Η oδηγία-πλαίσιο για το νερό και η σχέση της µε την ΚΑΠγεωργία: η ευρωπαϊκή προοπτική Eduard Interwies Ecologic Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005
Περιεχόµενα 1. Εισαγωγή 2. Η oδηγία-πλαίσιο για το νερό (ΟΠΝ) 3. Η αναθεώρηση της ΚΑΠ 4. Χρονοδιάγραµµα για την αναθεώρηση της ΚΑΠ και την Οδηγία 5. Πολλαπλή συµµόρφωση 6. Πολιτική ανάπτυξης υπαίθρου 2007-2013 (βασικοί στόχοι) 7. Μέσα συνεργασίας στην ΚΑΠ & ΟΠΝ 8. Τιµολόγηση νερού: ΚΑΠ & ΟΠΝ 9. Συµπεράσµατα Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 2
1. Εισαγωγή Υπάρχουν σαφείς αλληλεπιδράσεις ανάµεσα στις γεωργικές πρακτικές και την ποιότητα του νερού Η γεωργία είναι ένας από τους βασικούς λόγους υποβάθµισης των υδάτων Ο πρωταρχικός στόχος της oδηγίας-πλαίσιο για το νερό είναι η επίτευξη «καλής κατάστασης» για όλα τα ύδατα Οι γεωργικές πρακτικές µπορούν να την υπονοµεύσουν Η γεωργία επίσης εξαρτάται άµεσα από την επάρκεια νερού καλής ποιότητας Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 3
2. Η οδηγία-πλαίσιο για το νερό Τέθηκε σε ισχύ το εκέµβριο του 2000 Κύριοι στόχοι: Να διευρύνει το πλαίσιο της προστασίας των υδάτων ώστε να καλύπτει όλα τα ύδατα Να πετύχει «καλή κατάσταση» για όλα τα ύδατα της ΕΕ ως το 2015 (Άρθρο 4) Να βασίσει τη διαχείριση του νερού σε λεκάνες απορροής Να χρησιµοποιήσει τη «συνδυασµένη προσέγγιση» στα όρια απόρριψης (emission limit values) και στα ποιοτικά πρότυπα (quality standards) και σταδιακά να εξαλείψει τις απορρίψεις επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας Να εισάγει πολιτικές τιµολόγησης του ύδατος που θα λειτουργήσουν ως κίνητρο, και την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει Να ενδυναµώσει /ενισχύσει τη συµµετοχή του κοινού Να κωδικοποιήσει τη νοµοθεσία για τα ύδατα Να ορίσει ένα διαχειριστικό πλαίσιο που να συνδυάζει κάθε νοµοθεσία σχετική µε το νερό (πχ. νοµοθεσία για τη γεωργία, ενέργεια, µεταφορές, αλιεία, Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 4
2. Επιτυγχάνοντας τους στόχους της Οδηγίας-πλαίσιο Προετοιµασία σχεδίων διαχείρισης των λεκανών απορροής περιλαµβάνουν προγράµµατα µέτρων προκειµένου να επιτευχθεί ο στόχος της «καλής κατάστασης» Τα προγράµµατα µέτρων: Αναπτύσσονται για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταµού Πρέπει να έχουν καταρτιστεί ως το 2009 και να είναι έτοιµα προς εφαρµογή ως το 2012 (Άρθρο 11) Πρέπει να περιληφθεί ο αποτελεσµατικότερος συνδυασµός µέτρων (χαµηλότερο κόστος, Παράρτηµα ΙΙΙ) Βασίζονται σε εκτίµηση κινδύνου µη τήρησης των περ/κων στόχων (Άρθρο 5) Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 5
2. Πρόγραµµα µέτρων Μπορεί να περιλαµβάνει δράσεις οι οποίες να µη σχετίζονται αποκλειστικά µε το νερό Πρέπει να περιλαµβάνει µέτρα για να επιτευχθούν οι στόχοι του Άρθ. 9 (πολιτικές τιµολόγησης, συνεισφορά στην ανάκτηση κόστους συµπεριλαµβανόµενου του κόστους για το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους) Μπορεί να περιλαµβάνει αλλαγές στις χρήσεις γης π.χ. ανάπτυξη γεωργικών συστηµάτων χαµηλών εισροών αλλαγή από καλλιεργήσιµη γη σε βοσκότοπο/ λιβάδι δάσωση (δενδροφύτευση) έξοδος γης από τη γεωργική παραγωγή Μπορεί να επιβαρύνει τα αγροτικά εισοδήµατα και µπορεί να οδηγήσει σε αντισταθµιστικές πληρωµές Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 6
