Προπονητική Ειδική προπονητική TWD Κέλλης Σπύρος Καθηγητής προπονητικής ΤΕΦΑΑ-ΑΠΘ kellis@phed.auth.gr Επιστημονικός συνεργάτης του Metrisis spiros@metrisislab.gr
Η προπονητική ως διακλαδική εφαρμοσμένη επιστήμη Πράξη Προπονητική επιστήμη Αθλητική βιοχημεία Λειτουργική ανατομική Αθλητική διδακτική Εργοφυσιολογία Αθλητική κοινωνιολογία Αθλητιατρική Αθλητική ψυχολογία Αθλητική εμβιομηχανική Αθλητική παιδαγωγική Ιατρική Εμβιομηχανική Βιοχημεία - Φυσιολογία Θετικές Bιολογικές επιστήμες Ψυχολογία Κοινωνιολογία Παιδαγωγική - Διδακτική Ανθρωπιστικές Κοινωνικές επιστήμες
Προπονητική Γενική Ειδική Περιλαμβάνει το θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο που ισχύει για όλα τα αθλήματα και όλες τις μορφές άθλησης. Περιλαμβάνει το θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο που αφορά στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προπονητικής διαδικασίας για κάθε άθλημα ή αγώνισμα (αγωνιστικός αθλητισμός) και σε κάθε μορφής άθληση. (Στηρίζεται στα δεδομένα της Γεν. Προπονητικής).
Ειδική προπονητική χαρακτηρίζεται όταν αναφέρεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προπονητικής διαδικασίας για κάθε άθλημα ή αγώνισμα και σε κάθε μορφής άθληση. Στηρίζεται, βέβαια, στα δεδομένα της Γενικής προπονητικής.
ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗ Αρχές - Νομοτέλειες Μεθοδολογία ανάπτυξης φυσικών ικανοτήτων Προγραμματισμός Καθοδήγηση Αξιολόγηση
Ειδικές απαιτήσεις του αθλήματος Προσωπικές εμπειρίες - Θεωρία της προπόνησης - Ειδική προπονητική Λειτουργία του προπονητή Αποδεκτές εμπειρίες άλλων
Βασικές έννοιες της προπονητικής
Προπονητική ηλικία Το χρονικό διάστημα που προπονείται συστηματικά ένας αθλητής, σε έτη.
Αθλητική ικανότητα: Επίδοσης ατομικά αθλήματα: μεγιστοποίηση - ρεκόρ Απόδοσης ομαδικά αθλήματα, ατομικά με σειρά ενεργειών: ευνοϊκότερο δυνατό σημείο απόδοσης-βελτιστοποίηση.
Παράγοντες αθλητικής απόδοσης στο TWD Τεχνική Τακτική Φυσική κατάσταση Ψυχολογικοί παράγοντες Η σημασία της φυσικής κατάστασης έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί τη «βάση» πάνω στην οποία στηρίζονται οι άλλοι παράγοντες της αθλητικής απόδοσης.
Δομή των παραγόντων της αθλητικής επίδοσης - απόδοσης Αθλητική επίδοση-απόδοση Ενδογενείς παράγοντες Φυσική κατάσταση Τεχνική Τακτική Ψυχικοί παράγοντες Αθλητική ευφυΐα Ταλέντο Σωματότυπος Συστήματα ανθρώπινου σώματος Προπονητής Εξωγενείς παράγοντες Υλικοτεχνική υποδομή Κλιματολογικές συνθήκες Κοινωνικοί παράγοντες Προπονητική επιστήμη (Προπονητική διαδικασία)
Βασικοί στόχοι προπόνησης Τεχνική Τακτική Φυσική κατάσταση
Η φυσική κατάσταση αποτελεί τη βάση επάνω στην οποία στηρίζονται οι άλλοι παράγοντες της αθλητικής απόδοσης Αθλητική απόδοση Χαρακτηριστικά προσωπικότητας Φυσική κατάσταση
Φυσική κατάσταση Είναι βασικός παράγοντας της αθλητικής ικανότητας απόδοσης και προσδιορίζεται από το βαθμό ανάπτυξης των ικανοτήτων δύναμη, αντοχή, ταχύτητα, κινητικότητα. Το επίπεδο της φυσικής κατάστασης βασίζεται στη συνδυασμένη δράση των ικανοτήτων αυτών και της συμβολής των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας.
