ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ολιγοπώλιο και αρχιτεκτονική των επιχειρήσεων
Ολιγοπώλιο Υπάρχουν ελάχιστοι πωλητές ενός προϊόντος Ο ανταγωνισµός δεν στηρίζεται µόνο στην τιµή Υπάρχουν εµπόδια εισόδου (στον κλάδο) υοπώλιο: : η περίπτωση όπου υπάρχουν δύο πωλητές Αµιγές ολιγοπώλιο: Οµοιογενές προϊόν ιαφοροποιηµένο ολιγοπώλιο: ιαφοροποιηµένο προϊόν Η είσοδος είναι δυνατή, αλλά όχι εύκολη
Βασικές Ολιγοπωλιακές Αγορές στις Η.Π.Α. Αυτοκίνητα, πρωτογενές αλουµίνιου, χάλυβας, τσιγάρα, απορρυπαντικά, κ.α. Χάλυβας Αλουµίνιο : Οµοιογενή προϊόντα Αυτοκίνητα Τσιγάρα απορρυπαντικά : ιαφοροποιηµένα προϊόντα
Στρατηγική αλληλεπίδραση και Ολιγοπώλιο Το ολιγοπώλιο ξεχωρίζει από τις άλλες µορφές αγοράς βάσει της αλληλεξάρτησης µεταξύ των λίγων επιχειρήσεων της αγοράς. Ο κάθε ολιγοπωλητής θα πρέπει να λάβει υπόψη του την πιθανή αντίδραση των ανταγωνιστών του σχετικά µε τις πολιτικές που θα ακολουθήσει (τιµολόγηση, βαθµός διαφοροποίησης, ύψος διαφήµισης, ύψος παρεχόµενου σέρβις).
Πηγές του ολιγοπωλίου ή µακροχρόνια εµπόδια εισόδου Οικονοµίες κλίµακας Απαιτείται µεγάλου ύψους κεφαλαιουχική επένδυση ιαδικασίες παραγωγής προστατευόµενες µε πατέντες Αφοσίωση στη µάρκα Έλεγχος επί µιας πρώτης ύλης ή πόρου Κρατική «εποπτεία» Οριακή τιµολόγηση (ή επιθετική τιµολόγηση): η χαµηλή τιµολόγηση σε βραχυχρόνια περίοδος µε σκοπό την µη είσοδο νέων επιχειρήσεων, αλλά και την θυσία βραχυχρόνιων κερδών µε προοπτική την µεγιστοποίηση των µακροχρονίων κερδών
είκτες µέτρησης του ολιγοπωλίου είκτες συγκέντρωσης Οι 4, οι 8 ή οι 1 µεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου CR4, ο πιο διαδοµένος δείκτης συγκέντρωσης είκτης Herfindahl (H) H το άθροισµα των τετραγώνων των µεριδίων αγοράς όλων ή τουλάχιστον του µεγαλύτερου αριθµού των επιχειρήσεων που ανήκουν στον κλάδο Θεωρία των διεκδικήσιµωναγορών Όταν η είσοδος στον κλάδο είναι απολύτως ελεύθερη και ταυτόχρονα η αποχώρηση από τον κλάδο δεν συνεπάγεται κανένα απολύτως κόστος, οι επιχειρήσεις θα δρουν σαν να βρίσκονται κάτω από καθεστώς τέλειου ανταγωνισµού
είκτης Herfindahl (H)στα πλαίσια µιας συγκέντρωσης (εξαγοράς ή συγχώνευσης) Ο δείκτης Η πριν την πραγµατοποίηση της συγκέντρωσης σε µια σχετική αγορά προϊόντος µε n επιχειρήσεις είναι: n Η Αν πραγµατοποιηθεί µια συγχώνευση επιχειρήσεων στην ίδια σχετική αγορά προϊόντος, ο δείκτης h µετά την ολοκλήρωση αυτής είναι (όπου 1 και οι επιχειρήσεις που συγχωνεύονται): Η post n 1 i 1 s i n 1 i 1 + s s i 1 s i 1 s 1 s i s + ( s + s ) 1
