Πανεπιςτιμιο Θεςςαλίασ Παιδαγωγικό Τμιμα Προςχολικισ Εκπαίδευςθσ Ένταξη και Αναπηρία: Εκπαιδευτικζσ Προςεγγίςεισ Μάκθμα 5 Εκπαιδευτικι πολιτικι και ζνταξθ Ελλθνικι και Ευρωπαϊκι νομοκεςία Νομικό και κεςμικό πλαίςιο Διδάςκων: Βαςίλθσ Στρογγυλόσ
Ο Νόμοσ 1143/1981 «Περί Ειδικισ Αγωγισ, Ειδικισ Επαγγελματικισ Εκπαιδεφςεωσ. Απαςχολιςεωσ και Κοινωνικισ Μερίμνθσ των Αποκλινόντων εκ του Φυςιολογικοφ Ατόμων και Άλλων τινϊν Εκπαιδευτικϊν διατάξεων» Η πρϊτθ κεςμικι προςπάκεια για ςυςτθματοποίθςθ τθσ εκπαίδευςθσ των ατόμων με ειδικζσ ανάγκεσ Οι μακθτζσ διαχωρίηονται ςε φυςιολογικοφσ και αποκλίνοντεσ Κατθγοριοποιοφνται οι αποκλίνοντεσ με βάςθ τθ μορφι και το είδοσ των δυςκολιϊν τουσ Δθμιουργεί ζνα ξεχωριςτό ςφςτθμα ειδικισ αγωγισ παράλλθλα με το κοινό Μερικά χρόνια πριν ςτισ Η.Π.Α ο Public Law 94-142 Education for All Handicapped Children Act of 1975, αναφζρονταν ιδθ ςτθ δθμιουργία ενόσ μθ περιοριςτικοφ περιβάλλοντοσ εκπαίδευςθσ (least restrictive environment) και κεςμοκετοφςε το Εξατομικευμζνο Πρόγραμμα Εκπαίδευςθσ για κάκε παιδί με ειδικζσ ανάγκεσ. Ο νόμοσ τροποποιικθκε και ενιςχφκθκε το 2004 (Individuals with Disabilities Education Act-IDEA) Στθν Ιταλία ο πρϊτοσ νόμοσ για τθν εκπαίδευςθ των παιδιϊν με ειδικζσ ανάγκεσ ψθφίςτθκε το 1971 (118/71) κατοχυρϊνοντασ το δικαίωμα τθσ υποχρεωτικισ εκπαίδευςθσ για όλουσ τουσ μακθτζσ. Το 1977 το Ιταλικό Κοινοβοφλιο ψιφιςε και το δικαίωμα τθσ ζνταξθσ των παιδιϊν με ειδικζσ ανάγκεσ ςτθν τάξθ γενικισ εκπαίδευςθσ με αναλογία 1:4 και όπου 1 παιδί με ειδικζσ ανάγκεσ ορίςτθκε ωσ 20 ο ανϊτεροσ αρικμόσ μακθτϊν ανά τάξθ Στθν Αγγλία, τθν ίδια χρονιά, θ Education Act 1981 ζδωςε ζμφαςθ ςτθν ενςωμάτωςθ των παιδιϊν με ειδικζσ ανάγκεσ μετονομάηοντασ τισ κατθγορίεσ των ειδικϊν αναγκϊν με βάςθ τισ δυςκολίεσ ςτθ μάκθςθ (mild learning difficulties, moderate learning difficulties, severe learning difficulties, profound and multiple leaning difficulties). 2
Ο Νόμοσ 1566/85 «Δομι και Λειτουργία Πρωτοβάκμιασ και Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ» Εντάςςεται ςτο ευρφτερο πλαίςιο τθσ γενικισ εκπαίδευςθσ Εκφράηει για πρϊτθ φορά τθ βοφλθςθ τθσ κυβζρνθςθσ για κατάργθςθ των διαχωριςτικϊν γραμμϊν μεταξφ των παιδιϊν Υιοκετείτε για πρϊτθ φορά θ αρχι τθσ ζνταξθσ, ενϊ θ εκπαιδευτικι πολιτικι του αποκλειςμοφ ςυνεχίηεται με τρόπουσ πιο εξευγενιςμζνουσ Εγκαταλείπεται θ αρχι τθσ ίδρυςθσ νζων ειδικϊν ςχολείων Εισάγεται ο θεσμός της ειδικής τάξης στο σχολείο γενικής εκπαίδευσης Μεταβιβάηονται ςτο ΥΠ.Ε.Π.Θ ςχεδόν όλεσ οι αρμοδιότθτεσ και τα κζματα εκπαίδευςθσ των ατόμων με ειδικζσ ανάγκεσ 3