3. Αναθεώρηση της ΚΑΠ Η βασισµένη στην παραγωγή ΚΑΠ ιδρύθηκε το 1962 Οι τελευταίες αναθεωρήσεις Fischler οριστικοποιήθηκαν το 2003 Σηµεία κλειδιά των τελευταίων αναθεωρήσεων: Ενιαία Ενίσχυση : εισαγωγή από 2005 έως 2007, οι περισσότερες επιδοτήσεις στους παραγωγούς είναι αποδεσµευµένες από την παραγωγή και βασίζονται στα δικαιώµατα που ελήφθησαν από την περίοδο αναφοράς (2000-2002). Η λήψη της ενιαίας ενίσχυσης εξαρτάται από το σεβασµό των παραγωγών απέναντι στους όρους της πολλαπλής-συµµόρφωσης ιαφοροποίηση (Modulation) : η ανακατανοµή χ% (5% από το 2007) χρηµάτων από τις άµεσες ενισχύσεις στην αγροτική ανάπτυξη είναι από τώρα υποχρεωτική σε όλη την Ε.Ε. (ανακατανοµή χρηµάτων από 1 ο Πυλώνα σε 2 ο Πυλώνα) Χρηµατοδοτική πειθαρχία για την εξασφάλιση σταθερού αγροτικού προϋπολογισµού µέχρι το 2013 και όχι εκτίναξη αυτού Αναθεώρηση της Πολιτικής Αγοράς περιλαµβανοµένης της µείωσης τιµών στον τοµέα γάλακτος Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 7
Πυλώνες της ΚΑΠ Οι αναθεωρήσεις έχουν σταδιακά αυξήσει τη σηµασία του δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ Πυλώνας 1 Μέτρα ενίσχυσης της αγοράς και του εισοδήµατος (άµεσες ενισχύσεις και επιδοτήσεις σχετικές µε την αγορά) Πυλώνας 2 Μέτρα Αγροτικής Ανάπτυξης (περιβάλλον, ασφάλεια τροφίµων κ.τ.λ.) Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 8
4. Χρονοδιάγραµµα ΟΠΝ & αναθεώρησης ΚΑΠ Έτος Κοινή Αγροτική Πολιτική Οδηγία-πλαίσιο για το Νερό 2000 Έγκριση των Προγραµµάτων Αγροτικής Υιοθέτηση και έναρξη ισχύος της Οδηγίας-πλαίσιο για Ανάπτυξης κάτω από την Agenda 2000 το Νερό 2003 Αναθεώρηση της ΚΑΠ (αποδέσµευση, πολλαπλή συµµόρφωση, διαφοροποίηση (modulation), ενισχυµένη πολιτική αγροτικής ανάπτυξης) 2004 Ανάλυση των χαρακτηριστικών, πιέσεις και επιπτώσεις στις λεκάνες απορροής (σύµφωνα µε το Άρθρο 5) 2005 Η πολλαπλή συµµόρφωση γίνεται υποχρεωτική 2006 Λήξη της προγραµµατικής περιόδου Αγροτικής Ανάπτυξης 2000-2006. Σχεδιασµός µέτρων και Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραµµών της Ε.Ε. ίκτυο Παρακολούθησης πρέπει να εγκατασταθεί (σύµφωνα µε το Άρθρο 8). ηµόσια διαβούλευση του χρονοδιαγράµµατος και του λειτουργικού προγράµµατος για την παραγωγή σχεδίων διαχείρισης λεκανών απορροής (σύµφωνα µε το Άρθρο 14) Προσωρινή (interim) αναφορά των σηµαντικών 2007 Έναρξη νέων Προγραµµάτων Αγροτικής Ανάπτυξης θεµάτων διαχείρισης νερού (σύµφωνα µε το Άρθρο 14) 2008 Απολογισµός των αναθεωρήσεων της ΚΑΠ ηµόσια διαβούλευση των σχεδίων διαχείρισης του 2003 λεκανών απορροής (σύµφωνα µε το Άρθρο 14) 2009 Σχέδια ιαχείρισης Λεκανών Απορροής (σύµφωνα µε το Άρθρο 14) 2013 Λήξη της προγραµµατικής περιόδου Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 2015 Επίτευξη καλής κατάστασης (σύµφωνα µε το Άρθρο 14) Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 9