είκτης Herfindahl (H)στα πλαίσια µιας συγκέντρωσης (εξαγοράς ή συγχώνευσης) Εποµένως, η µεταβολή του δείκτη Η που προκαλείται από την πραγµατοποίηση της συγκέντρωσης είναι: ΗΗ post Η s s 1
είκτης Herfindahl (H)στα πλαίσια µιας συγκέντρωσης (εξαγοράς ή συγχώνευσης) Π.χ., ας υποθέσουµε µία αγορά µε 4 επιχειρήσεις, µε µερίδιο αγοράς η κάθε µια 0%, 40%, 15% και 5%. Ο βαθµός συγκέντρωσης αυτής της αγοράς είναι: 4 Η i 1 s i ( 0 + 40 + 15 + 5 ) 850
είκτης Herfindahl (H)στα πλαίσια µιας συγκέντρωσης (εξαγοράς ή συγχώνευσης) Με βάση την τιµή του δείκτη, ο βαθµός συγκέντρωσης της αγοράς θεωρείται υψηλός. Αν τώρα, οι δύο πρώτες επιχειρήσεις συγχωνευθούν, η αύξηση του δείκτη που προκαλείται από την συγχώνευση είναι: h ( 0 40) 1600 Μπορούµε να υπολογίσουµε τον δείκτη Η µετά την συγκέντρωση είναι: Η post 4 i 1 s i + s s 1 850+ 1600 4450
Αξιολόγηση της συγκέντρωσης βάσει του δείκτη Herfindahl - ΕΕ Η Επιτροπή Ανταγωνισµού προχωράει στην βασική αξιολόγηση της συγχώνευσης και των πιθανών αρνητικών επιδράσεων της στον ανταγωνισµό. Η Επιτροπή Ανταγωνισµού αξιολογεί αν η συγχώνευση βοηθάει την συγχωνευµένη επιχείρηση να ενδυναµώσει την (κυρίαρχη) θέση της ή µέσω της συγχώνευσης, να αποκτήσει κυρίαρχη θέση στην σχετική αγορά προϊόντος που δραστηριοποιείται.
Αξιολόγηση της συγκέντρωσης βάσει του δείκτη Herfindahl - ΕΕ Η Επιτροπή Ανταγωνισµού λαµβάνει υπόψη της τα µερίδια αγοράς των επιχειρήσεων της αγοράς πριν και µετά την ολοκλήρωση της συγκέντρωσης. Για πρώτη φορά µε τον Κανονισµό 139/004 γίνεται έλεγχος του βαθµού συγκέντρωσης στην αγορά που πραγµατοποιείται µια συγχώνευση βάσει του δείκτη.
Αξιολόγηση της συγκέντρωσης βάσει του δείκτη Herfindahl - ΕΕ Τα µερίδια αγοράς υπολογίζονται βάσει των πωλήσεων ή το παραγωγικό δυναµικό όλων των επιχειρήσεων που συµµετέχουν στην σχετική αγορά προϊόντος για το έτος πριν την πραγµατοποίηση της συγχώνευσης. Το ίδιο ισχύει και για τις αλλοδαπές επιχειρήσεις της σχετικής αγοράς.
Αξιολόγηση της συγκέντρωσης βάσει του δείκτη Herfindahl- ΕΕ Αν ο δείκτης Herfindahl µετά την συγχώνευση δεν ξεπερνάει τις 1000 µονάδες, η Επιτροπή Ανταγωνισµού δεν προχωράει σε εκτενή ανάλυση των επιδράσεων της συγκεκριµένης συγχώνευσης στον ανταγωνισµό (η συγχώνευση αναγνωρίζεται συµβατή µε την Κοινή Αγορά) Αν ο δείκτης Herfindahl µετά την συγχώνευση κυµαίνεται µεταξύ 1000 και 000 µονάδων και η µεταβολή του είναι µικρότερη των 50 µονάδων, ή ο δείκτης είναι µεγαλύτερος των 000 µονάδων και η µεταβολή του µικρότερη των 150 µονάδων, τότε και σε αυτή την περίπτωση η Επιτροπή Ανταγωνισµού αναγνωρίζει ότι η συγχώνευση δεν µειώνει σηµαντικά τον Ανταγωνισµό και έτσι θεωρείται συµβατή µε την Κοινή Αγορά.