Παράγοντες φυσικής κατάστασης Αντοχή Ταχύτητα Δύναμη Κινητικότητα Ικανότητες Συντονισμού Ευκινησία
Στον αγωνιστικό αθλητισμό η φυσική κατάσταση διακρίνεται σε γενική και ειδική Η γενική φυσική κατάσταση δε συνδέεται με ένα άθλημα και αποτελεί τη βάση για την ειδική φυσική κατάσταση. Στην ανάπτυξή της μέσω της προπόνησης η αντοχή και η δύναμη είναι σε πρώτο πλάνο και ακολουθούν η κινητικότητα με την ταχύτητα. Η ειδική φυσική κατάσταση έχει άμεση σχέση με τις απαιτήσεις της πυγμαχίας.
Φυσική κατάσταση στο TWD Δύναμη Μέγιστη δύναμη Ταχυδύναμη-Ισχύς Αντοχή δύναμης Βαλιστική δύναμη άνω-κάτω άκρων Αντοχή ταχυδύναμης Αντοχή Ταχύτητα Κινητικότητα (ευκαμψία) Αερόβια Αναερόβια (αγαλακτική-γαλακτική) Ειδική αντοχή Αερόβια-αναερόβια Άκυκλη άμυνες, κτυπήματα, κ.α. Κυκλική μετακινήσεις κ.α.
Σχέση προπόνησης τεχνικής και φυσικής κατάστασης Εξαρτάται από τις απαιτήσεις του αθλήματος στην τεχνική. Η σχέση είναι διαφορετική στην παιδική ηλικία από την εφηβική ηλικία. ΓΕΝΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ: μέχρι να αυτοματοποιηθούν οι τεχνικές των κινήσεων προηγείται η προπόνηση τεχνικής και η φυσική κατάσταση αναπτύσσεται σε τέτοιο βαθμό ώστε να υποστηρίξει την προπόνηση τεχνικής. Μεγάλη έμφαση πρέπει να δίνεται στην εκμάθηση της τεχνικής των ειδικών ασκήσεων.
Μ Ε Θ Ο Δ Ο Λ Ο Γ Ι Α Π Ρ Ο Π Ο Ν Η Σ Η Σ ΠΩΣ ΤΙ ΠΟΤΕ ΓΙΑΤΙ ΣΤΟΧΟΣ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗΣ Μέθοδος προπόνησης εξάσκησης Μορφές οργάνωσης προπόνησης Περιεχόμενα-ασκήσεις προπόνησης Μέσα προπόνησης Προγραμματισμός προπονητικών περιεχομένων (ΜΑΚ, ΜΙΚ, ΠΜ) Αιτιολόγηση των παραπάνω επιλογών
Μέθοδοι Περιεχόμενα προπόνησης Συνθήκες προπόνησης Ποσότητα ερεθίσματος Ένταση ερεθίσματος Προπονητική Επιβάρυνση Στοιχεία επιβάρυνσης Διάρκεια ερεθίσματος Πυκνότητα ερεθίσματος Συχνότητα προπόνησης
TI Περιεχόμενα προπόνησης - Προπονητικά περιεχόμενα Κινητικές δραστηριότητες (ασκήσεις) που χρησιμοποιούνται στην προπόνηση, για να επιτευχθούν οι προπονητικοί στόχοι. Διακρίνονται σε: Αγωνιστικές Ειδικές ασκήσεις Γενικές ασκήσεις
Προπονητική προσαρμογή Είναι η με εξωτερικές επιβαρύνσεις (προπονητικάαγωνιστικά ερεθίσματα) επιτελούμενη μεταβολή των σωματικών λειτουργικών συστημάτων (βιοχημικά, μορφολογικά, λειτουργικά) σ' ένα συνήθως υψηλότερο επίπεδο απόδοσης και ο εθισμός του ατόμου σε ειδικές εξωτερικές συνθήκες.
Η προπόνηση ως αίτιο - αποτέλεσμα Προπονητική επιβάρυνση Διατάραξη της βιολογικής ισορροπίας (ομοιοστασία) Ένταση Ποσότητα Πυκνότητα Διάρκεια Συχνότητα Αποκατάσταση Προσαρμογή Υψηλότερο επίπεδο απόδοσης
Σύνδρομο προσαρμογής Selye Οι προσαρμογές του σώματος ακολουθούν τρεις φάσεις όταν αντιμετωπίζεται μια στρεσογόνος κατάσταση (προπονητική επιβάρυνση). 1 η : Μείωση της ικανότητας απόδοσης 2 η : Προσαρμογή στο ερέθισμα 3 η : Αύξηση της ικανότητας απόδοσης
Προσαρμογή Ελάχιστος χρόνος προσαρμογών στη δύναμη και την αντοχή 3 ΜΙΚ. Για βέλτιστη προσαρμογή 8-12 ΜΙΚ. Ελάχιστος χρόνος για φορμάρισμα 3-4 ΜΙΚ. Ελάχιστος χρόνος της Π.Π 8-12 ΜΙΚ. Διατήρηση προσαρμογών στη δύναμη και στην αντοχή : 30-50% της συχνότητας προπόνησης της Π.Π. με διατήρηση της έντασης.
