HAL R. VARIAN Μικροοικονομικ ή Μια σύγχρονη προσέγγιση 3 η έκδοση Κεφάλαιο 25 Μονοπώλιο Τέλειο µονοπώλιο Μια μονοπωλιακή αγορά έχει έναν μόνο πωλητή. Η καμπύλη ζήτησης του μονοπωλητή είναι η (με κλίση προς τα κάτω) καμπύλη ζήτησης της αγοράς. Άρα, ο μονοπωλητής μπορεί να αλλάξει την τιμή της αγοράς προσαρμόζοντας το επίπεδο εκροών. p() Τέλειο µονοπώλιο Η υψηλότερη εκροή προξενεί χαμηλότερη τιμή αγοράς, p(). Επίπεδο εκροών, Γιατί µονοπώλια; Τι προκαλεί τα μονοπώλια; ένα νομικό διάταγμα Γιατί µονοπώλια; Τι προκαλεί τα μονοπώλια; ένα νομικό διάταγμα, όπως για την παροχή ενέργειας μια ευρεσιτεχνία, όπως για ένα φάρμακο
Γιατί µονοπώλια; Τι προκαλεί τα μονοπώλια; ένα νομικό διάταγμα, όπως για την παροχή ενέργειας μια ευρεσιτεχνία, όπως για ένα φάρμακο αποκλειστική ιδιοκτησία ενός πόρου, π.χ., τα διόδια ενός αυτοκινητόδρομου Γιατί µονοπώλια; Τι προκαλεί τα μονοπώλια; ένα νομικό διάταγμα, όπως για την παροχή ενέργειας μια ευρεσιτεχνία, όπως για ένα φάρμακο αποκλειστική ιδιοκτησία ενός πόρου, π.χ., τα διόδια ενός αυτοκινητόδρομου η δημιουργία ενός καρτέλ, π.χ., ο ΟΠΕΚ Γιατί µονοπώλια; Τι προκαλεί τα μονοπώλια; ένα νομικό διάταγμα, όπως για την παροχή ενέργειας μια ευρεσιτεχνία, όπως για ένα φάρμακο αποκλειστική ιδιοκτησία ενός πόρου, π.χ., τα διόδια ενός αυτοκινητόδρομου η δημιουργία ενός καρτέλ, π.χ., ο ΟΠΕΚ Μεγάλες οικονομίες κλίμακας, π.χ., τοπικές εταιρείες κοινής ωφέλειας. Τέλειο µονοπώλιο Έστω ότι ο μονοπωλητής επιδιώκει να μεγιστοποιήσει το κέρδος του, Π = p c. Ποιο επίπεδο εκροών * μεγιστοποιεί το κέρδος; Π = p c. Στο επίπεδο εκροών μεγιστοποίησης κέρδους * dπ d d d p dc = = 0 d άρα, για = *, d d p ( ) dc. d = R() = p() 2
R() = p() c() R() = p() c() P() R() = p() c() R() = p() c() * * P() P() R() = p() c() R() = p() c() * * P() Στο επίπεδο εκροών μεγιστοποίησης κέρδους, οι κλίσεις των καμπυλών εσόδων και συνολικού κόστους είναι ίσες: MR(*) = MC(*). P() 3
Οριακά έσοδα Τα οριακά έσοδα είναι ο ρυθμός μεταβολής των εσόδων όσο αυξάνεται το επίπεδο εκροών : d d p p dp d MR = =. Οριακά έσοδα Τα οριακά έσοδα είναι ο ρυθμός μεταβολής των εσόδων όσο αυξάνεται το επίπεδο εκροών : d d p p dp d MR = =. dp()/d είναι η κλίση της αντίστροφης συνάρτησης ζήτησης της αγοράς, ώστε dp()/d < 0. Άρα MR p dp ( ) = d < p για > 0. Οριακά έσοδα π.χ. αν p() = - b τότε R() = p() = - b 2 και επομένως MR() = - 2b < - b = p() για > 0. Οριακά έσοδα π.χ. αν p() = - b τότε R() = p() = - b 2 και επομένως MR() = - 2b < - b = p() για > 0. p() = - b /2b /b MR() = - 2b Οριακό κόστος Το οριακό κόστος είναι ο ρυθμός μεταβολής του συνολικού κόστους όσο αυξάνεται το επίπεδο εκροών : dc MC =. d π.χ. αν c() = F b 2 τότε MC = α 2β. Οριακό κόστος c() = F b 2 F MC() = 2b 4