Αξιολόγηση της συγκέντρωσης βάσει του δείκτη Herfindahl - ΕΕ Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις όπου ο δείκτης Herfindahl και η µεταβολή του ξεπερνάνε τα ως άνω αναφερόµενα κατώφλια µονάδων ή ο δείκτης Herfindahl ξεπερνάει τις 000 µονάδες, και σε συνδυασµό µε την εξέταση επιπλέον παραγόντων που δικαιολογούν µια τέτοια απόφαση, η Επιτροπή Ανταγωνισµού προχωράει σε εις βάθος ανάλυση της συγκέντρωσης για να εξακριβώσει αν υφίστανται ή όχι αντιανταγωνιστικές επιδράσεις ως απόρροια της ολοκλήρωσης της
Αξιολόγηση της συγκέντρωσης βάσει του δείκτη Herfindahl - ΗΠΑ Αν ο δείκτης Herfindahlκυµαίνεται µεταξύ 1000 και 1800 µονάδων και η συγχώνευση προκαλεί αύξηση του δείκτη έως και 100 µονάδες, η συγκέντρωση θεωρείται ότι πιθανόν δεν προκαλεί µείωση του ανταγωνισµού στην σχετική αγορά προϊόντος. Αν όµως η µεταβολή του είναι µεγαλύτερη των 100 µονάδων, τότε η πιθανότητα η συγχώνευση να έχει αρνητικές επιδράσεις στον ανταγωνισµό αυξάνεται.
Αξιολόγηση της συγκέντρωσης βάσει του δείκτη Herfindahl - ΗΠΑ Αν ο δείκτης Herfindahlκυµαίνεται σε υψηλότερα επίπεδα των 1800 µονάδων και η µεταβολή του που προκαλείται από την συγχώνευση είναι µικρότερη των 50 µονάδων, τότε θεωρείται ότι η συγχώνευση πιθανόν δεν µειώνει τον ανταγωνισµό. Αν η µεταβολή του δείκτη Herfindahlόµως είναι µεταξύ των 50 και 100 µονάδων, τότε η συγχώνευση θεωρείται ότι πιθανόν ενδυναµώνει την δύναµη των συγχωνευµένων επιχειρήσεων στην σχετική αγορά προϊόντων, ενώ αν η µεταβολή του δείκτη Herfindahlείναι µεγαλύτερη των 100 µονάδων, τότε αυξάνεται η πιθανότητα η συγχώνευση να ενδυναµώνει ή βοηθάει προς αυτή την κατεύθυνση, την δύναµη της συγχωνευµένης επιχείρησης στην σχετική αγορά προϊόντος.
είκτες Συγκέντρωσης Σηµαντική Σηµείωση Οι δείκτες συγκέντρωσης δεν µας παρέχουν πληροφορίες για τις υποψήφιες προς είσοδο επιχειρήσεις ούτε για τον βαθµό του πραγµατικού ανταγωνισµού στην αγορά. Οι δείκτες συγκέντρωσης παρέχουν ενδείξεις για τον βαθµό ανταγωνισµού στην αγορά και θα πρέπει να χρησιµοποιούνται µε πολύ προσοχή.
Το υπόδειγµα του Cournot Το διατύπωσε ο Augustin Cournot Υπόθεση σχετικά µε τη συµπεριφορά Οι επιχειρήσεις µεγιστοποιούν τα κέρδη µε βάση την υπόθεση ότι οι ανταγωνιστές που υπάρχουν στην αγορά δεν θα αλλάξουν τους ρυθµούς παραγωγής τους. Το υπόδειγµα του Bertrand Οι επιχειρήσεις υποθέτουν ότι οι ανταγωνιστές τους στην αγορά δεν θα µεταβάλουν τις τιµές τους.