Αποπροσαρμογή (Detraining) (Αρχή της αντιστροφής) Αποπροσαρμογή είναι η μερική ή καθολική απώλεια των ανατομικών και φυσιολογικών προσαρμογών καθώς και η μείωση της απόδοσης μετά από τη διακοπή της προπονητικής διαδικασίας.
Στοχευμένη αποπροσαρμογή περίοδος αποκατάστασης ή καλοκαιρινές διακοπές. Απρόβλεπτες καταστάσεις ΑΠΟΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ τραυματισμοί κ.α. Ο χρόνος αποπροσαρμογών εξαρτάται κυρίως: Από το χρονικό διάστημα και τη μεθοδολογία δημιουργίας των προσαρμογών (ετήσια, μακροχρόνια). Από το είδος των προσαρμογών (π.χ. Λειτουργικά (αντοχή), μορφολογικά (υπερτροφία μυών).
ΠΟΤΕ Στο πλαίσιο της καθοδήγησης-ρύθμισης της προπονητικής διαδικασίας ο σχεδιασμός γίνεται: Μακροχρόνια Ετήσια
ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ-ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ Είναι η σκόπιμη, επιστημονικά υποστηριζόμενη, βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη συμφωνία (εναρμόνιση) όλων των απαραίτητων μέτρων στο πλαίσιο της προπονητικής διαδικασίας για το σχεδιασμό, την εκτέλεση, τον έλεγχο, την αξιολόγηση και τη διόρθωση, με τελικό στόχο την επίτευξη της ιδανικής-βέλτιστης απόδοσης-επίδοσης.
Καθοδήγηση ρύθμιση της προπονητικής διαδικασίας σε έναν μακρόκυκλο Επανατροφοδότηση Διάγνωση της υπάρχουσας κατάστασης Καθορισμός στόχων Σχεδιασμός Πλάνο Εφαρμογή του προγράμματος Έλεγχος Αξιολόγηση Αδυναμίες, ελλείψεις προηγούμενου έτους. Αξιολόγηση βασικών παραμέτρων της αθλητικής απόδοσης Βελτίωση αδυναμιών, ελλείψεων και άλλων παραμέτρων της αθλητικής απόδοσης. Αγωνιστικοί στόχοι επόμενου έτους. Αναλυτικός σχεδιασμός του ΜΑΚ με βάση τους αγώνες στόχους Προπονήσεις με βάση τον σχεδιασμό. Στις Συμμετοχή προπονήσεις, αγώνες σε αγώνες προετοιμασίας. Εργαστηριακές μετρήσεις. Σύγκριση με προηγούμενες μετρήσεις του αθλητή.
Αρχή του αποτελεσματικού ερεθίσματος επιβάρυνσης Αρχή της προοδευτικής αύξησης της επιβάρυνσης Αρχή της παραλλαγής της προπονητικής επιβάρυνσης Αρχή της επιβάρυνσης και αποκατάστασης Αρχή της επανάληψης και της συνέχειας Αρχή της περιοδικότητας και της κυκλικότητας Για τη δημιουργία βιολογικών προσαρμογών Για τη σταθεροποίηση των βιολογικών προσαρμογών Αρχές Προπόνησης Για την καθοδήγηση-ρύθμιση των βιολογικών προσαρμογών (αρχές ειδίκευσης) Παιδαγωγικές αρχές Αρχή του μακροχρόνιου προγραμματισμού Αρχή της ατομικότητας και της ηλικίας Αρχή της ρυθμιζόμενης αλληλεπίδρασης των ξεχωριστών στοιχείων της προπόνησης Αρχή της αυξανόμενης εξειδίκευσης Αρχή της συνειδητής συμμετοχής του αθλούμενου Αρχή της ευκρίνειας Αρχή της παραστατικότητας κ.α.