Ένα παράδειγµα Στο επίπεδο εκροών μεγιστοποίησης κέρδους *, MR(*) = MC(*). Άρα, αν p() = - b και c() = F b 2 τότε MR( *) = 2b* = α 2β* = MC( *) Ένα παράδειγµα Στο επίπεδο εκροών μεγιστοποίησης κέρδους *, MR(*) = MC(*). Άρα, αν p() = - b και c() = F b 2 τότε MR( *) = 2b* = α 2β* = MC( *) και το επίπεδο εκροών μεγιστοποίησης κέρδους είναι α * = 2( b β) Ένα παράδειγµα Στο επίπεδο εκροών μεγιστοποίησης κέρδους *, MR(*) = MC(*). Άρα, αν p() = - b και c() = F b 2 τότε MR( *) = 2b* = α 2β* = MC( *) και το επίπεδο εκροών μεγιστοποίησης κέρδους είναι α * = 2( b β) αναγκάζοντας την τιμή αγοράς να γίνει p( *) = b* = b α 2( b β). Ένα παράδειγµα p() = - b MC() = 2b MR() = - 2b Ένα παράδειγµα Ένα παράδειγµα p() = - b MC() = 2b p( *) = b α 2( b β) p() = - b MC() = 2b * = α 2( b β) MR() = - 2b * = α 2( b β) MR() = - 2b 5
Έστω ότι η ζήτηση της αγοράς γίνεται όλο και λιγότερο ευαίσθητη σε αλλαγές στην τιμή (δηλ., η ελαστικότητα της ζήτησης γίνεται λιγότερο αρνητικό). Ο μονοπωλητής το εκμεταλλεύεται αυτό προκαλώντας αύξηση στην τιμή της; d d p p dp d MR = =! dp = p. " # p d % & d d p p dp d MR = =! dp = p. " # p d % & Η ελαστικότητα ζήτησης είναι ε = p ( ) d dp d d p p dp d MR = =! dp = p. " # p d % & Η ελαστικότητα ζήτησης είναι ε = p ( ) d άρα MR p dp =! "# ε% &. MR = p!. "# ε% & Έστω ότι το οριακό κόστος παραγωγής του μονοπωλητή είναι σταθερό, στα k/μονάδα εκροής. Για μέγιστο κέρδος MR( *) = p( *)! k "# ε% & = που είναι k p( *) =. ε k p( *) =. ε π.χ. αν e = -3 τότε p(*) = 3k/2, και αν e = -2 τότε p(*) = 2k. Άρα, όσο το e αυξάνει προς το -, ο μονοπωλητής μεταβάλλει το επίπεδο εκροών του, ώστε να προκαλέσει αύξηση στην τιμή αγοράς του προϊόντος του. 6
Σημειώστε ότι, επειδή MR( *) = p( *)! k, "# ε% & = p( *)! 0 "# ε% & > Σημειώστε ότι, επειδή MR( *) = p( *)! k, "# ε% & = p( *)! 0 0 "# ε%& > ε > Σημειώστε ότι, επειδή MR( *) = p( *)! k, "# ε% & = p( *)! 0 0 "# ε%& > ε > Δηλαδή, ε > Σημειώστε ότι, επειδή MR( *) = p( *)! k, "# ε% & = p( *)! 0 0 "# ε%& > ε > Δηλαδή, > ε <. ε Σημειώστε ότι, επειδή MR( *) = p( *)! k, "# ε% & = p( *)! 0 0 "# ε%& > ε > Δηλαδή, > ε <. ε Άρα, ένας μονοπωλητής που επιδιώκει μεγιστοποίηση του κέρδους επιλέγει πάντα ένα επίπεδο εκροών για το οποίο η ζήτηση της αγοράς είναι ελαστική ως προς την τιμή του προϊόντος. Τιµολόγηση µε προσαύξηση του κόστους Τιμολόγηση με προσαύξηση του κόστους: Η τιμή προϊόντος είναι το οριακό κόστος παραγωγής συν μια προσαύξηση. Πόσο μεγάλη είναι η προσαύξηση ενός μονοπωλητή και πώς αλλάζει με την ελαστικότητα ζήτησης; 7
Τιµολόγηση µε προσαύξηση του κόστους k k p( *)! k p( *) "# %& = = ε = ε ε ε η τιμή του μονοπωλητή. Τιµολόγηση µε προσαύξηση του κόστους k k p( *)! k p( *) "# %& = = ε = ε ε ε η τιμή του μονοπωλητή. Η προσαύξηση είναι k k p( *) k = ε k =. ε ε Τιµολόγηση µε προσαύξηση του κόστους k k p( *)! k p( *) "# %& = = ε = ε ε ε η τιμή του μονοπωλητή. Η προσαύξηση είναι k k p( *) k = ε k =. ε ε π.