Το υπόδειγµα του Cournot Παράδειγµα ύο επιχειρήσεις (δυοπώλιο) Το οριακό κόστος είναι ίσο µε το µηδέν Αρχικά η επιχείρηση Α έχει µονοπώλιο και στη συνέχεια εισέρχεται στην αγορά η επιχείρηση Β
Το υπόδειγµα του Cournot ιαδικασία προσαρµογής Η είσοδος της επιχείρησης Β στην αγορά µειώνει τη ζήτηση για το προϊόν της επιχείρησης Α Η επιχείρηση Α αντιδρά µειώνοντας την παραγωγή της, γεγονός που αυξάνει τη ζήτηση για το προϊόν της επιχείρησης Β Η επιχείρηση Β αντιδρά αυξάνοντας την παραγωγή της, γεγονός που µειώνει τη ζήτηση για το προϊόν της επιχείρησης Α Στη συνέχεια η επιχείρηση Α µειώνει περαιτέρω την παραγωγή της Αυτό συνεχίζεται µέχρι να επιτευχθεί ισορροπία
Το υπόδειγµα του Cournot Ισορροπία Οι επιχειρήσεις µεγιστοποιούν τα κέρδη ταυτόχρονα Οι επιχειρήσεις µοιράζονται εξίσου την αγορά Η Η τιµή είναι πάνω από την ισορροπία σε καθεστώς ανταγωνισµού και κάτω από την ισορροπία σε καθεστώς µονοπωλίου
Σηµείο ισορροπίας Μονοπωλίου. TR36 Το σηµείο Α είναι στο µέσο της D, άρα η ελαστικότητα είναι 1 και τα συνολικά έσοδα µέγιστα. εδοµένου ότι MC0, τότε τα TR συµπίπτουν µε τα συνολικά κέρδη Σηµείο ισορροπίας δυοπωλίου µετά την είσοδο της Β επιχείρησης. Νέο σηµείο ισορροπίας δυοπωλίου Μετά την αντίδραση της Α κατόπιν της εισόδου της Β Σηµείο ισορροπίας τέλειου ανταγωνισµού
Το υπόδειγµα του Cournotµε µαθηµατικά Αγοραία καµπύλη ζήτησης: Q 1 P, όπου Q η συνολική ποσότητα παραγωγής και P η αγοραία τιµή. Για να µεγιστοποιηθούν τα κέρδη της Α επιχείρησης θα πρέπει να προσφέρει Q A 1 Q B / Αν Q Β 0, τότε Q A 6 (σηµείο Α του σχήµατος 9.1 αριστερά). Αν Q Β 3, τότε QA 1 3 / 4,5 (σηµείο Α του σχήµατος 9.1 δεξιά). Σηµειώνεται ότι TC 0. Σε µια τέτοια περίπτωση ο δυοπωλητής παράγει το µισό του 1 µείον αυτό που παράγει ο άλλος πωλητής διότι αυτό µεγιστοποιεί το κέρδος του (δηλ. MR MC 0)
Το υπόδειγµα του Cournotµε µαθηµατικά Η Q A είναι η συνάρτηση αντίδρασης του πωλητή Α (τι παράγει ο πωλητής Α) σε σχέση µε το τι παράγει ο πωλητής Β. Η εν λόγω συνάρτηση οδηγεί σε µεγιστοποίηση των κερδών και των εσόδων, δεδοµένου ότι TC 0, του πωλητή Α.
Το υπόδειγµα του Cournotµε µαθηµατικά Οµοίως, για να µεγιστοποιηθούν τα κέρδη της Β επιχείρησης θα πρέπει να προσφέρει Q Β 1 Q Α / Αν Q Α 6, τότε Q Β 1 6 / 3 (σηµείο Β του σχήµατος 9.1 αριστερά). Σε αυτή την ποσότητα MC MR 0 Η Q Β είναι η συνάρτηση αντίδρασης του πωλητή Β (τι παράγει ο πωλητής Β) σε σχέση µε το τι παράγει ο πωλητής Α.
Το υπόδειγµα του Cournotµε µαθηµατικά Η τοµή των συναρτήσεων αντίδρασης των δύο πωλητών µας δίνει την (συµµετρική) ισορροπία Cournot: : Q Α Q Β 4. Στο σηµείο ισορροπίας κανένας πωλητής δεν θέλει να αλλάξει την ποσότητα 4 που πουλάει. Σε αυτή την ποσότητα οι δύο πωλητές µεγιστοποιούν τα κέρδη τους. Το σηµείο ισορροπίας Cournot ονοµάζεται και σηµείο ισορροπίας Nash διότι η στρατηγική του κάθε πωλητή είναι άριστη µε δεδοµένη την στρατηγική του άλλου πωλητή.
