson & Pickard, 2001, Kontodimopoulos et al., 2007) για την εκτίμηση της σχετιζόμενης με την υγεία ποιότητα ζωής τους. Έγιναν μονοπαραγοντικές και πολυπαραγοντικές αναλύσεις με τη βοήθεια του στατιστικού προγράμματος SPSS 18.0.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Το δείγμα αποτελείται από 246 άτομα. RR: 82%. Κοινωνικό-δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος
Στοιχεία που αφορούν στην εργασία του δείγματος
Εργασιακό άγχος (ENSS) Βαθμολογίες στις διαστάσεις του ερωτηματολογίου ENSS για το εργασιακό άγχος Υψηλότερες τιμές υποδηλώνουν μεγαλύτερο άγχος.
Ποιότητα ζωής (SF-12) Βαθμολογίες στις διαστάσεις του ερωτηματολογίου SF-12 για τη φυσική και ψυχική υγεία.
Συσχέτιση εργασιακού άγχους σχετιζόμενης με την υγεία ποιότητα ζωής Μονοπαραγοντική ανάλυση: σημαντική αρνητική συσχέτιση των περισσότερων διαστάσεων της κλίμακας του εργασιακού στρες με τη συνοπτική κλίμακα της φυσικής αλλά και της ψυχικής υγείας.
Πολυπαραγοντική ανάλυση: με εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία των συμμετεχόντων στη: Συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας β SE P Διακρίσεις -0,95 0,47 0,043 Η βαθμολογία στη διάσταση «Διακρίσεις» βρέθηκε να σχετίζεται ανεξάρτητα και να προβλέπει τη συνολική βαθμολογία στη συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας. Συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας β SE P Διαμάχες με τους προϊσταμένους -3,38 0,79 <0,001 Η βαθμολογία στη διάσταση «Διαμάχες με τους προϊσταμένους» βρέθηκε να σχετίζεται ανεξάρτητα και να προβλέπει τη συνολική βαθμολογία στη συνοπτική κλίμακα της ψυχικής υγείας
ΣΥΖΗΤΗΣΗ Σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής Η μέση τιμή στη συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας 45,02 μονάδες (±7,63) και στην συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας 45,50 μονάδες (±11,18) είναι κοντά στις αντίστοιχες του γενικού πληθυσμού (49,42±10,56 και 48,91±9,20 αντίστοιχα) (Kontodimopoulos et al., 2007). Δεν συμφωνούν: Kheiraoui et al., 2012, Wu et al., 2011. Συσχέτιση εργασιακού άγχους - σχετιζόμενης με την υγεία ποιότητα ζωής Το εργασιακό άγχος μπορεί να θεωρηθεί προγνωστικός παράγοντας της σχετιζόμενης με την υγεία ποιότητας ζωής. Συμφωνούν: Μπελλάλη και συν., 2007, Kasl & Cooper, 1987, Wu et al., 2011. Μονοπαραγοντική ανάλυση: σημαντική αρνητική συσχέτιση των περισσότερων διαστάσεων της κλίμακας του εργασιακού στρες με τη συνοπτική κλίμακα της φυσικής αλλά και της ψυχικής υγείας. Συμφωνούν: Αγαθοκλέους, 2012, Μουστάκα και συν., 2012, Milutinović et al., 2012. Πολυμεταβλητή ανάλυση: το άγχος που απορρέει από τις «Διαμάχες με τους προϊσταμένους» συσχετίζεται ανεξάρτητα με την ψυχική υγεία των εργαζομένων. Δεν συμφωνούν: Healy & Mackay, 2008, Iordanou, et al, 2009, Wieclaw et al, 2006.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Επιτακτική είναι η ανάγκη άμεσης λήψης ουσιαστικών μέτρων πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης του εργασιακού στρες: α) Πρωταρχικό ρόλο καλείται να διαδραματίσει η πολιτεία με : - την προώθηση της ενδεικνυόμενης κουλτούρας στην υγιεινή και ασφάλεια όσο και με την εφαρμογή ανάλογων νομοθετικών ρυθμίσεων. - την κατάλληλη στελέχωση των φορέων Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, ώστε να επιτευχθούν, έγκυρα και έγκαιρα, η άμεση και η έμμεση εκτίμηση των στρεσογόνων παραγόντων κινδύνου της εργασίας των νοσηλευτών. β) Εξαιρετικά σημαντικός ο ρόλος των Διοικήσεων των Μονάδων Υγείας για αποτελεσματικές παρεμβάσεις σε οργανωτικό-διοικητικό επίπεδο. γ) Ουσιαστικός ο ρόλος των εργαζομένων με παρεμβάσεις σε ατομικό επίπεδο. Η προάσπιση των νοσηλευτών απέναντι στο εργασιακό στρες και η αρωγή στη διαχείριση του, αναμένεται να οδηγήσουν σε επιδιωκόμενα οφέλη τόσο για την καλύτερη υγεία, ευεξία και ευημερία των νοσηλευτών όσο και για την διασφάλιση ποιοτικής ολιστικής νοσηλευτικής φροντίδας των ασθενών.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!!!