5. Πολλαπλή συµµόρφωση Νοµοθεσία που απαιτεί από τους παραγωγούς να τηρήσουν προσδιορισµένα πρότυπα (standards) για τη λήψη της ενιαίας ενίσχυσης Καθορίστηκαν πρότυπα σε σχέση µε το περιβάλλον, την ευζωία των ζώων, την ασφάλεια των τροφίµων, τα θέµατα υγείας και ασφάλειας ύο είδη προτύπων Αυτά που απορρέουν από την υπάρχουσα νοµοθεσία (Statutory Management Requirements). Από αυτές τις Οδηγίες, 5 είναι περιβαλλοντικές : Οδηγία για τα υπόγεια ύδατα Οδηγία για την ιλύ από επεξεργασµένα λύµατα Οδηγία για τα νιτρικά Οδηγία για τα άγρια πουλιά Οδηγία για τους οικοτόπους Καλή Γεωργική και Περιβαλλοντική Κατάσταση (GAEC) που καθορίστηκε από τα Κράτη Μέλη σύµφωνα µε ένα βασικό πλαίσιο Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 10
Καλή Γεωργική και Περιβαλλοντική Κατάσταση (GAEC) Ορίζονται από τα κράτη-µέλη σύµφωνα µε το βασικό πλαίσιο Issue Soil erosion: Protect soil through appropriate measures Soil organic matter: Maintain soil organic matter levels through appropriate practices Soil structure: Maintain soil structure through appropriate measures Minimum level of maintenance: Ensure a minimum level of maintenance and avoid the deterioration of habitats Standard Minimum soil cover Minimum land management reflecting site-specific conditions Retain terraces Standards for crop rotations where applicable Arable stubble management Appropriate machinery use Minimum livestock stocking rates or/and appropriate regimes Protection of permanent pasture Retention of landscape features Avoiding the encroachment of unwanted vegetation on agricultural land Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 11
6. Πολιτική Ανάπτυξης Υπαίθρου: κύριοι στόχοι (2007-13) 1. Παραγωγή τροφίµων 2. Περιβαλλοντική λειτουργία 3. Αγροτική λειτουργία Άξονας 1- Βελτίωση ανταγωνιστικότητας της γεωργίας και δασικής εκµετάλλευσης Άξονας 2- Βελτίωση ποιότητας ζωής και διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης της οικονοµίας της υπαίθρου Άξονας 3 - Περιβάλλον και διαχείριση γης Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 12
6. ΠΑΥ 2007-2013 κύριοι στόχοι Rural Development Policy Food production Environmental function Rural function Could include organic farming, quality assurance schemes, etc. Axis 1: Improving competitiveness of farming and forestry Axis 2: Environment and land management Axis 3: Improving quality of life and diversification of the rural economy Preserving landscapes for tourism, etc. Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 13