Το υπόδειγµα του Cournotµε µαθηµατικά Αλγεβρικά, για να υπολογίσουµε την ισορροπία Cournot αντικαθιστούµε την µια συνάρτηση αντίδρασης στην άλλη και αυτό που βρίσκουµε το αντικαθιστούµε στην άλλη συνάρτηση αντίδρασης. Με αυτό τον τρόπο βρίσκουµε τις ποσότητες ισορροπίες των δύο πωλητών. Π.χ. στο παράδειγµά µας, αν αντικαταστήσουµε την Q B στην Q A έχουµε: Q Q A A 1 Q 4 B 1 Q 1 A
Με Έτσι, Το υπόδειγµα του Cournotµε µαθηµατικά 1 Q 1 4 Q 4 Q Α 4 A Β Q Β Q 4 ισορροπία Cournot Συνολική παραγόµενη ποσότητα: Αγοραία τιµή είναι: A Q Q + Q A B 8 P 1 Q 1 8 (σηµείο E * του σχήµατος 9.1 δεξιά). 4
Σύγκριση Τέλειου Ανταγωνισµού υοπώλιο - Μονοπώλιο Τέλειος Ανταγωνισµός: P 0 & Q 1 Ολιγοπώλιο ( υοπώλιο): P 4 & Q 8 Μονοπώλιο: P 6 & Q 6 Με 3 επιχειρήσεις το ολιγοπώλιο η P 3 & Q 9. Καθώς ο αριθµός των επιχειρήσεων τείνει στο άπειρο προσεγγίζουµε τον τέλειο ανταγωνισµό.
Το υπόδειγµα του Bertrand Ακόµη και µε επιχειρήσεις στο ολιγοπώλιο τα κέρδη των επιχειρήσεων είναι µηδενικά (το παράδοξο του Bertrand). Το υπόδειγµα χαρακτηρίζεται από οµοιογένεια του προϊόντος. Η Α επιχείρηση εισέρχεται στην αγορά και πουλάει 6 µονάδες στην τιµή 6. Η Β επιχείρηση, θεωρώντας ότι η Α επιχείρηση θα διατηρήσει σταθερή την τιµή της θα χαµηλώσει κατά λίγο την τιµή της και θα κερδίσει όλη την αγορά.
Το υπόδειγµα του Bertrand Την ίδια αντίδραση θα έχει και η Α επιχείρηση και η ίδια διαδικασία θα συνεχισθεί έως ότου η κάθε επιχείρηση θα πουλάει 6 µονάδες προϊόντος στην µηδενική τιµή. Εποµένως, τα κέρδη είναι µηδενικά. Οι επιχειρήσεις σε αυτό το υπόδειγµα δεν αντιλαµβάνονται την αλληλεξάρτηση µεταξύ τους. Το υπόδειγµα είναι προάγγελος υποδειγµάτων για τον πόλεµο τιµών.
Το υπόδειγµα της κεκαµµένης καµπύλης ζήτησης Το διατύπωσε ο Paul Sweezy (Kinked Demand Curve Model) Αν ένας ολιγοπωλητήςαυξήσει την τιµή, οι άλλες επιχειρήσεις του κλάδου δεν θα τον µιµηθούν, και γι αυτό η ζήτηση θα είναι ελαστική Αν κάποιος ολιγοπωλητήςµειώσει την τιµή, οι άλλες επιχειρήσεις του κλάδου θα τον µιµηθούν, και γι αυτό η ζήτηση θα είναι ανελαστική Η συνέπεια θα είναι η εξής: η καµπύλη ζήτησης θα είναι κεκαµµένη,, η καµπύλη MRθα είναι ασυνεχής και οι ολιγοπωλητέςδεν θα µεταβάλουν την τιµή όταν θα µεταβάλλεται το οριακό κόστος
Το υπόδειγµα της κεκαµµένης καµπύλης ζήτησης Σε αυτό το υπόδειγµα οι επιχειρήσεις αναγνωρίζουν την αλληλεξάρτηση µεταξύ τους, αλλά ενεργούν χωρίς να συµπράξουν και να κρατήσουν τις τιµές σταθερές σε ένα επίπεδο, ακόµη και ενόψει αλλαγών στις συνθήκες κόστους και ζήτησης. Οι επιχειρήσεις προτιµούν να ανταγωνιστούν µε βάση την ποιότητα, διαφήµιση, σέρβις και άλλες µορφές ανταγωνισµού.
