ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ Τεχνοκρατική ιδεολογία και φυσική αγωγή Θέµατα της παρουσίασης Την ουσία της τεχνοκρατικής ιδεολογίας. Τις συνέπειες της τεχνοκρατικής ιδεολογίας στην φυσική αγωγή. ιγγελίδης Νικόλαος Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα Τι σηµαίνει τεχνοκράτης; Επιστήµονας, ο οποίος για τη µελέτη και επίλυση προβληµάτων του οικονοµικού, κοινωνικού και πολιτικού χώρου χρησιµοποιεί αυστηρά τα δεδοµένα και τις απαιτήσεις της τεχνολογίας, της οικονοµίας και της µηχανικής, παραγνωρίζοντας συνήθως τις κοινωνικές επιπτώσεις (Λεξικό Μείζον) Τεχνοκρατική ιδεολογία Ητεχνοκρατική κοινωνία τείνει να στηρίζεται σε µια ιδεολογία όπου οι στόχοι θεωρούνται σαν δεδοµένοι και µη εξετάσιµοι, ενώ η προσοχή εστιάζεται στην ανάπτυξη ολοένα και πιο αποτελεσµατικών µέσων για την επίτευξη των στόχων (Bain, 1990) Άνθρωποι και εκπαίδευση Οι άνθρωποι είναι υποκείµενα που εκπαιδεύονται προκειµένου να γίνουν παραγωγικά άτοµα κυρίως από οικονοµικής άποψης Η εκπαίδευση κρίνεται µε τα τεχνοκρατικά κριτήρια της αποδοτικότητας και της αποτελεσµατικότητας παραγωγής µετρήσιµων αποτελεσµάτων (Eisner, 1985) «Ο άνθρωπος είναι µια µηχανή που στόχος της είναι να είναι όσο το δυνατόν πιο παραγωγική» Charles, 1979 1
Ηεργασία µέσα στην τεχνοκρατική κοινωνία γίνεται αυτοσκοπός Citius, Altius, Fortius Τα άτοµα νιώθουν ότι πρέπει να δουλέψουν για να είναι παραγωγικά, για να νιώσουν «άνθρωποι»... Η ιδέα ότι εργαζόµαστε για να ζούµε αγνοείται παντελώς Η πολιτική, ηθική ή αισθητική αξία των στόχων της εκπαίδευσης αγνοείται παντελώς Ποιες είναι οι συνέπειες; Η τεχνοκρατική εκπαίδευση τείνει να αναπαράγει τις αξίες που είναι ήδη ισχυρές στην κοινωνία και όχι να αντικρούει τις αξίες που επικρατούν στην κοινωνία έστω κι αν αυτές είναι αρνητικές Ητεχνοκρατική ιδεολογία στη φυσική αγωγή Ποιες είναι οι συνέπειες για τον σχεδιασµό αναλυτικών προγραµµάτων; Ο σχεδιασµός ενός αναλυτικού προγράµµατος µέσα σε µια τεχνοκρατική κοινωνία δεν λαµβάνει υπόψη του τις αρετές που πρέπει να αναπτυχθούν, αλλά τη χρησιµότητα Τι εύχεστε στους φίλους σας για την καινούρια χρονιά; 2
Ανώτερες ψυχοκοινωνικές αξίες όπως... Υγεία Ευτυχία Ειρήνη Χρησιµότητα Όφελος Κέρδος Ο µαθητής µέσα στην τεχνοκρατική κοινωνία Ηπροσοχή της κοινωνίας έχει στραφεί κυρίως στην παραγωγή υψηλού επιπέδου αθλητών (Blumenfeld- Jones, 1987) Ο µαθητής-αθλητής είναι ένα «υποκείµενο» που ο καθηγητής πρέπει να µεταχειριστεί κατάλληλα (π.χ. να τον εξασκήσει, να του δείξει, να του υποδείξει την κατάλληλη δίαιτα, να του δώσει τα κατάλληλα φάρµακα κλπ), ώστε να επιτύχει την επιθυµητή απόδοση Μπορεί να συµβεί άραγε κάτι ανάλογο και στην Ελλάδα ειδικά µε τα µετάλλια που, καλώς φέρνουν, οι αθλητές/τριες µας; ια βίου άσκηση για την υγεία; Τα περισσότερα προγράµµατα φυσικής αγωγής χρησιµοποιούν την άσκηση σαν µέσο ενίσχυσης της υγείας Ποιος είναι ο ορισµός της υγείας; «Υγεία είναι µια κατάσταση πλήρους σωµατικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας» World Health Organization, 