Άξονες της πολιτικής ανάπτυξης υπαίθρου (2007-2013) Τρεις κύριοι άξονες: Άξονας 1: Ανταγωνιστικότητα αύξηση ανταγωνιστικότητας µέσω ενίσχυσης για δοµικές αλλαγές (τουλάχιστον 10% της εθνικής συµβολής, ΕΕ συγχρηµ. max 50%) Άξονας 2: Περιβάλλον Βελτίωση µέσω ενίσχυσης της διαχείρισης γης, λήψη επιδοτήσεων βάσει πολλαπλής συµµόρφωσης (min 25% εθνική συµβολή, ΕΕ συγχρηµ. 55%) Άξονας 3: Ποιότητα ζωής υπαίθρου Βελτίωση ποιότητας ζωής και διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης της οικονοµίας της υπαίθρου (min 10% εθνική συµβολή, ΕΕ συγχρηµ. 50%) Και 4ος άξονας εφαρµογής - LEADER κωδικοποιεί στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης που πρέπει να διαµορφωθούν από τους εµπλεκόµενους (min 5% εθνική συµβολή) Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 14
ΕΕ στρατηγικές οδηγίες για ανάπτυξη της υπαίθρου (Art.9) Θέτει στρατηγικές προτεραιότητες για την ανάπτυξη της υπαίθρου της προγραµµατικής περιόδου (2007-2013) Στοχεύει στην εφαρµογή αυτού του άξονα και λειτουργεί σα βάση για ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο Πρέπει να συµπεριλάβει περ/κους στόχους σύµφωνα µε τον άξονα 2 Συµβάλλει στην επίτευξη άλλων πολιτικών, όπως η ΟΠΝ Κράτη-µέλη πρέπει να δώσουν έµφαση σε δράσεις κλειδιά, π.χ. Προώθηση περιβαλλοντικών λειτουργιών, συµµόρφωση µε υποχρεωτικά πρότυπα, διατήρηση του τοπίου, οργανική γεωργία κτλ. Πρόταση το 2005, συµφωνία αναµένεται το 2006 Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 15
7. Μέσα συνεργασίας στην ΚΑΠ & ΟΠΝ Σχέδια διαχείρισης λεκανών απορροής (ΟΠΝ) στην προετοιµασία σχεδίων, πρέπει να ληφθεί υπόψη η ανάπτυξη της υπαίθρου ΟΠΝ προσφέρει δυο µέσα διαχείρισης για την αντιµετώπιση διαφωνιών: συµµετοχή του κοινού και οικονοµική ανάλυση υποστήριξη του κοινού είναι απαραίτητη για την επιτυχή εφαρµογή των σχεδίων διάφορα είδη µέτρων µπορούν να ληφθούν υπόψη (πχ εθελοντικές συµφωνίες) Εθνικές στρατηγικές ανάπτυξης της υπαίθρου µέσα συνεργασίας υπάρχουν στο LEADER (Art. 61) και στα Εθνικά ίκτυα Υπαίθρου (National Rural Networks) (Art. 68) LEADER συγχρηµατοδοτείται από την Επιτροπή και τα κράτη µέλη; Εθνικά ίκτυα Υπαίθρου έχουν εθνική χρηµατοδότηση Η σηµασία των µέσων συνεργασίας θα φανεί την άνοιξη του 2006 Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 16
8. Τιµολόγηση νερού, ανάκτηση κόστους, ΚΑΠ & ΟΠΝ Υποχρεώσεις της ΟΠΝ (Άρθ. 9): Τα κράτη-µέλη πρέπει να εξασφαλίσουν (µέχρι το 2010): κατάλληλα κίνητρα για την αποτελεσµατική χρήση νερού µέσω της πολιτικής τιµολόγησης νερού «κατάλληλη συµβολή» στην ανάκτηση κόστους - συµπεριλαµβανοµένων του κόστους για το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους (ανά τοµέα) --> µείζοντα θέµατα για τον αγροτικό τοµέα; --> συνδέονται µε την ΚΑΠ µέσω της πολλαπλής συµµόρφωσης (χρηµατοδότηση εξαρτάται από την συµµόρφωση µε άλλες ΕΕ οδηγίες) Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 17
8. Τιµολόγηση νερού, ανάκτηση κόστους, ΚΑΠ & ΟΠΝ Η ανάγκη για την αναθεώρηση των κινήτρων χρήσης νερού και για διαχείριση ζήτησης είναι εµφανής: µείωση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα σε µερικές περιοχές δηµιουργεί προβλήµατα στο περιβάλλον και στη γεωργία (υφαλµύρινση, διείσδυση της θάλασσας κτλ); η κατανάλωση νερού ανά µονάδα έκτασης (για συγκεκριµένες καλλιέργειες) µπορεί να µειωθεί; προβλήµατα ποιότητας (διάχυτη ρύπανση); αύξηση ανταγωνισµού διαφορετικών χρήσεων (τουρισµός, αστική χρήση); αγνοώντας το, το πρόβληµα χειροτερεύει Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 18