Η καµπύλη D είναι πολύ πιο ελαστική µεταξύ ΑΒ απ ότι µεταξύ BC Σηµείο καµπής στην τιµή 6 και ποσότητα 40 Καµπύλη MR: AGEHJ. To AG αντιστοιχεί στο AB της D, το HJ αντιστοιχεί στο BC της D και το GH είναι η ασυνέχεια στη καµπύλη MR που προκαλείται από το σηµείο καµπής Β στη D Ισορροπία: η MC τέµνει το κάθετο τµήµα της MR
Το υπόδειγµα της κεκαµµένης καµπύλης ζήτησης Το MC µπορεί να µετακινηθεί οπουδήποτε µέσα στο ασυνεχές κοµµάτι της MR χωρίς ο ολιγοπωλητής να χρειάζεται να αλλάξει την τιµή ή την ποσότητα που προσφέρει. Αν η MC µετακινηθεί πάνω από το σηµείο G τότε ο µονοπωλητής αναγκάζεται να αυξήσει την τιµή και να µειώσει την προσφερόµενη ποσότητα. Επίσης, αν η MC µετακινηθεί κάτω από το σηµείο H τότε ο µονοπωλητής αναγκάζεται να µειώσει την τιµή και να αυξήσει την προσφερόµενη ποσότητα. Σε µετατοπίσεις της καµπύλης ζήτησης δεξιά ή αριστερά η προσφερόµενη ποσότητα θα αυξηθεί ή θα µειωθεί αντίστοιχα, αλλά η τιµή θα παραµείνει ίδια και φυσικά το σηµείο καµπής.
Το υπόδειγµα της κεκαµµένης καµπύλης ζήτησης µε µαθηµατικά Όταν αυξάνεται η τιµή η συνάρτηση και η αντίστροφη συνάρτηση ζήτησης αντίστοιχα του ολιγοπωλητή είναι Q 1 80 40 P P 7 0,05 Q Όταν µειώνεται η τιµή η συνάρτηση και η αντίστροφη συνάρτηση ζήτησης αντίστοιχα του ολιγοπωλητή είναι 1 Q P 100 10 10 0,1Q 1 P 1
Το υπόδειγµα της κεκαµµένης καµπύλης ζήτησης µε µαθηµατικά Η συνάρτηση συνολικού κόστους του ολιγοπωλητή είναι TC + 0Q 0,05Q Οι συναρτήσεις οριακών εσόδων και κόστους είναι MR MR MC 1 dtr dq 1 dtr dq dtc dq 1 dpq 1 dq 1 1 dp Q dq 7 + 0,05Q 10 0,05Q 1 0,Q
Το υπόδειγµα της κεκαµµένης καµπύλης ζήτησης µε µαθηµατικά Το σηµείο καµπής ή τοµής των δύο καµπυλών ζήτησης βρίσκεται αν θέσουµε Q 1 Q Q και εξισώσουµε τις αντίστροφες καµπύλες ζήτησης 7 Q P 0,05Q 40 7 10 0,05(40) 0,1Q 10 0,1(40) 6
Το υπόδειγµα της κεκαµµένης καµπύλης ζήτησης µε µαθηµατικά Το άνω και κάτω όριο του ασυνεχές τµήµατος της MR βρίσκεται αν αντικαταστήσουµε όπου Q ίσον µε 40 στις συναρτήσεις του MR εδοµένου ότι MR MR 1 MC 7 0,05(40) 10 0,(40) Προκύπτει ότι το MC τέµνει την MR στο κάθετο/ασυνεχές κοµµάτι αυτής. + 0,05(40) 5 4
Το υπόδειγµα της κεκαµµένης καµπύλης ζήτησης µε µαθηµατικά Τα κέρδη του ολιγοπωλητή είναι π π TR TC PQ TC 6(40) (40) 0,05(40) 10 PQ Q 0,05Q Τα κέρδη του ολιγοπωλητή µπορεί να βρεθεί και κάνοντας χρήση της σχέσης π ATC π ( P ATC) TC Q Q ( 6 3) 40 10 Q 0,0Q Q (40) 0,0(40) 40 3