χ. αν e = -3 τότε η προσαύξηση είναι k/2, και αν e = -2 η προσαύξηση είναι k. Η προσαύξηση ανεβαίνει όσο η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή του προϊόντος ανεβαίνει προς το -. Φόρος επί των κερδών που επιβάλλεται σε µονοπώλιο Ένας φόρος επί των κερδών που επιβάλλεται με ποσοστό t μειώνει το κέρδος από P(*) σε (- t)p(*). Ε: Πώς μεγιστοποιείται το κέρδος μετά φόρων, (- t)p(*); Φόρος επί των κερδών που επιβάλλεται σε µονοπώλιο Ένας φόρος επί των κερδών που επιβάλλεται με ποσοστό t μειώνει το κέρδος από P(*) σε (- t)p(*). Ε: Πώς μεγιστοποιείται το κέρδος μετά φόρων, (- t)p(*); A: Μεγιστοποιώντας το κέρδος προ φόρων, P(*). Φόρος επί των κερδών που επιβάλλεται σε µονοπώλιο Ένας φόρος επί των κερδών που επιβάλλεται με ποσοστό t μειώνει το κέρδος από P(*) σε (-t)p(*). Ε: Πώς μεγιστοποιείται το κέρδος μετά φόρων, (-t)p(*); A: Μεγιστοποιώντας το κέρδος προ φόρων, P(*). Άρα, ένας φόρος επί των κερδών δεν επηρεάζει τις επιλογές του μονοπωλητή για το επίπεδο εκροών, την τιμή προϊόντος ή τη ζήτηση για εισροές. δηλ. ο φόρος επί των κερδών είναι ένας ουδέτερος φόρος. 8
Ένας φόρος ποσότητας t/μονάδα εκροής αυξάνει το οριακό κόστος παραγωγής κατά t. Άρα, ο φόρος μειώνει το επίπεδο εκροών μεγιστοποίησης κέρδους, αυξάνοντας την τιμή αγοράς και μειώνοντας τη ζήτηση εισροών. Ο φόρος ποσότητας προκαλεί στρεβλώσεις. p() p(*) MC() * MR() p(*) p() t MC() t MC() p( t ) p(*) p() t MC() t MC() * t * MR() MR() p( t ) p(*) p() t * Ο φόρος ποσότητας προκαλεί πτώση στο επίπεδο εκροών, αύξηση στην τιμή εκροής και μείωση στη ζήτηση για εισροές. t MR() MC() t MC() Μπορεί ένας μονοπωλητής να περάσει το σύνολο ενός φόρου ποσότητας στον καταναλωτή; Έστω ότι το οριακό κόστος παραγωγής είναι σταθερό, στα k/μονάδα εκροής. Χωρίς φόρο, η τιμή του μονοπωλητή είναι kε p( *) =. ε 9
Ο φόρος αυξάνει το οριακό κόστος στα (kt)/μονάδα εκροής, αλλάζοντας την τιμή μεγιστοποίησης κέρδους σε t ( k t) ε p( ) =. ε Το ποσό του φόρου που πληρώνουν οι αγοραστές είναι t p( ) p( *). t ( k t) ε kε tε p( ) p( *) = = ε ε ε είναι το ποσό του φόρου που περνά στους αγοραστές - π.χ. αν e = -2, το ποσό του φόρου που περνά είναι 2t. Επειδή e < -, e /(e) > και επομένως, ο μονοπωλητής περνά στους καταναλωτές ποσό μεγαλύτερο από τον φόρο! Μια αγορά είναι αποτελεσματική κατά Preto αν επιτυγχάνει τα μέγιστα δυνατά οφέλη ανταλλαγής. Αλλιώς, μια αγορά είναι αναποτελεσματική κατά Preto. p( e ) p() Το αποτελεσματικό επίπεδο εκροών e ικανοποιεί την ισότητα p() = MC(). MC() e p() Το αποτελεσματικό επίπεδο εκροών e ικανοποιεί την ισότητα p() = MC(). p() Το αποτελεσματικό επίπεδο εκροών e ικανοποιεί την ισότητα p() = MC(). p( e ) MC() p( e ) PS MC() e e 0
p( e ) PS p() Το αποτελεσματικό επίπεδο εκροών e ικανοποιεί την ισότητα p() = MC(). Τα συνολικά οφέλη ανταλλαγής μεγιστοποιούνται. MC() p() p(*) MC() e * MR() p() p() p(*) MC() p(*) PS MC() * * MR() MR() p() p() p(*) PS MC() p(*) PS MC() * * MR() MR()
p(*) PS p() MC(*) < p(*), άρα ο πωλητής και ο αγοραστής θα μπορούσαν να κερδίσουν με την παραγωγή της (*) ης μονάδα εκροής. Γι αυτό, η αγορά είναι αναποτελεσματική κατά Preto. MC() p(*) p() DWL Η απώλεια ευημερίας μετρά τα οφέλη ανταλλαγής που δεν επιτυγχάνει η αγορά. MC() * * MR() MR() p(*) p( e ) p() DWL Ο μονοπωλητής παράγει μικρότερη από την αποτελεσματική ποσότητα, με συνέπεια η τιμή αγοράς να υπερβαίνει την αποτελεσματική τιμή αγοράς. MC() Φυσικό µονοπώλιο Φυσικό μονοπώλιο έχουμε όταν η τεχνολογία μιας εταιρείας έχει αρκετά μεγάλες οικονομίες κλίμακας ώστε να μπορεί να προμηθεύει ολόκληρη την αγορά με χαμηλότερο μέσο συνολικό κόστος παραγωγής απ ότι είναι δυνατόν όταν υπάρχουν περισσότερες από μία εταιρείες στην αγορά. * e MR() Φυσικό µονοπώλιο ATC() p() Φυσικό µονοπώλιο ATC() p() p(*) MC() MC() * MR() 2