Οι νόμοι 1824/1988 και 1771/1988 Θεςμοκετικθκε θ ενιςχυτικι διδαςκαλία για τουσ μακθτζσ δθμοτικοφ και γυμναςίου με μακθςιακζσ δυςκολίεσ ςε κάποια μακιματα Τροποποιικθκε το ςφςτθμα ειςαγωγισ των ατόμων με ειδικζσ ανάγκεσ ςτα Ανϊτερα και Ανϊτατα Εκπαιδευτικά ιδρφματα 4
Πλθροφοριακά ζντυπα Δελτίο πλθροφοριϊν ειδικισ αγωγισ (1994) ενθμερωτικό ζντυπο Τθν ίδια περίοδο ςτθν Αγγλία κυκλοφορεί Τhe SEN Code of Practice on the identification and assessment of pupils with SEN, (The 1993 Education Act) που αποτελεί ζνα εγχειρίδιο ενίςχυςθσ τθσ ςυνεργαςίασ ανάμεςα ςτουσ γονείσ, τα ςχολεία, τουσ διμουσ, τισ κοινωνικζσ υπθρεςίεσ και τισ υπθρεςίεσ υγείασ 5
ΠΔ 301, ΦΕΚ 208/29.8.1996 Αναλυτικό Πρόγραμμα Ειδικισ Αγωγισ Σκοπόσ του πλαιςίου Αναλυτικοφ Προγράμματοσ Ειδικισ Αγωγισ, όπωσ ορίηεται με το Π.Δ.301/96 είναι «θ υποςτιριξθ των Ατόμων με Ειδικζσ Εκπαιδευτικζσ Ανάγκεσ (ΑμΕΕΑ), ϊςτε να προαχκοφν ςωματικά, νοθτικά, ςυναιςκθματικά, κοινωνικά, θκικά, και αιςκθτικά ςτο βακμό που οι δυνατότθτζσ τουσ επιτρζπουν και τελικά να ενταχκοφν ςτο ςχολικό και ςτο κοινωνικό περιβάλλον, μζςα ςε κλίμα ιςοτιμίασ, ελευκερίασ, αςφάλειασ και ςεβαςμοφ τθσ προςωπικότθτάσ τουσ» Το μοντζλο που χρθςιμοποιικθκε για τθν κατάρτιςθ του πλαιςίου Αναλυτικοφ Προγράμματοσ Ειδικισ Αγωγισ αφορά: Το ςκοπό και τισ επιμζρουσ επιδιϊξεισ Τισ επιμζρουσ περιοχζσ γνϊςεων, δεξιοτιτων, ςτάςεων, εμπειριϊν κ.λπ. που πρζπει ο εκπαιδευτικόσ να διδάξει και τα παιδιά να κατακτιςουν ι να αναπτφξουν Τισ γενικζσ ενότθτεσ κατά περιοχζσ Τισ ενότθτεσ κατά γενικζσ ενότθτεσ Τουσ διδακτικοφσ ςτόχουσ Τισ δραςτθριότθτεσ Σφμφωνα με το Χρθςτάκθ (2002) θ διαφορά που παρατθρείται μεταξφ των παιδιϊν με και χωρίσ δυςκολίεσ ςε ότι αφορά το ςκοπό του ΑΠ επιςθμαίνεται ιδιαίτερα ςτα ακόλουκα: α) Στο βακμό επίτευξισ του β) Στον τρόπο και τισ ςτρατθγικζσ που χρθςιμοποιοφνται για τθν επίτευξι του 6
Ο Νόμοσ 2817/2000 «Εκπαίδευςθ των Ατόμων με Ειδικζσ Εκπαιδευτικζσ Ανάγκεσ και Άλλεσ Διατάξεισ» Δίνεται ζμφαςθ ςτθν αρχι τθσ ζνταξθσ και περιορίηονται τα ειδικά ςχολεία μόνο για τα παιδιά με ςοβαρζσ δυςκολίεσ Επαναδιατυπϊνεται θ ορολογία τθσ ειδικισ αγωγισ, με ζμφαςθ ςτισ κοινζσ εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ των ατόμων με δυςκολίεσ μάκθςθσ και όχι ςτισ αιτίεσ των προβλθμάτων τουσ Προβλζπονται μζτρα για τα παιδιά με ειδικζσ ανάγκεσ τθσ προςχολικισ θλικίασ και για αυτά που ζχουν ολοκλθρϊςει το ςχολείο Θεςμοκετείται θ κατάρτιςθ εξατομικευμζνων εκπαιδευτικϊν προγραμμάτων για κάκε παιδί με ειδικζσ ανάγκεσ Θεςμοκετείται θ λειτουργία των διεπιςτθμονικϊν κζντρων αξιολόγθςθσ και υποςτιριξθσ «Κζντρα Διάγνωςθσ Αξιολόγθςθσ και Υποςτιριξθσ (ΚΔΑΥ)» Κακιερϊνεται ο κεςμόσ των «περιοδευόντων εκπαιδευτικϊν» Δθμιουργοφνται νζεσ ειδικότθτεσ προςωπικοφ ειδικισ αγωγισ πχ. Μουςικοκεραπευτζσ, διερμθνείσ νοθματικισ γλϊςςασ Δίνεται ζμφαςθ ςτθν παροχι μζςων διδαςκαλίασ ςφγχρονθσ τεχνολογίασ π.