1988 Το πρόβληµα... Τα περισσότερα ΑΠΦΑ δεν ορίζουν το νόηµα, την έννοια της υγείας Και πού είναι το πρόβληµα; Έτσι ένα υγιές σώµα συχνά εξισώνεται µε την εµφάνιση ή την απόδοση Μπορεί ένα άτοµο να ζυγίζει λίγο παραπάνω απ το κανονικό, να µην έχει υψηλή απόδοση και να είναι υγιές; Παρόλες τις συστάσεις για έµφαση στην συµµετοχή και όχι στην απόδοση, πολλά προγράµµατα φυσικής αγωγής, διεθνώς, συνεχίζουν να εξισώνουν το επίπεδο της φυσικής κατάστασης µε την υγεία (Bain, 1990) 3
Ένα άτοµο µε ελκυστική εµφάνιση θα λέγατε ότι είναι σε καλή φυσική κατάσταση; Ηφυσική κατάσταση συχνά εξισώνεται µε την εµφάνιση Κι αυτό συµβαίνει γιατί το πόσο ελκυστικό βρίσκει κανείς το σώµα του συνδέεται στενά µε το πόσο πιστεύουµε στον εαυτό µας και τις ικανότητές µας, ιδιαίτερα οι γυναίκες (Fox, 1988; ιγγελίδης, 1996) Ητεχνοκρατική κοινωνία στηρίζει τις αξίες της Αρκετά προγράµµατα άσκησης, ιδιαίτερα ιδιωτικών γυµναστηρίων, ινστιτούτων αδυνατίσµατος κλπ, εστιάζουν την προσοχή τους στην εµφάνιση του σώµατος Αρκετά προγράµµατα φυσικής αγωγής, διεθνώς, της Α/θµιας ή Β/θµιας εκπαίδευσης προβλέπουν «βραβεία καλής φυσικής κατάστασης» για την παρακίνηση των µαθητών Ποιο το νόηµα της κίνησης; Ητεχνοκρατική ιδεολογία υποστηρίζει την άποψη ότι η κίνηση είναι απλά ένα µέσο για την επίτευξη της υγείας Αν κάτι δεν είναι χρήσιµο, απλά δεν χρειάζεται να το κάνουµε! Η άποψη ότι η κίνηση µπορεί να είναι απλώς µια έκφραση ή το αποτέλεσµα ενός υγιούς τρόπου ζωής έχει λάβει ελάχιστη προσοχή Ητεχνοκρατική ιδεολογία έχει τρόπους να ανακυκλώνεται µέσα µας Ηυπερβολική έµφαση στην σύνδεση της υγείας µε τη φυσική κατάσταση είναι αποδεκτή ανάµεσα στους καθηγητές φυσικής αγωγής Το βρίσκει κανείς σαν κάτι κακό; Γιατί άραγε; ιότι έτσι προσφέρονται νέες ευκαιρίες για εργασία σε µια περίοδο που υπάρχει υπερπροσφορά καθηγητών φυσικής αγωγής Οαθλητισµός θεωρείται η τρίτη σε µέγεθος βιοµηχανία στην παγκόσµια οικονοµία (Περιοδικό Οικονοµικός Ταχυδρόµος) Ο εγκλωβισµός (sic), των καθηγητών φυσικής αγωγής Αυτή η αναπτυσσόµενη βιοµηχανία επενδύει τεράστια ποσά στην προώθηση µιας ιδεολογίας που θα ενδυναµώσει τα πωλούµενα ρούχα, εξοπλισµό και υπηρεσίες Έτσι, όσοι βρισκόµαστε µέσα στη φυσική αγωγή τείνουµε να είµαστε εγκλωβισµένοι υποστηρικτές της τεχνοκρατικής ιδεολογίας και χωρίς διάθεση κριτικής γιατί ζούµε απ αυτό το σύστηµα 4
Τι σηµαίνει καρεκλοκράτης; Η «καρεκλοκρατική» κοινωνία «Ας δουλέψουν άλλοι για µας» Αυτός που χωρίς να τον απασχολούν οι κοινωνικές, οικονοµικές ή πολιτιστικές επιπτώσεις προσπαθεί µε κάθε τρόπο και µέσο να διατηρήσει τη θέση του χωρίς να ενδιαφέρεται για την παραγωγικότητά του Η έλλειψη παραγωγικότητας απορρέει από την αντίληψη ότι «ας δουλέψουν άλλοι και για µας», «ας παράγουν άλλοι αυτό που εγώ δεν παράγω» Μάθηµα Ζίου-Ζίτσου Σε πόσα πόδια στηρίζεται η καρέκλα; Ένας καρεκλοκράτης θα κουνούσε ποτέ την καρέκλα του αν ήξερε ότι µπορεί να βρεθεί να στηρίζεται σε δυο ή ένα πόδι; Το παράλογο Αν κάποιος µέσα σε µια οµάδα δείξει ότι εργάζεται περισσότερο, τότε λαµβάνει