Αποτροπή εισόδου από φυσικό µονοπώλιο Ένα φυσικό μονοπώλιο αποτρέπει την είσοδο, απειλώντας με καταχρηστική υποτιμολόγηση τους υποψήφιους για είσοδο. Μια καταχρηστική τιμή είναι μια χαμηλή τιμή που ορίζεται από την υφιστάμενη εταιρεία όταν εμφανίζεται μια νέα εταιρεία στον κλάδο, αναγκάζοντας τα οικονομικά κέρδη του να είναι αρνητικά και προκαλώντας την έξοδό του. Αποτροπή εισόδου από φυσικό µονοπώλιο π.χ. έστω ότι μια εταιρεία που εισέρχεται στην αγορά κερδίζει αρχικά το ένα τέταρτο της αγοράς, αφήνοντας στην υφιστάμενη εταιρεία τα τρία τέταρτα. Αποτροπή εισόδου από φυσικό µονοπώλιο ATC() p(), συνολική ζήτηση = D I D E Αποτροπή εισόδου από φυσικό µονοπώλιο ATC() Μια εισερχόμενη εταιρεία μπορεί να ρίξει την τιμή της υφιστάμενης p(*) αλλά... p(), συνολική ζήτηση = D I D E D E p(*) D E D I p E D I MC() MC() Αποτροπή εισόδου από φυσικό µονοπώλιο p(*) p E ATC() D E Μια εισερχόμενη εταιρεία μπορεί να ρίξει την τιμή της υφιστάμενης p(*) αλλά... p(), συνολική ζήτηση = D I D E η υφιστάμενη μπορεί τότε να μειώσει την τιμή της έως p I, προκαλώντας την έξοδο της D I εισερχόμενης. Αναποτελεσµατικότητα φυσικού µονοπωλητή Όπως οποιοσδήποτε μονοπωλητής που επιδιώκει τη μεγιστοποίηση του κέρδους, ο φυσικός μονοπωλητής προκαλεί απώλεια ευημερίας. p I MC() 3
Αναποτελεσµατικότητα φυσικού µονοπωλίου ATC() p() Αναποτελεσµατικότητα φυσικού µονοπωλίου ATC() p() Μέγιστο κέρδος: MR() = MC() Αποτελεσματικότητα: p = MC() p(*) p(*) MC() MC() p( e ) * MR() * MR() e Αναποτελεσµατικότητα φυσικού µονοπωλίου p(*) ATC() p() Μέγιστο κέρδος: MR() = MC() Αποτελεσματικότητα: p = MC() Ρύθµιση φυσικού µονοπωλίου Γιατί να μην υπάρχει απαίτηση ότι ένα φυσικό μονοπώλιο πρέπει να παράγει την ικανή ποσότητα προϊόντων; Τότε, η απώλεια ευημερίας θα ήταν μηδενική, σωστά; MC() p( e ) DWL * MR() e Ρύθµιση φυσικού µονοπωλίου ATC() p() Στο ικανό επίπεδο εκροής e, ATC( e ) > p( e ) Ρύθµιση φυσικού µονοπωλίου ATC() p() Στο ικανό επίπεδο εκροής e, ATC( e ) > p( e ) άρα η εταιρεία έχει οικονομική απώλεια. ATC( e ) p( e ) MC() ATC( e ) p( e ) MC() Οικονομική απώλεια MR() e MR() e 4
Ρύθµιση φυσικού µονοπωλίου Άρα, ένα φυσικό μονοπώλιο δεν μπορεί να εξαναγκαστεί να εφαρμόσει τιμολόγηση οριακού κόστους. Αυτό θα ανάγκαζε την εταιρεία σε έξοδο, καταστρέφοντας τόσο την αγορά, όσο και οποιαδήποτε οφέλη ανταλλαγής. Οι ρυθμίσεις μπορούν να παρακινήσουν την φυσικό μονοπωλητή να παράγει το ικανό επίπεδο εκροών χωρίς έξοδο από την αγορά. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη, σύμφωνα με το Ν. 22/993 και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 00/975) 86 5