χ μθχανζσ Braille, προγράμματα θχογράφθςθσ βιβλίων για τυφλοφσ, λεξικά νοθματικισ γλϊςςασ Αναγνωρίηεται θ νοθματικι ωσ επίςθμθ γλϊςςα των κωφϊν Ιδρφεται τμιμα ειδικισ αγωγισ ςτο Παιδαγωγικό Ινςτιτοφτο Στισ Η.Π.Α. το 2001 ψθφίηεται ο νόμοσ No Child Left Behind Act με ςτόχο τθν αξιολόγθςθ τθσ παρεχόμενθσ εκπαίδευςθσ από κάκε ςχολείο. Τα ςχολεία με χαμθλά ποςοςτά επιτυχία τίκενται ςε περιοριςτικά μζτρα για 2 χρόνια με ςτόχο τθν βελτίωςι τουσ. Ζνταξθ και Αναπθρία: Εκπαιδευτικζσ Προςεγγίςεισ 7
Νόμοσ 3699/2008 «Ειδικι Αγωγι και Εκπαίδευςθ για τθ διαςφάλιςθ ίςων ευκαιριϊν ςε άτομα με αναπθρία και ειδικζσ εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ» Ειςάγει τθν υποχρεωτικότθτα ςτθν ειδικι αγωγι Ο όροσ «ειδικι αγωγι» αντικακίςταται από τον όρο «ειδικι αγωγι και εκπαίδευςθ» Εκφράηει πολιτικι βοφλθςθ για κοινωνικι ενςωμάτωςθ των ατόμων με αναπθρία (δυςτυχϊσ θ ενςωμάτωςθ παραμζνει μόνο ςε επίπεδο διακθρφξεων) Ειςάγει τον διεκνι οριςμό τθσ αναπθρίασ Προςδιορίηει τθ γενικι εκνικι πολιτικι για τθν ΕΑΕ που είναι θ ςυνεκπαίδευςθ αλλά μόνο για τουσ μακθτζσ με οριακζσ ειδικζσ ανάγκεσ Αναγνωρίηει και τουσ μακθτζσ με ιδιαίτερεσ νοθτικζσ ικανότθτεσ και ταλζντα ωσ άτομα με ειδικζσ ανάγκεσ Μετονομάηει τα ΚΔΑΥ ςε ΚΕΔΔΥ και επεκτείνει τισ αρμοδιότθτζσ τουσ Θεςμοκετείται θ αρχι τθσ διεπιςτθμονικότθτασ ςτθ διαφορικι διάγνωςθ Κακορίηει με ακρίβεια τθ διαδικαςία διάγνωςθσ των ειδικϊν εκπαιδευτικϊν αναγκϊν Ειςάγει το κεςμό τθσ ειδικισ διαγνωςτικισ επιτροπισ αξιολόγθςθσ (ΕΔΕΑ) Ειςάγει το κεςμό τθσ πρϊιμθσ παρζμβαςθσ (δυςτυχϊσ με πολλά λάκθ και ελλείψεισ) Ειςάγει τθν αντιςτοίχθςθ και τθν ιςοτιμία όλων των μονάδων ειδικισ αγωγισ με αυτζσ τθσ γενικισ εκπαίδευςθσ Ειςάγει τθν ιςοτιμία των διπλωμάτων ειδικισ αγωγισ με αυτά τθσ γενικισ εκπαίδευςθσ Παρατείνει το όριο θλικίασ φοίτθςθσ και μετά το 22 ο ζτοσ Ειςάγει τθ δθμιουργία προγραμμάτων δια βίου μάκθςθσ για τα άτομα με ειδικζσ ανάγκεσ κ.λπ. 8
Παράλλθλθ ςτιριξθ Ο κεςμόσ τθσ παράλλθλθσ ςτιριξθσ Ο μακθτισ υποςτθρίηεται από ειδικό παιδαγωγό μζςα ςτθ γενικι τάξθ Επιςτιμονεσ διαφορετικϊν ειδικοτιτων πχ. Ψυχολόγοι, λογοπεδικοί, υποςτθρίηουν τουσ μακθτζσ μζςα ςτθν τάξθ ι δουλεφουν ςυμβουλευτικά προσ τον/τθν εκπαιδευτικό. 9
Το μζλλον των ειδικϊν νθπιαγωγείων/ςχολείων. Ζνασ κεςμόσ υπό κρίςθ Ποιοσ ο ρόλοσ των ειδικϊν νθπιαγωγείων/ δθμοτικϊν ςχολείων ςτθν εποχι τθσ ζνταξθσ; Εξωτερικά κζντρα ςυμβουλευτικισ/ παροχισ γνϊςεων Να δουλεφουν ςυνεργατικά με το ςχολείο γενικισ εκπαίδευςθσ Να εκπαιδεφουν τα παιδιά με πολλαπλζσ ειδικζσ ανάγκεσ Σε ςυνεργαςία με τισ υπθρεςίεσ του Υπουργείου Υγείασ και τισ Κοινωνικζσ Υπθρεςίεσ να προςφζρουν βοικεια ςτθν κοινότθτα 10