µάλλον απειλητικές συστάσεις από συναδέλφους του Όλοι πρέπει να επιβιώσουµε ακόµη κι αν η κοινωνία πρέπει να µας υποστεί! Ποιες είναι οι συνέπειες τέτοιων ιδεολογιών στη φυσική αγωγή; Στην Ελλάδα: Γιατί παράγεται τόσο µεγάλος αριθµός πτυχιούχων φυσικής αγωγής; Γιατί µειώνονται συνεχώς οι ώρες της φυσικής αγωγής στο σχολείο; Γιατί τα παιδιά χάνουν το ενδιαφέρον τους για το µάθηµα καθώς µεγαλώνουν; Γιατί δεν συµπεριελήφθη η ΦΑ στην πρόσφατη εκπαιδευτική µεταρρύθµιση; Γιατί χτίζονται γυµναστήρια στις πόλεις που εξυπηρετούν τις ανάγκες λίγων, αλλά χτίζονται σχολεία χωρίς γυµναστήρια; Οι κοινωνίες αναπτύσσονται αλλά Στον κόσµο: Γιατί µειώνονται τα τµήµατα φυσικής αγωγής διεθνώς; Γιατί µειώνονται τα σχολεία όπου διδάσκεται φυσική αγωγή; (Πηγή: UNESCO) 5
Για πόσο καιρό ακόµα θα υπάρχει φυσική αγωγή στα σχολεία µας; Τα αναλυτικά προγράµµατα στην Ελλάδα Καθορίζονται πάρα πολλοί στόχοι Ασαφής κατεύθυνση και φιλοσοφία Ασάφεια στον τρόπο υλοποίησης τόσο πολλών στόχων Ασάφεια στον τρόπο αξιολόγησης της επιτυχίας του προγράµµατος (Παπαϊωάννου, Θεοδωράκης & Γούδας, 1999) Πώς εκδηλώνεται το πρόβληµα «Ωραία να κάνουµε µαθηµατικά, φυσική Όµως γιατί να κάνουµε γυµναστική;» (δήλωση µαθήτριας λυκείου στα ΜΜΕ) Τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν, από το δημοτικό μέχρι το λύκειο... Kαταβάλλουν λιγότερη προσπάθεια στο µάθηµα ιασκεδάζουν λιγότερο Η διάθεσή τους για µάθηση µειώνεται Ασκούνται όλο και λιγότερο εκτός σχολείου (Papaioannou, 1992, 1995, 1997; Papaioannou & Digelidis, 1996; Digelidis & Papaioannou, 1999). Η κοινωνία ζητά µια αλλαγή στη φυσική αγωγή; Στην κοινωνία µας, έχει επικρατήσει η τεχνοκρατική ιδεολογία για την εκπαίδευση; 6
«Εάν µερικά από τα µαθήµατα δεν θεωρούνται αναγκαία, τότε θα πρέπει να µη διδάσκονται. Η δηµιουργία οµάδας µαθηµάτων που διδάσκονται, αλλά δεν συµπεριλαµβάνονται στη συνολική αξιολόγηση του µαθητή είναι ακατανόητη» «Στο µέλλον τα εξεταζόµενα µαθήµατα των εξετάσεων της Γ Λυκείου θα ταυτιστούν απολύτως µε τα διδασκόµενα». Υπουργός Παιδείας Καθηµερινή, 27-8-2000 Υπουργός Παιδείας Καθηµερινή 1-10-2000 Εργασία ΙΙ: Υποεργασία 2 «Παιδεύεσθαι προς τας πολιτείας» Αριστοτέλης Επιλέξτε ένα µοντέλο φυσικής αγωγής το οποίο ταιριάζει, κατά τη γνώµη σας καλύτερα, µε τη µεταφορική έννοια του αναλυτικού προγράµµατος Καθορίστε ποιος θα είναι ο πρωταρχικός στόχος µέσα σ αυτό το µοντέλο Καθορίστε ποιος θα είναι ο ρόλος του καθηγητή Καθορίστε ποιος θα είναι ο ρόλος του µαθητή Βασιστείτε στη µεταφορική πλευρά του αναλυτικού προγράµµατος που αναπτύξατε στην προηγούµενη Υποεργασία Ι Βιβλιογραφία ιγγελίδης Ν. (2003). Σχεδιασµός, εφαρµογή κι αξιολόγηση αναλυτικών προγραµµάτων φυσικής αγωγής. Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας: Υπηρεσία ηµοσιευµάτων (σελ. 19-25). Bain L.L. (1990). A critical analysis of the hidden curriculum in physical education. In D. Kirk and R. Tinning (Eds), Physical education, curriculum and culture: Critical issues in the contemporary crisis (pp 23-42). London: Falmer Press. 7