8. Τιµολόγηση νερού, ανάκτηση κόστους, ΚΑΠ & ΟΠΝ Τρόποι προσέγγισης Συνεκτίµηση κοινωνικών και οικονοµικών επιπτώσεων για τον αγροτικό τοµέα είναι επιτακτική και καλύπτεται από την ΟΠΝ Υποστήριξη της εξέλιξης προς πιο αειφόρο γεωργία στο µέλλον, πχ. υποστήριξη τεχνικών λύσεων (στάγδην άρδευση, αλλαγή καλλιεργειών κλπ.) µέσω ΚΑΠ Χρεώσεις απόληψης βάσει των αναγκών ανά καλλιέργεια, φυσικών συνθηκών κλπ µπορεί να είναι «win-win» («όποιος κάνει οικονοµία στο νερό, κερδίζει»), Σύνδεση µε ΚΑΠ θα γίνει ακόµη πιο δυνατή στην επόµενη φάση αναθεώρησης (πιθανή σύνδεση των ενισχύσεων µε την κατανάλωση νερού) Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 19
8. Τιµολόγηση νερού Χρειάζεται αντικειµενική βάση για διάλογο και αποφάσεις, πχ. πληροφορίες για απολήψεις, ζήτηση νερού, είδος καλλιέργειας κλπ. Για κάποιες χώρες της ΕΕ, περιορισµένες πληροφορίες ως µη υπαρκτές (ανάλυση χαρακτηριστικών της λεκάνης απορροής, άρθρο 5 της ΟΠΝ) ιαφορετικές κοινωνικές και οικονοµικές επιπτώσεις, εθνικές και όχι ευρωπαϊκές λύσεις; Αν και οι λύσεις της ΟΠΝ δεν είναι προδιαγραµµένες, υπάρχει ανάγκη για διαφάνεια και διάλογο (Αντιµετώπιση κινήτρων τιµολόγησης, ποια είναι η κατάλληλη συµβολή της γεωργίας στο κόστος, κυρίως περιβαλλοντικό) Μια δυνατή διοίκηση υδάτινων πόρων θα υποστήριζε τη γεωργία µακροπρόθεσµα (θέµα της Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτινων Πόρων) Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 20
9. Συµπεράσµατα ΟΠΝ και ΚΑΠ: 2 κεντρικές πολιτικές της ΕΕ Αγροτικές πρακτικές µπορούν να υπονοµεύσουν την επιτυχή εφαρµογή της ΟΠΝ Αναθεωρήσεις του 2003 τονίζουν περισσότερο τη σύνδεση µε περιβαλλοντικά θέµατα και ανάπτυξη της υπαίθρου Χρηµατοδότηση από την πολιτική ανάπτυξης υπαίθρου µπορεί να υποστηρίξει την εφαρµογή της ΟΠΝ αλλά δεν αρκεί - ανάγκη εθνικής στρατηγικής Χρειάζεται κοινή αντιµετώπιση των δυο πολιτικών Συνδυασµός της επιλογής µέτρων για την εφαρµογή της ΟΠΝ και της υλοποίησης των µέτρων για την ανάπτυξη της υπαίθρου στα αρχικά στάδια της διαδικασίας ΟΠΝ και ΚΑΠ: υλοποίηση µέσων συνεργασίας βασιζόµενα στις τοπικές συνθήκες Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 21
9. Συµπεράσµατα Τιµολόγηση νερού & ανάκτηση κόστους είναι µέρος της ΟΠΝ µε «διεξόδους», αλλά πρέπει να ληφθούν υπόψη σοβαρά αναµένεται ότι στο κοντινό µέλλον η εξέλιξη της ΚΑΠ θα υποστηρίξει τη διαµόρφωση αειφόρου γεωργίας (κοινωνική, οικονοµική, και περιβαλλοντική εξέλιξη) Χρειάζεται διάλογος για το µέλλον της γεωργίας --> Ένα πράγµα είναι βέβαιο: το µέλλον θα είναι διαφορετικό από το παρόν... Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005 22
Ευχαριστώ. Eduard Interwies Ecologic, Pfalzburger Str. 43-44, D-10717 Berlin +49-30-86880-0, +49-30-86880-100 Interwies@ecologic.de, www.ecologic.de Ηµερίδα «Γη και Ύδωρ», WWF Ελλάς ΓΠΑ, Αθήνα 3.11.2005