Αρχή του αποτελεσματικού ερεθίσματος επιβάρυνσης Βαθμίδες ερεθισμάτων 1. Ερεθίσματα πολύ ασθενή που βρίσκονται κάτω από το αποτελεσματικό κατώφλι είναι αναποτελεσματικά. 2. Ερεθίσματα ασθενή πάνω από το κατώφλι διατηρούν το λειτουργικό επίπεδο. 3. Ερεθίσματα έντονα πάνω από το κατώφλι είναι τα πλέον ευνοϊκά και προκαλούν φυσιολογικές και ανατομικές αλλαγές. 4. Ερεθίσματα πολύ έντονα πάνω από το κατώφλι βλάπτουν τη λειτουργία του οργανισμού, οδηγούν σε τραυματισμούς.
Ποσοτικά στοιχεία προπόνησης δύναμης σε αρχάριους & προπονημένους αθλητές Αρχάριοι-Fitness Προχωρημένοι Δύναμη-Μυϊκή υπερτροφία. Μυϊκή υπερτροφία Ενδομυϊκός συντονισμός Κατώτερο Ανώτερο Κατώτερο Ανώτερο Κατώτερο Ανώτερο Ένταση (%) 40 85 70 90 90 100+ Επαναλήψεις 18 6 4 15 4 1 Σετ/άσκηση 1 5 3 10 4 8 Διάλ./σετ (min) 0,5 4 0,5 3 3 7 Συχνότητα (Π.Μ/εβδ.) 2 5 3 6 3 8
Αρχή της προοδευτικής αύξησης της επιβάρυνσης Αυτή επιτελείται με: Διαφοροποιήσεις των στοιχείων της επιβάρυνσης Αύξηση των απαιτήσεων στο συντονισμότεχνική των κινήσεων. Αύξηση του αριθμού και της πυκνότητας των αγώνων.
Αρχή της προοδευτικής αύξησης της επιβάρυνσης Αυξανόμενη απόκλιση μεταξύ του επιπέδου επιβάρυνσης και προπονητικής κατάστασης, στην πορεία μιας πολυετούς προπόνησης (παραβολική πορεία της καμπύλης) (κατά Letzelter 1978, Ελληνική έκδοση)
Αρχή της επιβάρυνσης και αποκατάστασης-ανάληψης Η ανασύνθεση των ενεργειακών αποθεμάτων που καταναλώνονται στην προπόνηση, επιτελείται σε διαφορετικό χρόνο (ετεροχρονισμός της αποκατάστασης). Αυτό προϋποθέτει διαφοροποίηση στη δυναμική της επιβάρυνσης, δηλαδή παραλλαγές στα περιεχόμενα και στις μεθόδους προπόνησης (κυρίως στην ποσότητα και την ένταση), τόσο σε επίπεδο Π.Μ., όσο και στους ΜΙΚ, ΜΕΣ, και ΜΑΚ.
Σχεδόν πλήρη αποκατάσταση εφαρμόζουμε: 1. Στην αντοχή: αερόβια, αναερόβια, αντοχή ταχύτητας, βασική και ειδική αντοχή, αντοχή στη δύναμη. 2. Στην εξάσκηση της θέλησης: καρτερικότητα, επιμονή, υπομονή κ.α.
Πλήρη αποκατάσταση εφαρμόζουμε: 1. Στην προπόνηση νευρομυϊκού συντονισμού, στην εκμάθηση τεχνικής, στην εκμάθηση τακτικής. 2. Στην προπόνηση δύναμης: ταχυδύναμηεκρηκτική δύναμη, μέγιστη δύναμη. 3. Στην προπόνηση ταχύτητας, χρόνου αντίδρασης. 4. Πριν από τους αγώνες.
Τρόποι αποκατάστασης Ενεργητική αποκατάσταση: είναι η επιταχυνόμενη επανάκαμψη της λειτουργικής ικανότητας του οργανισμού, μέσω αθλητικών δραστηριοτήτων, μετά από μια προπονητική επιβάρυνση Παθητική αποκατάσταση: είναι η επαναφορά του οργανισμού στο αρχικό επίπεδο της λειτουργικής του ικανότητας μετά από μια προπονητική επιβάρυνση, με σχετικά απόλυτη ηρεμία ή με τη χρησιμοποίηση άλλων μέσων όπως φυσιοθεραπεία, σάουνα κ.α.
Αρχή του μακροχρόνιου προγραμματισμού Η εξειδικευμένη ως προς το άθλημα ανάπτυξη της απόδοσης, απαιτεί τη συστηματική υλοποίηση συγκεκριμένων διαδοχικών προπονητικών στόχων. Αν παραληφθούν σε αυτή τη διαδοχή επιμέρους στάδια, εμφανίζονται ελλείμματα στην ανάπτυξη της απόδοσης, που δύσκολα συμψηφίζονται αργότερα στην πορεία της προπονητικής διαδικασίας. Η ανάπτυξη της αθλητικής απόδοσης απαιτεί χρόνο και υπομονή!
Βασικοί στόχοι του μακροχρόνιου προγραμματισμού Στον αρχάριο διαμορφώνονται οι βάσεις για μελλοντική μέγιστη απόδοση Στον προχωρημένο (προπονητικά) τελειοποιούνται οι παράμετροι για τη μεγιστοποίηση της απόδοσης στο άθλημα που επέλεξε Στον πρωταθλητή μεγιστοποιείται και σταθεροποιείται η απόδοσή του
Ερωτήματα σε σχέση με τον μακροχρόνιο προγραμματισμό Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι του Μ.Π.; Ποια είναι η ηλικία έναρξης της συστηματικής προπόνησης; Σε ποια ηλικία αρχίζει η κάθε φάση του Μ.Π.; Πόσο διαρκεί κάθε φάση του Μ.Π.; Σε ποια ηλικία τοποθετείται η φάση μεγιστοποίησης της αθλητικής απόδοσης; Πόσο διαρκεί η αθλητική σταδιοδρομία ενός αθλητή;
Φάσεις και στάδια της μακρόχρονης προπονητικής διαδικασίας (Κέλλης 1995) Μεγιστοποίησης ή Πρωταθλητισμού Φάση υψηλών επιδόσεων Πρώτων υψηλών επιδόσεων Μεταβατικό ή τελειοποίησης Ειδικό Αναπτυξιακή φάση Βασικό Εισαγωγικό
Διάρθρωση της μακροχρόνιας προπονητικής διαδικασίας ανάλογα με την ηλικία έναρξης της αθλητικής δραστηριότητας (Κέλλης και συν., 1995) Ηλικία σε έτη 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Α Εισαγωγικό Βασικό Ειδικό Μεταβατικό ή τελειοποίησης Πρώτων υψηλών επιδόσεων Πρωταθλητισμός Β Εισαγωγικό Βασικό Ειδικό Μεταβατικό ή τελειοποίησης Πρώτων υψηλών επιδόσεων Πρωταθλητισμός Γ Βασικό Ειδικό Μεταβατικό ή τελειοποίησης Πρώτων υψηλών επιδόσεων Πρωταθλητισμός Δ Βασικό-Ειδικό Μεταβατικό ή τελειοποίησης Πρώτων υψηλών επιδόσεων Πρωταθλητισμός Α = ιδανική περίπτωση Γ = πραγματική περίπτωση Β = αποδεκτή περίπτωση Δ = εισερχόμενοι καθυστερημένα
Ευαίσθητες φάσεις ανάπτυξης των βασικών κινητικών ικανοτήτων της φυσικής κατάστασης Ικανότητα Δύναμη: - Μέγιστη δύναμη - Ταχυδύναμη (ισχύς) - Αντοχή στη δύναμη - Γενική ενδυνάμωση Αντοχή: - Αερόβια - Αναερόβια Ταχύτητα: - Κυκλική - Άκυκλη Κινητικότητα (ευκαμψία) Ευαίσθητη φάση Από 14-15 ετών Από 9-10 ετών Από 12-13 ετών Από 7-8 ετών Από 10-12 ετών Από 13-14 ετών Από 9-10 ετών Από 12-13 ετών Από 5-6 ετών
Γνωρίσματα Ποσοτικά γνωρίσματα στον μακροχρόνιο προγραμματισμό Ηλικία (έτη) 10-11 12-13 14-15 16-17 18-19 20 και πάνω Αριθμός ΜΙΚ/έτος 35-40 38-45 40-46 45-48 48-50 49-50 Ημέρες προπόνησης/έτος 120-160 150-180 170-200 225-250 240-300 280-350 Π.Μ./έτος 120-160 150-180 180-200 220-280 240-360 280-450 Π.Μ./ΜΙΚ 3-4 4-5 4-5 5-6 6-8 7-9 140-230 220-300 300-380 350-500 450-700 550-900 Ώρες προπόνησης/έτος Ώρες 4-6 7-9 8-10 9-12 10-14 12-16 προπόνησης/μικ ΔιάρκειαΠ.Μ. (min) 60-90 80-100 90-110 90-120 90-150 100-150 Αριθμός αγώνων* 5-10 8-15 10-20 12-20 15-25 πάνω από Ώρες προπόν. θεωρητικής 20 15 20 25 30 20 10